:

بشر در بسیاری از میدانهای فعالیتی خود، بخصوص مسائل عمرانی، اقتصادی ، اجتماعی و منابع طبیعی با مشكل ناپایداری دامنه‎ها مواجه می‎باشد. وقتی پایداری شیبی از بین برود، ممكن است انواع مختلف حركات توده ای اتفاق بیافتد.

زمین‎لغزش‎ها و حركات دیگر دامنه‎ای توجه انسان را به اندازه سایر پدیده‎های طبیعی غیر‎قابل كنترل مانند زلزله، آتشفشان  و یا سیل  به خود جلب كرده است، چرا كه جان و مال او را تهدید كرده و خسارات جبران‎ناپذیری را به سازه‎ها، تأسیسات و منابع طبیعی وارد می‎نماید. وقوع زمین‎لغزش‎ها ممكن است تحت‎ تأثیر فعالیت‎های انسانی مانند جنگل ‎زدائی و اجرای ساخت‎و‎سازهای غیر‎اصولی باشد .

از آنچه كه در بالا گفته شد، می‎توان نتیجه گرفت كه مطالعه پدیده لغزش هم از نظر تئوری و هم عملی مهم می‎باشد. چنانكه یك ارزیابی كلی خسارات و زمین‎لغزش در دنیا نشان می‎دهد كه تلفات جانی و مالی وارده از آنها از سایر بلایای طبیعی بیشتر می‎باشد.

1- طرح و بیان مسأله

چنانكه گفته شد زمین‌لغزش در ایران بعنوان یكی از بلایای طبیعی، سالیانه خسارات جانی و مالی فراوانی به كشور وارد می سازد(نقشه 1-1).

هر ساله حوادث طبیعی به خصوص زمین‎لغزش و حركت های دامنه‎ای در روستاهای شمال هشتجن علاوه بر وارد آوردن خسارت های مالی فراوان، مشكلات دیگری نظیر نگرانی مردم و مسئولین را بوجود آورده و اجرای برنامه‎های عمرانی را با مشكل مواجه كرده است. این پژوهش

 به منظور بررسی عوامل مؤثر در زمین‎لغزش‎های منطقه و استفاده از نتایج آن در برنامه‎ریزی های مختلف از قبیل توسعه ساخت و سازها، كشاورزی، فعالیت های اقتصادی، حفظ منابع خاك و زیست محیطی و غیره انجام گرفته است. اكر چه در شمال هشتجین لغزشهای فراوانی وجود دارد و هر ساله به تعداد آنها افزوده می شود ولی در این پژوهش فقط تعداد محدودی لغزش شناسایی و با مطالعات  صحرائی و آماری با استفاده از نرم ‎افزارهای كامپیوتری به روش رگرسیون بررسی گردید . با تهیه نقشه خطر لغزش میزان تاثیر آنها بر ابنیه ها مورد ارزیابی قرار گرفته و با توجه به نوع عوامل موثر در وقوع لغزش های منطقه و خسارت های وارده بر منابع طبیعی و مصنوعی راهكارهای عملی و مناسب جهت كاهش خسارات مستقیم و غیر مستقیم آنها پیشنهاد خواهد شد.در بررسی پدیده زمین لغزش این فرضیه مطرح است که عوامل موثر بخصوص عوامل اقلیمی در این امر در گذشته و حال کدامها هستند و آیا می توانند در آینده نیز در جهت ایجاد زمین لغزش موثر واقع شوند و علل اساسی عدم نا پایداری دامنه ها و زمین لغزش چیست؟سوال دوم این است که وقوع این حرکات چه تاثیری بر ابنیه های منطقه داشته و چگونه برنامه ریزی محیطی را تحت تاثیر قرار می دهد ؟ بنابراین بررسی حرکات دامنه ای و زمین لغزه ها ما را در ارزیابی چگونگی استفاده بهینه از اراضی و مناطق مستعد که از امکانات و شرایط بالقوه ای جهت برنامه ریزی توسعه ای برخوردار هستند یاری می دهد و مكان گزینی مناسب را در برنامه ریزی محیطی تعیین می كند.

2- تعریف مفاهیم

-زمین لغزش:

حركات توده ای بخشی از سازندهای پوششی دامنه ها ، بر اثر عواملی مانند باران شوئی ، زمین لرزه و نیروی كشش زمین و…را زمین لغزش گویند (جعفری 1379) كه بر دو گونه منفرد و پهنه ای تقسیم می شود :

لغزش منفرد: –

زمین لغزش منفرد توده‎ای از خاك و سنگ است كه معمولاً تمامی قسمت‎های آن دریك زمان یا محدوده زمانی معین به سمت پایین حركت كرده و محدوده آن مشخص است .       

– زمین لغزش پهنه ای:

مناطق دارای زمین لغزه‎های كوچك اما پراكنده كه وسعت زیادی  از دامنه را تحت تأثیر قرار می‎دهند . تفاوت این حركت‎های لغزشی  با زمین لغزش های منفرد، مشكل تفكیك محدوده دقیق و مشخص برای آنها می‎باشد .

– سنگ(Rock): به مصالح سنگی سفت و سختی كه قبل از حركت بطور طبیعی در محل خود قرار داشته است، گفته می‎شود كه بخشی از سنگكره را تشكیل داده است .

– خاك (Soil): قسمت سطحی پوسته زمین كه در اثر عوامل فیزیكی و شیمیایی و حیاتی بوجود می آید كه شامل تمام تجمعات سست، سخت نشده و یا با سیمان ضعیف، از ذرّات جامد متشكل از دانه‎های (سنگ یا كانی) نابرجا و برجا، همراه با حباب‎های هوا یا سیالات بین ذره‎ای می‎باشند. (جعفری 1379)  

– لغزش چرخشی:

حركت نسبتاً آرام بلوك یا بلوك‎های چسبنده خاكی،‌سنگی یا مخلوط آنها درطول یك سطح گسیختگی مشخصاً قوسی شكل را لغزش چرخشی می‎گویند. مشخصه بارز لغزش‎های چرخشی، سطح گسیختگی نسبتاً دورانی و چرخشی آنهاست.

-لغزش انتقالی:

معمولاً لغزش‎های چرخشی در شیب‎هائی رخ داده است كه از نهشته‎های رسی، سازندهای شدید آلتره و سنگ یا خاك را در طول سطح گسیختگی مشخصاً صفحه‎ایی شكل، لغزش انتقالی نامیده شده‎اند. لغزش‎های انتقالی در طول سطوح لایه‎بندی، گسله‎ها، ترك‎ها یا شكاف‎هایی كه تقریباً موازی سطح زمین هستند رخ می‎دهد.

– حركت:

حركت شامل تغییر شكل برشی و جابجایی در امتداد یك یا چند سطح می‎باشد. لغزش‎ها خود می‎توانند به صورت لغزش‎های چرخشی، انتقالی و یا تركیبی باشند، كه تمایز بین آنها در تحلیل پایداری و طراحی روش كنترل، حائر اهمیت است. (جعفری 1379)  

3- اهداف و ضرورت پژوهش

اهداف اصلی این تحقیق ، بررسی و شناخت علل وقوع زمین‎لغزش و تعیین مناطق آسیب‎پذیر جهت برنامه‎ریزیهای توسعه‎ای بوده كه در راستای این اهداف می‎توان به منظورهای زیر نیز دست یافت.

1)تهیه شناسنامه مشخصات برای لغزش‎های مهم و اصلی و همچنین تهیه و ارائه نقشه‎های دقیق‎تر از جمله زمین‎شناسی، ژئومورفولوژی ، تكنونیكی، پراكنش لغزش‎ها، پوشش گیاهی، جهت شیب، زاویه شیب و…

2)شناساندن ضرورت و اهمیت توسعه مطالعات و بررسیهای زمین‎شناسی و ژئومورفولوژیكی در مناطق مستعد جهت برنامه‎ریزی‎های توسعه‎ محیطی.

3)ارائه راه‎حل‎های مناسب برای كنترل و تثبیت مناطق لغزش‎خیز و یا به حداقل رساندن خسارت‎های حاصل از آنها.

4)ارتقاء سطح آگاهی ساكنین منطقه و ترویج اجرایی راه‎حل‎های مناسب جهت كاهش خسارات

5) تعیین نقش وقوع لغزش در برنامه ریزی محیطی در این منطقه

6) شناخت و بررسی مکانیسم خسارات وارده بر ابنیه ها و منابع طبیعی در منطقه.