/ 148

5ـ2)  نتایج قابل تفسیر از تحلیل عاملی سازه های تحقیق در بررسی وضعیت موجود/148

5ـ3)  بررسی وضعیت موجود صنعت هوایی ایران/150

5ـ4)  نتایج قابل تفسیر از تحلیل عاملی سازه های تحقیق در بررسی میزان اهمیت شاخص ها/152

5ـ5)  جمع بندی و نتیجه گیری تحقیق/ 155

5ـ5ـ1) مهمترین موانع و چالش ها/156

5ـ5ـ2) راهکارهای تسهیل کننده فرآیند تجاری سازی محصولات با فناوری پیشرفته/157

5ـ6) پیشنهادات برای تحقیقات آینده /158

فهرست اشکال

شکل1.1: روش گردآوری داده ها/17

شكل1.2: فعالیتهای كلیدی فرآیند نوآوری در طول عمر پروژه/27

شكل2.2: مدل تجاری سازی فناوری های جدید/54

شکل3.2 : مقایسه رویکردهای قدیمی و جدید توسعه/55

شکل 4.2: مدل یکپارچه توسعه محصول جدید/56

شکل 5.2: مدل “آزمون پس از هر مرحله”، کوپر/57

شکل6.2: هواپیمای ایران 140/68

شکل 7.2: (الف) هواپیمای پرستو؛ (ب) جت آموزشی تذرو/69

شکل8.2: (الف) هواپیمای آوا 202؛ (ب) هواپیمای آوا 303/70

شکل 9.2: شکل 12.2: (الف) هواپیمای پرندۀ آبی؛ (ب) هواپیمای فجر 3/70

شکل 10.2: (الف) فجر 22؛ (ب) جت آموزشی کوثر/71

شکل 11.2: هواپیمای فائز/71

شکل 12.2: (الف) شباویز؛ (ب) شاهد 278/72

شکل 13.2: شاهد 285/72

شکل 14.2: هواپیمای بدون سرنشین (الف) ابابیل؛ (ب) مهاجر/73

شکل 15.2: هواپیمای بدون سرنشین (الف) رعد؛ (ب) صاعقه/74

شکل 16.2: هواپیمای بدون سرنشین (الف) کرار؛ (ب) فراز 2/74

شکل 17.2: معرفی طیف محصولات صنایع هوایی در سطح جهانی/75

شکل 18.2: مدل مفهومی تحقیق/81

شکل 1.4: درصد پاسخ دهندگان به تفکیک جایگاه سازمانی/96

شکل 2.4: درصد پاسخ دهندگان به تفکیک مدرک تحصیلی/97

شکل3.4: درصد پاسخ دهندگان به تفکیک میزان تجربه کاری/98

شکل 4.4: درصد پاسخ دهندگان به تفکیک میزان سن/99

شکل 5.4:  فرآیند تحلیل آماری مطالعات میدانی مربوط به این تحقیق/102

فهرست جداول

جدول 1.2: مراحل توسعه محصول جدید/51

جدول 2.2: یک مدل “آزمون پس از هر مرحله” در صنعتی خاص/60

جدول 3.2: وجوه اشتراك سیستمهای توسعه/64

جدول 4.2: جمع بندی نهادهای درگیر در فرآیند تجاری سازی/76

جدول 5.2: جمع بندی و بررسی مولفه های موثر در هر مدل/79

جدول 6.2: شاخص های تعریف شده برای بررسی مولفه های مراحل تجاری سازی محصولات با فناوری پیشرفته/79

جدول 1.3:  گام های اجرایی تحقیق/86

جدول 2.3: مولفه ها و شاخص‌های مراحل مناسب تجاری سازی محصولات با  فناوری پیشرفته/87

جدول3.3: مولفه ها و شاخص‌های نهادهای درگیر در فرآیند تجاری سازی محصولات/88

جدول 4.3: شاخص‌های مولفه فناوری های نرم(T)/89

جدول 1.4:  نحوه امتیاز بندی سوالات در پرسشنامه مربوط به میزان اهمیت/95

جدول2.4:  نحوه امتیاز بندی سوالات در پرسشنامه مربوط به وضعیت موجود/95

جدول 3.4: ترکیب پاسخ دهندگان به تفکیک جایگاه سازمانی/96

جدول 4.4: ترکیب پاسخ دهندگان به تفکیک مدرک تحصیلی/97

جدول 5.4: ترکیب پاسخ دهندگان به تفکیک میزان تجربه کاری/97

جدول 6.4: ترکیب پاسخ دهندگان به تفکیک میزان سن/98

جدول 7.4:  آزمون های آماری انجام شده در این تحقیق/101

جدول 8.4:  تحلیل وضعیت موجود هر یک از شاخصهای مربوط به پژوهش/103

جدول 9.4:  شاخصهای برازش مدل اندازه گیری /110

جدول 10.4:  نتایج آزمون فریدمن مربوط به مولفه های تحقیق/111

جدول 11.4:  میانگین رتبه های مربوط به مولفه های تحقیق/112

جدول 12.4:  نتایج آزمون فریدمن مربوط به شاخصهای مولفه شناسایی و بررسی بازار/112

جدول 13.4: میانگین رتبه های مربوط به شاخصهای مولفه شناسایی و بررسی بازار/113

جدول 14.4:  نتایج آزمون فریدمن مربوط به شاخص های مولفه به کارگیری استراتژی مناسب جهت ایجاد تقاضا در بازار/113

جدول 15.4: میانگین رتبه های مربوط به عوامل مولفه به کارگیری استراتژی مناسب جهت ایجاد تقاضا در بازار/114

جدول 16.4: نتایج آزمون فریدمن مربوط به شاخصهای مولفه ایده پردازی و غربالگری ایده/114

جدول 17.4: میانگین رتبه های مربوط به شاخصهای مولفه ایده پردازی و غربالگری ایده/114

جدول 18.4: نتایج آزمون فریدمن مربوط به شاخص های مولفه امکان سنجی پارامترهای تحقیق و توسعه/ 115

جدول 19.4:  میانگین رتبه های مربوط به عوامل مولفه امکان سنجی پارامترهای تحقیق و توسعه/115

جدول 20.4:  نتایج آزمون فریدمن مربوط به شاخصهای مولفه طراحی محصول/116

جدول21.4: میانگین رتبه های مربوط به شاخصهای مولفه طراحی محصول/116

جدول 22.4:  نتایج آزمون فریدمن مربوط به شاخص های مولفه ایجاد تجهیزات و زیرساخت/116

جدول 23.4: میانگین رتبه های مربوط به شاخص های مولفه ایجاد تجهیزات و زیرساخت/117

جدول 24.4:  نتایج آزمون فریدمن مربوط به شاخصهای مولفه ساخت نمونه اولیه و آزمایشی/117

جدول 25.4:  میانگین رتبه های مربوط به شاخصهای مولفه ساخت نمونه اولیه و آزمایشی/117

جدول 26.4:  نتایج آزمون فریدمن مربوط به شاخص های مولفه تولید صنعتی محصول و ورود به بازار/118

جدول 27.4:  میانگین رتبه های مربوط به به شاخص های مولفه تولید صنعتی محصول و ورود به بازار/118

جدول 28.4:  نتایج آزمون فریدمن مربوط به شاخصهای مولفه دانشگاه ها و مراکز تحقیقاتی/118

جدول 29.4: میانگین رتبه های مربوط به شاخصهای مولفه دانشگاه ها و مراکز تحقیقاتی/119

جدول 30.4:  نتایج آزمون فریدمن مربوط به شاخصهای مولفه دولت/119

جدول 31.4:  میانگین رتبه های مربوط به شاخصهای مولفه دولت/119

جدول 32.4:  نتایج آزمون فریدمن مربوط به شاخصهای مولفه نهادهای میانجی/120

جدول 33.4:  میانگین رتبه های مربوط به شاخصهای مولفه نهادهای میانجی/120

جدول 34.4:  نتایج آزمون فریدمن مربوط به شاخصهای مولفه صنایع همکار/121

جدول 35.4: میانگین رتبه های مربوط به شاخصهای مولفه صنایع همکار/121

جدول 36.4: نتایج آزمون فریدمن مربوط به شاخصهای مولفه فناوری های نرم/121

جدول 37.4:  میانگین رتبه های مربوط به شاخصهای مولفه فناوری های نرم/122

جدول38.4: تحلیل میزان اهمیت هر یک از شاخصهای مربوط به تحقیق/123

جدول 39.4: شاخصهای برازش مدل اندازه گیری /128

جدول 40.4:  نتایج آزمون فریدمن مربوط به کلیه مولفه های موثر/130

جدول41.4:  میانگین رتبه های مربوط به به کلیه مولفه های موثر/130

جدول 42.4: نتایج آزمون فریدمن مربوط به شاخصهای شناسایی و بررسی بازار/131

جدول 43.4: میانگین رتبه های مربوط به شاخصهای شناسایی و بررسی بازار/131

جدول 44.4: نتایج آزمون فریدمن مربوط به شاخصهای به کارگیری استراتژی مناسب جهت ایجاد تقاضا در بازار/132

جدول45.4: میانگین رتبه های مربوط به شاخصهای به کارگیری استراتژی مناسب جهت ایجاد تقاضا در بازار/132

جدول 46.4: نتایج آزمون فریدمن مربوط به شاخصهای مولفه  ایده پردازی و غربالگری  ایده/132

جدول 47.4: میانگین رتبه های مربوط به شاخصهای مولفه  ایده پردازی و غربالگری  ایده/133

جدول 48.4:  نتایج آزمون فریدمن مربوط به شاخصهای مولفه امکان سنجی پارامترهای تحقیق و توسعه/133

جدول 49.4: میانگین رتبه های مربوط به شاخصهای مولفه امکان سنجی پارامترهای تحقیق و توسعه/134

جدول50.4:  نتایج آزمون فریدمن مربوط به شاخص های مولفه طراحی محصول/134

جدول 51.4:  میانگین رتبه های مربوط به شاخص های مولفه طراحی محصول/135

جدول 52.4:  نتایج آزمون فریدمن مربوط به شاخص های مولفه ایجاد تجهیزات و زیرساخت /135

جدول 53.4:  میانگین رتبه های مربوط به شاخص های مولفه ایجاد تجهیزات و زیرساخت/135

جدول 54.4: نتایج آزمون فریدمن مربوط به شاخص های مولفه ساخت نمونه اولیه و آزمایشی/136

جدول 55.4: میانگین رتبه های مربوط به شاخص های مولفه ساخت نمونه اولیه و آزمایشی/136

جدول 56.4:  نتایج آزمون فریدمن مربوط به شاخص های مولفه تولید صنعتی محصول و ورود به بازار/137

جدول 57.4:  میانگین رتبه های مربوط به شاخص های مولفه تولید صنعتی محصول و ورود به بازار/137

جدول 58.4:  نتایج آزمون فریدمن مربوط به شاخص های مولفه دانشگاه ها و مراکز تحقیقاتی/137

جدول 59.4: میانگین رتبه های مربوط به شاخص های مولفه دانشگاه ها و مراکز تحقیقاتی/138

جدول 60.4:  نتایج آزمون فریدمن مربوط به شاخص های مولفه دولت/138

جدول61.4: میانگین رتبه های مربوط به شاخص های مولفه دولت/139

جدول 62.4:  نتایج آزمون فریدمن مربوط به شاخص های مولفه نهادهای میانجی/140

جدول 63.4:  میانگین رتبه های مربوط به شاخص های مولفه نهادهای میانجی/140

جدول 64.4: نتایج آزمون فریدمن مربوط به شاخص های مولفه صنایع همکار/141

جدول 65.4:  میانگین رتبه های مربوط به شاخص های مولفه صنایع همکار/141

جدول 66.4: نتایج آزمون فریدمن مربوط به شاخص های مولفه فناوری های نرم/141

جدول67.4:  میانگین رتبه های مربوط به مربوط به شاخص های مولفه فناوری های نرم/142

جدول 68.4:  مقایسه میانگین شاخص ها در دو وضعیت موجود و مطلوب/143

جدول 1.5: میزان اهمیت سازه های  مختلف در فرآیند تجاری سازی محصولات با فناوری پیشرفته /148

جدول 2.5: میزان اهمیت مولفه های مختلف در مراحل تجاری سازی محصولات با فناوری پیشرفته /149

جدول 3.5: میزان اهمیت مولفه های مختلف در نهادهای درگیر در فرآیند تجاری سازی محصولات با فناوری پیشرفته/149

جدول 4.5: میزان اهمیت شاخص ها در فناوری های نرم/149

جدول 5.5: میزان اهمیت سازه های  مختلف در فرآیند تجاری سازی محصولات با فناوری پیشرفته /152

جدول 6.5: میزان اهمیت مولفه های مختلف در مراحل تجاری سازی محصولات با فناوری پیشرفته /153

جدول 7.5: میزان اهمیت مولفه های مختلف در نهادهای درگیر در فرآیند تجاری سازی محصولات با فناوری پیشرفته/153

جدول 8.5: میزان اهمیت شاخص ها در فناوری های نرم/154

1‌ـ1) بیان مسئله:

تجاری سازی مقوله مهمی هم در تئوری و هم در عمل است. بحران رقابت دهه 70 و 80 در ایالات متحده، نه بحران خلق ایده های علمی و تکنولوژیک نوین که بحران تبدیل کردن آنها به کاربردهای تجاری بود.  ابتکارات بدون کاربرد یا با کاربرد محدود ممکن است تا حدودی برای شخص مبتکر و یا جامعه مفید باشد اما اهمیت آن زمانی مشخص می شود که این ابتکارات به صورت کاربرد تجاری در آیند (شان،2001).

تجاری­سازی، که یکی از ارکان موفقیت کسب و کارهای نوپا می باشد، در بین مبتکرین ایرانی از جایگاه مطلوبی برخوردار نیست و اگر برخی از آنها به فرآیند تجاری سازی توجه می کنند، این توجه سطحی بوده و عمیق نمی باشد. متاسفانه در کشور ما در زمینه تجاری سازی تکنولوژی کوتاهی زیادی تا بحال صورت گرفته و حتی از لحاظ پژوهشی نیز به آن توجه درخوری نشده است. در فرآیند توسعه تکنولوژی، یکی از مراحلی که در کشورهایی مثل ایران به آن کم توجه شده، مرحله تجاری سازی تکنولوژی می باشد. در کشور ما بعلت وجود نیروی انسانی خوش فکر و خلاق، ایده های خوبی در مرحله تحقیقاتی (چه در سطح دانشگاهی و چه در سطح تجربی و کارگاهی) ارائه می شود، اما متاسفانه اکثرا در همان حد متوقف شده و مراحل بعدی برای وارد کردن ایده ها به مرحله تولید، انجام نمی گیرد. بعد از انقلاب نیز تلاش های زیادی در این جهت صورت گرفته ولی به نظر می رسد به دلایل ریشه ای نهفته در اقتصاد کشور و سایر معضلات ساختاری، سیاسی و غیره آن، هنوز مرحله تجاری سازی نهادینه نشده است. مشکلات اقتصادی و معیشتی و عدم اشتغال با وجود درآمدهای قابل توجه نفتی و سایر مزیت های ملی نشان از این معضلات ریشه ای می دهند .

فرآیند تجاری سازی برای تبدیل مواد خام و یا پژوهش های دانشگاهی  به فناوری های  اقتصادی و کاربردی لازم است. به ویژه در کشورهای جهان سوم که به دلیل عدم توانایی در تبدیل ایده های پژوهشی و علمی به فناوری های کاربردی  به تجاری سازی توجهی ندارند. با اینکه ایران کشوری است که خلق ایده در آن زیاد است اما نمی تواند به طور کارا و موثری برای استفاده این ایده ها در صنایع و در حالت کاربردی سرمایه گذاری کند و به  دانشگاهیان و محققین بها و انگیزه کافی برای خلق ایده و تجاری سازی آن نمی دهد.کشور ما به دلیل عدم مطابقت بین استراتژی ها و راهبردها و نیازهای صنایع نتوانسته است تجاری سازی را به طور موفقی به مرحله اجرا درآورد. از آنجایی که در بسیاری از سازمان ها تجاری سازی فناوری امری مشکل در فرآیند توسعه فناوری و نوآوری است این سوال پیش می آید که فعالیت این حوزه چگونه باید باشد؟ما باید با ایجاد هماهنگی و یکپارچه سازی بین فعالیت ها در حوزه صنعت و دولت و همچنین حوزه های علمی و تحقیقاتی  میزان موفقیت تجاری سازی را ارتقا دهیم. به ویژه باید نقش دولت در این فرآیند تعدیل شده باشد. . از آن جا که سرمایه گذاری دولتی در بخش R&D ، شرکت ها و نهادهای خصوصی  ،و پایه تحقیقاتی قوی نقش مهمی را در انتقال تکنولوژی و تجاری سازی ایفا می کنند پس برای پیشبرد تجاری سازی در صنایع کشورمان نیز باید در مرحله اول به این امور توجه کرد و همچنین یکی از عواملی که باید مورد توجه قرارگیرد ارتباط میان دانشگاه و صنعت است که متاسفانه توجه لازم به آن نمی شود.در کنار این عوامل، بایستی به سیستم نوآوری بخشی و همچنین سیستم نوآوری باز نیز توجه نمود.

نظام نوآوری بخشی همانطور که از آن پیداست، تمرکز این دیدگاه بر یک بخش است و آن را به عنوان هسته اصلی تحلیل خود در نظر می­گیرد. در واقع تفاوت­های ماهیتی و ساختاری بخش­های مختلف فناورانه باعث می­شود که این ایده به ذهن برسد که ارزیابی و تحلیل نوآوری در سطح بخشی بسیار کاراتر خواهد بود. برسچی و مالربا این مفهوم را برای ارزیابی و تحلیل نوآوری در سطح بخشی ارائه دادند و آن را تحت عنوان نظام بخشی نوآوری و تولید، اینگونه تعریف کرده­اند (برسچی و مالربا 1997):

“نظام بخشی نوآوری و تولید عبارتست از مجموعه­ای از محصولات جدید و موجود که برای استفاده در حوزه خاصی می­باشند و مجموعه­ای از بازیگران که دارای تعاملات بازاری و غیربازاری در زمینه خلق، تولید و فروش آن محصولات می­باشند. یک نظام بخشی، دربرگیرنده پایه دانشی، فناوری­ها، ورودی­ها و تقاضا (موجود و بالقوه) است. بازیگران تشکیل­دهنده یک نظام بخشی عبارتند از: سازمان­ها و افراد (مصرف­کنندگان، کارآفرینان و دانشمندان). سازمان­ها ممکن است شرکت­ها باشند (مانند استفاده‌کنندگان، تولید­کنندگان و تأمین­کنندگان ورودی­ها) و یا ممکن است سازمان­های غیر­شرکتی باشند (دانشگاه­ها، مؤسسات مالی، آژانس­های دولتی، اتحادیه­های تجاری، مؤسسات فنی و غیره)، علاوه براین ممکن است که زیرمجموعه­هایی از سازمان­های بزرگ باشند (مانند بخش­های تحقیق و توسعه و تولید سازمان‌ها) و یا مجموعه­ای از سازمان­ها باشند (مانند انجمن­های صنعتی). هر کدام از این بازیگران با ویژگی­های خاصی مشخص می­شوند مانند: فرآیندهای یادگیری، توانمندی­ها، اعتقادات، اهداف، ساختار و رفتارهای سازمانی. این بازیگران از طریق فرآیندهای ارتباطی، تبادلی، همکاری، رقابت و فرماندهی با یکدیگر به تعامل می­پردازند و تعاملات آن­ها به وسیله نهادها (قوانین و قواعد) شکل داده می­شود. در طول زمان، یک نظام بخشی از طریق تکامل همزمان عناصر مختلف آن، دچار فرآیندهای تغییر و تحول می­شود.” (برسچی و مالربا 1997)

درواقع مسئله این است که چگونه باید ایده های خلق شده در صنایع کشور از قبیل صنایع هوایی، و در حوزه R&D را تجاری سازی کرد. چه مشکلاتی در این صنعت و حوزه وجود دارد ؟ چه فعالیت هایی در این صنعت برای تجاری سازی محصولات انجام می شود؟ چگونه می توان در سطح بنگاه این مشکلات را برطرف کرد؟آیا ایده های خلق شده براساس نیازهای کشور شکل می گیرد؟ و اینکه صنایع مرتبط چگونه و در چه اندازه ای می توانند این امر را  در این حوزه میسر سازند. چگونه باید شرایط لازم را برای ایجاد و پیشبرد این امر در این حوزه ایجاد کرد.

هدف از انتخاب این موضوع بررسی تجاری سازی فناوری و محصولات و نتایج تحقیقاتی در این صنعت (صنعت هوایی) و بررسی مشکلات آن است. اینکه در نتیجه بررسی این موضوع در این حوزه ، چه تلاش هایی باید در این حوزه  انجام گیرد و با توجه به عوامل موفقیت در تجاری سازی چه عملکردی  صورت گیرد.

امروزه، ما در مورد تجاری سازی علم و فناوری سخن می گوییم که اساس فرصت های بیشماری برای ایجاد محصولات و فرآیندهای جدید و یا بهبود موارد قدیمی است. فرصت های کسب و کار و توسعه در حوزه فناوری بسیار زیاد است و بهره برداری از آنها تنها نیازمند کارآفرینان، سرمایه گذاران و رهبران سیاسی است که این فرصت ها را پیگیری نمایند.در واقع، عدم توجه به تجاری­سازی اختراعات، مانع ورود نوآوری­ها، خلاقیت­ها و ایده­ها به عرصه­های اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی جامعه می شود.افزایش حجم تجارت جهانی در دو دهه اخیر و رسیدن آن به مرز 31 تریلیون دلار عمدتاً ناشی از تجاری شدن دستاوردهای پژوهشی و ابتکارات است. نگاهی به تركیب صادرات تعدادی از كشورهای دنیا – به ویژه كشورهای صنعتی و نوصنعتی – نشان می دهد كه بیش از 30 تا 40 درصد اقلام صادراتی آنها را فرآورده هایی تشكیل می دهد كه حاصل تجاری شدن یافته های پژوهشی هستند .

اما بدون شک یکی از چالش های مبتکرین علمی بعد از تبدیل کردن ایده خود به واقعیت، وارد کردن اختراع به صحنه جامعه و در واقع تجاری سازی آن اختراع است تا همگان بتوانند از کاربردهای این ابداع بهره مند شوند. تکنولوژی از هر نوع که باشد یک نوع سرمایه گذاری محسوب می گردد. هر سرمایه گذاری باید بتواند بازگشت سرمایه مناسبی داشته و ریسک آن قابل قبول باشد. برگشت سرمایه تکنولوژی از طریق فروش و یا تبدیل به یک محصول (کالا یا خدمت) عملی می گردد.

[1] Commercialization