« گــفتم او را که صبرکن که به صبــر هــــر غـــــمی را که هـــست پایانیست»
(انوری،۱۳۷۶: ۵۴۶)
او صبر را چاره گر فراق و جدایی ها می داند و و معتقد است ، انسان صبور سرانجام مزد رنج و محنت خود را که شربت گوارای وصل است دریافت خواهد کرد:
صبرکن ای تن که آن بیداد هجران بگذرد راحت تن چون که بگذشت آفت جان بگذرد
(همان: ۳۱۰)
انوری معتقد است همان طور که شکر باعث افزایش و و گشایش در رزق و نعمت است، صبر نیز موجب فتح و پیروزی بر محنت است. آن کس که بر نعمت سپاسگزاری می کند باعث تداوم و رونق آن می شود و فرد صبور نیز در پایان به آسایش و راحتی می رسد:
«شود زیادت شادی و غـــم شود نقصان چو شکر و صـــبر کنی در میان شادی و غم
ز شکر گردد نعمت بر اهـ«ل نعمت بیش بــــه صبر گردد محنت بر اهل محنت کم»
(همان: ۵۷۴)
از نظر فردوسی، صبر محصول خرد و اندیشه است . او صبر را داروی افعال و اعمال بدی که ریشه در جهل و نادانی د ارد توصیف می کند و معتقد است بزرگان به نیروی صبر و اندیشه می توانند بربحران ها و ناسازگاری های روزگار فایق گردند:
« بـــدی ها به صــبر از مـــهان بگذرد ســـــر مـــــرد بـــاید که دارد خــــرد»
(فردوسی، ۱۳۸۵، ج ۱، ۲۷۱)
همان اندازه که انسان برای نیل به اهداف و آرمان های متعالی زندگی نیاز به مقوله صبر دارد، به همان مقدار نیز نیاز به شناختی کامل و البته آگاهانه از ماهیت مقوله صبردارد. صبر به عنوان یکی از ارکان اساسی و مهم در زندگانی انسان ها همیشه نقش آفرین و نقش محور بوده یا به بیانی در بنا و استواری زندگی افراد نقشی سازنده و حیاتی را داشته است. اینکه می گوییم صبر و ظفر دوستی دیرینه اند، بدین سان است که بر این مهم همه علما و دانشمندان و ادبا نیز مهر تایید و تصدیق زده اند.
بزرگترین امتیاز حافظ که در رواج شعرش تاثیر داشته است، امیدوار بودن او است. در مشکلات زندگی تلقین می کند که باید راضی به رضای حق باشیم و در حال رضا امیدوار به آیندهء بهتری باشیم. برای همین حافظ از رحمت حق نومید نیست و امیدوار آیندهء بهتری است:
«ســـاقی بیا که هاتف غـیبم به مژده گفت با درد صـــبرکن که دوا مـــی فرستمـت»
(حافظ،۱۳۸۷: ۷۸ )
اگر صبری نباشد مسلماً ظفری در کار نیست و بدون ظفر نیز صبر بی معنا و مفهوم است لذا آن چه حاصل میآید، شاید گفت این دو با این که دوستی دیرینه اند، در همه ابعاد نیز مکمل همدیگر نیز هستند.
« صبر و ظفــــر هر دو دوستان قدیمـــند  بـــــــــــر اثر صبــر نوبـــت ظفر آید»
(حافظ،۱۳۸۷: ۹۹)
حافظ معتقد است، سر انجام صبر به یقین فتح و ظفر، شیرینی و وصال است. صبور به یقین پاداش صبر و تحمل محنت خود را دریافت می کند هم چنان که او به چنین پاداشی رسید:
«این همه شهـــد و شکر کز سخنم می ریزد اجر صـبری است کز آن شاخ نباتم دادند»
(حافظ،۱۳۸۷: ۸۳ )
خیلی از فراز و فرودهای زندگی با مقوله صبر انجام رسیده است، یعنی انسان در جهت فتح قله فراز همیشه از این مهم بهره گرفته و در فرود زندگی نیز باز پشتوانه اش صبر بوده است.
گرت چو نوح نبی صبرهست در غم طوفان بلا بگــــردد و کام هـــــزارساله برآید»
(حافظ،۱۳۸۷: ۸۲)
حافظ می فرماید، اگر چه ممکن است دست یابی به کام دل و آرزوها زمان دراز و رنج بسیار را در پی داشته باشد امّا هم چنانکه حضرت یعقوب پس از مررارت های فراوان سر انجام چشمش به دیدار یوسف روشن شد، همه صابران چنین نیز نتیجه مبارکی را خواهند گرفت:
« این که پیرانه سرم صحبت یوسف بنواخت اجر صبریست که در کلـــبه احزان کردم»
(حافظ،۱۳۸۷: ۱۶۱)
«صبـــر کن حافظ به سخـــتی روز و شب عاقبت روزی ــــبیابی کـــــــــــام را»
(حافظ،۱۳۸۷: ۴۳ )
۵- جایگاه صبر و سکوت در آثار سعدی
۵-۱- منزلت صبر در آثار سعدی

صبرجمیل سعدی، خشیت احترام آمیز و عشق توأم با توکُّل است و سرو نماد سرسبزی و چونان روح نماد بی مرگی و نامیرایی است و «قامت» توجه و میل صنوبر دل به سوی دلدار است.
مهشید مشیری در کتاب «سرو قامت دوست»، تأملی در ترجیع بند سعدی، می نویسد: «صبراز موضوعات محوری کلام سعدی است. صبر همراه با هم معناها، متضادها، که از نظر قیاسی (خواه صوری، خواه معنایی) با صبرمربوطند، جملگی در یک مقوﻟﮥ قیاسی قرار می‏گیرند. صبر در غزل‏ها ۷۳ بار ،صبر کردن ۲۷ بار، صبور ۱۲ بار، صبوری ۲۱ بار، تحمل ۱۷ بار، تحمل کردن ۲۲ بار، طاقت ۳۹ بار، شکیب ۱۳ بار، شکیبایی ۱۶ بار، شکیبیدن ۴ بار، و مقوﻟﮥ صبرجمعاً ۲۴۷ بار در غزل‏ها به کار رفته است و همین موضوعات در ترجیع‏بند نیز مورد استفاده قرار گرفته . «(مشیری،۱۳۸۲ :۱۴۳)
سعدی در غزل‏ها در این باب می‏گوید:
بر جور و بی مرادی و درویشی و هلاک آن را که صـــابری است، محبت نه کار اوست
سعدی اگــــــر طالبی، راه رو و رنج بر کعبه ی دیـــدار دوسـت، صبر بیـــابان اوست
چــند نصیحت کنند ،بی خبرانم به صبر درد مــــرا ای حکیـــم، صبر نه درمان اوست
(سعدی،۱۳۷۴ :۵۰۱)
سعدی خوب می‏داند که صبر ما را وامی‏دارد که دریابیم قدرت ما یگانه وﺳﻴﻠﮥ حل مشکل نیست. در گلستان در حکایت مشت‏زن، «کم جوشیدن» را مُرادف «صبر» به کار می‏برد: «دولت به کوشیدن است، چاره کم جوشیدن است». سعدی در واقع صبررا، نه یک روش منفعلانه، بلکه نوعی کوشش فعالانه و چاره‏جویانه می‏داند و آن را به عنوان یک تصمیم معرفی می‏کند و در ترجیع‏بند نیز می‏گوید:
قســــمی کـــــــه مــــرا نیافریدند گــــر جــــهدکنــــم، میســـــرم نیست
فکـــرم به همــــان جهــــان بگردید کز گـــوشــــــه ی صبـــــر بهـترم نیست
با بخـــــت جـــدل نـــمی توان کـرد اکنـــــون که طـــــریق دیــگرم نـــیست
بنشینــــم وصــــبر پیـــــش گیرم دنـــــباله ی کـــــار خویــش گـــــــیرم
(همان :۸۲۳)
سعدی صبررا سیرت اهل صفا می‏داند و می‏گوید چارﮤ هر دردی ثبات است و مدارا و تحمل. می‏داند که گنج صبراختیار لقمان است. در ذکر وفات امیرفخرالدین ابی بکر می‏گوید:
خدای عزّ و جل قبض کرده بنده ی خویـش تو نیز صبر کن ای بنده ی خدای پرست
(همان :۴۸۶)
در گلستان می‏گوید: «طریق درویشان ذکر است و شکر خدمت و طاعت و ایثار و قناعت و توحید و توکل و تسلیم و تحمل» (همان :۴۸۶)
در ترجیع بند خصوصاً در ابیات زیر صراحتاً به فضیلت صبر می پردازد که همان تحمل است:
ای ســــــرو بلــــند قــــامــت دوســت وه وه که شــمایـلـت چــه نیـکـوســت
در پــــــای لــــطافت تــــو مـیــــــراد هر ســرو ســهــی که بــر لب جـوسـت