همان­طور که گفتیم، یکی از خطاهای مهم در بررسی­های آماری، خطای ناشی از بی­پاسخی است. تمام محققین تلاش می­کنند تا حد ممکن این خطا به حداقل مقدار تقلیل یابد. تاکنون راهکارهای گوناگونی، توسط افراد مختلف ارائه شده­اند. در این پایان­نامه به بررسی آنها می­پردازیم.

در این فصل اصطلاحات، تعاریف، مفاهیم و سابقه مربوط به بی‌پاسخی و علل بروز آن، فعالیت‌های آماری مرتبط با بی‌پاسخی، راههای جبران بی‌پاسخی و مقایسه نرخ‌های بی‌پاسخی را بررسی می­کنیم.

برای جبران بی­پاسخی و کاهش اریبی ناشی از بی­پاسخی می­توان از دو رویکرد استفاده کرد، رویکرد اول مبتنی بر آمار کلاسیک است که سعی می­کند به­نحوی اریبی بی­پاسخی را کاهش دهد و محتاج مراجعات مکرر یا نمونه­گیری­های مکرر است. رویکرد دوم روش بیزی است که در واقع تصحیح اریبی را به­وسیله شرطی کردن روی بی­پاسخی­ها انجام می­دهد.

اریكسون (1976) [1] پیشگام مطالعه به روش بیزی در این زمینه بوده است و بررسی وی در زمینه تشریح روش بیزی در ارتباط با گرفتن زیر نمونه از واحدهای بی‌پاسخ، بوده است. علاوه بر روش‌های بالا، اخیراٌ افراد دیگری از جمله لیتل[2] (2003) رویكرد دیگری، اختیار كرده‌اند. به این شرح كه افراد نمونه‌ای به دو زیرنمونة دارای پاسخ و بی‌پاسخ تقسیم می‌شوند و سعی می‌شود كه توزیع صفت مورد بررسی برای افراد با پاسخ به‌شرط مقادیر متغیر مورد بررسی برای افراد بی‌پاسخ طبق یك مدل آماری معینی به‌دست آورده شود.بدین ترتیب تصحیح لازم در مقادیر مشاهده شده به‌عمل آید به‌طوری‌كه اریبی ناشی از بی‌پاسخی از بین برود.

از آنجایی‌كه رویكرد ما در این رساله مبتنی بر اجرای طرح نمونه­گیری و استفاده از نتایج آن و روش‌های فراوانی­گرا است، از پرداختن به

 ارائه­ی مدل آماری برای تعدیل برآوردگرهای ناشی از

داده­های بی­پاسخ در تعیین برآورد احتمال حضور شخص در خانه و نیز روش‌های بیزی خودداری می‌كنیم. خواننده علاقه­مند می­تواند به پاتهاف[3] (1993) و لیتل (2003) مراجعه کند.

در بخش دوم این فصل تعریف بی­پاسخی و چند تعریف دیگر مرتبط با آن آورده می­شود. در بخش سوم اهمیت و دلایل بروز بی­پاسخی بررسی می­شود سپس در بخش چهارم اثرات بی­پاسخی روی برآوردها و اریبی بی­پاسخی روی میانگین و محاسبه میزان آن شرح داده می­شود. در بخش پنجم به تاریخچه تحقیق در زمینه­ بی­پاسخی اشاره می­شود و در بخش ششم مثال كاربردی در طرح آمارگیری آمریكا، نحوه محاسبه نرخ­های بی­پاسخی و دلایل اختلاف در معیارهای بی­پاسخی توضیح داده می­شود. هم­چنین در بخش هفتم روش­های جبران بی­پاسخی و كنترل نرخ بی­پاسخی شرح داده می­شود و در انتها به نتیجه­گیری این فصل در بخش هشتم می­پردازیم.

1-2  بی­پاسخی

          در زیر به تعاریف بی­پاسخی، خطاهای بی­پاسخی، بی­پاسخی سؤال، بی­پاسخی واحد آماری و نرخ بی­پاسخی می­پردازیم.

الف – علت‌های گوناگونی برای عدم توفیق در به‌دست آوردن پاسخ وجود دارد. برای مثال
ممكن است واحد آماری در بررسی از قلم بیفتد، یا ممكن است شخص از مصاحبه
امتناع ورزد، عدم دسترسی به واحد نمونه­گیری و یا گم شدن پاسخنامه در طول مدت
نمونه‌گیری (زمان آمارگیری) که باعث می­شوند اطلاعات مورد نظر به‌دست نیاید ،
باعث بروز “بی­پاسخی” می­شود.

ب – خطاهای بی‌پاسخی را كه یكی از خطاهای غیرنمونه‌گیری است، وبروزآن
­ناشی­ازناتوانی­واحدنمونه،اعضا جامعه یا داده‌ها در بررسی می‌باشد تعریف می­کنیم.
اگر اطلاعات جمع­آوری شده از یك مكان و یا شخص و یا از یك بخش خاص در
پرسشنامه کامل نباشند، بررسی ما تحت تأثیر خطاهای بی‌پاسخی قرار می‌گیرد.

دو نوع بی­پاسخی ممکن است رخ دهد یکی بی­پاسخی سؤال و دیگری بی­پاسخی
واحد آماری که در زیر آنها را تعریف می­کنیم.

ج – به‌طوركلی ”بی‌پاسخی اقلام اطلاعاتی (سؤال) “ به مواردی اطلاق می‌شود كه در زمان
تكمیل پرسشنامه، سؤال یا سؤالاتی بی‌پاسخ بمانند.

د – بعضی مواقع كه به واحدهای آماری در نمونه مراجعه می‌شود برای بعضی از واحدهای
آماری به‌دلیل عدم حضور پاسخگو در منزل، امتناع پاسخگو یا دلایل دیگری، پرسشنامه
تكمیل نمی‌شود كه در این‌صورت اصطلاحاً می­گوییم ” بی‌پاسخی واحد آماری“ رخ
داده است.

هـ – از محاسبه نسبت تعداد واحدهای آماری واجد شرایط كه بی­پاسخ­اند به تعداد كل
واحدهای آماری واجد شرایط، نرخ بی­پاسخی به دست می­آید.

بی‌پاسخی یكی از منابع بالقوه روابط و خطا در آمارگیری‌هاست كه در سال‌های اخیر بسیار مورد توجه قرار گرفته است، به‌گونه‌ای كه نرخ بی‌پاسخی به‌علت پژوهش‌های گسترده در بررسی علل بی‌پاسخی در معرفی راهكارهای مواجهه با آن روبه کاهش است. برای به حداقل رساندن مقدار خطای بی‌پاسخی، می‌توان از روش‌های مقابله با آن استفاده كرد،) مشكانی ومشكانی 1377 (.

 W. A. Erickson  

 R. J. Little  

 R. F. Potthoff