گوشت طیور یکی از منابع اصلی تامین کننده نیازهای پروتئین حیوانی در تغذیه­ جوامع انسانی بشمار می­رود و امروزه با پیشرفت­هایی که در این زمینه به وجود آمده، این صنعت روز به روز از اهمیت بیشتری برخوردار شده و توجه مسئولین تغذیه را بخود جلب کرده است تا جهت تولید سریعتر و بیشتر پروتئین، شیوه­های متنوع و مختلفی را در رابطه با ضریب تبدیل غذایی به گوشت در طیور ارائه دهند(39) در سالهای اخیر سرعت رشد جوجه­های گوشتی به دلیل پیشرفت­های موجود در زمینه تغذیه و ژنتیک افزایش یافته است(149) از جمله اقدامات انجام شده در این زمینه، مصرف آنتی­بیوتیک­ها و افزودنی­ها، جهت ضدعفونی و مکمل در تغذیه طیور می­باشد که علاوه بر اثر پیشگیرانه و درمانی، در دوز پایین در مراحل اولیه دوره رشد، باعث افزایش رشد نیز می­گردد(9).

طیور، کارآمدترین راه تبدیل محصولات فرعی و ضایعات کشاورزی به گوشت و تخم‏مرغ برای مصرف انسان می‏باشد. بنابراین پرورش طیور و افزایش تولیدات آنها یکی از مهم‏ترین و عملی‏ترین راه‏های تأمین پروتئین حیوانی در کشور ما است. پرورش طیور صنعتی توسعه یافته می‏باشد، به­طوری­که قادر است غذای قابل مصرف بیشتر و با هزینه­ی کمتر، برای جمعیت کشور فراهم سازد(39).کشور ایران هفتمین کشور تولیدکننده مرغ جهان با تولید 2 میلیون تن مرغ آماده طبخ در سال1392 بوده است(19). استان فارس چهارمین استان تولیدکننده مرغ گوشتی با سهم 5/7 درصدی به­شمار می‏آید و پیش بینی می­شود به استان دوم کشور در سال 1393 تبدیل شود(5). گوشت مرغ مهم‏ترین منبع تأمین کننده پروتئین حیوانی مردم کشور با مصرف سرانه 25 کیلوگرم در سال، محسوب می­شود(5). سند امنیت غذایی کشور و چشم‏انداز توسعه صنعت مرغداری کشور، نشان­دهنده­ی افزایش تولید و مصرف این محصول در سال‏های آتی است(34). با پیشرفتهایی که در این زمینه به وجود آمده، این صنعت روز به روز از اهمیت بیشتری برخوردار شده و توجه مسئولین تغذیه را به­خود

 جلب کرده است تا جهت تولید سریعتر و بیشتر پروتئین، شیوه­های متنوع و مختلفی را در رابطه با ضریب تبدیل غذایی به گوشت در طیور ارائه دهند(38). در سال­های اخیر سرعت رشد جوجه­های گوشتی به دلیل پیشرفت­های موجود در زمینه تغذیه و ژنتیک افزایش یافته است(149). امروزه از مواد افزودنی خوراکی ضد­میکروبی، بطور گسترده در پرورش حیوانات مزرعه­ای، برای افزایش بهره­وری و فراهم نمودن شرایط اکولوژیکی مناسب سیستم گوارشی به­منظور افزایش سرعت رشد، کاهش ریسک در برابر خطر بیماری­ها، استفاده می­شود(209). افزایش توجه به توسعه مقاومت آنتی­بیوتیکی در باکتری­ها و احتمال وجود بقایای آنتی­بیوتیکی در فرآورده­های طیور و همچنین ایجاد سمیت کبدی ناشی از مصرف آنتی­بیوتیک­ها در دوز بالا، تلاش محققان برای یافتن راه­های دیگری غیر از استفاده از آنتی­بیوتیک­ها در جیره­ی غذایی طیور را سبب شده است(51).

با توجه به مشکلات استفاده از آنتی­بیوتیک­ها در تغذیه جوجه­های گوشتی، نظر محققان به سمت مواد افزودنی دیگری به عنوان جانشین آنتی­بیوتیک­ها در غذای طیور معطوف شد، که این مواد افزودنی باعث سلامتی و بهبود میکرو فلور دستگاه گوارش طیور شوند(102).

از این رو محققین، ترکیبات گیاهی مختلفی را به عنوان جایگزین آنتی­بیوتیک­ها در مواد تولیدی حیوانی مورد مطالعه قرار داده­اند؛ که باعث بهبود سیستم ایمنی و عملکرد ارگان­های مهم بدن مانند کبد شده و نهایتاٌ سبب افزایش در عملکرد تولیدی آنها نیز شده است(149). گیاهان دارویی و فرآورده­های آنها از جمله­ی این افزودنی­های طبیعی هستند که می­توان از آنها به عنوان آنتی­بیوتیک­های طبیعی استفاده کرد(11) گیاهان دارویی به عنوان افزودنی­های خوراکی طبیعی؛ اخیراً در جیره غذایی طیور جهت بهبود عملکرد و افزایش پاسخ­های ایمنی پرندگان به جای آنتی بیوتیک­ها مطرح شده است(69و71).

تمایل به استفاده از گیاهان دارویی در تغذیه دام و طیور را می­توان به صورت افزایش معنی­دار مقالات علمی چاپ شده از سال 2000 به بعد مشاهده کرد(175). عامل اصلی این رخداد، شروع ممنوعیت استفاده از آنتی­بیوتیک­ها در اتحادیه اروپا از سال 1999 و قطع کامل آن در سال 2006 بوده است(163). گیاهان دارویی و فرآورده­های آنها، یکی از جایگزین­های مطرح آنتی­بیوتیک­ها هستند که در سال­های اخیر به خاطر ممنوعیت استفاده از آنتی­بیوتیک­ها، مورد توجه قرار گرفته­اند(188).

گیاهان دارویی و فرآورده­های آنها به دلیل عواملی چون؛ ارزش بالای اقتصادی و کم­هزینه بودن تولید آنها، نداشتن اثرات تخریبی بر محیط زیست، ارگانیک بودن این داروها، کم بودن عوارض جانبی در مقایسه با داروهای شیمیایی، کاهش ایجاد مقاومت نسبی عوامل بیماری­زا، انحصاری بودن درمان برخی بیماری­ها با گیاهان دارویی و وجود تجربیات مختلف بالینی، باعث شده­ است تا این منابع دارویی در سال­های اخیر از ارزش و جایگاه خاصی در پرورش، تولید و درمان دام و طیور برخوردار باشند(30). همچنین استفاده از پرو­بیوتیک، پری­بیوتیک و ترکیبات طبیعی به عنوان جانشین آنتی بیوتیک­ها مد نظر قرار گرفته است؛ که برخلاف آنتی­بیوتیک­ها، این ترکیبات طبیعی، اثرات جانبی بسیار کمی داشته و مطمئن­تر هستند(195).

تحقیقات نشان می­دهد که بهبود در وزن و سن ارائه به بازار سویه­های امروزی جوجه­های گوشتی، بیشتر ناشی از افزایش شدت انتخاب برای رشد بالاتر می­باشد(177). به­گزینی ژنتیکی، نقش موثری در بهبود سرعت رشد و افزایش وزن جوجه­های گوشتی ایفا کرده است(114). با افزایش شدت انتخاب، میزان اشتهای جوجه­های گوشتی کنونی، افزایش معنی­داری داشته و نمی­توانند بطور بهینه، مصرف اختیاری را مطابق با انرژی مورد نیاز طیور، تنظیم کنند و زمانی که بطور آزاد به خوراک دسترسی داشته باشند؛ حالت پرخوری، نشان داده و بیش از 2 تا 3 برابر نیاز نگهداری و رشد، غذا مصرف می­کنند(46). به­این دلیل است که؛ افزایش شدت انتخاب برای رشد بالاتر همراه با تغذیه کامل، بروز مشکلاتی مانند افزایش بافت ذخیره چربی ؛ به سطحی بالاتر از نیاز فیزیولوژیک(139)، افزایش اختلالات سیستم­های قلبی و عروقی، افزایش نرخ متابولیکی، اختلالات اسکلتی، حساسیت بالاتر به بیماری­های متابولیکی مانند سندرم مرگ ناگهانی(210)، آسیت(177)، کاهش ایمنی و مقاومت در برابر بیماری­ها؛ که در نهایت امر، منجر به افزایش مرگ و میر و تلفات می­گردد(104).

امروزه با توجه به بالا رفتن میزان تولید و مصرف گوشت مرغ، توجه بیشتری به سلامت محصولات طیور می‏شود. مصرف آنتی‏بیوتیك‏ها باعث ظهور مقاومت آنتی‏بیوتیكی شده و عوارض جبران ناپذیری برجای می‏گذارند. از مهم ترین جانشین‏های آنتی‏بیوتیك‏های محرك رشد در صنعت طیور می توان به گیاهان دارویی اشاره كرد(132). گیاهان دارویی علاوه بر اثرات ضدمیكروبی، اثرات مفیدی؛ از جمله: كاهش لیپیدهای سرمی و بهبود دیگر فاكتورهای خونی از جمله آنزیم­های کبدی دارند(12).

در طی سالیان اخیر و به دلیل محدودیت استفاده از آنتی‏بیوتیک‏ها به عنوان افزودنی غذایی در تغذیه دام و طیور و حتی ممنوعیت مصرف، به کارگیری افزودنی‏هایی مانند فیتوبیوتیک‏ها[1]، پروبیوتیک‏ها[2] و به عنوان ترکیبات جایگزین آنتی‏بیوتیک‏ها، مورد توجه صنعت دامپروری و به ویژه صنعت پرورش طیور قرار گرفته است. نتایج حاصل از انجام برخی مطالعات به عمل آمده در ایران نیز نشان‏دهنده امکان استفاده ازاین افزودنی‏ها در تغذیه طیور به منظور افزایش بازدهی تولید آنها می‏باشد(44). پروبیوتیک‏ها، ترکیبات میکروبی زنده­ای هستند که مستقیماً به جیره دام و طیور اضافه می‏شوند و تاثیر بسیار مطلوبی بر عملکرد و سلامت این حیوانات دارند. در سال‏های اخیر پروبیوتیک‏ها به خاطر عدم ماندگاری در لاشه و تأثیرات مفید بر خصوصیات تولیدی طیور جایگاه ویژه‏ای را به خود اختصاص دادند(89). از مهمترین ترکیب­های جایگزین آنتی بیوتیک­ها، گیاهان دارویی و عصاره­های آنها می­باشد. گیاهان دارویی علاوه بر اثرات ضدمیكروبی، فواید دیگری نیز دارند. این اثرات مفید شامل اثرات كاهش لیپیدهای سرمی و بهبود دیگر فاكتورهای خونی است(2). افزودنی­های خوراکی فیتوژنیک[3] به عنوان مواد مشتق شده از گیاهان تعریف می‏شوند که با بهبود ویژگی­های جیره، افزایش تولید حیوان و بالا بردن کیفیت محصولات حیوانی به جیره افزوده می­شوند(77). شکی وجود ندارد که جیره­های غذایی سرشار از اسیدهای چرب اشباع، برای انسان زیان آور است و موجب تشدید بیماری تصلب شرائین در افراد می‏گردد و این امر در کشورهای پیشرفته که دارای منابع غذایی بسیار متنوع هستند باعث نگرانی‏هایی شده است. بحث حاضر مربوط به ترکیبات فیتوژنیک می­باشد که اخیراً از آن‏ها به عنوان افزودنی­های محرک رشد در تغذیه دام و طیور استفاده شده است. از جمله مزایای استفاده از گیاهان دارویی می­توان به ساده بودن کاربرد و نداشتن اثرات سوء در اکثر آن‏ها بر عملکرد حیوانات و نیز باقی