شرکت‌ها و سازمان‌های در محیط اقتصادی کنونی، در بازارهایی فعالیت می‌کنند که مبتنی بر رقابت بسیار شدید است. لذا شرکت‌ها برای موفقیت خود ناگزیر از دستیابی به مزیت‌های رقابتی هستند. یکی از مهم‌ترین مزیت‌های رقابتی برای هر شرکتی، برقراری ارتباطات بهینه با مشتریان است به‌گونه‌ای که بتواند تصویر خود نظر مشتریان را بهبود بخشیده و وفاداری مشتریان را افزایش دهد و بدین ترتیب سهم مناسبی از بازار را در اختیار خود بگیرد. یکی از مؤثرترین راه‌های حفظ ارتباط با مشتریان، توجه به برندسازی و هویت یکپارچه سازمانی است.

هویت برند مجموعه تمامی عوامل مشترکی است که همه ارکان برند را در داخل و بیرون آن پیوند می‌دهد و هماهنگ می‌کند بنابراین هویت برند فقط شامل نشانه، لوگو تایپ یا نام برند نیست. ساختار هویتی برند به‌طورکلی دارای دو بخش ملموس و ناملموس است که بخش ملموس نیز خود شامل سه جنبه اصلی شامل هویت بصری، هویت شنیداری و هویت کلامی است.

هویت بصری برند خود دربرگیرنده نشان برند، نقشه معماری لوگو، ساختار و قواعد استفاده از نام و نشان برند، کاربردهای مجاز و غیرمجاز لوگو، واریاسیون (تنوع) و رنگ‌بندی‌های لوگو، پس‌زمینه‌های مجاز و غیرمجاز لوگو، رنگ‌های سازمانی و رنگ‌های ثانوی، فونت‌های سازمانی و ساختار و قواعد بصری سبک و سیاق برند در بسته‌بندی، تبلیغات و تشریفات و … است.

یکی از راهکارهای اصلی برای تقویت هویت بصری برند، استفاده از یک ابزار بازاریابی مشهور، کارآمد و مؤثر به نام بسته‌بندی است. بسته‌بندی به دلیل اینکه یک وسیله ارتباطی مهم است و در لحظه مناسب و در زمان اتخاذ تصمیم خرید توسط مشتری با وی ارتباط برقرار می‌کند موردتوجه همگان بوده است. حال نکته اساسی، پاسخ به این امر است که طراحی بسته‌بندی دارای چه ظرفیت‌ها و قابلیت‌های کارآمدی است که می‌تواند بر هویت برند تأثیر بگذارد. به‌عبارت‌دیگر یک طراحی بسته‌بندی مناسب باید چه ویژگی‌ها و خصوصیاتی را دارا باشد تا بتواند پیام مدنظر شرکت تولیدکننده را به‌درستی به مخاطب انتقال دهد و در تقویت هویت بصری و درنهایت ارزش برند مؤثر

 واقع شود. در این پژوهش تلاش شده است به این سؤالات پاسخ شایسته ارائه شود.

 فصل نخست: معرفی کلیات پژوهش

  بیان مسئله:

برند[1] به نام، نشان، سمبل، لوگو و سایر علائم و مفاهیم، ذهنیت‌ها و تداعی‌ها از سوابق و عملکردهایی اطلاق می‌شود که کالاها و یا خدمات یک فروشنده را از کالاها و خدمات سایر فروشندگان متمایز می‌سازد. برند می‌تواند متعلق به یک کالا، تولیدکننده، یک خدمت یا موسسه خدماتی، یک شرکت یا سازمان و یا یک شخص و حتی مکانی باشد. به‌صورت تخصصی‌تر، برند نشان‌دهنده مشخصات، علائم و نشانه‌های قابل‌خواندن شامل نام، لوگو، شعار، برنامه‌ها و روش طراحی است که بیان‌کننده ماهیت اصلی و وجودی یک شرکت، محصول یا خدمت است. در اصطلاح فنی بخشی از برند که قابل‌خواندن باشد را نام برند[2] و بخشی که قابل‌خواندن نیست را علامت برند[3] می‌نامند و درنهایت هنگامی‌که علائم و نشانه‌های موجود ازلحاظ قانونی به ثبت رسیده باشد به آن علامت تجاری[4] می‌گویند.

هویت برند مجموعه تمامی عوامل مشترکی است که همه ارکان برند را در داخل و بیرون آن پیوند می‌دهد و هماهنگ می‌کند بنابراین هویت برند فقط شامل نشانه، لوگو تایپ یا نام برند نیست. ساختار هویتی برند به‌طورکلی دارای دو بخش ملموس و ناملموس است که بخش ملموس نیز خود شامل سه جنبه اصلی شامل هویت بصری[5]، هویت شنیداری[6] و هویت کلامی[7] است.

هویت بصری برند خود دربرگیرنده نشان برند، نقشه معماری لوگو، ساختار و قواعد استفاده از نام و نشان برند، کاربردهای مجاز و غیرمجاز لوگو، واریاسیون (تنوع) و رنگ‌بندی‌های لوگو، پس‌زمینه‌های مجاز و غیرمجاز لوگو، رنگ‌های سازمانی و رنگ‌های ثانوی، فونت‌های سازمانی و ساختار و قواعد بصری سبک و سیاق برند در بسته‌بندی، تبلیغات و تشریفات و … است.

در بازار امروز که کاملاً رقابتی است، رعایت استانداردهای مربوط به طراحی و توسعه هویت بصری برند نقش بسیار تعیین‌کننده‌ای در تصویرسازی مناسب در ذهن مخاطبین آن سازمان دارد. هویت بصری منسجم و قوی، تصویر ذهنی سازمان را بهبود می‌بخشد و فعالیت‌های بازاریابی آن را حمایت می‌کند. ارزش هویت بصری برند بسیار درخور توجه است؛ اگر به نحوی شایسته ارائه شود، ارزش‌افزوده می‌یابد و استفادۀ نامناسب نیز از اعتبار آن می‌کاهد.

مهم‌ترین اهداف هویت بصری برند به شرح زیر است:

• ساخت یک هویت بصری منسجم، واحد و شفاف برای سازمان، نمایندگی‌ها و برندهای زیرمجموعه سازمان.
• بازتاب شرکت به‌عنوان یک مجموعه­ی حرفه‌ای، قابل‌اطمینان و مدرن.
• ایجاد یک تصویر یکپارچه در ذهن مخاطبان و استاندارد کردن آن در تمام رسانه‌ها.
• افزایش وفاداری مشتریان و تثبیت کسب درآمد.

همچنین در رابطه با بسته‌بندی نیز می‌توان گفت که امروزه در سراسر دنیا، صنایع این حقیقت را دریافتند که چنان چه بسته‌بندی، با کیفیت خوبی ارائه و طراحی شود می‌تواند لبه برنده سلاح رقابت آن‌ها باشد. همچنان که اهمیت استراتژیک طراحی و بسته‌بندی افزایش می‌یابد، اهمیت تحقیقات کاربردی به‌منظور بهینه‌سازی طراحی بسته‌بندی و تصمیم‌گیری‌های لازم نیز بیشتر هویدا می‌شود.

طراحی بسته‌بندی برای کالا، تصویر و هویت می‌سازد و همین‌طور می‌تواند ابزار قوی برای بازاریابی و فروش کالا محسوب شود. طراحی بسته‌بندی نه‌تنها باید منحصربه‌فرد باشد و باعث خرید ناگهانی از سوی خریدار شود بلکه باید عامل تکرار خرید هم باشد و در مشتری نوعی وفاداری به وجود آورد. طراحی و بسته‌بندی مناسب می‌تواند عامل اصلی موفقیت یک کالا باشد و درصورتی‌که هویت بسته‌بندی در راستای هویت سازمانی نیز باشد می‌تواند به یک عامل کلیدی برای موفقیت سازمان‌ها تبدیل شود. یک بسته‌بندی و یک استراتژی بسته‌بندی نامناسب بر روحیه و انتخاب مصرف‌کننده تأثیر منفی می‌گذارد. یک طرح بسته‌بندی شامل عناصر و اجزای بسیار متفاوتی است. اجزای اصلی طراحی بسته‌بندی عبارت‌اند از: اندازه، شکل، مواد اولیه، رنگ، مصورسازی، سمبل‌ها، نام تجاری، علامت تجاری، ساختار، ترکیب‌بندی، نحوه هدایت چشم، برچسب و حروف‌نگاری. مشاهده می‌شود که عناصر و اجزای اصلی بسته‌بندی و نحوه طراحی و شکل‌دهی آن‌ها رابطه عمیقی با هویت برند و به‌ویژه هویت بصری برند دارد؛ و موفقیت در ایجاد هویت بصری برند و درنهایت هویت یکپارچه برند نیازمند توجه به مقوله بسته‌بندی است. شکل هندسی و طراحی یک بسته‌بندی عامل کلیدی در موفقیت فروش محصول به مشتریان است. این‌یک وظیفه بسیار سخت است که بتوان هویت برند را هنگامی‌که اشکال تغییر می‌کنند حفظ کرد یا هنگامی طراحی‌های سبک دار را منتقل می‌کنیم و یا یک مورد را به‌صورت ریشه‌ای تغییر دهیم. این وظیفه نه‌تنها نیازمند تجزیه‌وتحلیل دقیق از طراحی‌های مرتبط با بسته‌بندی است بلکه نیازمند درک عمیق از اصول ساختاری آن‌ها و ارتباط آن‌ها با هویت یکپارچه برند است.

امروزه برندها یک دارایی بسیار مهم برای شرکت­ها محسوب می­شوند و به صورت دوره­ای مورد ارزیابی و ارزشگذاری قرار می­گیرند. هر ساله نهادهای مختلف بین المللی، برندها را از جنبه های مختلف مورد ارزیابی قرار می­دهند و رتبه بندی می­کنند. نکته جالب توجه اکثر گزارشات و رتبه­بندی ها این موضوع است که اکثریت قریب به اتفاق 100 برند برتر مربوط به کشور ایالات متحده آمریکاست و سهم کشورهای آسیایی از این آمار بسیار ناچیز است(یوروبرند، 2014). آنچه که مایه تاسف است این است که برندهای ایرانی هیچ جایگاهی در بین برترین های دنیا و برندهای آسیایی ندارند. این مسئله لزوم توجه به طراحی و مدیریت برند در داخل کشور را آشکار تر می­کند.  فارغ از جنبه­های مدیریت و تبلیغات مرتبط با برند، توجه به عناصرهویت بصری در فرآیند های برندسازی یک گام اساسی است. هویت بصری دارای جنبه های ملموس و ناملموس است و یکی از مهم­ترین اجزای هویت ملموس برند، هویت بصری است.  همانگونه که اشاره شد بسته بندی و هویت بصری برند دارای رابطه تنگاتنگ هستند و بسته بندی را می­توان یکی از عناصر اصلی هویت بصری دانست. از این رو مساله اصلی تحقیق، بررسی این موضوع است که یک طراحی بسته بندی باید دارای چه ویژگی ها و خصوصیاتی باشد که بتواند هویت بصری برند را تقویت کند. به عبارت دیگر الگوهای کارآمد طراحی بسته بندی در تقویت هویت بصری برند باید دارای چه خصوصیاتی باشد و بر کدام یک از عناصر طراحی بسته بندی تاکید کند؟