1-1. کلیات سل

سل بیماری است که از دیرباز در بین جوامع مختلف شیوع داشته است و عامل آن را از اسکلت انسان­های عصر حجر و استخوان­های مومیایی شده مصریان باستان جدا کرده­اند .(Zink A R. et al., 2003) امروزه یكی از بزرگترین مسائل بهداشتی جهان، بیماری سل است. حدس زده میشود كه از هر سه نفر جمعیت جهان، یك نفر به باسیل سل آلوده بوده و درهر ثانیه یك نفر به تعداد آنان افزوده می­شود. نگران كننده این است كه طبق برآوردهای موجود 50 میلیون نفر از این افراد، به باسیل سل مقاوم به چند دارو (MDR-TB) آلوده هستند. درحال حاضر 12 میلیون نفر درجهان به بیماری سل مبتلا هستند كه بیش از 80% این موارد، تنها مربوط به 22 كشور درحال توسعه جهان است.

در سال 2010 میلادی، حدود 8/8 میلیون نفر جدید به سل فعال مبتلا شده و حدود 1/1 میلیون نفر در اثر این بیماری جان می­سپارند. بیش از 90% موارد بیماری و مرگ ناشی از سل در كشورهای در حال توسعه رخ می­دهد، كشورهایی كه 75% موارد بیماری در آنها به فعال­ترین گروه سنی به لحاظ اقتصادی (یعنی 15 تا 54 سالگی) تعلق دارد.

آلودگی هم­زمان به ویروس ایدز خطر ابتلا به بیماری سل را به طور معنا داری افزایش می­دهد. كشورهای با شیوع بالای HIV، به ویژه كشورهای واقع در افریقای زیر صحرا، شاهد افزایش چشمگیر تعداد بیماران مبتلا به سل و افزایش 2 تا 3 برابر میزان­های بروز گزارش شده سل در دهه 90 بوده­اند. در سال 2010، میزان شیوع عفونت اچ آی وی در میان بیماران مبتلا به سل در جهان 13% تخمین زده شده است (W.H.O., 2010).

سل یک بیماری تنفسی است که راه عمده سرایت آن ذرات تنفسی وخلط سینه بیماران می­باشد. اما  روش­های سرایت دیگری همچون تلقیح مستقیم باسیل سل در پوست مجروح کسانی که با بافت آلوده سروکار دارند نیز توصیف شده است. ورود باسیل سل به بدن یک فرد ضرورتا ایجاد بیماری سل نمی­کند، اولین فاکتورهای افزایش دهنده امکان ابتلاء فرد آلوده شده، خصوصیات شخصی هر فرد (مانند سن، جنس، ساختمان بدن و حساسیت ژنتیکی)، عوامل اجتماعی (مانند فقر غذایی و شرایط زیستی) و عواملی نظیر سرکوب سیستم ایمنی ناشی از داروهای استروئیدی یا بیماری­هایی نظیر سرطان خون، بیماری­های دستگاه رتیکولواندوتلیال، دیابت شیرین، بیماری­های قارچی سیستمیک و ایدز می­باشد (Jonas  V. et al., 1993).

کمپلکس مایکوباکتریوم توبرکلوزیس (MTB) که شامل مایکوباکتریوم توبرکلوزیس، افریکانوم، بوویس، بوویسBCG، کاپره­ای، میکروتی(mycobacterium microti)، پنی­پدی،  dassie bacillusو کانتی (mycobacteriu canettii)، گرچه خصوصیات فنوتیپی متفاوتی در تست­های بیوشیمیایی از خود نشان می­دهند اما همولوژی بالایی به لحاظ ژنتیکی دارند  .(Somoskovi A. et al., 2007)افتراق اعضای کمپلکس توبرکلوزیس برای پیشبرد درمان موفق ضروری است بالاخص در مناطقی که بیماری به صورت اپیدمیک در می­آید یا تماس انسان و حیوان زیاد است  .(Barouni A.S. et al., 2004)

همان­طور که ذکر شد M. bovis یکی از قدیمی­ترین و مهمترین عامل بیماری سل بین انسان و دام (Zoonoses) و به عنوان یکی از معضلات بهداشتی با گستره جهانی محسوب می­شود. میزان مرگ و میر ناشی از  M. bovis بیشتر از M. tuberculosis می­باشد .(Majoor C.J. et al., 2011)  تشخیص M. bovis و M. bovis BCG  از دیگر اعضای کمپلکس MTB بدلیل مقاومت ذاتی (Scorpio A. et al., 1997)  آنها به آنتی بیوتیک پیرازینامید از اهمیت راهبردی برخوردار است  .(Jure´en P. et al., 2008)این در حالی است که مقاومت به پیرازینامید در مایکوباکتریوم­های غیر کمپلکس MTB عمومیت ندارد .(Sun Z. et al., 1997)  پیرازینامید جزو داروهای خط اول مقابله با بیماری سل و قادر به از بین بردن  باکتری­های غیر فعال و احتمالا داخل سلولی است. این خصوصیات امکان کاهش زمان درمان از ۱۲-۱۸ ماه به ۶ ماه را امکان­پذیر می­کند (Lee K.W. et al., 2001).

روش­های کلاسیک افتراقM. tuberculosis  و M. bovis و تست­های حساسیت به دارو بر پایه­ی احیای نیترات، فعالیت آنزیم پیرازینامیداز (Pyrazinamide)، تجمع نیاسین و رشد در محیط تیوفن ۲-کربوکسیلیک اسید هیدرازید استوار است  .(Monteros L. et al., 1998)