انگلیسی…………………………………………………………………………………………………….. 174

 

منابع و مآخذ……………………………………………………………………………………………………….. 175

 

منابع فارسی :……………………………………………………………………………………………………… 175

 

منابع انگلیسی:  183

 

جدول  4-1  توزیع فراوانی دانشجویان بر حسب سن……………………………………………………. 129

 

جدول 4-2توزیع بر حسب وضعیت تأهل………………………………………………………………….. 130

 

جدول 4-3توزیع بر حسب مقطع تحصیلی………………………………………………………………… 131

 

جدول 4-4توزیع بر حسب وضعیت اشتغال……………………………………………………………….. 132

 

جدول 4-5توزیع بر حسب  تماشای اخبار………………………………………………………………… 133

 

جدول4-6توزیع بر حسب علت پاسخ منفی (تماشا نكردن اخبار تلویزیون)……………………………… 134

 

جدول  4-8توزیع بر حسب نوع علاقه…………………………………………………………………….. 136

 

جدول  4-9   توزیع بر حسب منابع اخذخبر(نوع رسانه)………………………………………………… 137

 

جدول 4-10توزیع بر حسب شیوه انعكاس خبری………………………………………………………… 138

 

جدول 4-11توزیع بر حسب میزان علاقه به اخبار هیجان انگیز………………………………………….. 139

 

جدول 4-12 توزیع بر حسب انعكاس اخبار التهاب آور………………………………………………….. 140

 

جدول 4-13توزیع بر حسب تحریف مبالغه وتناقض گویی……………………………………………….. 141

 

جدول 4-14 توزیع بر حسب اخبار مربوط به احزاب سیاسی……………………………………………. 142

 

جدول  4-15توزیع بر حسب میزان تماشای اخبار ساعت 21…………………………………………… 143

 

جدول  4-16توزیع بر حسب نقاط قوت………………………………………………………………….. 144

 

جدول 4-17توزیع بر حسب نقاط ضعف………………………………………………………………….. 145

 

جدول  4-18توزیع بر حسب میزان بیان رویداد های داخل ایران……………………………………….. 146

 

 

 

جدول 4-19توزیع بر حسب گرایشات سیاسی وجناحی…………………………………………………. 147

 

جدول 4-20توزیع بر حسب موارد مورد توجه خبر ساعت 21…………………………………………. 148

 

جدول 4-21توزیع بر حسب محتوای اخبار ساعت 21………………………………………………….. 149

 

جدول 4-22توزیع بر حسب توانایی گویندگان……………………………………………………………. 151

 

جدول 4-23توزیع بر حسب مدت زمان اخبار……………………………………………………………. 152

 

جدول 4-24توزیع بر حسب گزارشهای تصویری…………………………………………………………. 153

 

جدول 4-25توزیع بر حسب میزان اعتماد به اخبار ساعت 21………………………………………….. 154

 

جدول 4-26پیشنهادات…………………………………………………………………………………….. 155

 

جدول 4-27توزیع جمعیت نمونه براساس سن ومیزان اعتبار اخبار……………………………………… 156

 

جدول 4-28توزیع جمعیت نمونه براساس سالتحصیلی ومیزان اعتبار اخبار…………………………….. 158

 

جدول 4-29توزیع جمعیت نمونه براساس نوع علاقه ومیزان اعتبار اخبار……………………………….. 160

 

جدول 4-30توزیع جمعیت نمونه براساس پخش بیطرفانه ومیزان اعتبار اخبار………………………….. 162

 

جدول 4-31توزیع جمعیت نمونه براساس پخش بیطرفانه ومیزان اعتبار اخبار………………………….. 164

 

جدول 4-32توزیع جمعیت نمونه براساس پخش بیطرفانه ومیزان اعتبار اخبار  167

 

-1اهمیت موضوع تحقیق و انگیزش انتخاب آن

 

با نگاهی گذرا به تاریخ زندگی بشر، می‌توان به این نتیجه دست پیدا کرد که در هیچ زمانی مانند امروز امکان دسترسی به اطلاعات و اخبار گوناگون وجود نداشته است و این روندی است که باگذشت زمان هر چه بیشتر شتابان می‌شود. در این میان وسایل ارتباط‌جمعی (روزنامه- رادیو- تلویزیون- سینما) با انتشار اخبار و پیام‌های گوناگون، مهم‌ترین نقش را به عهده داشته‌اند و با انتقال اطلاعات و معلومات جدید و مبادله افکار، درراه پیشرفت فرهنگ  و تمدن بشری، گام‌های مثبتی را برداشته‌اند، این خصیصه وسایل ارتباط‌جمعی باعث شده که برجسته‌ترین متفکران و صاحب‌نظران علوم ارتباطات، عصر کنونی را عصر ارتباطات نام دهند.

 

مهم‌ترین ویژگی رسانه جنبه آگاهی دهندگی و توانایی قدرت عمل در نشر پیام در طیف وسیع و گسترده است. بنابراین خبر از مهم‌ترین بخش‌های آگاهی‌دهنده در این رسانه‌ها خواهد بود. زیرا در ایجاد آگاهی سیاسی – اجتماعی – اقتصادی که ضرورت حفظ حیات و تحول جامعه به شمار می‌روند، نقش عمده‌ای را ایفا می‌کند. خبر در صدر برنامه‌های تلویزیونی قرار دارد و در بین شبکه‌های تلویزیونی دنیا به جبران رقابت این رسانه‌ها درزمینه اطلاع‌رسانی تبدیل‌شده است؛ در حال حاضر شبکه‌های تلویزیونی با شکل تازه‌ای از خبررسانی مواجه هستند، تمام سعی و تلاش آن‌ها در ارائه آخرین اخبار و اطلاعات جهان به مخاطبان است، به‌طوری‌که این شبکه‌ها، خبرپراکنی را به‌مثابه یک میدان توسعه و رقابت برای فعالیت‌های خود در نظر گرفته‌اند. با توسعه شبکه‌های تلویزیونی در جهان و ورد اینترنت – ماهواره تلویزیونی به صحنه، مرحله تازه‌ای از شیوه اطلاع‌رسانی است زیرا در این برهه دیگر دروازه‌بانی و یک‌سو بودن اخبار معنا ندارد زیرا مخاطب به دلیل دسترسی داشتن به منابع مختلف اطلاعاتی به مقایسه اخبار از منابع مختلف می‌پردازد.

 

در این زمان بیشترین تکیه به عنصر گیرنده با مخاطب است، این مخاطب است که تعیین می‌کند رسانه از چه شیوه‌هایی و جه نوع اخباری را منعکس سازد.

 

گرداندن وسایل ارتباط امروز در تمامی مراحل فرایند تهیه و پخش خبر مخاطب حاضر و ناظر خویش می‌بیند.

 

از سویی دیگر طی چند سال اخیر با گسترش مطبوعات به همان نسبت گسترش رشته تخصصی بنام ارتباطات و روزنامه‌نگاری در کشور ما و پرورش نیروهای متخصص در این زمینه موجب شده چند وقت یک‌بار اخبار را از دید کارشناسانه این رخداد بررسی کنیم لذا در این تحقیق سعی شده تا نگرش دانشجویان دختر این رشته در مورد اخبار سیما بررسی شود

 

 

 

1-2بیان مسئله

 

خبر محصول باارزش وجودشان رسانه و عامل معنا بخشی به پدیده‌ها و رخدادهاست، این فعالیت رسانه‌ای از چنان اهمیتی برخوردار است که آن را طبیعی‌ترین کارکرد رسانه دانسته‌اند و بخش عمده‌ای از توان، منابع مالی و امکانات هر رسانه اعم از دیداری، شنیداری و مکتوب به آن اختصاص می‌یابد.

 

یکی از نکات موردتوجه در ارائه خبر در نظر گرفتن مخاطب است؛ زیرا هرگونه ارتباط باهدف تأثیرگذاری بر مخاطب صورت می‌گیرد، ازاین‌رو سیاست‌گذاران رسانه‌ها درصدد دستیابی به آن هستند، ازآنجاکه مخاطبان امروز انتخاب‌گرند و گستره وسیع شبکه‌های مختلف رسانه‌ای، قدرت انتخاب آنان را بالابرده و در چنین شرایطی اعتبار رسانه تا حدود زیادی به میزان رضایت و اقناع مخاطبان وابسته است.

 

در تحقیق حاضر به جهت اینکه دانشجویان در منحنی پذیرش به‌عنوان گروه نفوذمندان به‌حساب می‌آیند و این قشر از جامعه به جهت تحصیل‌کرده بودنشان منزلت و احترام خاصی در میان خانواده‌ها دارند و در اکثر انتخابات عناصر فعال و تأثیرگذار هستند، یکی دیگر از عوامل توجه به این قشر در این پژوهش این است که دانشجویان به‌عنوان جوانانی کنجکاو و تحلیل‌گر می‌باشند که ازلحاظ فرصت مطالعه نیز وقت کافی برای مطالعه و تفکر دارند ازلحاظ پختگی نیز در سنی قرار دارند که به بلوغ فکری رسیده‌اند.

 

با توجه به مطالب گفته‌شده، کوچک‌ترین بی‌تفاوتی نسبت به نیازها و دیدگاه‌های این قشر در جمع‌آوری، تنظیم و ارائه اخبار، موجب بی‌اعتنایی اخبار در میان اقشار جامعه خواهد بود و درنتیجه  جز اتلاف وقت و هزینه و سرمایه برای گرداندگان رسانه نتیجه‌ای نخواهد داشت.

 

نیازهای این قشر از مخاطبان خود تابعی از شرایط سنی، شغلی، تحصیلی، اجتماعی علایق مختلف است که برای ارتقاء کیفیت اخبار باید آن شرایط و علایق را شناخت و بر اساس آن برنامه‌ریزی کرد.

 

 

 

 

 

 

 

1-3بیان اهداف تحقیق

 

1-3-1 هدف كلی

 

شناخت میزان اعتبار اخبار ساعت 21 شبکه اول در نزد دانشجویان دختر رشته ارتباطات

 

1-3-2 اهداف جزئی

 

در كنار اهداف كلی به اهداف جزئی این تحقیق می‌پردازیم :

 

• شناخت میزان بهره‌برداری از اخبار ساعت 21 شبکه اول توسط دانشجویان دختر رشته ارتباطات

 

• شناخت اخبار موردعلاقه دانشجویان دختر رشته ارتباطات

 

• شناخت مهم‌ترین منبع کسب خبر برای دانشجویان دختر رشته ارتباطات

 

• دستیابی به میزان علاقه دانشجویان دختر رشته ارتباطات به اختیار جنجالی و هیجان‌انگیز

 

• بررسی دیدگاه دانشجویان دختر رشته ارتباطات به میزان بی‌طرفی اخبار ساعت 21 شبکه اول

 

• دستیابی به نظرات دانشجویان دختر رشته ارتباطات در مورد نقاط ضعف اختبار ساعت 21 شبکه اول

 

• دستیابی به نظرات دانشجویان دختر رشته ارتباطات در مورد میزان اعمال گرایش‌های سیاسی در تنظیم اخبار ساعت 21 شبکه اول

 

• بررسی نظرات دانشجویان دختر رشته ارتباطات در مورد میزان تأثیر لحن و چهره گوینده در افزایش اعتماد به اختبار ساعت 21 شبکه اول

 

• دستیابی به نظرات دانشجویان دختر رشته ارتباطات در مورد مدت‌زمان اخبار شبکه اول ساعت 21

 

• دستیابی به نظرات دانشجویان دختر رشته ارتباطات در مورد لزوم پخش اخبار و گزارش‌های تصویر در خبر شبکه اول ساعت21

 

• دستیابی به نظرات دانشجویان دختر رشته ارتباطات در مورد لزوم پخش اخبار گزارش‌های تصویری خبر در اخبار ساعت 21 شبکه اول

 

• دستیابی به نظرات دانشجویان دختر رشته ارتباطات در مورد شیوه‌های مطلوب ارائه خبر در اخبار ساعت 21 شبکه اول

 

 

1-4سؤالات و فرضیه‌های تحقیق

 

1-4-1 سؤالات تحقیق

 

• آیا بین سن دانشجویان دختر رشته ارتباطات و میزان اعتماد آنان به اخبار ساعت 21 شبکه اول رابطه معناداری وجود دارد؟

 

• آیا بین سال ورود دانشجویان دختر رشته ارتباطات و میزان اعتماد آنان به اخبار ساعت 21 شبکه اول رابطه معنی‌دار وجود دارد؟

 

• آیا بین میزان علاقه به اخبار سیاسی شبکه اول و میزان اعتماد دانشجویان دختر رشته ارتباطات رابطه معنی‌دار وجود دارد؟

 

• آیا بین میزان رعایت بی‌طرفی در اخبار ساعت 21 شبکه اول و میزان اعتماد دانشجویان دختر ارتباطات رابطه معنی‌دار وجود دارد؟

 

• آیا بین میزان نقاط ضعف اخبار ساعت 21 شبکه اول با میزان اعتماد دانشجویان دختر رشته ارتباطات به آن پخش خبری رابطه معنی‌داری وجود دارد؟

 

• آیا بین میزان اعمال گرایشات سیاسی جناحی در تنظیم اخبار ساعت 21 شبکه اول و میزان اعتماد دانشجویان به این بخش خبری رابطه معنی‌دار وجود دارد؟

: 

نشریات محلی‌ نماینده‌ی آداب و رسوم به طور كلی فرهنگ آن زیست‌ بوم هستند. در این میان نشریاتی موفق‌ترند، كه توانسته‌اند با تكیه بر منابع بومی مطالب مفید‌تری را ارائه دهند.دریافت‌های بومی به تقویت اذهان مردم آن منطقه می انجامد و درهای جامعه‌پذیری را می‌گشاید. بدون این شاخصه، نشریه‌ی بومی با یك نشریه‌ی سراسری تفاوتی ندارد.تمام هارمونی یك نشریه‌ی محلی در این خلاصه می‌شود كه زیرساختِ تعلق به خرده‌ فرهنگ محلی را به دست فراموشی نسپارد . دست ‌اندركاران این نشریه باید به خاطر بسپارند كه رسالت روزنامه نگاری حرفه‌ای آنها وابستگی مستقیمی با اصل برقراری ارتباط با مخاطبان بومی دارد. نشریه‌ی محلی رسالت خاص خود را دارد.شفاف سازی و ایجاد فضایی كه در آن فضا قدرت آگاهی بخشی و نقادی به بالاترین میزان برسد. نشریات محلی باید آن قدر مقبولیت و سندیت پیدا كنند، كه مرجعیت مطالب و اخبار محلی در دست آنان باشد. و این  به آن معناست كه روزنامه محلی به حدی از مستند سازی رسیده است، كه نقش  مرجع را پیدا كرده است.این اوج منزلت و اعتباری ست كه یك نشریه‌ی محلی می‌تواند پیدا كنند.جهان امروز جهان حرفها وشعارهای كلی نیست. زیباترین و جامع ترین فونكسیون و كاركرد نشریات محلی برقراری پیوند و همبستگی میان مردم آن اجتماع است.تمام طبقات و اقشار جامعه به نشریه بومی احتیاج دارند.باید به گونه‌ای ذائقه‌ی‌ اجتماع را جهت دهی كرد،كه در سبد خرید هر خانواده‌ی ایرانی، نشریات جایگاه تثبیت شده باشند .در این تحقیق سی شده تا رابطه معنا دار بین تاثیر نشریات محلی استان خوزستان را بر نگرش فرهنگی مخاطبان بررسی کنیم.

 

 

 

 

 

1-1 بیان مساله:

نشریات بعنوان بخشی از جامعه اطلاع رسانی کشور سهم بسزایی در تنویر افکار عمومی مناطق مختلف کشور را برعهده دارند لذا بهره مندی از حداکثر ظرفیت نشریات محلی در حوزه ی فرهنگی بستری مناسب است تا با نگاه ملی ، عملکردی منطقه ای داشت لذا جایگاه نشریات در کشور بطور عام و کارکردهای مورد نیاز نشریات محلی بطور خاص نیازمند بسترهایی است که فرایند اطلاع رسانی و نیز تاثیرگذاری فرهنگ بعنوان یک رویکرد اجتماعی در جامعه را متبلور می سازد لذا وجود اقوام مختلف با آداب و رسوم و در یک کلام فرهنگ های مختلف در کشور ظرفیت فرهنگی و تاثیرگذاری است که می تواند با نمایاندن آن زمینه تغییرات و نوآوری های موردنیاز هر جامعه را متناسب با آن بوجود آورد و از این مسیر با تغییر در نگرش یا ایجاد یک نگرش جدید در حوزه ی فرهنگی ساختارهای جدیدی را متناسب با نیاز جامعه ترسیم کرد که بدون شک هر یک می تواند بستری مناسب در ارایه الگوهای ضروری جامعه باشند و تا بتوان بعنوان ساز و کارهای فرهنگی حرکت های مبتنی بر فرهنگ را بصورت زیرساختهایی که نقش اساسی را در تعالی فرهنگ و نیز ترویج کارکردهای فرهنگی را شاهد باشیم لذا این توجه رسانه ها بویژه مطبوعات در استان ها می توانند نماینده تنویر افکار عمومی در معرفی فرهنگ ها باشند و با این رویکرد ابزار فرهنگی مطبوعات بستر مناسبی است تا بتوان در جهت بهره مندی از رویه های فرهنگی، فرهنگ فرهنگی شدن را بر اساس فرهنگ پذیری بعنوان هنجارهایی که ساختار فرهنگی ما را برای حرکت در این مسیر مهیا می کند یک فرصت مغتنم شمرده تا نگرش فرهنگی زمینه ساز مهندسی فرهنگی در کل کشور را محقق نماید. رسانه ها و مطبوعات و نقش آنها در اجتماع گوناگونی مطبوعات و گسترش انتشار نشریات متنوع و متفاوت و به طور کلی جایگاه شایستهء رسانه ها در تنویر افکار و ایجاد فضای مناسب برای گفت و گو و برخورد سالم و سازندهء نظرات و همچنین اهمیتی که رسانه های گروهی در ارتقاء سطح آگاهی و تعالی فرهنگ و دانش عمومی دارند، بی گُمان یکی از مهمترین عوامل توسعهء فرهنگی و از نشانه های پویایی و تحرک هر جامعه است. بدیهی است که توسعهء فرهنگی – به معنای گستردهء آن که در برگیرندهء گشایش و گسترش گفت و گو های فلسفی و فرهنگی و ادبی و هنری است – نه تنها عامل اصلی رشد خودآگاهی جمعی، بلکه زمینه ساز توسعهء سیاسی و اقتصادی و پیشرفت علوم و در واقع نخستین پیش شرط حل بنیادی مسایل و رفع مشکلات فراگیر جامعه است. البته این همه زمانی میسر و محقق می گردد که از یک سو صاحبان قدرت و دولت، با قانون گرایی و قانون گذاری و سعه صدر به رسانه های گوناگون و نقش آنان در جامعه بنگرند و به ویژه، رسانه های گروهی را به عنوان رکنی اساسی در جامعه باور کنند و به رسمیت بشناسند. از سوی دیگر اما ارباب جراید و اهالی قلم نیز باید که به رسالت فرهنگی و مسئولیت خود در اطلاع رسانیِ درست و ترویج تفاهم و تبلیغ و تقویت حس همبستگی ملی و همزیستی مسالمت آمیز آگاه باشند و جداً از هتک حرمت اشخاص و دروغ پردازی و شایعه پراکنی، و از همه مهمتر، از تبلیغ خشونت بپرهیزند و در جهت تثبیت پایه های نظام اسلامی و حكومت مردمی و دولت خدمتگذار تلاش نمایند .

این هشدار بی شک در وهلهء اول متوجه رسانه های تصویری فراگیر (صدا و سیما و سینما) و روزنامه ها و نشریه های سرتاسری و با نفوذ است که تأثیر آنی و گستردهء خبرها و گزارش ها و تجزیه و تحلیل ها و پیام های آنان قابل کتمان نیست؛ تأثیری که بنا بر احساس مسئولیت، می تواند سودمند و سازنده باشد و در صورت بی مسئولیتی گردانندگان آن، لاجرم مضّر و مخرّب خواهد بود.

یكی از كاركردهای اساسی رسانه ها اطلاع رسانی از وقایع است كه در محیط اجتماعی واقع می شود. پیشرفت بهت انگیز وسائل ارتباط جمعی درقرن حاضر جهان را به دهكده كوچكی تبدیل كرده است كه انسان ها امكان اطلاع یابی از همه وقایع و حوادث جهان را به طور سریع و جامع دارند. در عصر ارتباطات هیچ حادثه ای هر چند در دورترین مناطق جهانی باشد- منحصر به یك منطقه جغرافیایی نیست و از این رو سه ویژگی ، فرا زمانی، فرا مكانی و سرعت فوق العاده از خصیصه های وسائل ارتباط جمعی است. امروزه تمامی ابعاد زندگی فردی و اجتماعی انسان ها در رسانه ها رسوخ كرده و از خصوصی ترین رفتار انسان ها تا بزرگترین تغییرات نهادهای اجتماعی وساختارهای فرهنگی و سیاسی از طریق رسانه ها ارائه می شود.

– رسانه های جمعی اعم از روزنامه ها، مجلات، رادیو و تلویزیون،  بر اصلاح نگرش های نادرست وبرخی باور های غلط رایج در جامعه  نقش مؤثری ایفا می كنند.

– وسائل ارتباط جمعی می توانند با بهره گیری از شگردهای تبلیغی و آفرینش های هنری، نفرت و زشتی تزلزل باورها و ارزش های ملی و دینی را به مخاطبان خود القا كنند. بر این اساس، یكی از وظایف و كاركردهای مهم رسانه ها ، آگاه سازی و اطلاع رسانی عمومی است.

– كارگزاران رسانه های جمعی می بایست با حساسیت ویژه ای، از ارزش های عام و هنجارهای نهادینه شده اجتماعی پاسداری نمایند و برای تحقق عینی آن با سیر نهادهای فرهنگی هماهنگی كرده و تمام امكانات را برای حفظ كرامت انسانی بكار گیرند.

طبیعی است، هر گاه كه ارزش ها و باورهای جامعه مصون بماند، وفاق و همبستگی اجتماعی بیشتر تضمین خواهد شد، زیرا ارزش ها و باورها از مهم ترین عوامل همبستگی اجتماعی كنش گران اجتماعی محسوب می شوند و چنانچه هر روز، به بهانه ای خاص یكی از ارزش های عام به طور بی رحمانه از سوی خرده فرهنگ های كجرو مورد هجوم قرار گیرد، بنیان های وفاق و همبستگی اجتماعی تضعیف شده و جامعه تا هنگامه شكل گیری هنجارها و ارزش های نوین، آسیب های فراوانی خواهد دید.

– وسائل ارتباط جمعی می بایست با ارائه فوائد و منافع قانون، روحیه قانون گرایی را ترویج نمایند و نشان دهند كه به عنوان ایدئولوژی توجیه گرا برای عملكرد قدرتمندان و حاكمان عمل نمی كنند، بلكه تذكرات قانونی را به عنوان مبنای نظم اجتماعی مطرح می نمایند.

– رسانه های جمعی از طریق تبیین قانون و مقررات می كوشند تا رفتارهای افراد را در مسیر هنجارهای تعریف شده جامعه رهبری نمایند و به افراد بیاموزند كه هر گاه فرد رفتارهای خود را بر اساس هنجارها و قواعد اجتماعی تنظیم نماید، از طرف جامعه پاداش داده می شود؛ بالطبع كنش گران اجتماعی نیز در می یابند برای رسیدن به خواسته های خود می بایست به رفتارها و هنجارهایی روی بیاورند كه قانون معین كرده است. رویه آموزش غیرمستقیم قانون، همچنین می تواند احترام درونی به قانون و احساس تقدس نسبت به قانون را در بین اعضای جامعه ایجاد كند، به طوری كه قانون را به عنوان امری مقدس و غیرقابل تخلف تصور نمایند. به عبارت دیگر رسانه ها، ازطریق اقناع و رسوخ به ذهن انسان ها، به درونی سازی، جذب و پذیرش قلبی هنجارها می پردازند.

– امر به معروف و نهی از منكر در اسلام یكی از مهم ترین ابزارهای كنترل اجتماعی می باشد . با این نگاه جامعه شناختی، رسانه های همگانی از جمله مطبوعات نیز، دارای كاركرد كنترل اجتماعی هستند. رسانه ها با درج و انعكاس نابهنجارهای اجتماعی و عواقب شومی كه در انتظار افراد كجرو قرار دارد، به طور غیرمحسوس، اقدام به كنترل و پیشگیری از نابهنجاری ها در جامعه می كنند . رسانه ها عمدتاً ازطریق اقناع پذیری بهتر می توانند در كنترل اجتماعی مؤثر باشند.

عام‌گرایی و خاص‌گرایی از موضوعاتی است كه در جریان در گرفتن بحث جهانی شدن در نوشته‌های جامعه‌شناسان مطرح شده است. در تعریف برخی جامعه‌شناسان عام‌گرایی به جریان مورد حمایت سرمایه‌داری جهانی اشاره دارد كه می‌كوشد فرهنگ‌های مقاوم را از سر راه خود بردارد و وارثان آن فرهنگ‌ها در دل یك فرهنگ مصرفی، لذت‌جو و بی‌تعصب حل كند. تا راه را برای گسترش بازار سرمایه‌داری باز شود و خطراتی كه از سوی فرهنگ و مذهب، سرمایه‌های آن‌ها را تهدید می‌كند خنثی شود.

خاص‌گرایی نیز اشاره به فرهنگ‌هایی دارد كه خطر را دریافته‌اند و می‌كوشند با پناه بردن به ارزش‌های ملی، مذهبی، بومی، صیانت (حتی در حد افراط) از آن ارزش‌ها خود را از هجوم این فرهنگ عام‌گرا حفظ كنند.

جامعه کم و بیش در طی دهه‌های گذشته شاهد تحولات اجتماعی بوده است که یکی از نتایج آن گسترش و تعمیم تمایزات است و این تحولات عمدتاً بیرونی بوده‌اند. آن‌چه مسلم است این است که تحولات، مناسبات اجتماعی را از شکل سنتی آن خارج ساخته و جامعه ما دیگر تا حد زیادی اختصاصات یک جامعه سنتی را حداقل در ظاهر امر و در لایه‌های بیرونی مناسبات اجتماعی ندارد (صفری شالی، 1386: 26). شهر اردبیل به‌عنوان جزئی از این جامعه بزرگ می‌باشد که به اصطلاح درحال گذار و رو به توسعه است و هر روز شاهد تغییر و تحولات اجتماعی بوده است که این تغییر و تحولات، تمایزات اجتماعی و به تبع آن مناسبات اجتماعی جدیدی را به‌وجود آورده است که بر این مناسبات جدید بایستی نظم نوینی حاکم باشد. نظمی که شالوده‌های آن با نظم سنتی تفاوت داشته باشد. بحث خاص‌گرایی و عام‌گرایی به‌عنوان یک مکانیسم با کارکردهای متعدد اجتماعی، سیاسی و اقتصادی خود نقش مهمی را ایفا می‌کند که می‌توان گفت مهمترین آن

 

 برقراری نظم اجتماعی و انسجام گروهی است. به‌نحوی كه گرایش به خاص‌گرایی یا عام‌گرایی پیامدهای متفاوتی را در مراودات و تعاملات اجتماعی شهروندان خواهد داشت. خاص‌گرایی زمانی بیشتر نمود عینی پیدا می‌كند كه كنشگران اجتماعی خود را در برابر قومیت‌ها، خواستگاه‌ها و ارزش‌های اجتماعی متفاوت و متناقض هم مشاهده كند و جهت رسیدن به ارزش‌های مورد قبول عام به‌جای نقش واقعی، نقش نمایشی بازی كند. از طرف دیگر از جمله عوامل تقویت کننده همبستگی اجتماعی داشتن ارزش‌های مشترك، عام‌گرایی، دگراندیشی، همدلی و نوع‌دوستی است و عوامل تهدید کننده آن را سوء‌ظن‌ها، موضع‌گیری‌ها و خاص‌گرایی می‌باشد. هر فردی می‌داند كه بدون پیروی از حداقل ارزش‌های مورد قبول عموم مردم، حیات اجتماعی ناممكن است و این پیش‌فرض در واقع رابطه‌ای است بین عام‌گرایی و وفاق اجتماعی. یعنی توافق جمعی بر سر مجموعه‌ای از اصول و قواعد اجتماعی در یك میدان تعاملی اجتماعی كه موجب انرژی مثبت می‌شود (چلبی، 1383: 17).

 

1ـ2ـ بیان مساله

امروزه عموم محققان براین باورند كه عامل و حاصل توسعه، انسان است به‌نحوی كه هرگونه تغییر و تحولی در گرایشات، باورهای افراد عامل تغییر در وضعیت عینی آنان است بدون شک رشد و تعالی هر نظام اجتماعی در پرتو همبستگی اجتماعی و وفاق عمومی افراد آن جامعه میسر می‌گردد (ربانی، 1388: 138).

جامعه‌شناسان ایجاد همبستگی اجتماعی افراد جامعه را ناشی از عواملی چون اعتقادات و احساسات مشترک و تعادل و هماهنگی میان باورها و ارزش‌ها می‌دانند و عامل اصلی واگرایی انسان‌ها را جدال و ستیز و کمبود امکانات مادی تلقی می‌کنند. از جمله عوامل تقویت کننده همبستگی اجتماعی داشتن ارزش‌های مشترك، عام‌گرایی، دگراندیشی، همدلی و نوع‌دوستی است و عوامل تهدید کننده آن را سوء‌ظن‌ها، موضع‌گیری‌ها و خاص‌گرایی می‌باشد. هر فردی می‌داند كه بدون پیروی از حداقل ارزش‌های مورد قبول عموم مردم، حیات اجتماعی ناممكن است و این پیش‌فرض در واقع رایطه‌ای است بین عام‌گرایی و وفاق اجتماعی. یعنی توافق جمعی بر سر مجموعه‌ای از اصول و قواعد اجتماعی در یك میدان تعاملی اجتماعی كه موجب انرژی مثبت می‌شود (چلپی، 1383: 17).

بنابراین گرایش به كنش‌های عام‌گرایی موجب تحقق ثبات سیاسی، مشاركت عمومی، تعاون و اعتماد اجتماعی بین شهروندان می‌شود.

آنچه در این تحقیق به‌عنوان مسئله طرح می‌شود این است كه در چه شرایطی شهروندان به‌عنوان كنشكران اجتماعی حتی بدون وجود یك تنظیم كننده خارجی گرایش به عام‌گرایی یا خاص‌گرایی دارند؟

از دیدگاه چلپی در نظم اجتماعی سنتی روابط اجتماعی (communal relationship) بیشتر صبغه عاطفی دارد از این نظر روابط اجتماعی در سطح جامعه بیشتر انتشاری (diffusional) خاص‌گراست بنابراین منشاء ارزشی در جوامع دارای نظم سنتی نوعاً در ماوراء طبیعت و جامعه است. به‌نحوی كه هنجارهای قانونی مبتنی بر سنت، هنجار اخلاقی مبتنی بر سنت‌گرایی و اعضای جامعه به رعایت سنت احساس تعهد دارند لذا نوآوری و خلاقیت فردی چندان جایی ندارد.

خاص‌گرایی تمایل نیازی است كه كنشكران را به واكنش براساس ملاك‌ها انتخاب خاص و موقعیت سوژه در یك سیستم روابط با سوژه ترغیب می‌كند (ربانی و دیگران، 1388: 137).

رزیتا سپهرنیا در تحقیقی تحت عنوان بررسی نقش جهانی شدن در شکل‌گیری «خاص‌گرائی‌های فرهنگی» آورده است كه خاص‌گرائی هیچ‌گونه تحمل و تساهل و همزیستی را بر نمی‌تابد و پلورالیسم در آن محلی از اعراب ندارد بر این اساس سه نوع خاص‌گرائی را می‌توان شناسائی کرد:

خاص‌گرائی منزوی: به دیدگاه عده‌ای اطلاق می‌گردد که گروه خود را از محیط اجتماعی و گروه‌های دیگر جدا نگه می‌دارند در عین اعتقاد به برتری فرهنگی خود، انفعال فرهنگی در پیش می‌گیرند.

خاص‌گرائی سرسخت و ستیزه‌جو: این گروه هم مطلق‌اندیش هستند و هم برتری فرهنگی خاص را ادعا می‌کنند با این تفاوت که جهانگیر شدن فرهنگ موردنظر را رسالتی غیر قابل چشم‌پوشی قلمداد می‌کنند.

خاص‌گرائی ریشه‌دار: می‌کوشد تمایز گروه‌های متأثر از فرایند جهانی شدن را حفظ کند. این خاص‌گرایان از گرایش‌های ادغام‌گر فرایند موردنظر آگاه هستند ولی بر حفظ تنوع در برابر آن ادغام و همگرائی تأکید می‌کنند (گل‌محمدی، 1381: 163).

رفتار خاص‌گرایی به‌منزله اتخاذ یك موضع تحت تأثیر نظام ارزشی برخاسته از خرده‌فرهنگ‌های متفاوت است. از نظر چلپی اگر در جوامع توسعه نیافته بتوان عمومیت ارزشی را برقرار كرد میزان همبستگی اجتماعی و تعمیم ساختاری بالا می‌رود كه این كار با چارچوب ارزشی اجتماع امكان‌پذیر است به‌گونه‌ای كه تمامی خرده‌فرهنگ‌های موجود در آن بتوانند در حوزه این ارزش‌ها حركت كنند (ربانی به نقل از عظیمی، 1388: 142).

شهر اردبیل به‌عنوان مركز یك استان مرزی متشكل از شهروندانی است كه متأثر از عوامل برون‌مرزی و قومیت‌های متفاوت (كرد، تالش، تات، آذری) دارای تعلقات، تعصبات و خرده‌فرهنگ‌های متنوعی می‌باشند و موضوع خاص‌گرایی به‌عنوان یكی از موانع عمده توسعه مسئله‌ای است كه دامنگیر گروه كثیری از شهروندان می‌شود حال آن‌كه بیشتر اشخاص متأثر از نظام اجتماعی خود به‌نوعی خاص‌گرا هستند لذا در سنجش این ایستار قبل از آن‌كه داشتن یا نداشتن ایستار خاص‌گرایانه مدنظر باشد، میزان و شدت آن مدنظر است.

اما بحث خاص‌گرایی و گرایش به آن به‌عنوان یك پدیده اجتماعی متأثر از شرایط و عواملی می‌باشد كه این كار پژوهشی درپی تبیین میزان خاص‌گرایی و عوامل مرتبط یا آن می‌باشد. به‌عبارتی پژوهش حاضر با استناد به نظریه‌های جامعه‌شناختی درپی پاسخ به این سئوال است كه میزان خاص‌گرایی در بین شهروندان شهر اردبیل تا چه حدی است؟ و عوامل مرتبط بر این گرایش كدامند؟

 

برای رعایت حریم خصوصی نام نگارنده پایان نامه درج نمی شود

(در فایل دانلودی نام نویسنده موجود است)

تکه هایی از متن پایان نامه به عنوان نمونه :

(ممکن است هنگام انتقال از فایل اصلی به داخل سایت بعضی متون به هم بریزد یا بعضی نمادها و اشکال درج نشود ولی در فایل دانلودی همه چیز مرتب و کامل است)

-1 مقدّمه

دورة کنونی حیات بشری با تحوّلات  و دگرگونیهای شگفت انگیزی  همراه  است . تقریبا ً هر سازمانی  با نوعی تغییر در سامانه های اطلاعاتی خود مواجه شده است. امروزه وضعیت سامانه های اطلاعاتی از لحاظ سرعت  و تنوّع جریانهای ارتباطی به گونه ای است که قابل مقایسه با ده سال گذشته نیست (ره نورد آهن،غلامی،کوشکی جهرمی،نامدار،1391). این پدیده از نشانه های وقوع انقلاب اطلاعاتی است و اهمیت یافتن روزافزون آن موجب شکل گیری اقتصاد دانش محور شده است. اقتصاد دانش محور اقتصادی است که در آن تولید، توزیع و استفاده از دانش منبع اصلی  رشد  و ایجاد ثروت  است. اقتصاد  دانش  محور  امروزی  تغییرات گسترده ای در شرایط اقتصادی، اجتماعی و فناورانۀ جوامع ایجاد کرده است.  بدیهی است که سازمان ها نیز از تأثیر چنین تحوّلاتی مصون نمانده و دچار تغییرات بنیادین شده اند. این انقلاب از طرق زیر در مدیریت و رهبری سازمان ها تأثیر گذاشته است: تسریع دروندادها، نیاز به تغییرات بیشتر و سریع تر بروندادها و تغییر جو کسب و کار که رقابت را بر پاسخ به موقع به نیازهای مشتریان مبتنی نموده است. مهم ترین نتیجه چنین شرایطی تهدید بقای سازمان است. آنچه در این بین می تواند ضامن بقای سازمان باشد عملکرد سازمانی است. عملکردی که مؤلّفه های مختلفی را در بر داشته ونگرشی تک بعدی در آن لحاظ نشده باشد. با علم به این موضوع همچنان یک سؤال باقی می ماند و آن ارتقای عملکرد سازمان است. در این راستا اوّلین موج تلاش ها جهت کسب بهره وری و اثربخشی در اقتصاد دانشی جدید بر نصب سخت افزارها و استفاده از فناوری های تجهیزاتی مدرن و به روز استوار بودند و به موازات آنکه عوامل انسانی و اجتماعی توجّهات فزاینده ای را به خود جلب نمود، تلاش هایی برای

 

 یکپارچگی نرم افزارها و مغزافزار ها با موارد پیشگفته صورت پذیرفت. به زعم داونپورت و پروساك اکثر سازمان ها گام های اوّلیه فناورانه و تجهیزاتی مورد نیاز جهت ارتقای سطح بهره وری سازمانی  را  برداشته اند،  اما  به  وضع  ثابتی رسیده اند که دیگر ارزش افزوده ای را برای آن ها ایجاد نمی کند. تغییر این وضعیت مستلزم تغییرات عمده و تمرکز بر جنبه های کلیدی نظیر فرهنگ و دیگر حوزه های اجتماعی سازمان نظیر مدیریت و رهبری است. یکی از مهم ترین حوزه های اجتماعی سرمایه های فکری موجود در سازمان است. موضوعی که اغلب با اتّخاذ رویکرد سخت افزاری نسبت به سازمان به دست فراموشی سپرده میشود. سرمایۀ فکری به معنای ترکیب دارایی ناملموس بازار، دارایی فکری، دارایی انسانی و دارایی زیر ساختاری است که سازمان را برای انجام فعّالیت هایش توانمند می سازند. سرمایه فکری از طرق مختلف بر عملکرد سازمانی تأثیر میگذارد. مؤلّفه های سرمایۀ فکری یعنی سرمایۀ انسانی،سرمایۀ ساختاری و سرمایۀ ارتباطی موجبات حداکثر استفاده از پتانسیلهای موجود را فراهم می آورد. (ره نورد آهن و دیگران ،1391)

تا اوایل دهه ی 1950 ، عامل اصلی عقب ماندگی کشورهای در حال توسعه را عمدتاً کمبود سرمایه های مالی و فیزیکی می پنداشتند. در چارچوب چنین طرز فکری، این کشورها از راه های مختلف و با توّسل به دوست و دشمن به کسب سرمایه می پرداختند. این امر، موجب تشدید وابستگی و تخریب بنیان های اقتصادی و سیاسی این قبیل کشورها میشد. اما امروزه ، روشن شده که تزریق مقادیر متنابهی از سرمایه های فیزیکی و مالی لزوماً تسریع روند رشد و توسعه ی این کشورها را در پی ندارد . بلکه کشورهایی که از سازمان های قوی و نهادهای اداری کارآمد و در عین حال از سرمایه های انسانی کارآ و متخصّص برخوردارند، میتوانند سرمایه ی فیزیکی و مالی خود را به نحو مناسب تری جذب و در تسریع روند رشد و توسعه به کار گیرند. در اقتصاد نوین ، تولید ثروت و رشد اقتصادی عمدتاً از دارایی های نامشهود (فکری) سرچشمه می گیرد. پیشرفت اقتصاد جدید تأکیدی بر این واقعیت است که خلق ارزش بیشتر به دارایی های نامشهود وابسته است تا به دارایی های مشهود (فیزیکی و مالی). لذا، سرمایه ی فکری منبع اصلی توسعه ی اقتصادی محسوب می شود و سایر عوامل سنّتی تولید مانند زمین، نیروی کار و سرمایه ی مالی در مرتبه ی بعدی اهمیّت قرار می گیرند . در چنین شرایطی سرمایه ی فکری، عامل کلیدی ارتقای عملکرد سازمانی به شمار میرود.(فطرس و بیگی،1389)

حدود نیم قرن از عمر مباحث یادگیری سازمانی می گذرد و در حال حاضر نیز به شکل فزاینده ای در حال رشد است؛ چرا که تغییرات و چالش های فراوان دنیای کنونی ایجاب می کند که سازمانی با قدرت یادگیری و به روز رسانی خود شکل گیرد تا بتواند با تحوّلات سریع خود را منطبق کند و به موقع به محرکهای محیطی پاسخ دهد و با کسب دانش و آگاهی به صورتی گسترده و پویا و زنده در حوز ه ی بهسازی و توسعه ی سازمانی به حیات خود ادامه دهد.(علّامه و مقدمی،1388)

در ابتدای این فصل به تبیین موضوع تحقیق ، چگونگی شناخت و اهمیّت و ضرورت آن پرداخته می شود و در ادامه، اهداف تحقیق که شامل هدف علمی و هدف کاربردی می باشد و همچنین چهار فرضیه ی پژوهش مورد نظر بیان خواهد شد در پایان این فصل نیز به تعریف و شناخت متغیرهای مستقل، وابسته و میانجی تحقیق و همچنین تعاریف مفهومی و عملیاتی متغیرهای تحقیق پرداخته خواهد شد.

 

 

 

1-2  تبیین موضوع تحقیق و چگونگی شناخت آن (بیان مسئلۀ تحقیق)

قرن 21 ، قرن دانش محوری است. در عصری که اطلاعات و دانش اهمیت چندانی پیدا کرده است سرمایه فکری به عنوان یک عامل تولید ثروت در مقایسه با سایر دارایی های مشهود و فیزیکی، ارجحیت بیشتری پیدا میکند و دارایی های فکری و به خصوص سرمایه های انسانی جز مهمترین دارایی های سازمانی محسوب می شوند و مؤفقیّت بالقوه سازمانها ریشه در قابلیت فکری آنها دارد (آبیسکارا، 2006).

بحث اساسی در دارایی های نامشهود و سرمایه های فکری این است که عملکرد سازمانها تنها برحسب موضوعات مالی ارزیابی و تفسیر نمی‌شود، بلکه عوامل دیگری نیز وجود دارند که نه تنها بهبود موضوعات مالی، بلکه بقا و جاودانگی غیر مالی سازمانها را نیز تضمین میکنند. به موضوعات غیر مالی که در دوران معاصر اهمیت چشمگیر و قابل ملاحظه ای یافته‌اند، عناوینی چون دارایی نامشهود، سرمایه های فکری و دارایی های دانش محور داده می شود.

سرمایه های فکری به صورت گروهی از دارایی های دانشی تعریف می شوند که به یک سازمان اختصاص داشته و جزو ویژگی های یک سازمان محسوب میشوند و به طور قابل ملاحظه ای از طریق افزودن ارزش به ذینفعان کلیدی سازمان، به بهبود وضعیت رقابتی سازمان منجر می شوند (سیّد نقوی و همکاران، 1391). بنتیس ابتدا به سه نوع سرمایه انسانی، ساختاری و مشتری اشاره کرد و در سال2000 طبقه بندی خود را به صورت سرمایه انسانی، سرمایه ساختاری، سرمایه ارتباطی و دارایی یا مالکیت معنوی تغییر داد (بنتیس، 2000). داشتن کنترل بر این داراییها سازمان را قادر می‌سازد از یک طرف حاکمیت داخلی مؤثّری داشته و از طرف دیگر، دارای روابط خارجی مؤفّقی با مشتریان وتأمین‌کنندگان و سایرین باشد. بنابراین، ایجاب می‌کند که شرکت برای مدیریت، کنترل و گزارشگری سرمایه فکری اقداماتی انجام دهد (فطرس و بیگی، 1389).

چارلز هندی، نظریه پرداز معاصر نیز بر این باور است كه ارزش سرمایه های فكری سازمان چند برابر داراییهای مادی آنها باشد. شاید بهترین و كاربردی ترین اصطلاح در خصوص سرمایه ی فكری، دانش مفید بسته بندی شده، باشد.(رشیدی،حبیبی فارسانی،1389)

از سوی دیگر، در عصر اقتصاد دانشی مشاغل فنّی در سازمانها عموماً به وسیله کارکنان دانشی اشغال شده وسازمانهای یادگیرنده به سرعت در حال پیشرفت هستند. ظهور چنین محیطی باعث گردیده که شرکتهای کوچک هم بتوانند با ارائه محصولات و خدمات نوآور و با کیفیت، سهم بازارشان را افزایش دهند (چویی، 2003). رویکرد نوین یادگیری سازمانی، یادگیری را به عنوان یک فرهنگ سازمانی تلقی کرده و به دنبال یکپارچه سازی یادگیری فردی، گروهی و سازمانی می باشند. در این رویکرد سازمان برای غافل نشدن از چالشهای خارجی و استفاده از فرصت های مناسب، نیازمند توانایی ها و قابلیت ها ی درونی است تا با توجّه به سبک های مختلف یادگیری ضمن اخذ ایده های جدید از محیط سازمانی، همزمان آنها را به عنوان یک ارزش در درون خود نهادینه کند. قابلیت یادگیری سازمانی بیانگر ظرفیت خلق و تعمیم ایده ها به طور مؤثّر در برخورد با مرزهای متنوّع سازمانی از طریق ابتکارات و شیوه های مدیریتی ویژه است.. مدیریت دانش، رویکرد کلیدی در حل مشکلات تجاری نظیر رقابت پذیری، کاهش سهم بازار، پارادکس بهره‌وری، اطلاعات اضافی و نیاز برای خلّاقیت در مواجهه با شرکتهای متعدد است. به نحوی که میتوان گفت، مدیریت مناسب دانش و قابلیت های یادگیری سازمان میتواند منجر به ایجاد مزیت رقابتی و عملکرد مالی مطلوب گردد (مار، 2005).

برای سالیان  زیادی  تنها  داراییهای  فیزیکی  عامل  اصلی مؤفّقیت سازمانها به شمار میرفت  اما مؤفّقیت تجارت بعد از انقلاب فناوری اطلاعات تغییر کرده است  در اقتصاد نوین، تولید  ثروت و رشد  اقتصادی  عمدتاً  از دارایی های  نامشهود  )فکری ( سرچشمه  می گیرد. در چنین شرایطی سرمایه  فکری،  عامل کلیدی  ارتقای  عملکرد سازمانی  به  شمار  میرود . سرمایه  فکری  به  طور  فزاینده  نقش  اصلی  را  در  عملکرد سازمانها  بازی  میکند . این  سرمایه  یک  منبع  حیاتی  و  محرک  عملکرد  سازمانی  و ارزش سازی  تعریف  شده  است.  سرمایه  فکری  ارزش  نامشهود  داراییهای  شرکت  است که  نقش  فزاینده ای  را  در  عملکرد  سازمانی  هم  چنین  تأثیر  عمده ای  بر  دستاوردهای  مالی از  قبیل  ارزیابی بازار  داردHang Chan, 2009)). مدیریت  سرمایه  فکری  برای  مؤفّقیت بلند مدت  سازمان  بسیار  مهم  تشخیص  داده  شده  است . سازمانهای  برخوردار  از  مدیریت سرمایه  فکری  اصولا ً عملکرد  بهتری  نیز  دارند . برای  اینکه  سازمانها  بدانند  چطور راهبرد  عملیاتی  خود  را  مدیریت  کنند  تا  عملکردشان  افزایش  یابد،  سرمایه گذاری  در سرمایه های  فکری  امری  حیاتی  میباشد.(Walsh, Enz, &Canina,2008، به نقل از موسوی و همکاران،1392)

بنابراین، سوال اصلی تحقیق حاضر این است که آیا سرمایه های فکری بر عملکرد سازمانی در شعب سازمان تأمین اجتماعی تأثیر دارد و آیا قابلیت یادگیری سازمانی در رابطه میان سرمایه های فکری و عملکرد سازمانی نقش میانجی دارد؟

[1] Abeysekera,

[2] Bontis

[3] Choi

[4] Marr

امروزه در كنار سرمایه های انسانی ، مالی و اقتصادی ، سرمایه دیگری بنام سرمایه اجتماعی مورد بهره برداری قرار گرفته است.این مفهوم به پیوندها ، ارتباطات میان اعضای یك شبكه به عنوان منبع با ارزش اشاره دارد.كه با خلق هنجار ها و اعتماد متقابل موجب تحقق اهداف اعضا می شود. سرمایه اجتماعی به عنوان یك اهرم ، مورد اقبال فراوان نیز واقع شده است .در دیدگاه های سنتی مدیریت توسعه سرمایه های اقتصادی ،فیزیكی و نیروی انسانی مهمترین نقش را ایفا می كردند.اما در عصر حاضر برای توسعه بیشتر از آنچه به سرمایه اقتصادی، فیزیكی و انسانی نیازمند باشیم به سرمایه اجتماعی نیازمندیم .زیرا بدون این سرمایه استفاده از دیگر سرمایه ها به طور بهینه انجام نخواهد شد.در جامعه ای كه فاقد سرمایه اجتماعی كافی است سایر سرمایه ها ابتر می مانند و تلف می شوند.از این دو موضوع سرمایه اجتماعی[1] به عنوان یك اصل محوری برای دستیابی به توسعه محسوب شده و مدیرانی موفق قلمداد می گردند كه بتوانند در ارتیاط با جامعه به تولید و توسعه سرمایه اجتماعی بیشتر نائل گردند. پیچیدگی زندگی در جوامع مدرن امروزی باعث شده تا روابط اجتماعی و میزان و چگونگی مشاركت افراد در شبكه­های جمعی بر كم و كیف تمامی فعالیت­های اجتماعی و اقتصادی اثرگذار باشد. در این میان سرمایه اجتماعی یكی از مولفه­های اصلی است. سرمایه­ی اجتماعی مفهومی انتزاعی، ترکیبی، پیچیده و بین­رشته­ای است و کاربرد گسترده­ی آن در مدیریت شهری، اقتصاد، رفتار سازمانی، سیاست، بهداشت عمومی، جرم­شناسی، توسعه روستائی، حكمرانی خوب، برنامه­ریزی شهری، و … نشان­دهنده­ی پتانسیل بسیار زیاد آن جهت تحلیل پدیده­های گوناگون در جامعه است. یکی از این پدیده­ها، حاشیه­نشینی می­باشد که به اعتقاد برخی محققان آپاندیسیت اغلب شهرهای جهان و از جمله ایران محسوب می­گردد. حاشیه­نشینی که در مقیاس وسیع و معنای مدرن محصول شرایط پس از انقلاب صنعتی در کشورهای صنعتی اروپا و امریکا بوده است سبب مهاجرت­های وسیع از نقاط روستائی و شهرهای كوچك به مراكز صنعتی و رشدیافته گردید و این امر زمینه را برای پیدایش اولین حاشیه­ها فراهم ساخت. در ایران نیز پس از ورود و استقرار سرمایه­داری وابسته، پدیده حاشیه­نشینی بوجود آمد و رشد آن عمدتأ از سال 1320 به بعد شدت یافت (زاهد ، زاهدانی ،

 

 1369). رشد قارچ گونه حاشیه هاعلاوه بر برهم زدن فضای کالبدی شهرها، زمینه بروز انواع مسائل و آسیب­های اجتماعی در شهرها را فراهم می­کند که یکی از دلایل بروز این مسائل کمبود سرمایه اجتماعی در اینگونه محلات می­باشد. بعنوان نمونه رابرت پاتنام[2] در مقاله­ای تحت عنوان “جامعه برخوردار، سرمایه اجتماعی و زندگی عمومی” بیان می­کند که یکی از دلایل عدم موفقیت دولت آمریکا در احیای محلات فقیرنشین، فرسایش سرمایه اجتماعی در این مناطق است. وی همچنین معتقد است که بخشی از مشکل سیاهپوستان و لاتینی­تبارهای مناطق داخلی شهر این است که آنها از «ارتباطات» به معنای واقعی بی­بهره اند (پاتنام، 1384). همچنین از نظر وی در محله­هایی که سرمایه اجتماعی شکل می­گیرد، مسائل اجتماعی مثل اعتیاد، جرم و غیره کمتر است؛ به عبارت دیگر سرمایه اجتماعی در سطح محله، افزایش امنیت محله و کاهش جرایم را در پی خواهد داشت (باستانی، 1387). در واقع سرمایه اجتماعی از طریق اجزای خود همچون «اعتماد، مشارکت، شبکه­های اجتماعی و …» می­تواند باعث کاهش این مسائل و مشکلات در محله گردد. چراکه حضور افراد حاشیه­نشین در شبكه­های پیچیده جامعه مدرن و نیز مشاركت سازمان یافته و خودانگیخته آنها می­تواند روند توسعه محلی را تسهیل نمایند. به عبارت دیگر هر چقدر اعضاء یك جامعه خاصی همچون حاشیه­نشینان در شبكه روابط اجتماعی حضور بیشتر و پر رنگ­تری داشته باشند و در عین حال این حضور توأم با اعتماد و مشاركت آگاهانه باشد، می­تواند موجب رشد و پیشرفت اقتصادی و اجتماعی و کالبدی محله گردد. اما به اعتقاد بسیاری از محققان در مناطق حاشیه­نشین ما با عدم مشارکت ساکنین روبرو هستیم که وضعیت نامطلوب اقتصادی و تحرک بالای جمعیت از جمله دلایل این امر می­باشد که پیامد آن می­تواند فرسایش سرمایه اجتماعی را سبب گردد: با نگاهی به مناطق حاشیه پی می­بریم که الگوی سکونتی ساکنان این مناطق عمدتاً غیردائم و موقتی است که این خود از عواملی است که تقویت کننده حس عدم تعلق به محله و عامل تشدید کننده عدم تمایل به مشارکت است. در زمینه شغل و درآمد اکثر افراد در وضعیت نامطلوب اقتصادی بسر می­برند که این خود عامل دیگری در عدم مشاركت است (نقدی،1386).

بنابراین از آنجا که فرسایش سرمایه اجتماعی در این مناطق محروم می­تواند باعث انواع آسیب­ها و مسائل اجتماعی از قبیل اعتیاد، فروش و مصرف مواد مخدر، الکل ، فساد و فحشا، فقر،بیکاری، دعوا و درگیری، قمار و … گردد و همچنین باعث عدم موفقیت برنامه­های عمرانی دولت جهت بهبود وضعیت کالبدی، اجتماعی، اقتصادی و فرهنگی دولت شود، لذا افزایش این نوع سرمایه در این محلات می­تواند آسیب­ها را کاهش دهد و دولت را در جهت عملی کردن برنامه­ها یاری رساند. بنابراین این تحقیق به بررسی میزان سرمایه اجتماعی مناطق حاشیه شهر اهواز  می پردازد.

با توجه به اینکه اهواز یکی از کلانشهر های کشور و دومین شهر بزرگ با جمعیت حاشیه نشین کشور است ( یک سوم جمعیت کشور)و جمعیت بالقوه و باالفعل می تواند مسائل اجتماعی فراوانی را دامن زند، امیدآن میرود این تحقیق بتواند راه کارهای نوینی را پیش روی برنامه ریزان قرار دهد.

 

1-2.بیان مساله و اهمیت موضوع

بعد از جنگ جهانی دوم یكی از مهمترین مسایل اجتماعی كشورهای در حال توسعه، رشد و توسعه ی شتابان و ناهمگون شهرنشینی بوده است. بدیهی است كه رشد انفجاری شهرنشینی و در پی آن رشد پدیده ی حاشیه نشینی، برآیند مهاجرت های مداوم داخلی، یعنی از روستاها به شهرها است كه بازتاب اقتصادی، اجتماعی و فیزیكی آن رشد گروه ها و جوامع حاشیه نشین است كه در مناطق مختلف كلان شهرها به شكل های گوناگون آلونك نشینی، زاغه نشینی، كپرنشینی و حلبی آباد ها و غیره بروز می كند. آنچه اهمیت مطالعه این موضوع را می رساند، مهاجرت طبقه ای از جامعه روستایی است كه از لحاظ سرمایه، تحصیلات و درآمد در سطح پایینی قرار دارند و با توجه به این شرایط، در محیط شهری آسیب پذیر خواهند بود. علاوه بر این، گروه مهاجر شیوه ی از زندگی را بوجود می آورند كه نسبت به سه شیوه ی رایج زندگی یعنی شهری، روستایی و ایلاتی متفاوت است. بعلاوه مهاجران جدید با توجه به ویژگی های اجتماعی و اقتصادی خاص خود، بافت فیزیكی معینی را نیز به وجود می آورند  (حسین زاده دلیر، 1370: 64). در شیوه جدید زندگی ( زندگی حاشیه نشینان)، خانواده نیز دارای میزان اهمیت، شكل و چارچوب خاصی است.

دراین مناطق یا سرمایه اجتماعی هنوز شكل نگرفته است و یا در سطح خاص گرایانه و درون گروهی (وجه منفی) وجود دارد . این سرمایه اجتماعی خاص گرایانه نه تنها نقشی در توسعه مناطق نخواهد داشت ، بلكه در اكثر موارد خود به عنوان مانعی برای توسعه همه جانبه محسوب می شود . بنابراین باتوجه به اهمیت سرمایه اجتماعی دركاهش مسائل وآسیب های اجتماعی وهمچنین توسعه همه جانبه این مناطق دراین پژوهش سعی شده است که ضمن مروری بر مسئله حاشیه نشینی و آمارهای مربوط به آن در جهان و به ویژه در ایران، به نقش سرمایه اجتماعی در کاهش معضل حاشیه نشینی و آسیب های اجتماعی ناشی از آن پرداخته شود.

با توجه به اینكه شهرستان اهواز یكی از كلان شهرهای كشور بوده و پدیده حاشیه نشینی از مشكلات كلان شهرهای كشور می باشد.در این پژوهش در صدد هستیم میزان سرمایه اجتماعی را بین حاشیه نشینان ای شهر را بررسی كنیم.بر همین اساس ، سوال اصلی پژوهش و بررسی این است كه عوامل موثر بر سرمایه اجتماعی بین حاشیه نشینی شهر اهواز كدام است ؟