1-1    تعریف مسئله

امروزه، با توجه به گسترش روزافزون مطالبات حمل‌ونقل و بروز مشکلات ناشی از افزایش ترافیک شهری، ازجمله آلودگی هوا، آلودگی صوتی، مصرف سوخت، اتلاف وقت و انرژی و هزینه‌های تحمیلی آنها، ارائه راهکار مناسب درجهت روان شدن ترافیک از اهمیت ویژه‌ای برخوردار است. از طرفی باتوجه به محدودیت‌های امکانات شهرسازی در مقابل تقاضای انبوه وسایل نقلیه، لازم است تا تمهیداتی کاربردی و امکان‌پذیر برای حل این معضل درنظر گرفته ‌شود. ازآنجا که تاکنون فناوری اطلاعات[1] نقش مؤثری درعرصه‌های مختلف

صنعتی ایفا کرده است، ورود این تکنولوژی در زمینه‌ی سیستم‌های حمل‌ونقل نیز بعنوان راهکاری مناسب مورد توجه قرارگرفت و منجر به پدیدآمدن سیستم‌های حمل‌ونقل هوشمند[1] شد. در واقع تکنولوژی فناوری اطلاعات به عناصر سیستم حمل‌ونقل این امکان را می‌دهد تا با بکارگیری حسگر[2]ها و میکروچیپ‌ها و ارتباط آنها از طریق تکنولوژی بی­سیم[3]، تبدیل به یک سیستم هوشمند شوند.

 امروزه سیستم حمل‌ونقل هوشمند با تشکیل سامانه‌ای متشکل از حسگرهای دریافت داده، سامانه‌های پردازش اطلاعات و سامانه‌های ارائه‌ی اطلاعات به استفاده کنندگان، گامی مؤثر در راستای مدیریت سیستم حمل‌ونقل و استفاده هوشمندانه از زیرساختارهای موجود، برداشته است [1]. بطور مثال این سیستم با بکارگیری فناوری‌های متفاوتی همچون هدایت خودرو و سیستم کنترل چراغ‌های راهنمایی، تابلوهای اعلان ترافیک، دوربین سرعت‌سنج و سیستم خودکار شناسایی شماره‌ی خودرو گرفته تا سیستم‌های پیشرفته و پیچیده‌تری که بطور همزمان اطلاعات متفاوتی مانند وضعیت آب و هوا، وضعیت ترافیک، وضعیت جاده‌ها را از منابع متفاوت یکپارچه می­کند، کنترل این حوزه را بدست‌ گرفته‌ است. از جمله دستاوردهای مهم بکارگیری سیستم حمل‌ونقل هوشمند می‌توان به کاهش ترافیک، کاهش حوادث و تصادفات، امکان انتخاب مسیرهای بهینه با توجه به وضعیت مسیرها، مدیریت حمل‌ونقل عمومی و وسائل نقلیه‌ی امدادی و همچنین امکان اخذ الکترونیکی مواردی همچون عوارض، هزینه‌ی پارکینگ و خرید بلیط که منجر به صرفه جویی در سوخت وانرژی و کاهش هزینه‌های تحمیلی می­شود، اشاره کرد. عموماً سیستم‌های حمل ونقل هوشمند را تحت عنوان پنج گروه اصلی بررسی می­کنند که هرکدام حوزه‌های مختلف از این سامانه را شامل می­شوند؛

الف) سامانه‌های پیشرفته‌ی اطلاعات مسافرتی[4](ATIS) که وظیفه‌ی آن فراهم آوردن اطلاعات وضعیت فعلی ترافیکی و جوّی جاده‌ها، تصادفات و تعمیرات جاده‌ای و همچنین اطلاع رسانی به مسافران و کاربران بمنظور استفاده‌ی بهینه از مسیرهای موجود و برقراری تعادل ترافیکی می‌باشد.

ب) سامانه‌های پیشرفته‌ی مدیریت ترافیک[5]  (ATMS)که اطلاعات ترافیکی جمع­آوری شده از منابع مختلف را بررسی و یکپارچه کرده و از طریق ابزارهای کنترل ترافیک مانند سینگال‌های ترافیکی، کنترل رمپ[6] ورودی بزرگراه ها به منظور حفظ تراکم و تابلوهای اطلاع رسانی متغیر موجود در جاده‌ها، کنترل جریان ترافیکی را در دست می‌گیرند.

ج) سامانه‌های پرداخت الکترونیکی[7] (EPS) که شامل سیستم جمع‌آوری الکترونیکی عوارض[8](ETC)، سامانه‌های پرداخت عوارض بمنظور استفاده از خطوط ویژه‌ی وسایل نقلیه پرسرنشین[9] توسط وسایل تک سرنشین و همچنین قیمت‌گذاری مسیر[10] و خطوط پرترافیک می‌باشد.

د) سامانه‌های پیشرفته و هوشمند حمل‌ونقل همگانی[11] (APTS)اموری در جهت تسهیل ارائه‌ی خدمات حمل‌ونقل عمومی همچون تعیین موقعیت خودکار[12] وسیله نقلیه و اطلاع رسانی به مسافران، خدمات رزرو و تعیین کرایه را نیز شامل می‌شود.

ه) سامانه‌های پیشرفته‌ی کنترل وسائل نقلیه(AVCS)[13] که شامل سامانه­ی انطباق هوشمند سرعت[14](ISA)، سامانه‌های هشدار و پیشگیری از تصادفات می‌شوند.

در حوزه‌یAITS  وATMS، پیش‌بینی کوتاه مدت ترافیک از عناصر مهم موفقیت سیستم‌های حمل‌ونقل هوشمند محسوب می‌شود، چرا که در راستای کنترل ترافیک نه تنها وضعیت فعلی ترافیک بلکه وضعیت آینده‌ی ترافیک نیز حائز اهمیت است. از این رو الگوریتم‌های پیش‌بینی ترافیک مورد توجه ویژه‌ای در میان محققان این حوزه قرار گرفتند.