دانلود پایان نامه ارشد : بررسی رفتار خانوارهای روستایی و شهری شهرستان بهبهان در مواجهه با گردوغبار
اقلیم[1]، سیستم[2] پیچیدهای است که عمدتاً به دلیل افزایش گازهای گلخانهای درحال تغییر است. آب و هوای کره زمین در طول قرن بیستم به ویژه در دو دهه اخیر تعادل خود را از دست داده و تمایل به افزایش دما نشان دادهاست(رحیمیو همکاران، 1392). تغییر اقلیم از دیدگاه بسیاری از صاحب نظران یک پدیده طبیعی[3] است که در توالیهای زمانی بلند مدت اتفاق افتاده و مجدداً نیز به وقوع میپیوندد. تأثیر فعالیتهای بشری سبب تشدید اثرات پدیدههای تغییر اقلیم، شدت روند تغییرات و تغییر بازهی زمانی توالی تغییرات اقلیمی[4] میشود( جهانبخش و همکاران،1389؛ رضایی و همکاران،1392). تغییراقلیم جهان با سرعتی بیسابقه در حال تغییر است و این نیز پیامدهای زیادی از قبیل کاهش امنیت تولید غذا، خشکسالی، فقر، افزایش مخاطرات طبیعی و افزایش تنشهای اقتصادی – اجتماعی را به دنبال دارد. در حقیقت تغییر اقلیم در راس نه خطر مهم قرار گرفته است. حدود 90 درصد از بلایای طبیعی که در جهان رخ میدهند، در ارتباط با عوامل اقلیمی است و در میان آنها تغییرات و نوسانات اقلیمی از جمله کاهش بارندگی و افزایش دمای کره زمین اثرات نامطلوب زیادی بر کشاورزی مناطق خشک جهان، خصوصأ ایران داشته است(کرمی و همکاران، 1392). یکی از زوایای مطالعاتی گرد و غبارها بررسی تغییرات اقلیمی و نقش گرمایش جهانی در بروز یا تشدید این پدیده بعنوان یک چالش زیست محیطی میباشد. نواحی خشک و نیمه خشک دنیا شامل بیابانها و حواشی نیمه خشک وسیع آنها شرایط محیطی شکنندهای دارند، در واقع، تغییری کوچک در یک یا چند جزء این محیط میتواند به سرعت به یک اختلال یا نابسامانی محیطی منجر گردد، این مسئله خود میتواند باعث از بین رفتن پوشش گیاهی و پیدایش شرایط بیابانی در نواحی حاشیهای آنها شود، خشکسالی[5] بعنوان یک تغییر بارز سبب از بین رفتن خاک و پوشش گیاهی و در نتیجه محیا کردن شرایط برای جولان دادن باد و بالاخره برداشت ذرات گرد و غبار شود(فراصت، 1390). مطالعات نشان میدهد که متأسفانه مدیریت ناپایدار و ارزیابی نشده در کشورهای خاورمیانه منجر به رشد مضاعف سرعت تغییر اقلیم و گسترش بحرانهای زیستمحیطی در منطقه
شده است. از این رو کشورهای منطقه نیازمند باز تعریفی از مدیریت بر مبنای توسعه پایدار و برنامهریزی ارزیابی شده هستند(مصباح زاده و همکاران، 1392). کشور ایران نیز به دلیل داشتن اقلیم خشک از بی نظمی اقلیمی شدید برخوردار است بدین جهت مخاطرات اقلیمی در ایران فراوانتر و شدیدتر هستند. هر سال در هر نقطه از کشور مخاطرات اقلیمی رخ میدهند و عامل مهمی در توسعه و برنامهریزی کشور میباشند که شناخت این مخاطرات از اهمیت بالایی برخوردار است(علیجانی،1390). تغییرات مشهودی که به تدریج پس از انقلاب صنعتی در اقلیم کره زمین به وجود آمد، زمینه ساز وقوع پدیدههای جدی اقلیمی از جمله رخدادهای گرد و غباری شد. این رخدادها در دهه اخیر به بزرگترین چالش زیستمحیطی در جنوب غرب ایران تبدیل شدهاند. گرد و غبار یکی از مخاطرات اقلیمی در مناطق خشک و نیمه خشک دنیا میباشد و به عنوان یکی از اشکال مهم آلودگی جو همواره مورد توجه محققین در سراسر دنیا بوده و از زوایای مختلف مورد بررسی قرار گرفته است(ناصر پور و همکاران، 1392). گاهی اوقات، نظامهای اجتماعی[10](جامعه، گروهها و افراد) در طول فرایند توسعه و تحولشان تحت تأثیر نیروهای مخرب گوناگونی قرار میگیرند، که منشأ بعضی از این نیروهای مخرب در طبیعت یافت میشود، اما برخی از آنها نیز، نتیجه ناسازگاری[11] فردی و گروهی در جماعات انسانی است، همانند عدم موفقیتهای شخصی یا عمل غیرمسئولانه نسبت به نظامهای تکنیکی[12] و محیطی. شرایط جدید زندگی بشری، متأثر از جهانی شدن و گرایشات غیرقابل پیش بینی(نسبت به عوامل اصلی محیطهای داخلی و خارجی) است که مخاطرات جدید را افزایش میدهند. در حال حاضر این مسئله که” آینده بشر به میزان زیادی به آمادگی او برای مواجه با مخاطرات و بحران[13]های گوناگون بستگی دارد” بیش از هر زمان دیگر ملموس و قابل رویت است. این مسئله همچنین به قابلیتهای جامعه جهانی برای بدست آوردن توسعه نظاممند در راستای آینده پایدار اجتماعی[15]، سیاسی[16]، اقتصادی[17] و اکولوژیکی[18] بستگی زیادی خواهد داشت(بهزادیان مهر،1392). پارسونز[19] معتقد است هر نظام از طریق تأمین یکسری شرایط و الزامات کارکردی دوام مییابد که عبارتند از؛ انطباق[20]، توفیق[21]، یگانگی[22] و پایداری[23]. چنانچه یکی از این الزامات دچار مشکل گردد، از آن به عنوان بحران تلقی می گردد. بنابراین مدیریت بحران[24] با نمودهای ذهنی[25] و مفهومی[26]، عینیت مییابد. با توجه به اینکه “پایداری بخش اصلی و حیاتی از فرایند آمادگی بشر در مقابل بحرانها و چالشهای جدید است” ما باید در جستجوی راههای رسیدن بدین پایداری باشیم و آنچه مسلم است اینکه؛ مسیر دستیابی به چنین آرمانی از درون اجتماع میگذرد(فضلی و همکاران،1392). در سالهای اخیر این پدیده در ایران ابعاد تازهای گرفته و از یک معضل محلی، به مسئلهای ملی تبدیل شده است. کشور ایران به دلیل همجوار بودن با بخش وسیعی از پهنههای بیابانی تحت آثار نامطلوب این پدیده قرار میگیرد. بدلیل تاثیرات مهمی که طوفان[27]های گرد و غبار بر روی تغییر شرایط اقلیمی میگذارند، بررسی این پدیده ها امری ضروری میباشد(آخوندزاده و همکاران، 1392).
2-1- بیان مسئله
مشکلات مربوط به مسائل زیستمحیطی بسیار گسترده میباشند، اما اکثر آنها منجر به کاستن از منابع، آلودگی هوا[28] و یا تخریب کیفیت اصلی طبیعت و در نتیجه تهدید طبیعت میگردند. مسائل زیستمحیطی بصورت محلی اتفاق میافتند اما اثراتشان ممکن است جهانی باشد. از این جهت، برخی مسائل زیست محیطی از قبیل تغییرات آب و هوا[29] و اقلیم، باران اسیدی و تخریب لایه ازن و…، بهعنوان مسائل زیستمحیطی فرامرزی نامیده میشوند. یکی از این مسائل پدیده گرد و غبار میباشد(مرفع و همکاران،1390). گرد و غبار ممکن است برای روزهای متوالی در جو منطقه به صورت معلق باقی مانده و اثرات زیانباری را ایجاد نماید. در این حالت علاوه بر آلودگیهای زیستمحیطی و بهداشتی فعالیت روزمره انسانی، حمل و نقل و فعالیت بسیاری از صنایع با مشکل مواجه میشود. ایجاد و توسعه توفانهای گرد و غبار به سه عامل فراهم بودن خاک، سرعت باد و ناپایداری هوا بستگی دارد. علل طبیعی در ایجاد گردوغبار بهطور عمده نشأت گرفته از نه منطقه بیابانی در جهان میباشد که عبارتنداز: شمال آفریقا(صحرای صحارا)، جنوب آفریقا، شرق چین، شمال آمریکا، جنوب آمریکا و استرالیا، شبه جزیره عربستان و آسیای مرکزی. (عبدویس و همکاران،1390). منشأ گرد و غبارهای وارده به استان خوزستان بیشتر فرامحلی بوده و از بیابانهای کشورهای همجوار شکل میگیرند( طاووسی و همکاران،1387). ) البته در سالهای اخیر به دلایل اقلیمی و بشری کانونهای متعدد گرد و غبار در استان تشکیل شده و به منشا طوفانهای خاکی در استان تبدیل شدهاند همچنین تحقیقات دانشمندان بر روی رسوبات کف اقیانوسها نشان میدهد که طوفانهای گردوغبار از 70 میلیون سال( قبل از دوره کرتاسه[30] زمین شناسی) اتفاق میافتاده است(رواحی نژاد و خسروی پور،1391؛ ندافی، 2010)، بعلت فقدان پوشش گیاهی در مناطق مستعد گرد و غبار، هوای بالای این مناطق شروع به گرم شدن کرده و به سمت بالا حرکت میکند، و زمانیکه به بادهایی با سرعت بالای تروپوسفری برخورد نماید، در نتیجه یک جریان چرخشی متمایل به سمت پایین ایجاد میشود، که این بادهای با شدت بالا در برخورد با سطح زمین باعث ایجاد طوفانهای گرد و غباری میشوند. میزان بارش سالانه در این مناطق کمتر از 50 میلیمتر در سال است(جمالی و بیات،1390). روند صنعتی شدن کنونی، افزایش در آلودگی هوا منجر به افزایش چهار برابری در مرگ و میر افراد نابالغ به علت بیماریهای برنشیت[31] و کشمکشهای مربوط به علائم امراض تنفسی میشود. در کل از همه مرگ و میرهای جهانی مربوط به آلودگی هوا یک دهم به محیطهای خارجی نسبت داده میشود. بیشترین مرگ و میرها، مرگ و میرهای پیش از بلوغ ناشی از آلودگی هوا به علت در معرض قرار گرفتن زیاد در برابر آلودگی هوا در نواحی روستایی و سکونتگاههای حومه شهری است. تمرکز ذرات قابل استنشاق، هزار برابر بیشتر از ذرات در هوای بیرون شهری است. این خطر که سلامت تنفسی زنان و کودکان را به بخصوص کاهش میدهد در کل در مرگ و میر از 4 میلیون مرگ و میر برآورده شده ناشی از بیماریهای عفونی[32] سهیم هستند. همچنین شواهد اپیدمی[33] شناختی بسیاری وجود دارد که این وضعیت به افزایش خطر سرطانهای جگر، سل، آب مروارید چشمی منجر میشود. اینها همه پیامدهای اکولوژی[34] معیوب هستند که متکی به منابع انرژی کم اهمیت و تکنولوژیکی[35]های نامؤثر در مساکن و خانههای کم درآمد سنتی است. خانوادههایی که دارای سطوح پایینی از درآمد، آموزش و انتقال دانش مواجهاند. خطرات جدی آلودگی هوای داخلی و درون خانه انعکاس و بازتاب دهنده سبک زندگی جوامع روستایی، جمعیت شهری حومه و اطراف شهرهاست. در مجموع امنیت روانی، سیاسی، اقتصادی، اجتماعی و سلامت مردم و پایداری حکومتها و جوامع با خطر جدی مواجهه شده است و هر لحضه بیم آن میرود که تنش، ناآرامی، فقر، گرسنگی، جنگ، بیماری و مهاجرت و آوارگان زیستمحیطی دامن کشورها را در برگیرد. تغییرات آب و هوایی و محیطزیستی معضل مهم توسعه انسانی عصر جدید بشری است. تغییرات آب و هوایی، آزادی، توانایی و انتخابهای انسانی را مورد تهدید قرار داده است. و همچنین ایجاد بیماریهای عفونی، تولید غذا، گرسنگی و سوء تغذیه را ایجاد کرده است. همچنین مجموعه روابط فرهنگی، اقتصادی و سیاسی باید مد نظر قرار گیرند. نهادهای مدیریت منابع و نهادهای آموزشی باید همکاری شفاف میان رشتهای و جمعی را در زمینه علوم و مدیریت خدمات اکوسیستم ارتقاء دهند. برنامههای محیطزیست بایستی برای ایجاد توانایی هوشمند، هوشیاری و آمادگیهای اضطراری برای مقابله با فرسایش اکولوژیکی مزمن و شدید و پیامدهای آن توسعه یابند. رسانههای عمومی باید تحقیقات و نتایج ناشی از آنها را به جامعه و نهادها منتقل کرده و تشویق نمایند(التیامی نیا، 1392).
بر این اساس میتوان گفت اتخاذ رفتار[36]های افراد جامعه برای سلامتی، ریشه در نگرشها و باورهای افراد دارد و تا زمانی كه این باورها تغییر نیابند و با رفتارهای مناسب جایگزین نشوند، ضمانتی برای كاهش عوامل خطر فردی در جامعه وجود نخواهد داشت. در میان متون بازاریابی اجتماعی، الگوهای بسیاری در زمینه تغییر رفتار وجود دارند كه از جمله آنها، تئوری رفتار برنامهریزی شده[37] میباشد. در این مطالعه نیز از تئوری رفتار برنامهریزی شده و همچنین مدل اعتقاد بهداشتی استفاده شده است و تلاش شده تا بر مبنای این مدل، باورها و نگرشهای افراد نسبت به رفتار در مواجهه با گرد و غبار مورد بررسی قرار گیرد. در رابطه با استفاده از مدل رفتار برنامهریزی شده و مدل اعتقاد بهداشتی در بحث گرد و غبار تاكنون در داخل كشور تحقیقی مشاهده نگردیده است ولی گویههای مدل به صورت جداگانه در تحقیقات مختلف با موضوعات متفاوت مورد بررسی قرار گرفته است.
از این رو در این پژوهش به جستجوی جواب برای سؤال های اساسی زیر پرداخته می شود که رفتار خانوارهای روستایی و شهری نسبت به گرد و غبار چگونه است؟ آیا تفاوتی بین رفتار خانوارهای روستایی و شهری جهت مقابله با این پدیده وجود دارد؟ و عوامل مؤثر بر این رفتارها کدامند؟
نسخه قابل چاپ | ورود نوشته شده توسط نجفی زهرا در 1399/10/26 ساعت 12:56:00 ب.ظ . دنبال کردن نظرات این نوشته از طریق RSS 2.0. |