‌ی قیصری دانست. توضیح مختصر، کلام شیوا و گویا و دقت نظر به مبانی فلسفی و عرفانی در جای جای شرح این دانشمند فرهیخته به وضوح قابل مشاهده است.

گرچه در ظاهرشرح وی را شاید ‌نتوان شرحی نقادانه دانست؛ لکن در عین چیره‌دستی در ارائه‌ی شرحی دقیق، لابه‌لای کلامش سخن منتقدین ابن عربی و قیصری را رد کرده و عمدتاً نظر شارح و ماتن فصوص الحکم را تشریح و تثبیت می‌کند.

جناب فاضل تونی در شرح وتثبیت معارف اصیل عرفان اسلامی از جمله وحدت وجود،  تبیین اوصاف حق، تصویر رابطه هستی با حضرت احدیت، نقش انسان کامل و رابطه‌ی آن با نبوت و ولایت عرفانی، به بهترین وجه از عهده‌ی آن برآمده است.

استاد در زندگی علمی خود همواره حرص و ولع فراوانی به کسب دانش داشته است، به نحوی که در زمان تلمّذ نزد استاد فرهیخته آقامیرزا هاشم اشکوری، خود به تدریس کتاب‌های عمیق فلسفی و عرفانی می‌پرداخته و از این رو بعد از درگذشت استاد، کرسی تدریس به ایشان روی می‌آورد. او در مقام تدریس نیز در حوزه و دانشگاه، همیشه در اندیشه استاد پروری بوده و ازدیاد شاگردان برای او اهمیتی نداشته است.

از شاگردان سرآمد ایشان در حوزه می‌توان به حضرات آیات جوادی آملی و حسن‌زاده آملی و در دانشگاه به دکتر محمد خوانساری و دکتر حسن ملکشاهی اشاره نمود.

کلید واژه‌ها: فاضل تونی، عرفان اسلامی، عارفان شیعه، فیلسوفان مسلمان، وحدت وجود، اسماء و صفات الهی، حضرات خمس، حقیقت محمدیه، انسان کامل، نبوت و ولایت عرفانی.

پیشگفتار

بیان تحقیق

مرحوم علامه فاضل تونی از جمله‌ی برجسته‌ترین عالمان شیعی قرن چهاردهم بوده است که در زمینه‌هایی گوناگون علمی همچون ادبیات عربی و فارسی، فقه و اصول، رجال، هیءت و نجوم، ریاضی و فلسفه و نهایتاً عرفان اسلامی، تبحّر و تضلّع خاص داشته است. لکن به جهت علاقه شخصی و تدریس‌های متداول حوزوی و دانشگاهی در علم فلسفه و عرفان، وی را بیشتر به عنوان یک فیلصوف و عارف می‌شناسند. با رجوع به آثار چاپ شده‌ی معظم له مشخص می‌گردد که ایشان علاوه بر علوم عقلی به علوم نقلی نیز توجه خاص داشته تا آنجا که با این که ایشان بسیار کم دست به قلم می‌شدند، لکن در علم رجال و حدیث نیز از ایشان کتابی به چاپ رسیده است و همچنان که بیان شد به علت علاقه شخصی به علوم عقلی بیشتر آثار ایشان در این علوم نگاشته و املا شده است.

با توجه به این که فاضل تونی در فلسفه و عرفان شاگردی بزرگان و نحاریری همچون آخوند ملا کاشی و جهانگیر خان قشقایی و عارف کم‌نظیر میرزا هاشم اشکوری را کرده است و همچنین استادی اعاظمی چون حضرات آیات حسن‌زاده و جوادی آملی را نموده، مشخص می‌گردد که ایشان یک شخصیت برجسته‌ی عرفانی و حلقه‌ی اتصال شاگردان مرحوم آقا محمدرضا قمشه‌ای به دست پرورده‌های خویش می‌باشد.

این مهم زمانی بیشتر روشن می‌گردد که بعد از میرزای اشکوری کرسی تدریس بدون هیچ بدیلی به ایشان روی می‌آورد و وی جانشین آن عارف سترگ می‌گردد.

در این نوشتار سعی شده است که اولاً احال و شخصیت کم‌نظیر مرحوم فاضل تونی به صورت دقیق بررسی گردد و ثانیاً آثار علمی ایشان معرفی و واکاوی شده و در نهایت عمده‌ی اندیشه‌های عرفانی ایشان به صورت تفصیلی مورد نقد و بررسی قرار گیرد.