موضوع

1-1- بیان مسأله

مرور مختصر طرح­های توسعة شهری نشان­دهنده وجود برخورد متمركز و آمرانه در تهیه، تصویب و اجرای آنهاست. این اندیشه كه دولت یا نهادهای دولتی و نیمه دولتی، مسئول همه كارهاست، منجر به كاهش مسؤلیت­پذیری مردم، بی­تحركی و در بسیاری موارد باعث ناامیدی شهروندان شده است، بطوریکه کوچک‏ترین نقشی در فرایند تهیه طرح­ها ندارند. این در حالی است که گروهی از متفکرین بر این باورند که با افزایش مبادلات اجتماعی و تعدد وابستگی­های گروهی در یك جامعة تفكیك یافته، زمینه شكل­گیری عواطف مثبت و در نتیجه احساس تعهد و اعتماد فراهم می‏گردد. امروزه عقیده بر اینست كه بدون مشاركت دولت، بخش خصوصی و جامعه مدنی، سازمان­های غیردولتی و محلی، توسعه همه جانبه تحقق پیدا نمی­كند، لذا با کاهش نقش دولت، دولت نقشی تسهیل­گر به عهده می‏گیرد که تا حد امكان زمینه را برای رشد تشكل­های مردمی فراهم ‏سازد. اجرای این رویکرد به توسعه، نیازمند جایگاه و مدلی اجرائی است که می­توان آن را در قالب برنامه­ریزی اجتماع- محور صورت­بندی نمود که در تلفیق با ادبیات متأخر توسعه در بافت‏های درونی، تجدید حیات شهری با عنوان رهیافت تجدید حیات شهری اجتماع- محور، بازشناسی می‏شود. این رهیافت، در تلاش است با اتخاذ سیاست‏هایی ویژه، نه تنها با همراهی و مشارکت

 جامعه محلی، انجمن‏ها، بنگاه‏ها و سازمان‏های اجتماعی محلی ساکن در منطقه، برنامه‏ای مناسب را ارائه دهد، بلکه بستر را نیز برای اجرایی شدن آنها فراهم سازد. این امر می­تواند با تقویت اقتصاد محلی، ارتقای فرهنگ جامعه محلی، بالا بردن کیفیت زندگی محلی و … همراه باشد.

ایران همواره با مشکل عدم مشارکت اجتماعی روبرو بوده است. از سوی دیگر تحقیقات نشان می‏دهد “سازمان محله‏ای”، شرایط برنامه‏ریزی اجتماع محور را تأمین می‏كند، لذا بهترین مکان برای کاربست این رهیافت، روستا- شهرها یا دهکده‏های شهری است که در طول زمان در حوزه‏های شهری قرار گرفته و عمدتاً روحیه زندگی اجتماعی را حفظ کرده‏ و عموماً با ویژگی­های اجتماعی و محلی خود شناخته می­شوند؛ نظیر رستم آباد، امام­زاده قاسم، اوین و …. آنچه که بیش از هرچیز در این محلات به چشم می­خورد، طبیعت پیاده و مقیاس انسانی آنها است که بستر حفظ روابط اجتماعی، سرمایه­ها و انسجام اجتماعی را فراهم آورده است. از این رو  برنامه­ریزی در چنین مکان­هایی بیش از هر چیز نیازمند توجه به چنین ارزشهایی است که تجدید حیات اجتماع-محور آن را در راس اهداف خود قرار داده است.

2-1- ضرورت و اهمیت مسأله

تحقیقات در ایران، نشان­دهنده وجود لختی، اینرسی و بی‏انگیزگی مردم در مشاركت اجتماعی است. مردم هیچ انگیزه­­ای از خود برای اجرای طرح­های پیشنهادی دولت نشان نمی­دهند. دولت همواره می­بایست ابزاری برای اجرای اجباری برنامه­هایش در دست بگیرد. این موارد نشان دهنده3 مشکل است؛ یا اعتماد به دولت وجود ندارد، یا مردم به دلیل مطلع نبودن و در جریان قرار نداشتن امور، تمایلی به مشارکت از خود نشان نمی­دهند و یا طرح­ها اساساً برای این مردم و مناسب حال آن­ها تهیه نشده است. چاره هر سه مشکل، حضور پر رنگ مردم به طور مستقیم و یا غیرمستقیم(ترجیحاً مستقیم) در کلیه مراحل برنامه­ریزی از شناخت مشکل و مسأله تا اجرای آن است. این مهم را می­توان در رهیافت تجدید حیات اجتماع-محور دنبال نمود.

از طرفی قرارگرفتن اجباری روستاها در دل شهرهای رشد یافته، محلاتی را بوجود آورده است که می­توان نام روستاشهر یا دهکده شهری را به آن­ها اطلاق کرد. خصوصیات عمده این اجتماعات محلی، همبستگی و انسجام بالای اجتماعی، شکل ارگانیک و کیفیت بالا از لحاظ زیست­محیطی است. چنین شرایطی، مطلوبِ محلات مسکونی می­باشد که در مواجهه با شهر و هجوم فرهنگ شهری، در حال نابودیست. همچنین حضور اجتماعی با ویژگی­های نامبرده، وجود شرایط را برای بکارگیری رهیافت تجدید حیات شهری اجتماع-محور گوشزد می­کند.

3-1- اهداف پژوهش

هدف از پژوهش حاضر را می­توان به صورت زیر لیست نمود:

– مطالعه و دستیابی به راهبردی که بتوان از طریق آن برنامه­ای پاسخده برای ارتقای سطح زندگی و کیفیت محیطی دهکده­های شهری تهیه نمود.

– تجربه­ ای از شیوه بهره ­گیری از پتانسیل حضور اجتماعات محلی و ایجاد رضایت آنان در زندگی در محله­ی خود.

– تجربه­ ای از شیوه ایجاد تحرک و پویایی در اجتماعات محلی.

– پیشنهاد نمونه ­ای درراستای هرچه اجرایی­تر ساختن طرح­های شهری.

– معرفی نمونه ­ای از شیوه برنامه ریزی پایین به بالا.

4-1- سوالات پژوهش

– برنامه­ ریزی اجتماع- محور و تجدید حیات اجتماع- محور چیست و چگونه می توان از آن در برنامه­ریزی دهکده­ های شهری استفاده نمود؟

– چه عواملی در برنامه ­ریزی سبب تقویت اجتماع محله­ای شده است و بستر تجدید حیات شهری پایین به بالا را فراهم می­آورد؟

– چگونه می­توان با کمک جامعه منسجم محلی و بکارگیری قدرت آن­ها، بستر تجدید حیات دهکده­ های شهری نظیر محله ده ونک را فراهم نمود؟

5-1- ساختار پژوهش

مراحل کلی انجام کار در این پایان­نامه شامل شش مرحله می­باشد که به ترتیب عبارتند از: توصیف در سطح کلی- تحلیل در سطح کلی- جمع­بندی و ایجاد چارچوبی برای بکارگیری رهیافت­های مرتبط با محوریت جامعه محلی منسجم در نمونه موردی- توصیف در سطح نمونه موردی- تحلیل در سطح نمونه موردی- تجویز در سطح نمونه موردی. نمودار 1-1، ساختار پژوهش را به تفصیل نشان می­دهد.

6-1- روش تحقیق

روش تحقیق در این پژوهش، کمی از نوع همبستگی می­باشد. ابتدا پس از مرور ادبیات نظری و عملی مرتبط با موضوع، چارچوبی مفهومی از معیارها و شاخص­ها برای ورود به نمونه موردی تدوین گردید. در طول بررسی نمونه موردی و تحلیل آن، تمامی شاخص­ها که از نظر ماهیت، به دو دسته کمی و کیفی تقسیم می­شوند، از طریق نرم افزار SPSS، کمی­سازی شده و همبستگی آن­ها نسبت به هم و نسبت به کل(تجدید حیات اجتماع-محور محله ده­ونک)، تعیین گردید. به منظور گردآوری اطلاعات از روش کتابخانه­ای و میدانی استفاده شد. اقداماتی که در روش میدانی صورت پذیرفت شامل مصاحبه­ها، مشاهده­ها و پرکردن پرسشنامه بوده است. برای تکمیل پرسشنامه، به دلیل زیاد بودن جامعه آماری (30800نفر)، نمونه­­ای 264نفره از ساکنین ده­ونک انتخاب شد. همچنین به دلیل ناهمگن بودن محله به لحاظ اجتماعی-اقتصادی، اجتماع محلی، به 3 خوشه تقسیم گشت پرسشنامه­ها بر اساس سهم جامعه ساکن در هر خوشه، بین آن­ها تقسیم گردید. شیوه توزیع پرسشنامه و انتخاب پرسش شوندگان از درون هر نیز، تصادفی ساده بوده است.