128

امامودفاعازصوفیان. 128

امامودفاعازتفكرصوفیه. 130

امامخمینیومحییالدینابنعربی.. 132

نکاتجالبتوجهحضرتامامدربارهکتابفصوصالحکمابنعربیدرایننامه. 133

نامهمهمدیگرامامخمینی (س) 134

توحید  135

صراطالله.. 135

صراطمستقیم. 135

صراطهایخاص… 136

کمالوجمالالله.. 136

سیروسلوک.. 137

ذوقایمانی.. 137

بارقهایازحبخدا 137

افراطوتفریط.. 138

آفاتسلوک.. 138

موانعسلوک.. 139

عارفانواهلمعرفت.. 139

 

 

 

عارفبالله.. 139

حقیقتمعراجروحانی.. 140

عارفحقیقی.. 140

نظرانسانعارف.. 140

طلبانوارمعرفت.. 141

لباسهستی.. 141

سلامتمطلق. 142

زهدحقیقی.. 142

صفاتعارفبالله.. 142

جایگاهمخلصانومنزلگاهمقدسان. 143

لایقانمجلسانس… 144

غاصبانبیتالله.. 144

صاحبانیقین.. 145

مردمچندطایفهاند. 145

فتوحاتثلاثه. 146

محبوبترینمخلوقخدا 146

برهانصدیقین.. 147

انسبامحبوب.. 147

اهلیقظه. 148

نتیجه  149

نتیجهگیری.. 150

کتابنامه.151

 

چكیده:

از منتقدان مهم اهل سنت در قرن ششم ابوالفرج عبدالرحمن ابن جوزی (متوفی597) است. وی قسمت اعظم کتاب “تلبیس ابلیس” را به نقد آراء و آداب سلوک و رفتار صوفیان اختصاص داده است. به نظر او از جمله خدعه های شیطان با صوفیان ترک کسب و کار و نکاح، عزلت نشینی، پوشیدن خرقه و رواج سماع، نظر بر احداث اعتقاد به حلول و اتحاد و ادعای عشق الهی است. وی در کتاب دیگری به نام “صیدالخاطر” در جاهای گوناگون به نکوهش صوفیه پرداخته، اما مخالفان صوفیه از کتاب تلبیس ابلیس او بیشتر استقبال کرده اند. با این حال وی مشایخ اولیه صوفیه را سلف صالح می داند و از جمله بدعت گذاران محسوب نمی دارد. وی در “صفة الصفوة” نیز از بسیاری از صوفیان به نیکییاد کرده است.

از قرن هفتم برخی عالمان شیعه امامیه برای پی ریزی عرفان شیعی کوشیدند. گروهی از علماء که تحت تأثیر ابن عربی و شارحان او هستند میان صوفیه ای که ملتزم به رعایت ظاهر و باطن شرع هستند با آن هایی که آداب و تعالیم غیرشرعی دارند فرق می نهند. به طور کلی تقریبا تمامی علما و فقهای شیعه که در آثارشان گرایشهای عرفانی وجود دارد، از این جمله اند. مثلا در آثار امام خمینی(س) سخنانی در تجلیل از شیوایی گفتار ارباب تصوف و استفاده از حقایقی که اهل کشف و ریاضت گفته اند وجود دارد. ایشان همچنین در برخی آثار خود احادیث معصومین را در خصوص تهذیب نفس با احوال و مقامات عرفانی تطبیق داده است و عالمانی چون سید بن طاووس و شیخ بهایی و محمدتقی مجلسی را در شمار عرفا دانسته است. در عین حال امام خمینی (س) از صوفیه از آن جهت که فقط به امور باطنی دین توجه دارند و به جهات سیاسی و اجتماعی آن بی توجه اند انتقاد کرده است.

کلیات

بیان مسأله:

تصوف و اندیشه های صوفیانه همواره در طول تاریخ، از سوی اهل شرع و عقل و عرف مورد نقد و جرح قرار گرفته اند. به طور کلی در میان علمای اهل سنت تا به امروز تقریبا دو جریان عمده در برابر تصوف وجود داشته است : گروهی که با جنبه هایی از تصوف موافق ولی با برخی آرا و آداب صوفیان مخالف بوده و تصوف سنی (تصوف مشایخ اولیة تصوف تقریبا تا قرن چهارم ) را از تصوف باطنی(اهل غلو) یا تصوف فلسفی ــ که نمایندگانش حلاج، ابن عربی و پیروانشان هستند ــ جدا می کنند. این گروه از نمایندگان چنین تصوفی شدیدا انتقاد می کنند و آن را متأثر از عرفان هند، مسیحیت و فلاسفة یونان می دانند و گروه دیگر از مخالفان تصوف طرفداران جنبش وهابیت (پیروان محمدبن عبدالوهاب متوفی 1206) و سلفیه (پیروان محمد عبده متوفی 1323)اند که تصوف را انحراف از اسلام، مخرب و تماما بدعت می دانند. البته در میان سلفیه کسانی هم هستند که برخی از صوفیان سده های اولیه را از حکم تکفیر مستثنی می دانند. از جمله ناقدان جدی جریان تصوف، ابوالفرج عبدالرحمان ابن جوزی (متوفی 597) است که در آثار متعددی به نقد آموزه های تصوف پرداخته است. وی که از منتقدان مهم اهل سنت در قرن ششم محسوب می شود، با آنکه مشایخ اولیه صوفیه را «سلف صالح » می داند و از جملة بدعت گذاران محسوب نمی دارد اما قسمت اعظم کتاب معروف خود تلبیس ابلیس( صص 181ـ427) را به نقد آرا و آداب سلوک و رفتار صوفیان اختصاص داده است. به نظر او از جمله خدعه های شیطان با صوفیان، ترک کسب و کار و نکاح، عزلت گزینی، پوشیدن خرقه ــ که حکم لباس شهرت را دارد ــ، رواج سماع و غنا و رقص، نظر بر احداث (برنایان)، اعتقاد به حلول و اتحاد و ادعای عشق الاهی است. وی در کتاب دیگری به نام صیدالخاطر (در مواضعی گوناگون از جمله: صص 54، 60، 108، 202، 205، 298 و 352) به نکوهش صوفیه پرداخته اما از کتاب تلبیس ابلیس او مخالفان صوفیه بیشتر استقبال کرده اند.

امام خمینی(س) در حوزه ای از آثار خویش از تصوف (عرفان اصیل اسلامی) دفاع می کند، گرچه دفاعیات او به سنت عرفان اسلامی که که عمدتا وامدار اندیشه های ابن عربی است، تعلق دارد.

سعی نگارنده این است که به بیان دیدگاه های انتقادی ابن جوزی و پاسخ هایی که به این انتقادات داده شده به خصوص با تاکید بر آرای امام خمینی(س) بپردازد. امام خمینی(س) در آثار عرفانی خود، از جمله کتب سر الصلوة- آداب الصلوة- شرح حدیث جنود عقل و جهل و مصباح الهدایه ضمن بهره گیری از آیات و روایات به خوبی و با لطافت خاصی به بیان نکات ناب عرفانی پرداخته اند که در ذیل بحث از این نکات بهره مند می گردیم.