————– 84

4-1- معرفت——– 84

4-2- توحید——— 89

4-3- كشف——— 94

4-3-1- مراتب كشف– 96

4-4- تفرید———- 99

4-5- جمع——— 101

4-6- حیرت——– 105

4-7- حضور و غیبت– 108

4-8- یقین———- 110

4-9- تجلّی——— 113

4-10- فناء——— 117

خلاصه————- 121

نتیجه­گیری و پیشنهادها

5-1- نتیجه‏گیری—— 123

5-2- پیشنهادها—— 126

منابع و مآخذ——— 127

چكیده

نفی خواطر به معنای زدودن و تخلیه ذهن و دل از هرگونه واردات، اندیشه­ها و
صورت­هاست كه به منظور آماده سازی درون سالك برای حضور حق و تابش انوار تجلیّات الهی بر قلب او صورت می­گیرد. با این توضیح، نفی خواطر از آموزه­های بنیادین در سلوك عرفانی است و سالك ملزم است از آغاز سیر خویش تا انتها – كه فنای فی­الله است – به آن اهتمام ورزد و به تبع عبور از مراحل متعدد سلوك، متناسب با آن مراتب و مراحل، نفی خواطر را مورد توجه قرار دهد. این تحقیق بر آن است تا كیفیت و ضرورت نفی خواطر را در سلوك عرفان اسلامی بررسی كند و علاوه بر ارائه روش­های تحقق آن، ضمن بیان اجمالی ارتباط نفی خواطر با سایر عناصر سلوكی، ثمرات و نتایجی را كه نفی خواطر در مسیر رسیدن به مقصود به بار خواهد آورد، تبیین نماید. از آنجا كه لازمه پرداختن به نفی خواطر، شناخت ماهیت خواطر، انواع آنها و روش تشخیص­شان است، قبل از ورود به بحث، این موضوع مورد مطالعه قرار خواهد گرفت. شایان ذكر است به دلیل عمومیت كاربرد نفی خواطر در كلیه مشرب­های عرفانی، اشاره بسیار مختصری به نقش این آموزه در سایر ادیان شده است.

كلید واژه‏ها: عرفان، سلوك عرفانی، سالك، خواطر، نفی خواطر

فصل اول

بخش اول: كلیات تحقیق

بیان مسأله

طریق عرفان و كشف حقیقه الحقایق، طریق زدودن و پیراستن وجود وبه تعبیری ‍«اسقاط الاضافات» است. در این رهگذر «نفی خواطر» به مثابه مظهر اتمّ پاكسازی درون و اعظم مطهرات سرّ، تلقی
می­شود كه در فرآیند آن سالك با در اختیار گرفتن عنان ذهن و قلب خود، مانع ورود اغیار به آن ساحت می­گردد. عنصر نفی خواطر به دلیل نقش قابل تأمل در گشودن باب حقیقت و شهود، در میان گرایش­های عرفانی سایر ادیان و به ویژه ادیان شرق كه دغدغه رهایی و فرزانگی دارند، نیز جایگاه در خور ملاحظه­ای دارد. متأسفانه علیرغم اهمیت شایان توجه نفی خواطر در سلوك عرفان اسلامی، طبق بررسی­های انجام شده، تحقیق مستقلی درباره آن مشاهده نشده و عمدتاً در ذیل دستورات سلوكی در كتاب­های عرفانی مورد بحث قرار گرفته است. نفی خواطر و كنترل آن علاوه بر آن كه در طریقت عرفانی مورد توجه جدی است،  در حیطه اخلاق در زندگی عموم مردم نیز بسیار تأثیرگذار خواهد بود و آنان را به سوی یك زندگی توأم با آرامش، صفا و معنویت سوق خواهد داد. امروزه اكثر افراد این خلأ را در زندگی پرهیاهوی خویش احساس كرده­اند و از آنجا كه از  معارف غنی خود آگاهی ندارند، به جنبش­ها و مسلك­های مدعی عرفان رو می­آورند تا نیازهای معنوی خود را برطرف سازند. با عنایت به این مسأله، ضرورت پرداختن به موضوعاتی چون نفی خواطر با نگاه كاربردی و ارائه راهكارهای عملی می­تواند از افتادن افراد جامعه به دام جریانات انحرافی نوظهور جلوگیری نماید. البته این تحقیق با توجه به عنوانش به تبیین این موضوع نمی‏پردازد، اما امیدوار است نتایج به دست آمده در این مطالعه زمینه ساز تحقیقات كاربردی قرار گیرد.