« شكست و ناتوانی انسان فقط یك دلیل دارد كه آن هم ایمان نداشتن به واقعیت خود است. »

ویلیام جیمز1  (شیهان ، گنجی ، 1378 ، 7)

مسئله تربیت ، مسئله ای است حیاتی و هدف آن كمك به سازندگی انسانهاست تا بتوانند نیازها و مقاصد خویش و جامعه را برآورده نمایند. تربیت دارای جنبة زندگی و آفرینندگی است و انسان را از پایین ترین درجات برای رسیدن به بالاترین مقام انسانیت كمك و هدایت می كند یكی از مهمترین راهنمای كمك به كودكان و نوجوانان حفظ و تقویت عزت نفس است و مقوله خود ارزشمندی از اساسی ترین عوامل در رشد مطلوب شخصیت كودكان و نوجوانان است . برخورداری از اراده و اعتماد به نفس قوی ، قدرت تصمیم‌گیری و ابتكار ، خلاقیت و نوآوری ، سلامت فكر و بهداشت روانی ، رابطه مستقیمی با میزان و چگونگی عزت نفس و احساس خودارزشمندی فرد دارد. برای اینكه كودكان و نوجوانان بتوانند از حداكثر ظرفیت ذهنی و توانمندیهای بالقوه خود بهره مند شوند ، می بایست از نگرش مثبت نسبت به خود و محیط اطراف و انگیزه های قوی برای تلاش برخوردار شوند. بدون تردید نوجوانان و دانش آموزانی كه دارای احساس خودارزشمندی و عزت نفس قابل توجهی هستند، نسبت به همسالان خود در شرایط مشابه ، كارآمدی ، پیشرفت تحصیلی و خلاقیت بیشتری از خود نشان می دهند.‌(بیابانگرد ، 1372 ، 7) . عزت نفس مهم ترین سرمایه نوجوان است. تحقیقات روشن ساخته است كه كودكان با عزت نفس بالا به مراتب بهتر می‌توانند یاد بگیرند و احتمال ابتلا به بیماریهای روانی از جمله افسردگی را در آنها كاهش می دهد.

ارتباط میان مادر و فرزند نه تنها از زمان تولد بلكه حتی پیش از آن نیز اثر بسیار مهمی در رشد روانی كودك دارد. ارتباط معنوی كودك با مادری كه در بیرون از منزل كار می كند و كودكی كه مادرش خانه دار است در دو قطب متفاوت قرار می گیرد كه مدرسه نیز در این مورد نمی تواند عواطف عقب مانده كودك محروم از عاطفه مادری را جبران كند. (بیابانگرد ، 1372 ، 66) . پژوهش حاضر در این زمینه بر دو حوزه گسترده متمركز شده است :

1ـ اثرات عمومی داشتن مادر شاغل در مقایسه با مادر تمام وقت بر كودك.

2ـ اثر مراقبت فردی در مقایسه با مراقبت گروهی (ریچارد ، سن ؛ اتیكسون ، هیلیگارد ، 1983) .

(ترجمه براهنی ، شاملو ، گاهان ، كریمی ، هاشمیان ، 1373 ، پ ، معتمد ، 2)

كار زن تنها از دیدگاه اقتصادی و با معیارهای مادی قابل سنجش نیست و گاه چنان مهارت كیفی می یابد كه سنجش آن در قالب كمیات امكان ندارد ، به درستی هیچ چیز جنبه جانشینی روابط عاطفی مادر به فرزند نیست و بالطبع ایجاد این رابطه را ارزشی است فراتر از محكهای مادی (ساروخانی ، 1370 ، پ ، معتمد ، 1378 ، 2).

بیان مسئله

علل و عوامل متنوعی می تواند در عزت نفس فرزندان مؤثر باشد از قبیل عوامل موروثی ، عوامل اجتماعی ، ‌خانوادگی ، فرهنگی و اشتغال مادران كه هر یك به نوعی در موفقیت و كسب عزت نفس بالا مؤثرند. (شرقی ، علی اكبر ، 1377 ، 5) .

در مقطع راهنمایی كه اوایل دوره نوجوانی است نیاز به اشتراك و جمع شدن با همسالان به اوج خود می رسد. نوجوان تا اندازه ای نظر خود را در مورد خویشتن و نیز حس عزت نقس خود را بر اساس واكنشهای همسالانش نسبت به خود ، شكل خواهد داد. اگر او دوستان زیادی داشته باشد و حس كند كه متعلق به گروههای همسالانش است ، بیشتر احساس ارزشمند بودن می كند. ولی اگر در این دوره منزوی باشد و در روابطش عضوی غیرمؤثر به حساب آید ، تمایل خواهد داشت كه خود را به گونه ای منفی ارزیابی كند. نوجوان نیاز دارد كه در روابط خود مورد تأئید و احترام قرار گیرد. او به همان میزانی كه در خانواده و مدرسه مورد تأیید و احترام قرار گرفته است. می تواند دیگران را تأیید كند و به آنها احترام بگذارد. (علیپور ، پروین ، 1375 ، 32) .

در طول صد سال گذشته بسیاری از روانشناسان این نظریه را پذیرفته اند كه انسان دارای نیاز به عزت نفس است. (آدلر1 ، 1930 ؛ آلپورت2 ، 1937 ؛ راجرز3 ، 1959 ؛ سالیوان4 ، 1953 ؛ هورنای5 ، 1937 ؛ جیمز6 ، 1980 ؛ مازلو7 ، 1970 ؛ مورفی8 ، 1947 ؛ رنك9 ، 1959 ) . عقیده بر آن است كه عزت نفس10 در تشكیل طرحواره مربوط به خود11 و بر تصمیم‌گیریهای ما در بیشتر موقعیتهای اجتماعی تأثیر دارد (بارون وبرن12 ، 1997) . فرنچ13 (1968) و وارگو14 (1972) ، از عزت نفس به عنوان یك سیر  فرهنگی در مقابل اضطراب نام می‌برند. كوپراسمیت (1967). در تحقیق خود به این نتیجه رسید كه كودكان برخوردار از عزت نفس بالا ، افرادی هستند كه با احساس اعتماد به نفس2 و بهره گیری از استعداد و خلاقیت خود به ابراز وجود می‌پردازند و به راحتی تحت تأثیر عوامل محیطی قرار نمی گیرد (بیابانگرد ، 1372 ، 12) . در تحقیق نشان داده شده كه بین فرزندان مادران شاغل و غیرشاغل از نظر سازگاری عملكرد تحصیلی و هوش تفاوت معناداری وجود دارد. همچنین معلوم شد كه تفاوت بین سازگاری و عملكرد تحصیلی فرزندان مادران شاغل و غیرشاغل ناشی از تفاوتهای هوشی آزمودنیهاست. (معتمد ، حمیدرضا،1378،3).

اشتغال مادران در ابعاد مختلف فرهنگی ، روحی و روانی ، پیشرفت تحصیلی فرزندان تأثیر دارد و طبیعی است كه شاغل بودن مادر در بیرون از منزل از فرصت اختصاص یافته به امور راهنمائی تحصیلی فرزندان می كاهد كه باید این تقلیل را جبران نمود و اگر مسئله عزت نفس در محیط خانه و مدرسه در جنبه مثبت افزایش یابد كمك زیادی به حل مشكلات پدید آمده دردانش آموزان می نماید و حال باید دید كه آیا بین اشتغال مادران و عزت نفس فرزندان رابطه وجود دارد یا خیر؟