پایان نامه - مقاله - تحقیق

‌ای بر تاریخ شهر و شهرنشینی در ایران (تهران: نشر آبی، 1365). همچنین است دیگر کتاب‌ها و مقاله‌های وی در باره تاریخ ساخت شهر، عناصر کالبدی، شهرنشینی و… مانند: معماری و شهرسازی ایران به روایت شاهنامه فردوسی (تهران: دفتر پژوهشهای فرهنگی، 1377)؛ فضاهای شهری در بافت‌های تاریخی ایران (تهران: دفتر پژوهشهای فرهنگی، چاپ سوم، 1385)؛ بازارهای ایرانی (تهران: دفتر پژوهشهای فرهنگی،1380)؛ تاریخ مدارس ایران از عهد باستان تا تأسیس دارالفنون، (تهران، آگاه، 1364) و..

[10] . محسن حبیبی، از شار تا شهر (تهران: دانشگاه تهران، 1375).

[11]. شهرام یوسفی‌فر، ساختار اقتصاد شهری در ایران دورۀ سلجوقیان، پایان‌نامۀ دورۀ دكتری گروه تاریخ، به راهنمایی دکتر اللهیار خلعتبری، دانشگاه شهید بهشتی، 1382.

[12]. جلد نخست این اثر با مشخصات زیر منتشر شده است:

ـ نظری اجمالی به شهرنشینی و شهرسازی در ایران، به كوشش محمدیوسف كیانی (تهران: وزارت ارشاد اسلامی با همكاری شركت هما،

 1365).

جلد‌های دوم و سوم و چهارم این اثر نیز با این مشخصات انتشار یافته‌اند:

ـ شهر‌های ایران، به كوشش محمدیوسف كیانی (تهران: وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی، ج 2، 1366؛ ج 3، 1368؛ ج 4، 13750.

[13]. پایتخت‌های ایران، به كوشش محمدیوسف كیانی (تهران: سازمان میراث فرهنگی كشور، 1374).

[14]. The Proceedings of the International Conference on Urbanism in Islam (ICUIT), Oct, 22-28, 1989. Urbanism in Islam, Tokyo, 1989.

[15]. “مركز مطالعات فرهنگی خاورمیانه‌ای توكیو”، شهرنشینی در اسلام، 3 جلد، ترجمۀ مهدی افشار (تهران: دفتر پژوهشهای فرهنگی، 1383).

[1] این عنوان‌ها چندان قاطعانه به کار رفته‌اند که بر نام کتاب‌های چندی قرار گرفته‌اند. از آن میان است:

ریچارد ن. فرای، عصر زرین فرهنگ ایران، ترجمۀ مسعود رجب‌نیا (تهران: سروش، 1375)؛ محمدرضا ناجی، تاریخ و تمدن اسلامی در قلمرو سامانیان (تهران: مجمع علمی تمدن، تاریخ و فرهنگ سامانیان، 1378)؛ همو، سامانیان، دورۀ شکوفایی فرهنگ ایرانی- اسلامی (تهران: دفتر پژوهشهای فرهنگی، 1380). جواد هروی، تاریخ سامانیان، عصر طلایی ایران بعد از اسلام (تهران: امیرکبیر، 1380).در همین راستا آدام متز کتاب تمدن اسلامی در قرن چهارم هجری (ترجمۀ علیرضا ذکاوتی قراگوزلو، تهران: امیرکبیر، 1364)را نوشته است. ریچارد فرای، در یک‌‎جا عصر زرین را در سده سوم قمری می‌داند که با اعتلای زبان عربی به وقوع پیوست و در جای دیگر با در نظر گرفتن اعتلای زبان فارسی جدید (دری) معتقد است «رنسانس ایرانی» که در واقع «رنسانس ایرانی- اسلامی» بود، در دورۀ سامانیان و در قلمرو آنها رخ داد که از این رو آن را عصر سیمین نامیده است: ریچارد نلسون فرای،  بخارا دستاورد قرون وسطی، ترجمۀ محمود محمودی (تهران: علمی و فرهنگی، 1384) ص121 و 123؛ همو، «سامانیان»، تاریخ ایران پژوهش دانشگاه کمبریج، از اسلام تا سلاجقه، گردآوری، ریچارد. ن. فرای، ترجمۀ حسن انوشه (تهران: امیرکبیر، 1363). ص 128.

درعصرارتباطات، فناوری و اینترنت جز لاینفک زندگی بشر شده است. روند افزایشی تعداد کاربران اینترنت توسعه ارتباطات،اطلاعات ازجمله شواهدی موجود در تاثیرگذاری سریع این پدیده ارتباطی درجهان امروز است (ابراهیمی،3:1379). اینترنت را باید بزرگ‌ترین سامانه ای دانست که تاکنون به دست بشر طراحی و اجرا گردیده است و ریشه این شبکه نخستین بار با عنوان شبکه‌های اجتماعی اینترنتی درقالب امروزی در سال ۱۹۶۰ در دانشگاه ایلی نویز در متحده امریکا مطرح شد. درسال ۱۹۹۷ نخستین سایت شبکه اجتماعی اینترنتی به آدرس sxDegrees.com “شش درجه”راه‌اندازی شد. كه به کاربرانش اجازه ایجاد پروفایل داد تا آن‌ها بتوانند لیستی از دوستانشان ایجاد کنند، البته موفق نشد و بعد از سه سال متوقف گردید (افتاده،5:1390). درهمین سال سایت شبکه اجتماعی فیس بوک مارک زاکربرگ،2004 درخوابگاه دانشگاه هارواد راه اندازی شد. هدف زاكربرگ ایجاد دسترسی آزاد به داده های اساسی تلفن همراه است.

سایت البته قبل از این سایت‌ها های مانند(ملاقات و انجمن‌ها و شبكه همکلاسی‌ها) كه امكان ارتباط با دوستان را به كاربران می‌داند اما تنها سایتی كه این دو ویژگی را باهم داشت سایت شش درجه بود كه به عنوان اولین شبكه اجتماعی شناخته شد. این سایت با ارتقای امكانات كاربران زیادی جذب كرد اما بعد سال 2000 به علت استفاده نادرست كاربران مسدود شد (اكبری،4:1390). اگرپیدایش اینترنت را در پایان هزاره دوم مهم‌ترین رویداد تاریخ بشریت بدانیم، می‌توان ظهور شبکه های اجتماعی را از بزرگ‌ترین آثار این پدیده درآغاز هزاره سوم دانست. یک شبکه اجتماعی، مجموعه­ای از سرویس­های مبتنی بر وب است که این امکان را برای اشخاص فراهم می‌آورد که توصیفات عمومی یا خصوصی برای خود ایجاد کنند، یا دیگر اعضای شبکه ارتباط برقرار كرده، منابع خود رابا آن‌هابه اشتراک بگذارند (بوید وایسون،212:2007). تعامل در رسانه نوین از نوع تعامل بدون تقابل است. به بیان دیگر تقابل افراد در فضای مجازی، از نوع تقابل درمحیط فیزیكی نیست. این صورت از تعامل بین افراد ناآشنا و از راه دور رایج‌ترین نوع تعامل در فضای مجازی است (150،2005، Holme).

شکل دهی به فرهنگ، هویت، باورها و ارزش‌های اجتماعی، اهمیت این پژوهش را در این زمینه افزایش می‌دهد. بسیاری ازنظریه پردازان ارتباطات، اینترنت و شبکه های اجتماعی را گامی مهم در پیشرفت کشورهای در حال توسعه قلمداد می‌کنند(شجاعی،116:1387). شبکه های اجتماعی پیشینه ای به قدمت حیات بشر و پیوندی آشکار با همزیستی انسان‌ها درکنار یکدیگر دارند. آنچه قابلیت شبکه های اجتماعی عصر کنونی را از گذشته متمایزمی سازد بسترشکل گیری شبکه های اجتماعی ومکانیزم های ارتباطات درونی آن‌ها است. این قابلیت‌ها، توانایی تغیر در معادلات سنتی قدرت را نصیب این شبکه‌ها نموده است(نجاتی حسینی،86:1392). به بیانی ساده تر شبکه های اجتماعی یك پدید نوین در فضای رسانه است که همه به صورت آزاد به آن دسترسی دارند. وبه تبادل اطلاعات می‌پردازند. درعصر شبکه‌ها زندگی می‌کنیم، زندگی ما با شبکه های اجتماعی پیوند خورده و ارتباطاتی در هم تنیده و به هم پیوسته تمامی حوزه‌ها، معانی و مفاهیم و به طور کلی همه چیز را تحت تأثیر قرار داده‌اند. کاستلز معتقداست جامعه تحت تأثیر شبکه‌های اجتماعی ورسانه‌هایی که به سوی شبکه‌ شدن پیش می‌رود. كه یكی از پیامد های مهم گسترش فناورهای اطلاعات وارتباطات نوین مبتنی بر فرهنگ‌هاست (كاستلز، مانوئل،28:1380). رسانه های این عصر ارزان، قابل انعطاف، در دسترس با سرعت بالا كه باعث گرایش شدید مخاطبان نسبت به آن‌ها

 شده است. این امر ناشی از مجموعه کارکردها و نقش‌هایی است که ابزارهای ارتباطی نوین برای مخاطبان به ارمغان آورده ‌است. به‌طور کلی در شبکه های اجتماعی فرد در دوره مدرنیته ازجا کنده می‌شود واضطراب‌های وی افزایش پیدا می‌کند. اینترنت نه تنها این وضع را متحول کرد بلکه به آن شدت بخشیده است (سلطانی فر،53:1389). همانگونه كه مك كوائیل یادآوری می‌کند، زمینه های اجتماعی در میزان نفوذو تغییرات ناشی از فناوری مؤثر است. اما مقاومت های اجتماعی و سیاسی كه در برابر نفوذ فناوری نوین انجام گرفته است به دلیل ویژگی های آن، چندان پایدار و مؤثر نبوده است و همچنین بر این باور است كه نیازی نیست كه یك جبرگرای فناوری باشیم تا اعتقاد پیداكنیم قالب فناوری متضمن یك وسیله، می‌تواند تاثیرات زیادی برمحتوا و دریافت آنچه مربوط به ارتباطات وآثار احتمالی‌اش بگذارد. فناوری ارتباطات لازمه‌اش كاربردها وقالب های بیانی وارائه انتخاب های نوین به كاربران است(مک کوائیل ،2007).” نرم افزارهای کاربردی گوشی های اندرویدی یک از فناوری های  نوین جهانی که فلج کننده زندگی عادی انسانها شده است این فناوری باتمام جذابیت ها و قابلیت های چند کارکردی تاثیرات منفی مخرب در زندگی اجتماعی فرد وارد کرده است. هدف این شبکه ای موبایلی حفظ ارتباط کاربران در محیط نرم افزاری هاست. واین روابط همبستگی اجتماعی را مستحکم می کنند”

گوشی های موبایل از جمله نمود های این تكنولوژی است كه باتوجه به گستره وسیع پوششی و نداشتن محدودیت های گوشی های غیر هوشمند خود به یكی از بحث انگیز ترین مسائل حوزه های اجتماعی وارتباطی بدل شده است (نیازی، ،22:1390). این روزها برنامه های کاربردی موبایل حرف اول را در دنیای نرم افزارها می‌زنند. در این میان استفاده از نرم افزاربه رغم سابقه فعالیت کوتاهی که دارد، کاربران زیادی را جذب خود کرده است (گیبینز وریمر،1388: 78). به سبب گسترش دامنه تاثیررسانه های جمعی بویژه اینترنت و شبکه های اجتماعی مجازی، جامعه اطلاعاتی امروزه بعدی جهانی پیدا کرده ومنحصر به کشور خاصی نمی‌شود اما در عین حال نمی‌توان از این ایراد چشم‌پوشی کرد که وسایل ارتباطی به‌تدریج نقش فزاینده‌ای در سست کردن انسجام اجتماعات واقعی و ذره‌ای کردن جوامع انسانی دارد وباعث رشد یک فرهنگ شخصی‌ شده واین حاصل تخیلات، تصورات و پندارهای فردی است (سلطانی‌فر،53:1389).میزان تأثیر پذیری کاربران دراستفاده از شبكه ای اجتماعی با توجه به شرایط فرهنگی و اجتماعی که فرد در آن زندگی می‌کند متفاوت خواهد بود. هرچه فرد بیشتر درمعرض و مواجهه محتوای شبکه‌ها اجتماعی قرار گیرد در جهت بازبینی هویت دینی خود تأثیر می‌پذیرد.”تاثیرات شبکه های موبایلی بر احساسات و عواطف ذهنی فرد بیشتر است تا رفتارو کردار،چرا این این رسانه نوین با احساسات و علایق فرد درگیر است و تمرکز اصلی بر تغییر و تحول عواطف فرد گذاشته است. وقتی یک رسانه عواطف ذهنی فرد را به درگیر خود می کنند. در یک ارتباط سه وجهی مشخص و قابل تبین می باشد .هرچند ممکن است دراین درگیر شدن ها ویژگی های فردی و بافت مذهبی کشور  هم  دخیل می باشد. “

هویت حاصل تفكر است كه در قالب های گوناگون ظهور می‌کند و با توجه به عرصه مجازی زندگی بشر این حقیقت غیر قابل انكار است. این فضای مجازی با كاربر ارتباطی دوسویه قرار دارد و نحوه تفكر او را تحت تأثیر قرار می‌دهد ودر مقابل گستره وسیعی را فراهم می‌آورد كه كاربر هویت خود را براساس ترجیحات خود ابراز می‌کند و به منصه ظهور می‌رساند (بارتل، ریچارد،164:2004). هویت به عنوان یکی از منابع شناخت از مسائل مهم جوامع بشری است. بدون تردید می‌توان گفت که هویت از نیازهای روانی انسان و پیشنیاز هرگونه زندگی جمعی است (قادری ودیگران، 194:1388). از مهم‌ترین عوامل بروز بحران هویت درجوامع فعلی، گسترش صنعت ارتباطات و به‌ویژه فضای مجازی اینترنت وشبکه های اجتماعی سایبری است. هویت­های دینی و ملی در ایران امروز، هر یک به گونه­ای، با نوعی از بحران هویت مواجه‏اند و با توجه به عصر اطلاعات و نیاز كاربران به دانسته های دینی، مبانی اسلامی در كنار تولید سایر محتواها امری ضروری است كه انجام آن تدابیر و اقدامات هوشمندانه ای را می‌طلبد. تولید محتوای دینی و توزیع آن در فضای مجازی از مهم‌ترین مسائل است. که ضمن بالابردن دانش دینی در اینترنت، فی نفسه و فارغ از اینكه توسط چه كسی انجام شده باشد با ارزش و سودمند است. ترویج مبانی اسلامی نیازمند اندیشمندان قوی دینی است تا بتوانند با روان شناسی مناسب، فرهنگ اسلامی را در جامعه و فضای مجازی ریشه دار كنند. جنگ نرم امروزی كه دامنگیر بسیاری از كشورها شده زنگ هشداری برای كشورهای مسلمان است تا بتوانند با بهره گیری از ابزارهای دشمن با قالب و اشكالی مناسب ترویج دهنده افكار ایرانی و اسلامی در فضای مجازی باشند. روی آوردن طلاب و اندیشمندان دینی به فضای مجازی یكی از بهترین عوامل گسترش دین اسلام در عصر حاضر است. دین درجامعه ایرانی همواره موضوعیت داشته و نحوه بروز و ظهور آن محل چالش های اجتماعی و سیاسی تا چالش های درونی وفردی بوده است، گوناگونی درسبک ها و شیوه های دینداری وبروز تفاوت‌هایی درصورت بندی های مجازی و واقعی دینداری ازجمله مهم‌ترین تغییرات فرهنگی وهویتی دراین زمینه است.(خانیکی،73:1390). تعامل انسان با انسان سنگ‌بنای فرهنگ است.مدل توسعه فرهنگی”لوریا و ویگوتسكی” نشانگر نیاز به بذل توجه به فرهنگ های فضای مجازی درخصوص ارتباطات انسانی اینترنت محور است چراكه این امر مستلزم كنش‌های ارتباطی ورفتاری‌ است كه انسان‌ها به هنگام تعامل با محیط اطراف خود انجام می‌دهند. دین در شبکه جهانی و در میان انبوهی از گروه­های خبری و اتاق های گفتگو حضور دارد. به همین سبب مسله هویت دینی از مهم‌ترین موضوعات است. از این رو مطالعه وتحقیق درمورد تأثیر فناوری های نوین اطلاعاتی وارتباطی در شبکه ای مجازی برروی هویت دینی امری مهم وضروی محسوب می‌شود. پیشرفت در فناوری راه و روش انسان را درثبت وضبط تاریخ تغییر داده است. باتوجه به آسیب های روانی شبکه های اجتماعی مجازی با رشد رسانه های نوین، جهان وارد عصر دوم رسانه‌ها شده است که برخلاف دوره مدرن و عصر نخست، آینده آن به طور کامل قابل پیش بینی هستند، زیرا در عصر دوم رسانه‌ها که در آن بحث رسانه های الکترونیک جدید، حاکمیت دارند و اطلاعات حرف آخر را می‌زنند، پدیده‌ها کمتر قابل پیش بینی‌اند (گل محمدی، 268:1386). به قول آنجل آدریان همان قدر كه تجارت و اقتصاد الكترونیك از تجارت جدا نیست هویت های الكترونیكی در فضای مجازی نیز از هویت‌های واقعی قابل بازشناسایی نیستند شبكه های اجتماعی موبایلی امروزه دارایی با ارزش هركاربر به شمار می‌رود.

شایدآنگاه كه فردریش نیچه فیلسوف آلمانی، با بیانی جهان گیر، مرگ خدا را به جهانیان اعلام كرد. كمتركسی فكر می‌کرد كه دیگری خبری ازخدا، دین و معنویت باقی بماند. به گمان نیچه وهودارانش، انسان با دانش و فناوری پیشرفته خود به تدریج باید جای خدا را می‌گرفت وباورهای مذهبی و غیرمادی رخت برمی بست. اما گذشت زمان ازخیال های خام او پرده برداشت وبرهمگان روشن ساخت كه نه تنها خدا ودین نمرده است. بلكه همگام با پیشرفت تكنولوژی روزبه ویژه فناوری اطلاعات، بازگشت به دین واحیای شعائروجنبش های مذهبی نیز به طور چشم گیری فزاینده بوده است (نبوی،8:1390). “رسانه‌ها می‌توانند بر میزان مذهبی بودن ما تأثیر بگذارند.چرا که هویت براساس تمایلات انسانی شکل می گیرد.”افرادی كه به میزان متفاوتی در مقابل رسانه‌ها قرار می‌گیرند عقاید مشابهی درباره خدا و مسائل معنوی ندارند. چرا كه پیشرفت تكنولوژی سبب تنوع فرهنگی ودینی می‌شود افراد خودشان تصمیم می‌گیرند كه چه چیزی را باور كنند.چرا که طبیعت رسانه این است كه خود را بر ذهن وروح فرد غالب می‌کند. ودراین راستا عقاید افراد هم بر رسانه تأثیر می‌گذارد. هوور معتقد است که ظهور و گسترش رسانه‌ها باعث شده است که پدیده های دینی جنبه عمومی پیدا کند. از نظراو در جهان معاصردین ورسانه هرچند نه بطورکامل همگرایی بالایی دارندو نقاط مشترک همگرایی آن‌ها بسیارمعنادار است (غندالی،157:1382).

1.1          بیان مسله و ضرورت تحقیق

“این پژوهش به عنوان یک تحقیق میان رشته ای است بدین معنی که باید از مبانی و ایده های هر دو قلمرو دین و رسانه (شبکه های اجتماعی) بهره جوید” روابط اجتماعی از عناصر اساسی هر جامعه محسوب می‌شود و هسته‌ اصلی جامعه را شكل می‌دهد و موجب می‌شود كه كنش‌گران با گسترش پیوندهای خود، ‏‏كنش‌های خود را در ساختار جامعه تسهیل نموده و از این طریق به اهداف خود دست یابند. همه‌ افراد درجامعه به نوعی در تلاش برای برقراری ارتباط با دیگران می‌باشند تا مبادلات خود را در زمینه‌های مختلف سرعت دهند (صالحی،5:1386).”شبکه های اجتماعی به عنوان یک رسانه فرا نوین ارتباطی در تمام وجوه زندگی بشر ظهور کرده و سطح زندگی فرد را مورد تغییر قرارداده است. ارتباطات الکترونیک ،داده ها و اطلاعات یا به عبارتی شبکه های مجازی هویت افراد را می سازد وسایل نوین ارتباطی تغییراتی رادر برداشت های فرد به وجود می آورد که در زندگی اجتماعی و فرهنگی و عقاید دینی فرد تاثیر  می گذارد.” رشد روز افزون تکنولوژی خواه ناخواه زندگی واقعی ما را با دنیای مجازی گره زده است. میزان علاقه مندی و حضور کاربران ایرانی در شبکه های اجتماعی فضای مجازی برای کسب اطلاعات و اخبار تا حدودی نشان دهنده اقناع نشدن این قشر از رسانه های داخلی است. محدود کردن این شبکه ها در داخل کشور ممکن است نه تنها مصونیتی برای کاربران فراهم نکند(غلامی،8:1393).

سوال اصلی : این پژوهش به دنبال تأثیر شبکه های اجتماعی موبایل محور برمیزان دینداری افراد می‌باشد. باتوجه به اینکه رسانه های نوین بسیار گسترش پیدا کرده است. با بررسی وتوجه به شاخص های دینداری و نقش شبکه های اجتماعی موبایلی به عنوان یک فناوری فرا نوین به دنبال شناخت رابطه و تاثیراستفاده شبکه های اجتماعی موبایل محور بر میزان دینداری افراد مورد مطالعه(پرسنل سازمان حفاظت محیط زیست کشور ) هستیم.همانطور که اینترنت می‌تواند بر هویت اجتماعی تأثیر تعین کننده داشته باشد. پس می‌تواند بر هویت دینی و میزان دینداری افراد هم تاثیرگذار باشد.(رفعت جاه،67:1381).”آیا استفاده از شبکه‌های اجتماعی موبایل محور بامیزان دینداری افراد رابطه دارد؟ آیا باتوجه به کاربردهای متفاوت، مطالب متنوع وجذابیت آن تاثیری بر دینداری افراد دارد؟ آیا این تأثیر می‌تواند در جهت تغییر هویت دینی افراد می باشد.؟ لذا همه افراد در جهت علاقه مندی و نیازهای دینی خود به آن مراجعه خواهند کرد. و کاربران آن در میزان دینداری مشخص خواهد شد. را بررسی خواهیم کرد”.

تمرکز اصلی : این پژوهش تاثیر نرم افزارهای در گوشی های هوشمند وکاربرد آنها در شبکه های اجتماعی تحت موبایل در میزان دینداری افرادمی باشد؟”باتوجه به اینکه دینداری یكی از شكل های بنیادی وپیشینی موجود در نظام فرهنگی و مذهبی کشورمان است بنابراین موضوع آن در شبكه های اجتماعی موبایلی با وجود نرم‌افزارهای یپیشرفته با برنامه ها كاربردی نوین در تلفن‌های همراه هوشمند كه روزبه‌روز بیشتر وارد عرصه‌ خصوصی مردم شده‌اند پرداختن به نقش یک رسانه نوین با مضامین متنوع وفراگیر درحوزه دین و دینداری افراد عاملی محرک برای انجام این پژوهش گردیده است.

:

تاریخ كشورمان به بلندای نام ایران مهد بزرگانی بوده است كه همواره نامشان بر تارك اعصار می درخشد بزرگانی كه بررسی زندگی و اندیشه آنان جذاب و قابل تامل است. سیدمحمد طباطبایی یكی از روحانیون و چهره های سیاسی دوره قاجار است كه سهم بسزائی در انقلاب مشروطه دارد و در كنار سیدعبدالله بهبهانی به سیدین سندین شهرت یافتند.

اتحاد این دو به روایت تمام مورخین معاصر باعث پیشرفت كار مشروطه خواهان تا  صدور دستخط مشروطیت توسط مظفرالدین شاه شد.

سیدمحمد طباطبایی بدلیل مسافرتهای مختلف ‌به‌كشورهای همسایه وارتباط با شخصیت‌هایی چون سیدجمال الدین اسد آبادی و مطالعه روزنامه ها و مجلات  آن كشورها به اوضاع آن روزگار كاملا آگاه بود  البته شاگردی شیخ هادی نجم آبادی هم از قبل وی را متاثر ساخته بود.

تلاش طباطبایی در طول تحصن در عبدالعظیم  و مهاجرت به قم تا صدور دستخط مشروطیت از سوی مظفرالدین شاه همگی گواه این مسئله است كه طباطبایی صادقانه، و آگاهانه در پی دستیابی به مشروطه بود مظفرالدین شاه به هنگام نطق در اولین مجلس شورای ملی از طباطبایی قدردانی كرد شاه با همه سادگی كه داشت حوادث زمان خود را سنجیده بود و متوجه شخصیت صادق و بی غرض سیدمحمد شده بود.

طباطبایی پس از پیروزی انقلاب مشروطه به دلیل جایگاه قابل اعتمادی كه داشت همراه با بهبهانی همواره در مجلس حضور داشتند و ناظر بر كار مجلس و وكلا بودند و تا زمان به توپ بستن مجلس و تبعید به خراسان از تلاش باز نایستاد.

پس از بازگشت از خراسان بدلیل شهادت شیخ فضل الله و سپس ترور سیدعبدالله و نیز نتیجه انقلاب مشروطه و حال بیمار و زار خود مایوس و ناامید از زحماتی كه كشیدند  همواره می گفت: « سركه ریختیم شراب شد.»

پایان نامه حاضر شامل دو بخش اصلی است:

بخش اول كه شامل زندگی نامه طباطبایی است دو فصل دارد

فصل اول شامل خاستگاه خانوادگی، تولد، كودكی و تحصیلات طباطبایی و واكنش ناصرالدین شاه به هنگام ورود طباطبایی به تهران، دوران میانسالی، دارائی و املاك وی، فرزندان و تا زمان مرگ طباطبایی را مورد بررسی قرار داده است.

فصل دوم:

شامل ریشه های فكری سیدمحمد طباطبایی است.

كه شامل بررسی اندیشه های طباطبایی در مورد عدالت، مساوات، آزادی و بررسی نظریات وی در خصوص نظام حكومتی را در بردارد.

بخش دوم پایان نامه كه در واقع بخش مهم و اصلی به  حساب می آید شامل شش فصل است

فصل اول ابتدا فعالیتهای سیاسی، فرهنگی سیدمحمد، ورود طباطبایی به ایران بررسی شده

فصل دوم: در مورد طباطبایی و مشروطیت است.

در این فصل تاسیس انجمن مخفی- ماجرای مسیونوز بلژیكی بررسی شده- طباطبایی در فرایند انقلاب و پیگیری مطالبات توسط طباطبایی را در بر دارد.

در فصل سوم مهاجرت صغری و نقش طباطبایی بررسی شده است. شامل موعظه طباطبایی و نامه های طباطبایی به مظفرالدین و عین الدوله می باشد.

فصل چهارم: مهاجرت كبری تا صدور فرمان مشروطه بررسی شده و جایگاه طباطبایی در انجمن مخفی دوم و رابطه‌اش با انجمن ملی سخن به میان آمده است.

فصل پنجم: طباطبایی و مجلس شورای ملی اول تا طباطبایی و استبداد صغیر و نهایتا به توپ بستن مجلس توسط محمد علی شاه و تبعید طباطبایی به مشهد و بازگشتش به تهران بررسی شده است.

فصل ششم: با نگاهی به فراموشخانه و جایگاه طباطبایی در لژ بیداری و جامع آدمیت بحث را خاتمه داده است.

در پایان نتیجه گیری  از پژوهش و تحقیق بعمل آمده است.

نقد و بررسی منابع:

خوشبختانه در زمینه انقلاب مشروطیت منابع زیادی موجود است و با توجه به شخصیت معنوی و جایگاه سیاسی و اجتماعی سیدمحمد طباطبایی  در اكثر آنها از ایشان یاد شده است بنابراین دسته بندی آنها به ترتیب زیر می باشد.

اسناد

به عنوان معتبرترین منبع و مأخذ برای گردآوری اطلاعات تاریخی برای كار پژوهشی لازم است و گوشه های مبهم وتاریك از زندگی شخصیت را روشن می نماید در این كار از تاریخ مشروطیت به روایت اسناد كتابخانه مجلس جلد «1» به نام- روحانیت و مجلس جلد «1» تدوین عبدالحسین حائری استفاده شده است.

در حال حاضر مراكز تاریخی متعددی از جمله سازمان اسناد ملی ایران، مجلس شورای  اسلامی موسسه مطالعات تاریخ معاصر ایران، وزارت خارجه، و اسناد ریاست جمهوری و مراكز دیگری  فعالیت دارند كه هر یك بخش مهمی از اسناد را در اختیار دارند. 

یكی دیگر از منابع مهم برای پژوهشهای تاریخی روزنامه و مجلات هستند مطبوعات قبل از انقلاب مشروطه نقش زیادی در بیدار كردن مردم  از خودشان نشان دادند و گام بلندی در انقلاب برداشتند كه پس از صدور فرمان مشروطیت بر تعداد روزنامه افزوده شد.

وضعیت روزنامه ها هم همیشه تابع اوضاع سیاسی است دوران خفقان بر آن سخت می‌گرفتند پس از مشروطه آمارشان بیشتر است پس از به توپ بستن مجلس و استبداد صغیر توقیف و تعطیلی بسیاری  از روزنامه ها ر ا به دنبال داشت.

1- روزنامه مجلس شماره 1-222 تهران انتشارات كتاب خانه، موزه و مركز  اسناد مجلس شواری اسلامی و مركز مطالعات  و تحقیقات رسانه ها 1375

2- روزنامه صور اسرافیل-  میرزا علی اكبر خان دهخدا  و میرزا جهانگیرخان صور اسرافیل گردانندگان این روزنامه اند  اهمیت روزنامه صور اسرافیل را آگاهی سیاسی، قلم و افكار این دو به حدی رساند كه تیراژ این روزنامه به 24 هزار شماره می رسید و در هفته  چون بیرقی در قلب مردم ستمدیده به اهتزار درآمده است. عضویت دهخدا و میرزا جهانگیرخان در كمیته انقلاب ملی كه وابسته به حزب مترقی اجتماعیون  به رهبری حیدرخان عمواغلی بود راستای اهداف این دو تن و سمت و سوی  اندیشه آنها را نشان می دهد.

3- روزنامه شرف و شرافت هم استفاده شده است.

متون تاریخی:

1- یادداشتهای سیدمحمد طباطبایی

اولین منبعی است كه توسط حسن طباطبایی دست نوشته‌های طباطبایی گردآوری شده و بصورت كتابی در دسترس پژوهشگران قرار دارد این كتاب از مهمترین  منابع و شاید بهترین منبع در مورد زندگی طباطبایی است كه در این تحقیق از آن استفاده شده است.

2- تاریخ بیداری ایرانیان تالیف ناظم الاسلام كرمانی

این كتاب به دلیل اینكه نویسنده اش از یاران و نزدیكان طباطبایی است و ناظم مدرسه اسلام از سوی طباطبایی انتخاب شده است و همواره در كنار وی بوده از اهمیت بالایی برخوردار است بخصوص كه جریان ا نقلاب را مرحله به مرحله آورده است .

3- حیات یحیی اثر یحیی دولت آبادی

از منابع مهم ، تاریخ معاصرایران است چون شخصیتی فرهنگی بوده و اهل قلم بوده

هر چند نقش خود را برجسته تر از واقعیت نشان داده و  از مخالفین شیخ فضل الله نوری است چون در جریان انقلاب قرار دارد از منابع مهم دوره مشروطیت است.

4- انقلاب مشروطیت، نوشته مهدی ملك زاده

این كتاب در هفت جلد به دلیل آنكه نویسنده  فرزند یكی از خطبای  انقلاب مشروطه است و از انقلاب كاملا اطلاع داشته از اهمیت  بالایی برخوردار است و جایگاه طباطبایی را ستوده است.

5- ا نقلاب مشروطیت ایران، محمدعلی تهرانی ( كاتوزیان)

از منابع بسیار با اهمیت تاریخ مشروطیت است چون بنا را بر نوشتن بصورت مشاهدات وی تجزیه و تحلیل از دیده های خود در طول مشروطیت گذاشته است.

6- سفرنامه گوهر مقصود، خاطرات سیاسی و اجتماعی دوره استبداد، تالیف آقا سیدمحمد مصطفی تهرانی ( میرخانی) و به دلیل اینکه مولف از نزدیک طباطبایی را در دوران تبعید ملاقات نموده و از احوال وی مطلع است منبع مهمی محسوب می شود.

7-  خاطرات و خطرات

نوشته مهدیقلی خان هدایت كه از رجال دوران قاجار از مهمترین منابع دوره قاجار و مشروطه به حساب  می اید چرا كه خود از مردان سیاسی ایران  بوده است.

8- فراماسونری در ایران- از آغاز تالژ بیداری، محمود كتیرایی

بهترین منبع در مورد لژ بیداری به حساب می آید.

9- خاطرات سیدعلی محمد دولت آبادی

به مجلس دوم پرداخته چون نویسنده از رهبران اعتدالیون است و جریان مهاجرت طباطبایی به كرمانشاه و از انجا به استانبول و گرفتاری سیدمحمد و بقیه مهاجران پرداخته است.

10- بمباران مجلس شورای ملی خاطرات ن پ مامونتف هر چند نویسنده مغرض و ضد ایران است ولی در طول بمباران مجلس حضور داشته و به نوعی از منابع مفید آن دوره می تواند باشد 

11- مشروطیت ایران، محمود ستایش- چون شامل خاطرات تقس زاده و محمد صادق طباطبایی فرزند سیدمحمد طباطبایی است برای این پژوهش منبع خوبی محسوب می شود.

12- انقلاب مشروطیت ایران، سیدحسن تقی زاده به كوشش عزیز الله علیزاده:  بدلیل حضور فعال

 تقی زاده در انقلاب مشروطه حاوی اطلاعات مفیدی است.

13- تاریخ انحطاط مجلس، مجدالاسلام كرمانی از افراد مهم دوران قاجار و انقلاب مشروطیت است. بنابراین این کتاب از منابع بسیار مهم در رابطه با انحطاط مجلس است

مطالعات و تحقیقات جدید

1- انقلاب مشروطیت نوشته ژانت آفاری یكی از منابع جدید است كه به خوبی انقلاب مشروطه را مورد تجزیه وتحلیل قرار داده است.

2- نقش علما در انجمن ها و احزاب دوران مشروطیت، نوشته مریم جواهری، مركز اسناد انقلاب اسلامی از تحقیقات  جدید است كه جایگاه علما را به خوبی بررسی كرده است.

3- تاریخ ایران عصرقاجار- علی اصغر شمیم یکی از  منابع در مورد تاریخ قاجار است. که در این  پژوهش از آن استفاده شده است ساده نویس و علمی بودن کتاب از اهمیت این منبع است.

4- تاریخ مشروطه ایران و احمد کسروی

یکی از منابع مهم تاریخ مشروطه محسوب می شود شاید در ذکر روز و ماه ایرادهایی داشته باشد. اما زحمت علما را در طول انقلاب ستوده و از آنان به نیکی یاد نموده است. 

کلیات تحقیق:

1- اهداف تحقیق

سیدمحمد طباطبایی از روحانیون متنفذ و آگاهی است كه در دوره قاجار و انقلاب مشروطه منشاء خدمات ارزنده ای جهت بیداری بود. ارتباط با شخصیتهای سیاسی و مسافرت  با کشورهای همجو ار سبب شد تا طباطبایی به اوضاع آن زمان در ایران آگاه تر  از دیگران باشد.

با عضویت طباطبایی در فراموشخانه  و لژ بیداری و حضور مرتب وی و سید عبدالله در مجلس و بررسی بیشتری در رابطه با زندگی سیاسی این روحانی بعنوان یکی  از پرچم داران انقلاب مشروطه می طلبد تا بتوان از کم و کیف نقش وی و زوایای پیدا و پنهان زندگی این فرد در طول مشروطت آگاه شد.  بنابراین هدف از انجام این تحقیق بررسی فعالیتهای سیاسی طباطبایی تا پایان حیات و بالاخص در طول انقلاب مشروطه می باشد امیدوارم مفید واقع گرد.

2- سوالات تحقیق

1- آیا سه قشر مشروطه خواهان متشكل از روحانیت، بازرگانان و روشنفكران بودند و پرچم دار این انقلاب روحانیت بودند كه سیدمحمد طباطبایی نقش ویژه در این انقلاب داشت.؟

2- آیا سیدمحمد طباطبایی از شخصیت شیخ هادی نجم آبادی و اندیشه های سیدجمال اسدآبادی و مسافرتهایش به كشورهای دیگر متاثر بوده و نیز هماهنگ علمای نجف بوده و از حمایت آنان برخوردار بوده است؟

3- آیا طباطبایی آگاهانه در پی دستیابی به نظام مشروطه بوده است به خصوص در نامه ای كه به  عین الدوله نوشته است می توان این موضوع را درك كرد؟

:

بشر در بسیاری از میدانهای فعالیتی خود، بخصوص مسائل عمرانی، اقتصادی ، اجتماعی و منابع طبیعی با مشكل ناپایداری دامنه‎ها مواجه می‎باشد. وقتی پایداری شیبی از بین برود، ممكن است انواع مختلف حركات توده ای اتفاق بیافتد.

زمین‎لغزش‎ها و حركات دیگر دامنه‎ای توجه انسان را به اندازه سایر پدیده‎های طبیعی غیر‎قابل كنترل مانند زلزله، آتشفشان  و یا سیل  به خود جلب كرده است، چرا كه جان و مال او را تهدید كرده و خسارات جبران‎ناپذیری را به سازه‎ها، تأسیسات و منابع طبیعی وارد می‎نماید. وقوع زمین‎لغزش‎ها ممكن است تحت‎ تأثیر فعالیت‎های انسانی مانند جنگل ‎زدائی و اجرای ساخت‎و‎سازهای غیر‎اصولی باشد .

از آنچه كه در بالا گفته شد، می‎توان نتیجه گرفت كه مطالعه پدیده لغزش هم از نظر تئوری و هم عملی مهم می‎باشد. چنانكه یك ارزیابی كلی خسارات و زمین‎لغزش در دنیا نشان می‎دهد كه تلفات جانی و مالی وارده از آنها از سایر بلایای طبیعی بیشتر می‎باشد.

1- طرح و بیان مسأله

چنانكه گفته شد زمین‌لغزش در ایران بعنوان یكی از بلایای طبیعی، سالیانه خسارات جانی و مالی فراوانی به كشور وارد می سازد(نقشه 1-1).

هر ساله حوادث طبیعی به خصوص زمین‎لغزش و حركت های دامنه‎ای در روستاهای شمال هشتجن علاوه بر وارد آوردن خسارت های مالی فراوان، مشكلات دیگری نظیر نگرانی مردم و مسئولین را بوجود آورده و اجرای برنامه‎های عمرانی را با مشكل مواجه كرده است. این پژوهش

 به منظور بررسی عوامل مؤثر در زمین‎لغزش‎های منطقه و استفاده از نتایج آن در برنامه‎ریزی های مختلف از قبیل توسعه ساخت و سازها، كشاورزی، فعالیت های اقتصادی، حفظ منابع خاك و زیست محیطی و غیره انجام گرفته است. اكر چه در شمال هشتجین لغزشهای فراوانی وجود دارد و هر ساله به تعداد آنها افزوده می شود ولی در این پژوهش فقط تعداد محدودی لغزش شناسایی و با مطالعات  صحرائی و آماری با استفاده از نرم ‎افزارهای كامپیوتری به روش رگرسیون بررسی گردید . با تهیه نقشه خطر لغزش میزان تاثیر آنها بر ابنیه ها مورد ارزیابی قرار گرفته و با توجه به نوع عوامل موثر در وقوع لغزش های منطقه و خسارت های وارده بر منابع طبیعی و مصنوعی راهكارهای عملی و مناسب جهت كاهش خسارات مستقیم و غیر مستقیم آنها پیشنهاد خواهد شد.در بررسی پدیده زمین لغزش این فرضیه مطرح است که عوامل موثر بخصوص عوامل اقلیمی در این امر در گذشته و حال کدامها هستند و آیا می توانند در آینده نیز در جهت ایجاد زمین لغزش موثر واقع شوند و علل اساسی عدم نا پایداری دامنه ها و زمین لغزش چیست؟سوال دوم این است که وقوع این حرکات چه تاثیری بر ابنیه های منطقه داشته و چگونه برنامه ریزی محیطی را تحت تاثیر قرار می دهد ؟ بنابراین بررسی حرکات دامنه ای و زمین لغزه ها ما را در ارزیابی چگونگی استفاده بهینه از اراضی و مناطق مستعد که از امکانات و شرایط بالقوه ای جهت برنامه ریزی توسعه ای برخوردار هستند یاری می دهد و مكان گزینی مناسب را در برنامه ریزی محیطی تعیین می كند.

2- تعریف مفاهیم

-زمین لغزش:

حركات توده ای بخشی از سازندهای پوششی دامنه ها ، بر اثر عواملی مانند باران شوئی ، زمین لرزه و نیروی كشش زمین و…را زمین لغزش گویند (جعفری 1379) كه بر دو گونه منفرد و پهنه ای تقسیم می شود :

لغزش منفرد: –

زمین لغزش منفرد توده‎ای از خاك و سنگ است كه معمولاً تمامی قسمت‎های آن دریك زمان یا محدوده زمانی معین به سمت پایین حركت كرده و محدوده آن مشخص است .       

– زمین لغزش پهنه ای:

مناطق دارای زمین لغزه‎های كوچك اما پراكنده كه وسعت زیادی  از دامنه را تحت تأثیر قرار می‎دهند . تفاوت این حركت‎های لغزشی  با زمین لغزش های منفرد، مشكل تفكیك محدوده دقیق و مشخص برای آنها می‎باشد .

– سنگ(Rock): به مصالح سنگی سفت و سختی كه قبل از حركت بطور طبیعی در محل خود قرار داشته است، گفته می‎شود كه بخشی از سنگكره را تشكیل داده است .

– خاك (Soil): قسمت سطحی پوسته زمین كه در اثر عوامل فیزیكی و شیمیایی و حیاتی بوجود می آید كه شامل تمام تجمعات سست، سخت نشده و یا با سیمان ضعیف، از ذرّات جامد متشكل از دانه‎های (سنگ یا كانی) نابرجا و برجا، همراه با حباب‎های هوا یا سیالات بین ذره‎ای می‎باشند. (جعفری 1379)  

– لغزش چرخشی:

حركت نسبتاً آرام بلوك یا بلوك‎های چسبنده خاكی،‌سنگی یا مخلوط آنها درطول یك سطح گسیختگی مشخصاً قوسی شكل را لغزش چرخشی می‎گویند. مشخصه بارز لغزش‎های چرخشی، سطح گسیختگی نسبتاً دورانی و چرخشی آنهاست.

-لغزش انتقالی:

معمولاً لغزش‎های چرخشی در شیب‎هائی رخ داده است كه از نهشته‎های رسی، سازندهای شدید آلتره و سنگ یا خاك را در طول سطح گسیختگی مشخصاً صفحه‎ایی شكل، لغزش انتقالی نامیده شده‎اند. لغزش‎های انتقالی در طول سطوح لایه‎بندی، گسله‎ها، ترك‎ها یا شكاف‎هایی كه تقریباً موازی سطح زمین هستند رخ می‎دهد.

– حركت:

حركت شامل تغییر شكل برشی و جابجایی در امتداد یك یا چند سطح می‎باشد. لغزش‎ها خود می‎توانند به صورت لغزش‎های چرخشی، انتقالی و یا تركیبی باشند، كه تمایز بین آنها در تحلیل پایداری و طراحی روش كنترل، حائر اهمیت است. (جعفری 1379)  

3- اهداف و ضرورت پژوهش

اهداف اصلی این تحقیق ، بررسی و شناخت علل وقوع زمین‎لغزش و تعیین مناطق آسیب‎پذیر جهت برنامه‎ریزیهای توسعه‎ای بوده كه در راستای این اهداف می‎توان به منظورهای زیر نیز دست یافت.

1)تهیه شناسنامه مشخصات برای لغزش‎های مهم و اصلی و همچنین تهیه و ارائه نقشه‎های دقیق‎تر از جمله زمین‎شناسی، ژئومورفولوژی ، تكنونیكی، پراكنش لغزش‎ها، پوشش گیاهی، جهت شیب، زاویه شیب و…

2)شناساندن ضرورت و اهمیت توسعه مطالعات و بررسیهای زمین‎شناسی و ژئومورفولوژیكی در مناطق مستعد جهت برنامه‎ریزی‎های توسعه‎ محیطی.

3)ارائه راه‎حل‎های مناسب برای كنترل و تثبیت مناطق لغزش‎خیز و یا به حداقل رساندن خسارت‎های حاصل از آنها.

4)ارتقاء سطح آگاهی ساكنین منطقه و ترویج اجرایی راه‎حل‎های مناسب جهت كاهش خسارات

5) تعیین نقش وقوع لغزش در برنامه ریزی محیطی در این منطقه

6) شناخت و بررسی مکانیسم خسارات وارده بر ابنیه ها و منابع طبیعی در منطقه.

در جهان امروز، وسایل ارتباط جمعی نظیر اینترنت، ماهواره، روزنامه، رادیو، تلویزیون و سینما با انتقال اطلاعات و معلومات جدید و مبادله افکار و عقاید عمومی، در راه پیشرفت یا زوال فرهنگ و تمدن بشر، نقش بزرگی به عهده گرفته اند؛ به طوری که بسیاری از دانشمندان، عصر کنونی را «عصر ارتباطات» نام گذاشته اند.

روزنامه­ها در مقایسه با سایر رسانه­های ارتباطی، عمر بیشتری دارند و با اینکه در نیم قرن گذشته انحصار خود را به عنوان تنها وسیله خبررسانی از دست داده­اند و با رقیبان قدرتمندی مواجه هستند ولی برخی ویژگی های مهم آن ها نظیر وسعت، دوام، و تنوع اخبار و دارا بودن قابلیت های ویژه برای تشریح و تفسیر داده ها باعث شده است که با وجود ظهور و فراگیر شدن رسانه های ارتباطی چون رادیو، تلویزیون و شبکه های اطلاع رسانی، در توسعه روزنامه­ها خللی ایجاد نشود و آن­ها همچنان تاثیر زیادی در دادن آگاهی به مردم و شکل­گیری واقعیت­های اجتماعی، برجسته­سازی پیام­های خبری و تقویت یا تضعیف  ارزشهای جامعه دارند. با توجه به توانایی رسانه ها در شکل گیری یا تقویت و تضعیف ارزش های اجتماعی، به نظر میرسد که میتوان با بررسی علمی محتوای انتشار یافته در رسانه ها، تا حدود زیادی پی به ارزش هایی برد که توسط رسانه در جامعه گسترش پیدا می کنند.

انقلاب اسلامی و به تبع آن نظام جمهوری اسلامی ایران، غایت نهایی خود را نه در حوزه اقتصاد یا سیاست بلکه در حوزه فرهنگ دانسته و گسترش و استقرار فرهنگ اسلامی و ارزش های متعالی انسانی را هدف نهایی خودش میداند. یکی از رسالت های مهم نظام جمهوری اسلام ایران، رسالت فرهنگی است که مقام معظم رهبری نیز در دیداری که با اعضای شورای عالی انقلاب فرهنگی ـ که از این پس به اختصار “شورا” نامیده میشود ـ در 23 خرداد 1390 داشتند؛ بر آن تاکید نموده و فرمودند: «روشنفكران جامعه، نخبگان جامعه، علماى دینى، فعالان سیاسى، و در رأس همه، حكومت و دولت – دولت به معناى عام، به معناى حكومت – اینها آن اقطاب تأثیرگذار هستند؛ اینها میتوانند فرهنگ را منحط كنند، یا تضعیف كنند، یا تقویت كنند، یا ترمیم كنند، یا بعكس مجروح كنند و در آن خلل وارد كنند» (خامنه ای: 1390).  در این راستا، شورا به عنوان مغز متفکر و نهاد بالادستی مدیریت فرهنگی کشور؛ در یکی از مصوبات خود، ارزش های اساسی نظام جمهوری اسلامی را در 21 سرفصل مشخص نموده است که از میان آنها میتوان به ارزش های «استقلال طلبی، ظلم ستیزی و استکبارستیزی»، «ایثارگری و شهادت طلبی»،«ساده زیستی و نفی تجمل گرایی»، «حفظ کیان خانواده» و « خودکفایی علمی  و توجه به علم» اشاره نمود.

1.     طرح مساله تحقیق

اهمیت رسانه ها در دنیای امروز، عمدتا از آنجا ناشی میشود كه رسانه ها ضمن آنكه می­توانند تعیین کنند چه موضوعاتی برجسته شده و مورد توجه قرار بگیرند؛ در مرتبه ای بالاتر می‌توانند با برجسته سازی و تکرار رویدادهای خاص از نگاه خودشان، ارزش های مورد نظرشان

 را تقویت یا تضعیف کنند. این فرآیند تقویت یا تضعیف ارزش ها، یکی از محل­های ورود رسانه به حوزه فرهنگ می باشد. به عبارت دیگر، از آنجایی که ارزش­های هر جامعه بخشی از فرهنگ آن جامعه هستند؛ رسانه­ها می­توانند از طریق تاثیرگذاری بر ارزش ها، فرهنگ جامعه را تحت تاثیر قرار دهند.

در کتاب «روزنامه­نگاری نوین» نوشته نعیم بدیعی و حسین قندی، اساتید ارتباطات دانشگاه علامه طباطبایی تهران، درباره وظایف و عملکرد رسانه­های خبری آمده است: «در سال­های اخیر، تاکید تازه­ای بر مفهوم شکل­گیری واقعیت­های اجتماعی به عنوان یکی از مهمترین آثار اجتماعی پیام­های ارتباطی مورد بررسی پژوهشگران قرار گرفته است. امروزه سوال این نیست که وسایل ارتباط جمعی چگونه بر نگرش­ها، اعتقادات، باورها و رفتارهای مخاطبان تاثیر می­گذارند، بلکه سوال اینست که رسانه ها چه کمکی به تبیین مخاطبان از محیط اطراف خود می­کنند و چگونه می­توانند مشارکت آنان را در برنامه­های توسعه جلب کنند. چگونه می­توانند با تاکید و برجسته کردن ارزش­ها، هنجارها و رویدادهای گوناگون، به شکل­گیری ادراکات و ایجاد انگیزه برای مشارکت همگانی کمک کنند»(بدیعی و قندی، 1385: 418).

آنها سپس ضمن مقایسه­ای که بین سه رسانه تلویزیون، رادیو و روزنامه می­کنند؛ درباره روزنامه و کارکردهای آن می­نویسند: «مقایسه سه رسانه ـ روزنامه،  رادیو و تلویزیون ـ و اهداف پیام دهندگان و پیام­گیران نشان می­دهد که وظائف رسانه­ها در تامین نیازهای مخاطبان یکسان نیست. روزنامه با ارائه اطلاعات درست می­تواند آگاهی های لازم را برای شناخت مخاطبان از محیط اطراف خود فراهم کند تا آنان بتوانند تصمیم­های درستی در موارد مختلفی که به زندگیشان مرتبط است؛ اتخاذ کنند. روزنامه می­تواند با مطرح کردن دیدگاه­ها، نگرش­ها و دانش­های گوناگون که دایم در حال تغییر هستند؛ وسیله انتطباق مخاطبان را با ارزش­ها و نگرش­های نو فراهم سازد و ضمن پیوند دادن آنان با یکدیگر، علاقه و مشارکت آن­ها را در پیشبرد اهداف ملی برانگیزد»(همان: 419)1.     ضرورت و اهمیت تحقیق

مطالعه در مورد تغییرات و تحولات فرهنگی، یکی از مهم­ترین اولویت­ها در پژوهش و برنامه­ریزی کشورهاست که به توسعه، تعمیق و هدفمند ساختن نظام­های برنامه­ریزی فرهنگی و شناخت اولویت­های کاری آن­ها و سرانجام ارتقاء کارآیی و اثربخشی نظام، نهادها و برنامه­های فرهنگی کشور کمک می­کند.

در این بین، مطالعه وضعیت و نقش رسانه­ها در تصویرسازی و بازنمایی فرهنگی جامعه از اهمیت و اولویت ویژه­ای برخوردار است. رسانه­ها و وسایل ارتباط­جمعی، بخشی از زندگی ما شده­اند. آن­ها به ما می­گویند که در مورد چه چیزهایی فکر کنیم. اخبار را به ما منتقل می­کنند؛ ما را سرگرم می­کنند؛ و تصویر و تفسیر ما را از زندگی، جهان و محیط پیرامون، شکل می­دهند. کتاب­ها، مجلات، روزنامه­ها، رادیو، تلویزیون و سینما و دیگر اشکال وسایل ارتباط­جمعی، نقش مهمی را در زندگی ما ایفا می­کنند و به طور خلاصه، جریان مستمری از اطلاعات و سرگرمی را به ما ارایه می­کنند. به طور کلی، آن­ها این توانایی را دارند که بگویند تصویر چه کسی باید نشان داده شود و تصویر چه کسی نشان داده نشود. چه سخنی منعکس شود و چه سخنی مسکوت بماند. چه رویدادی اطلاع­رسانی شود و چه رویدادی پنهان بماند. چه کسانی برای مردم چهره شوند و چه کسانی نباید برای مردم الگو شوند. چه چیزهایی را مردم باید خوب بدانند و چیزهایی را بد و ناپسند بدانند. چه ارزش هایی بازنمود شوند و چه ارزش­هایی پنهان بمانند.

این توانایی رسانه­ها، که در دهه­های اخیر و از جمله در کشور ما، در طی سال­های اخیر از سرعت، پیچیدگی و عمق بیشتری نیز برخوردار شده­اند؛ نشان می­دهد که مطالعه در مورد وضعیت تغییرات فرهنگی جامعه و آینده­نگری تحولات آن، علاوه بر مطالعات پیمایشی که یکی از گرایش­های مورد علاقه در طرح­های ملی کشورمان در زمینه سنجش تغییرات فرهنگی جامعه است؛ به مطالعات رسانه­ای و مردم­شناختی نیازمند است و لازم است این موضوع در دستور کار نهادهای کلان پژوهشی و سیاست­گذاری کشورمان قرار گیرد. هر چند در این زمینه، به جز پژوهش­هایی که با روش­های پیمایشی صورت گرفته است؛ تاکنون پژوهش درخور توجهی برای مطالعه در مورد سیر گرایش حاکم بر تحولات و بازنمایی­های فرهنگی رسانه­ای که از زمینه­های مهم برای مطالعه فرهنگ عمومی جامعه است؛ صورت نگرفته است؛ اما به هر حال امید این وجود دارد که در آینده به تدریج این موضوع هم به دستور کار رصد فرهنگی نهادهایی چون شورای فرهنگ عمومی اضافه شود.

در مجموع باید گفت که متون رسانه­ای در کشور ما به تازگی به عنوان زمینه­ای مطالعاتی برای بازشناسی دلالت­ها و کارکردهای فرهنگی، مورد اقبال بیشتری قرار گرفته­اند و پیش از آن، اغلب زمینه­ای برای مطالعات سیاسی بوده­اند. با وجود این، باید این نکته را در نظر داشت که در مقایسه با ظرفیت قابل ملاحظه رسانه ها برای دلالت فرهنگی، پژوهش­های موجود چندان رضایت بخش نیستند و لازم است در این زمینه کوشش­های بیشتری صورت گیرد.

فرهنگ، به عنوان یکی از عوامل و بازیگران کلیدی پدیده­های اجتماعی و شاید مهمترین بازیگر این عرصه، نقش کاملا تاثیرگذار در تحولات اجتماعی، پیشرفت­ها و احیانا شکست­ها و عقب­ماندگی­های یک جامعه دارد. این عامل اساسی، دارای زیرمجموعه­هایی متنوع، متعدد و در هم تنیده­ای­ است که باعث می­شود ارزیابی آن کاری بس مشکل باشد. چرا که از افکار و عقاید و ارزش­ها گرفته تا هنرهای مختلف و آداب و رسوم و … همه را می­توان موضوعاتی فرهنگی دانست. برای بررسی تاثیرات فرهنگی مطبوعات، نباید فقط به بررسی صفحات فرهنگی آنها پرداخت چرا که تک تک مطالب یک روزنامه می تواند بار ارزشی داشته باشد و از آنجایی که ارزش های یک جامعه، بخش مهمی از فرهنگ آن جامعه هستند؛ همه مطالب روزنامه می­توانند تاثیر فرهنگی داشته باشند. بنابراین برای آنکه متوجه شویم رسانه ها و از آن جمله، مطبوعات، در حال تقویت یا تضعیف چه ارزش­هایی هستند و در نتیجه چه تاثیری بر فرهنگ جامعه دارند؛ لازم است که محتوای منتشر شده در این رسانه ها را به روشی علمی مورد تحلیل و ارزیابی قرار دهیم.

با مروری بر پیشینه تحقیق متوجه می شویم در بیشتر تحقیقات انجام شده با موضوع فرهنگ در مطبوعات، مطالب فرهنگی، به مطالبی که در صفحات فرهنگی چاپ شده اند، محدود بوده در حالی که اگر تعریف و نگاه جامعی به مقوله فرهنگ داشته باشیم؛ هر محتوایی می تواند کارکرد و پیام فرهنگی داشته باشد. اساسا به نظر می­رسد یکی از مشکلات مهم و بسیار تاثیرگذار در برنامه ریزی و مدیریت فرهنگی کشور، همین مساله، یعنی نداشتن نگاه جامع و فرابخشی به فرهنگ است که باعث شده است فرهنگ را صرفا در ابزارهای فرهنگی مانند فیلم، کتاب، آثار هنری، همایش ها و برنامه ­های مرتبط با این مقولات و مواردی از این دست ببینیم در حالی که فرهنگ و دایره وجود و تاثیرگذاری و تاثیرپذیری آن بسیار فراتر از این موارد است. فرهنگ اعم از سیاست، اقتصاد، علم و سایر مقولات اینچنینی است. فرهنگ در عرض سیاست و اقتصاد نیست بلکه سیاست و اقتصاد زیرمجموعه فرهنگ بوده و رنگ و بوی آن را داشته و در ذات خود با آن قرابت و اشتراک ماهیتی دارند. هر امر سیاسی یا اقتصادی یا ورزشی یا … دارای بار و کارکرد فرهنگی است؛ بنابراین برای تحلیل صحیح و جامع فرهنگ نباید توجه خود را صرفا به آداب و رسوم و هنرها یا گزاره­های دینی و مذهبی محدود کنیم بلکه باید همه متن ها را دارای بار و کارکرد فرهنگی دانسته تا بتوانیم از خلال تحلیل آنها، به شناختی صحیح و جامع از وضعیت موجود یا تغیرات فرهنگ دست پیدا کنیم.

به لحاظ عملی و كاربردی نیز این تحقیق و تحقیقاتی از این دست می‌توانند دیدگاه های مسئولین رسانه ای كشور و نیز مدیران نشریات و رسانه های كشور را درباره میزان و چگونگی پرداختن نشریه یا روزنامه تحت امرشان به ارزش های نظام جمهوری اسلامی بوده اصلاح یا تكمیل نموده و موجبات اصلاح رویه ها یا سیاست ها را فراهم نماید.

2.      هدف تحقیق

این تحقیق به دنبال بررسی میزان و چگونگی پرداختن مطبوعات کشور به ارزش های اساسی نظام جمهوری اسلامی مصوب شورای عالی انقلاب فرهنگی در نیمه اول سال های 1387 و 1389  و همچنین بررسی میزان تغییر توجه مطبوعات به این ارزش ها در فاصله این دو سال میباشد. علت اصلی انتخاب دو سال 1387 و 1389 به عنوان سال­های مورد بررسی، اتفاقات رخ داده پیرامون انتخابات سال 1388 است. هدف این است که ببینیم اولا هر کدام از این سه روزنامه، به چه میزان به ارزش­های اساسی مورد نظر تحقیق پرداخته اند و ثانیا گذشت زمان و به ویژه، اتفاقات پیرامون انتخابات سال 1388، چه تاثیر معناداری بر میزان پرداختن روزنامه­ها به این ارزش­ها داشته است.

از میان ارزش­های مصوب شورا، پنج ارزش «ایثارگری و شهادت‌طلبی»، «استقلال‌طلبی، ظلم‌ستیزی و استكبار ستیزی»، «نفی تجمل‌گرایی»، «حفظ كیان خانواده» و «خودكفایی علمی و توجه به علم» را مورد بررسی قرار خواهیم داد. لازم به ذکر است که در پژوهشی که در سال 1390 انجام شده است؛ خانم ملک زاده، دانشجوی کارشناسی ارشد ارتباطات دانشگاه سوره به بررسی بازنمایی این پنج ارزش در فیلم­های برگزیده جشنواره فیلم فجر پرداخته اند و ما هم در این تحقیق، به بررسی همان پنج ارزش مورد بررسی در پژوهش خانم ملک زاده پرداخته­ایم. ضمنا از میان روزنامه های کشور و با توجه به محدودیت های تحقیق، سه روزنامه کیهان، ایران و آفتاب یزد را که تقریبا نماینده جریانات مختلف سیاسی کشور هستند؛ انتخاب کرده­ و قصد داریم با استفاده از روش تحلیل محتوا، به بررسی میزان و چگونگی توجه این سه روزنامه به ارزش های مذکور در سال های 1387 و 1389 پرداخته و تفاوت های احتمالی در توجه به این ارزش­ها را بین سال های 1387 و 1389 بررسی کنیم.