انسان‌شناسان دین برای شناختِ تجربه‌ها و کنش‌های دینی،آیین‌ها و مناسک دینی را مورد مطالعه قرار می‌دهند. در این میان، ویکتور ترنر یکی از مشهورترین پژوهشگران عرصه انسان‌شناسی دین است. از مهمترین اقدامات وی به دست آوردن ابزار لازم جهت انجام مطالعات انسان‌شناسی بر روی آیین‌های پیچیده مانند زیارت است. اکنون این پژوهش درصدد ارائه تصویری روشن از تحلیل ویکتور ترنر در باب آیین زیارت، فهم معانی و نیز دسته‌بندی و جایگاه این مفهوم در قلمرو رفتارهای دینی و فرهنگی است. همین‌طور بررسی مفاهیم ابزاری ترنر و نیز چگونگی پیاده‌سازی این مفاهیم در تحلیل آیین زیارت هدف این تحقیق می‌باشد.

ویکتور ترنر با الهام از ون جنپ آیین را شامل سه مرحله‌ی جدایی، آستانگی و پیوست می‌داند، فرآیندی بودن یک آیین از درون و نیز مفاهیم کلیدی آستانگی، جماعت‌‌واره، ساختار و ضدّ ساختار، پویایی فرهنگی و اجتماعی، ابزار لازم ویکتور ترنر جهت انجام یک جهش بزرگ

 در انسان‌شناسی دین، از مطالعه‌ی آیین‌های ابتدایی در قبایل ابتدایی به سوی آیین‌های پیچیده‌تر در ادیان امروزی هستند.

در فصل اوّل به بیان کلّیاتِ مسأله پرداخته و در فصل دوم سعی در ایضاح مفاهیم آیین و زیارت و نیز رویکردها به مطالعه‌ی زیارت و گونه بندی‌های آن و همچنین بیان سیر زندگی و اندیشه‌ی ترنر شده است. در فصل سوم بیشتر بر روش ترنر در تحلیل آیین‌ها تکیه شده است در این فصل سعی شده مفاهیم نماد، آستانگی و جماعت‌‌واره در اندیشه ترنر بررسی شود. در فصل چهارم به بررسی ابعادِ تحلیل ترنر در باب آیین زیارت پرداخته شده تا بدین ترتیب بتوان در عمل نیز از روش تحلیلی ترنر تصویری به دست آید. فصل پنجم به نتیجه‌گیری اختصاص دارد که سرانجام پیشنهاداتی ارائه شده است.

واژگان کلیدی: ویکتور ترنر، زیارت، آستانگی، جماعت‌‌واره، آیین، انسان‌شناسی دین.

فصل اوّل : کلّیات

طرح مسأله

هر چند دین‌شناسی یک رشته‌ی میان مطالعاتی است امّا تحلیل مواجهه‌ی انسان با تجربه‌ی‌دینی بیشتر بر عهده فلسفه دین و روانشناسی دین است در این میان نباید سهم انسان شناسی دین را درقبال پرداختن به تحلیل کنش انسان در مواچهه با تجربه دینی نادیده گرفت مطالعاتی که بیش از نیم قرن است ذهن انسان شناسان را به خود مشغول کرده است. از سوی دیگر زیارت که بنابر گزارش شرکت‌کنندگان در آن سرشار از تجربیات دینی است را باید برترین آیین دینی نامید که توان به حرکت درآوردن میلیون‌ها انسان در جهان را دارد. زیارت امروزه اقتصاد برخی کشور‌ها را پایدار کرده است. زیارت به ثبات سیاسی، اجتماعی، فرهنگی و دینی کمک می‌کند. بنابراین سؤال اساسی این تحقیق یافتن الگویی انسان‌شناسانه جهت تبیین دریافت انسان‌ها از مواجهه‌شان با تجربه‌ی‌دینی است که در قالب مطالعه و تحلیل آیین زیارت نمود یافته است.

ویکتور ترنر به اعتراف محقّقین انسان‌شناس از اوّلین انسان‌شناسان دین است که کانون توجّه خود را بر دریافت انسان‌ها از تجربه‌ی‌دینی نهاد. او توانست فضای اِلحادی زمانه‌ی خود را درنوردد و جسارت ورود مباحث انسان‌شناسی را در تحلیل کنش انسان در لحظه‌ی مواجهه با تجربه‌ی دینی نشان دهد. ترنر به جای آن‌که تنها به کارکرد آیین‌ها بپردازد در بازگشتی دوباره به میان قبیله‌ای آفریقایی دو سال تمام به مطالعه و مشاهده‌ی کنش انسان‌ها در درون آیین پرداخت. ده سال طول کشید تا ترنر مفاهیم لازم برای ورود به مطالعه‌ی آیین‌های پیچیده‌تر را در ادیان پیچیده‌تر کسب کند امّا درنهایت او به این امر دست یافت. وی در کتاب تصویر وزیارت در فرهنگ مسیحی به سراغ زیارت در مسیحیت می‌رود.  در اهمّیت کار او همین کافی است که پس از انتشار کتابش پیرامون تصویر و زیارت در فرهنگ مسیحی ، عملاً انسان‌شناسی زیارت متولّد می‌شود.

این تحقیق در پی آن است که تصویری روشن از تحلیل ترنر پیرامون مطالعه‌ی انسان‌شناسانه‌ی آیین زیارت به دست دهد مسأله‌ی اصلی این تحقیق نه بیان تحلیل‌ جزئیات یک آیین است که در آن صورت حجمی بسیار زیاد را می‌طلبد بلکه هدف دست‌یابی به تحلیلی نظری است که فراتر از جزییات قدم بردارد و ما را در دستیابی به ابزاری انسان‌شناسانه برای هر آیین دینی فراتر از آیین زیارت نیز یاری رساند. این پژوهش با بهره‌گیری از نظریه‌ی فرآیند اجتماعی ،ساختار و ضدّ ساختار از یک سو و از سوی دیگر نظریه‌ی جماعت‌‌واره و آستانگی که از مفاهیم بسط یافته‌ی ترنر هستند به بررسی آیین زیارت می‌پردازد.