اگر چه پیدایش شهر و شهرنشینی به چندین هزار سال پیش از میلاد مسیح، در دره های بزرگ بین النهرین، نیل و چین می رسد، لیكن انقلاب صنعتی تحولی جدید در عرصه شهرنشینی بود كه منجر به پدید آمدن شهرهای قارچی،ظهور شهرهای میلیونی و پیدایش نواحی شهری گردید.نخستین شهرهای صنعتی در انگلستان ظاهر شدند چنانكه دود كارخانه ها و تأسیسات صنعتی به فضای شهری تصویری داد كه تا آن زمان در تاریخ شهرنشینی دیده نشده بود. به تدریج شهرها دو قطبی شدند و مناطق فقیرنشین كارگری با واحدهای مسکونی آلوده و غیربهداشتی در پیرامون مراكز صنعتی و تجاری شهر ظاهر شدند (شكویی، 1383 : 171 ).

شهرها در سال 2020 جمعیتی معادل 75 درصد کل جهان را در خود جای خواهند داد که تقریبا 2 درصد از فضای جهان را تشکیل می دهد.شهرها و مناطق شهری با توجه به تمرکز جمعیت، زیرساخت ها، دانش، منابع و فعالیت های اقتصادی می توانند نقش بسزایی در تحقق توسعه پایدار و ریشه کن کردن فقر در چارچوب اقتصاد سبز داشته باشند. شهر به عنوان بستر زیست انسان شهرنشین، نیازمند تامین استاندارد هایی است كه در یك مفهوم کلی می توان آن را استانداردهای «كیفیت زندگی» نامید. كیفیت زندگی در واقع مفهومی چند بعدی و پیچیده است كه از سوی متفكران علوم شهری و سایر اندیشمندان علوم مختلف مطرح و مورد پژوهش قرار گرفته است. (منصوریان،ارزیابی كیفیت زندگی در نواحی روستایی، 1388:ص43)

مبحث كیفیت زندگی به تازگی در ادبیات توسعه پایدار و برنامه ریزی توسعه اجتماعی و مباحث اقتصاد نوین مطرح شده و جایگاه ویژه ای یافته است و دولت ها در سطح ملی و محلی و نیز موسسات متعددی بر روی سنجش و شاخص سازی آن كار می كنند  و بر اساس مطالعات انجام شده و تحقیقات کارشناسان و محققان مختلف سه عامل  فیزیکی، اقتصادی و اجتماعی در کنار یکدیگر به عنوان مهمترین و اصلی ترین شاخص های مفهوم کیفیت زندگی شناسایی شده اند. كمپ و همكاران (Kamp et al., 2003) معتقدند كه توافقی در ادبیات كیفیت زندگی وجود دارد كه براساس آن مولفه های فیزیكی، اجتماعی و اقتصادی، اساس اجتماع محلی را تشكیل می دهند و این مولفه ها به طور سیستماتیک برای معرفی محتوای مفاهیم قابلیت زیست پذیری، پایداری و كیفیت زندگی استفاده شده اند. كامانگی و همكاران (Camagni et al., 1998) نیز به مولفه های فیزیكی، اقتصادی و اجتماعی كیفیت زندگی شهری اشاره كرده اند و معتقدند كه تعادل این

 مولفه ها، كیفیت زندگی را در هر لحظه از زمان تحت تاثیر قرار می دهد. محققان دیگری از قبیل هاردی (Hardi, 2006) ، ونگ (Wong, 2006) ، رینر (Rinner, 2007) و تالن و همكاران (Talen et al., 2007) نیز اظهار داشته اند كه محیط فیزیكی، اجتماعی و اقتصادی هسته اصلی مطالعه كیفیت زندگی شهری را شكل می دهند. (رضوانی،توسعه و سنجش شاخص های کیفیت زندگی، 1388:ص21)

در واقع، شهر همانند یك موجود زنده است كه خود را با احتیاجات زمان سازگار می كند. شهرهای اولیه به آن دلیل توسعه یافتند، كه توانستند به احتیاجات ساكنان خود پاسخ مثبت دهند. با افزایش جمعیت و رشد و گسترش شهر نشینی، روحیات و شیوه زندگی مردم نیز به تناسب آن تغییر نموده و محدود شدن مردم در برورکراسی های موجود و چارچوب های خاص تعریف شده در زندگی شهری، طبیعتاً مشکلاتی را در زمینه مسائل مختلف از قبیل: سلامت جسمی و روانی شهروندان، ترافیک، آلودگی محیط زیست، اتلاف زمان و هزینه و … بوجود می آورد. تغییر در شکل و ساختار شهرها، با تغییرات خاص در نوع روابط انسان های ساکن در آن  همراه بوده است کمرنگ شدن خرده فرهنگ ها و سنت ها و تغییر در مناسبات افراد در همه گروههای اجتماعی، از روابط بین فردی گرفته تا خانواده ها و کل جامعه، در یک تعامل مستمر با گسترش شهر نشینی، اثر گذاری و اثر پذیری متقابلی بر هم داشته و در حقیقت جریان ارتباطات نبض و شریان اصلی حرکت جامعه را تشکیل می دهد که در این راستا وسایل ارتباطی نقش مهمی در بهبود و تسهیل این امور ایفاء می نمایند و تأثیر  به سزایی  به صورت مستقیم و غیر مستقیم در کاهش مشکلات شهری  دارند .(قبول درپست،1386:ص76)

2-1-بیان مسئله پژوهش

یکی از وسایل ارتباطی کارآمد برای تسهیل روابط شهری «پست»می باشد؛ اگرچه فناوری های نوین اطلاعاتی و ارتباطی با توجه به دسترسی آسان و جذابیت رنگ و بوی ملموس تری برای افراد جامعه دارند و حتی صنعت خدمات پستی را در معرض چالش قرار داده اند، اما همه این وسایل نوین ارتباطی به نوعی وابستگی مستقیم و غیر مستقیمی به شبکه توزیع فیزیکی دارند لذا پست به عنوان قدیمی ترین ابزار ارتباطی با بهره مندی از نقاط دسترسی فروان و شبکه مویرگی توزیع در اقصی نقاط دنیا می تواند نقش اساسی در زمینه ارتباطات فیزیکی و حل مسائل و مشکلات شهری ایفاء نماید . شبکه پست هنوز بزرگترین شبکه توزیع در جهان به شمار می‏رود و روزانه بیش از 600 هزار دفتر پستی در سطح دنیا وظیفه خدمات رسانی به میلیاردها نفر را بر عهده داشته و سالانه ضمن جابجایی بیش از 500 میلیارد نامه و 7 میلیارد امانت، طیف وسیعی از خدمات الکترونیکی، مالی و لجستیکی را ارائه می‌نمایند.وظیفه اصلی پست برقراری ارتباط است، این ارتباط در یکی از حالت های سه گانه زیر صورت می پذیرد:

1- ارتباط مردم با یکدیگر

2- ارتباط مردم با سازمان ها

3- ارتباط سازمان ها با یکدیگر (تحقیقات بنیاد صنعتی ایران،1385:ص 241)

روند بررسی ترافیک پستی و خدمات و فعالیت های ادارات پستی در کشورهای توسعه یافته و پیشرفته که طبیعتاً از نظر بهره برداری از آخرین فناوری و تکنولوژی های ارتباطی در سطح بالایی می باشند مبین این  موضوع است که نه تنها خدمات و فعالیت های پستی در سایه تکنولوژی های جدید رو به فراموشی سپرده نشده اند بلکه همگام با آن ها با تغییر ماهیت به عنوان یک بازو توانا به نقش آفرینی در زمینه ارتباطات می پردازد. ادارات پست، به ‌منظور پاسخ‌گویی به نیازهای ارتباطاتی میلیاردها نفر از مردم و صاحبان مشاغل، هر روز، به ارائه طیف بی‌شماری از خدمات پستی، اعم از سنتی و نوین، مشغول می باشند. آن ها در واقع، به جای عقب‏نشینی در مقابل فناوری‌های نوین، كه تقریبأ هر روز، تفكر موجود از ارتباطات را دستخوش تغییر می‌كنند، خودشان تغییر یافته و با این كار نشان می‌دهند كه آنان نیز می‌توانند مبتكر ایده‌های جدید باشند.

بررسی های انجام شده از سوی اتحادیه جهانی پست[1](UPU) حاکی از آن است که هر سفر پستی که توسط موزعین صورت می پذیرد به طور متوسط از 100 سفر شهری جلوگیری می نماید و مردم و سازمان ها با واگذاری امور و فعالیت های خود به واحدهای پستی می توانند از انجام سفرهای غیر ضروری جلوگیری نموده و به صورت مستقیم و غیر مستقیم در کاهش مشکلات شهری نقش آفرینی نمایند.

شهر تهران با توجه به موقعیت خاص جغرافیایی، سیاسی، اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی خود به عنوان مرکز اداری کشور ایران محسوب شده و در نقش یک ابر شهر در میان سایر شهرهای مهم جهان مطرح شده است. شهر تهران در سال 1390 بالغ بر 8.4 میلیون نفر را در مساحتی حدود 751 کیلومتر مربع در خود جای داده است و  بر اساس آمار اعلام شده از سوی شهرداری تهران روزانه حدود 15 میلیون سفر در شهر تهران انجام  می شود. این سفرها را می توان در 4 حوزه اصلی شامل: اداری و شغلی، خرید، تفریحی و آموزشی طبقه بندی نمود . سفرهای درون شهری، بویژه در شهری همانند تهران، چالش ها و معضلات متعددی در پی دارد به عنوان نمونه و بر اساس آمار ارائه شده در گزارش عملکرد شهرداری تهران در سال 1389، در شهر تهران تعداد 824.417 تصادف خسارتی، 22452 تصادف جرحی و 218 منجر به فوت اتفاق افتاده است و هزینه جرایم تخلفات راهنمایی و رانندگی، بالغ بر 456 میلیارد ریال برآورد می شود و بیش از 3.557 میلیون لیتر بنزین و 950 میلیون لیتر گازوئیل به مصرف رسیده است و در نهایت 103 روز هوای ناسالم و یک روز وضعیت هوای خطرناک وجود داشته است (گزیده آمار حمل و نقل ترافیک تهران:1389). اما مهمتر از موضوعات ذکر شده مسئله اتلاف زمان شهروندان تهرانی است که در سفرهای درون شهری و در ترافیک معابر اتفاق می افتد این موضوع به دلیل هدر رفتن سرمایه های مادی و معنوی کشور و اثر مستقم آن در کاهش بهره وری ملی و همچنین مشکلات روحی و روانی ناشی از آن حائز اهمیت  بوده و مورد توجه مسئولین شهری می باشد.

با توجه به ماهیت، قابلیت ها و کارکرد های شبکه پستی، خدمات پست می تواند در دو حوزه اصلی اداری و شغلی و خرید به صورت مستقیم و غیر مستقیم و در حوزه های تفریحی و تحصیلی به صورت غیر مستقیم نقش آفرینی نموده و به عنوان یک ابزار جایگزین با توجه به نقاط دسترسی فراوان خود به نیابت از سایر سازمان ها و ارگان ها، فعالیت های مورد نیاز شهروندان را در قالب پیشخوان دولت و با ترکیب سرویس های نوین الکترونیک (برخط) با سرویس های سنتی مبتنی بر توزیع فیزیکی به مردم ارائه نماید و از سوی دیگر نقش تأثیر گذاری در ابعاد مختلف زندگی شهری به خصوص در حوزه های اجتماعی، اقتصادی و زیست محیطی ایفا نموده و تسهیل کننده و بهبود بخش شاخص هایی نظیر: آموزش،ارتباطات میان فردی،امنیت، کسب و کار، صرفه جویی، روابط اداری و…. خواهد شد.(مستندات تحقیقات بنیاد صنعتی ایران:1385:ص345)

با توجه به مطالب مطرح شده سوال اصلی این است که آیا بین استفاده از خدمات ارتباطی نوین  پست و ویژگی های کیفیت زندگی شهری رابطه وجود دارد؟