پیوند میان گردشگری و ورزش نوع جدیدی از گردشگری را ایجاد نموده که ساختار جدیدی برای پرکردن اوقات فراغت و تفریح همراه با نشاط روحی و جسمی انسانها گردیده است. یکی از انواع ورزش هایی که بسیار مورد علاقه گردشگران ورزشی می باشد، ورزش های هوایی است که در سال های اخیر در کشور ایران رواج یافته است. جهت توسعة این نوع از گردشگری، شناسایی ظرفیت های بالقوه و توانمندی های مختلف  باید در اولویت کار برنامه ریزان قرار گیرد. پژوهش حاضر در راستای شناسایی نقاط مستعد ایجاد سایت های ورزش های هوایی در استان اصفهان صورت گرفته است.

نوع پژوهش حاضر توسعه ای و روش بررسی آن توصیفی، تحلیلی- علی و پیمایشی است. اطلاعات مورد نیاز از طریق مطالعات کتابخانه ای و مشاهدات میدانی و مصاحبه با مربیان ورزش های هوایی و منابع اینترنتی تهیه گردیده. سپس از طریق مشاهدات میدانی سایتها و استفاده از تکنیک تحلیل سلسله مراتبی AHP  مکان های مناسب انتخاب شده است. جهت تجزیه و تحلیل داده های آماری از نرم افزارهای Excel، Wrplot (گلباد) و جهت تهیه نقشه ها و لایه های اطلاعاتی مورد نیاز از نرم افزار Arc GIS،Surfer ، Global mapper استفاده گردید.

با استفاده از تکنیک AHP ، 10 منطقه به عنوان مناطق مستعد برای ایجاد سایت های ورزش های هوایی تعیین و اولویت بندی شدند. نتایج پژوهش، نمایانگر این بود که مناطق شرقی استان دارای شرایط مساعدتری نسبت به سایر بودند. به طوری که جندق، خور، نائین و کاشان جهت ورزش های پاراگلایدر و کایت، خور، جندق، کاشان و نائین برای ورزش های پاراموتور، چتربازی، بالن سواری و هواپیمای مدل رادیو کنترل و خور، جندق و نائین جهت ورزش بانجی جامپینگ اولویت های اول تا سوم را به خود اختصاص دادند. همچنین ارتفاعات مناطق نطنز، شهرضا، نجف آباد، کوهپایه، ورزنه و انارک اولویت های بعدی را از آن خود کرده اند.

کلیدواژه ها: گردشگری ورزشی، ورزش های هوایی، مدل تحلیلیAHP، استان اصفهان

فهرست مطالب

فصل اول: کلیات طرح تحقیق

1-1- بیان مسأله پژوهش.. 2

1-2- پیشینه پژوهش.. 4

1-3- اهمیت و ارزش پژوهش.. 6

1-4- سؤالات پژوهش.. 6

1-5- فرضیات پژوهش.. 8

1-6- اهداف پژوهش.. 8

1-6-1- اهداف جزئی .. 8

1-6-2-اهداف کلی.. 8

1-7- روش تجزیه و تحلیل.. 8

1-8- کاربرد نتایج پژوهش.. 9

1-9- مشکلات پژوهش.. 9

 فصل دوم:

2-1- تعاریف و مفاهیم 11

2-1-1- گردشگری 11

2-1-2- گردشگر 11

2-1-3- انواع گردشگری 12

2-1-3-1- گردشگری ماجراجویانه 12

2-1-3-2- گردشگری فرهنگی 12

2-1-3-3- گردشگری ورزشی 13

2-1-3-4- گردشگری شهری 13

2-1-3-5- گردشگری بهداشتی و درمانی 14

عنوان            صفحه

2-1-3-6- اکوتوریسم 14

2-1-4- ورزش 14

2-2- دیدگاه ها و مبانی نظری 15

2-2-1- اهداف اصلی توسعة ورزش در فضای شهری 15

2-2-1-1- اهداف جسمانی 15

2-2-1-2- اهداف روانی 15

2-2-1-3- اهداف اجتماعی 15

2-2-1-4- اهداف معنوی و اخلاقی 16

2-2-1-5- اهداف اقتصادی 16

2-2-2- ورزش های هوایی 16

2-2-3- انواع ورزش های هوایی 16

2-2-3-1- بالون ها و سفینه های فضایی 17

2-2-3-1-1- بالون 17

2-2-3-1-2- سفینه فضایی یا کشتی فضایی 18

2-2-3-2-هوانوردی عمومی 19

2-2-3-3- گلایدرها‌ 19

2-2-3-4- هواپیمای مدل 20

2-2-3-5- چتربازی 21

2-2-3-5-1- چتربازی اتوماتیک 21

2-2-3-5-2- چتربازی غیراتوماتیک (سقوط آزاد) 22

2-2-3-6- آکروباسی هوایی 24

2-2-3-7- رکوردهای هوایی و فضایی 25

2-2-3-8- کایت و پاراگلایدر 26

2-2-3-8-1- کایتینگ 26

2-2-3-8-2- پاراگلایدر 27

عنوان      صفحه 

2-2-3-9- میکرولایت 92

2-2-3-10- هلیکوپتر واتوژیرو 29

2-2-4- تاریخچه ورزش های هوایی 30

2-2-5- فدراسیون ورزش های هوایی 30

2-2-6- اهداف و وظایف فدراسیون جهانی هوانوردی 31

2-2-7- معیارهای مکان یابی سایت های ورزش های هوایی 32

2-2-7-1- سرعت و جهت باد 33

2-2-7-2- شیب زمین 33

2-2-7-3- دمای هوا 33

2-2-7-4- دسترسی به راه ها 34

2-2-7-5- فاصله از مراکز شهری 34

2-2-7-6- رطوبت 34

2-2-7-7- ارتفاع 34

2-2-8- مکان یابی 34

2-2-9- سیستم اطلاعات جغرافیایی (GIS) 35

2-2-10- کاربرد GIS در مکان یابی 36

2-2-11- مراحل فرآیند مکان یابی با استفاده از GIS 37

2-3- تکنیک ها و روش ها 37

2-3-1- مدل تحلیل سلسله مراتبی (AHP) 37

2-3-2- مراحل انجام مدل سلسله مراتبی (AHP) 38

فصل سوم: مطالعات جغرافیایی و اکولوژیکی منطقة مورد مطالعه

3-1- ویژگی‌های طبیعی محدودة مورد مطالعه.. 42

3-1-1- موقعیت جغرافیایی استان اصفهان .. 42

3-1-2- وضعیت توپوگرافی و زمین شناسی.. 43

عنوان           صفحه

3-1-3- بررسی شیب.. 44

3-1-4- بررسی جهت شیب .. 45

3-1-5- وضعیت پوشش گیاهی.. 46

3-1-5-1- منطقة رویشی نیمه بیابانی.. 47

3-1-5-2- منطقة رویشی استپی.. 48

3-1-5-3- منطقة رویشی نیمه استپی‌.. 48

3-1-5-4- منطقة رویشی کوه های مرتفع .. 48

3-1-5-5- منطقة رویشی جنگل های خشک.. 48

3-1-6- آب و هوا .. 49

3-1-6-1- بارندگی.. 50

3-1-6-2- درجه حرارت .. 52

3-1-6-3- رطوبت.. 54

3-1-6-4- سرعت و جهت باد.. 57

3-2- ویژگی های انسانی و اقتصادی استان اصفهان.. 58

3-2-1- تغییرات جمعیتی استان طی سال های 1335 تا 1385.. 58

3-2-2- ساختار سنی جمعیت.. 59

3-2-3- ساختار جنسی جمعیت .. 60

3-3-4- سطح سواد و آموزش .. 61

3-3-5- وضع فعالیت.. 16

3-3-6- تسهیلات و امکانات ارتباطی.. 62

4-1- مکان یابی سایت های ورزش های هوایی با استفاده از سیستم اطلاعات جغرافیایی و تکنیک AHP (تحلیل سلسله مراتبی)… 66

4-1-1- مرحله اول ساختن سلسله مراتب .. 66

4-1-2- مقایسه زوجی معیارها.. 68

    4-1-3- مقایسه زیرمعیارها.. 69

4-1-4- گلبادهای ایستگاه های هواشناسی مناطق منتخب جهت مکانیابی سایت های ورزش های هوایی.. 85

4-1-5- تلفیق لایه های اطلاعاتی و اولویت بندی مناطق مستعد سایت های ورزش های هوایی.. 86

4-1-6- مقایسة زوجی گزینه های منتخب انواع ورزش های هوایی   92

4-1-7- به دست آوردن وزن نهایی گزینه ها.. 69

4-2- نتیجه گیری.. 104

فصل پنجم: نتیجه­گیری و ارائه پیشنهادات

5-1- جمعبندی .. 106

5-2- بررسی فرضیات.. 107

5-2-1- فرضیه اول.. 107

5-2-2- فرضیه دوم.. 108

5-3- ارائه پیشنهادات.. 108

5-3-1- پیشنهادات کوتاه مدت.. 109

5-3-2- پیشنهادات میان مدت.. 110

5-3-3- پیشنهادات بلند مدت.. 110

پرسشنامه متخصصین.. 111

منابع و مأخذ.. 117

فصل اول

کلیات تحقیق

توسعة اقتصادی در هر کشوری نیازمند سرمایه گذاری در بخش های مختلف اقتصادی می باشد. سرمایه گذاری در زیرساخت های گردشگری و استفاده از توان های هر منطقه جهت جذب گردشگران، یکی از راه های مناسب برای توسعه اقتصادی مناطق محسوب می شود. از آنجایی که گردشگری فعالیتی است که زمینه های اشتغالزایی و افزایش درآمد ساکنین و گذران اوقات فراغت و تفریح مردم شهر ها و نواحی روستایی را فراهم می نماید، رهیافت جدیدی است که می تواند به بهبود زندگی ساکنان کمک نماید و تسریع بخش توسعه باشد. امروزه یکی از انواع گردشگری که بسیار مورد علاقه و استفاده مردم دنیا واقع شده، توریسم ورزشی است. پیوند میان گردشگری و ورزش نوع جدیدی از گردشگری را ایجاد نموده که ساختار جدیدی برای پرکردن اوقات فراغت و تفریح همراه با نشاط روحی و جسمی انسانها گردیده است. لذا جهت توسعة این نوع از گردشگری، شناسایی ظرفیت های بالقوه و توانمندی های مختلف در سطح خرد فضای جغرافیایی باید در اولویت کار برنامه ریزان قرار گیرد که با توجه به محدودیتهای مختلف اعم از فنی، مالی، زمانی و… امکان بهره گیری و توسعه تمام ظرفیتها در سطوح محلی در مدت زمان کوتاه وجود ندارد. از این رو جهت این امر، استفاده از روشهای مناسب برای تعیین بهترین مکان مناسب با توجه به معیارها و شاخص ها ضروری می گردد.

بیان مسأله

جابجایی، حرکت و تحرک از ویژگی های بیشتر موجودات زنده از جمله انسان است. انسان در هر مرحله از زندگی، برحسب نوع و میزان فعالیت جسمانی نیازهای متفاوتی دارد که باید به آنها پاسخ داده شود. انسان ها به عنوان موجوداتی جامعه گرا به طور عمده در مجتمع های زیستی اعم از روستا یا شهر گرد یکدیگر جمع می شوند و زندگی می کنند. با ارتقای سطح شهرنشینی، نوع و میزان فعالیت های فیزیکی تغییر یافته (عباس زادگان، 1385: 1) و ورزش جزء ضرورت های اساسی زندگی محسوب می شود. مهم ترین اهدافی که برای ورزش ذکر شده اند، عبارت اند از : حفظ سلامت و بهداشت، رشد و تقویت قوای جسمی، آمادگی برای فعالیت های دفاعی، کسب شادابی و نشاط و نیل به موفقیت در وظایف حرفه ای و شغلی(تقوایی و هدایتی مقدم، 1388: 27). بنابراین اهمیت ورزش در دنیای کنونی بر کسی پوشیده نیست. رابطه این متغیر با مقولاتی چون توسعه پایدار، توسعه اقتصادی، توسعه اجتماعی، صلح، مشارکت، محیط زیست و . . . اثرات ژرفی را بر وضعیت جوامع معاصر بر جای نهاده است (مالمیر، 1385: 2). بنابراین  از یک سو فضای باز، ورزش و تفریح به عنوان اجزاء مهم زندگی شهری برای سلامتی افراد جامعه شناخته شده اند (محمدزاده چیانه، 1385: 4). و از سوی دیگر می توانند به عنوان عواملی جهت توسعة گردشگری ورزشی محسوب شوند. سرمایه گذاری در زیر ساخت های توریسم و استفاده از توان های بالقوة منطقه ای به منظور جذب توریست یکی از راه های مناسب برای توسعه اقتصادی است (ابراهیم زاده و آقاسی زاده، 1388: 108). از بخش های مهم و پر اهمیت که قابلیت تبدیل به امر فرابخشی در صنعت گردشگری را دارد، ورزش است که از آن به عنوان گردشگری ورزشی نام برده می شود(قیامی راد و دیگران، 1387: 52).

گردشگری ورزشی یکی از مهم ترین بخش های گردشگری دارای منافع خاص است که در آن میل به دنبال کردن فعالیت های ورزشی در یک مقصد گردشگری است که انگیزه اصلی برای سفر است (Woratschek & et al,2007). پژوهش ها نشان می دهد که گردشگری ورزشی یکی از بخش هایی است که در تمام دنیا در صنعت گردشگری بیشترین رشد را داشته (احسانی و دیگران، 1389: 6) و جذابیتهای گردشگری بر پایة ورزش، در مقایسه با دیگر جذابیت های فرهنگی، مزیت های اقتصادی، اجتماعی و سیاسی بیشتری دارد (هنرور و دیگران، 1386: 32). براساس گزارش WTO، تعداد گردشگران جهان سالیانه 4.3 درصد رشد دارد و در سال 2020 به 1.6 میلیارد نفر می رسد. در همین زمان هزینه های گردشگران در سرتاسر جهان در هر سال 6.7 درصد رشد دارد و به 2 تریلیون دلار می رسد. بخشی از این مسافرت ها را گردشگری ورزشی تشکیل می دهد. در کشورهای صنعتی، گردشگری به عنوان یک مجموعة کل بین 4 تا 6 درصد تولید ناخالص داخلی (GDP) را تولید می کند و گردشگری ورزشی بین 1 تا 2 درصد از تولید ناخالص داخلی (GDP) را شامل می شود. اگر چه اندازه گیری های تأثیر ورزش و گردشگری در کل جهان مشکل است، با وجود این، نرخ رشد صنعت گردشگری ورزشی حدود 10 درصد در سال برآورد می شود (ادبی فیروزجاه و دیگران، 1388: 68). بنابراین جهت توسعة این نوع از گردشگری، شناسایی ظرفیت ها و توانمندی های مناطق در کانون توجه برنامه ریزان قرار دارد (رنجبر دستنایی، 1390: 1).

یکی از انواع ورزش هایی که امروزه در کشورهای مختلف به شدت توسعه یافته است، ورزش های هوایی می باشد که هر چند در ایران ورزشی نوپا و تازه تأسیس است و عمر آن به 20 سال هم نمی رسد، در کشورهای توسعه یافته سابقه ای طولانی دارد. ورزش های هوایی در زمان جاری به کلیه فعالیت های غیر حرفه ای هواپیمایی و هوانوردی شامل پروازهای تیمی و انفرادی آکروجت، پرواز با انواع گلایدرها، بالن های هوای گرم، پرش سقوط آزاد و … گفته می شود. این نوع از ورزش با جنبه های نمایشی خود دارای طرفداران خاصی است که با توجه به پتانسیل ها و استعدادهای موجود دارای آیندة رو به رشدی می باشد و می تواند به عنوان گردشگری ورزشی مد نظر قرار گیرد و هر ساله گردشگران زیادی را جذب و علاوه بر اهداف جسمانی و تفریحی، سود سرشاری را به مناطق سرازیر نماید. لذا با افزایش روی آوری مردم به این ورزش ها به دلیل وجود هیجانات خاص آن، ضرورت توجه بیش از پیش به این نوع ورزش در کشور نمایان می شود.

یکی از الزامات اساسی برای ورزش های هوایی وجود سایت های پروازی مناسب می باشد که ضرورت مکان یابی صحیح این سایت ها را نشان می دهد. مکان یابی بهینه برای فعالیت ها، همواره مورد توجه علمای اقتصاد و جغرافیدانان بوده و جغرافیدانان درکنار اقتصاددانان بر اساس رسالتی که در زمینة تغییرات فضایی و مکانی حاکم بر پدیده ها داشته اند، همواره در تکوین نظریات مکان یابی در راستای حداکثر کردن سود و به حداقل رساندن هزینه ها در استفاده از زمین شهری سهیم بوده اند(رحمانپور، 1389: 25). از این رو در برنامه ریزی های منطقه ای و توسعه سرزمین، شناسایی مناطق مناسب جهت استقرار و توسعه فعالیت ها یکی از مسائل اساسی می باشد که همواره برنامه ریزان منطقه ای با آن مواجه بوده اند( فرجی سبکبار، 1384: 125).

استان اصفهان با وجود ارتفاعات مشرف به مناطق پست یکی از مکان های مناسب برای استقرار سایت های پروازی می باشد، اما به دلیل عدم مکان گزینی این سایت ها، در جذب گردشگران ورزشی چندان موفق نبوده است، لذا جهت جذب ورزشکاران و گردشگران ورزشی، باید به مکان یابی سایت های پروازی مناسب پرداخت و امکانات و خدمات مناسب به آنها ارائه نمود که این امر نیازمند توجه از سوی سازمان های ذیربط می باشد. پژوهش حاضر به بررسی مناطق طبیعی استان اصفهان می پردازد تا نقاط مناسب جهت استقرار سایت های پروازی را انتخاب نماید و راهکارهایی جهت جذب ورزشکاران از نقاط مختلف کشور، ترغیب عموم مردم به انجام این نوع از ورزش ها، به حداقل رساندن هزینه های آن و … ارائه دهد.