مدیریت سرمایه انسانی در سازمان‌ها حیاتی‏ترین نوع مدیریت به شمار می‌رود. فرسودگی سرمایه انسانی کیفیت کالاها و خدمات تولیدی را به مخاطره می‏اندازد و آموزش و پرورش منابع انسانی در عصر محوریت دانایی می‏تواند راهکاری برای همه جوامع باشد. بنابراین تردیدی نیست که شکوفایی هر جامعه‏ای در بهبود و پرورش منابع انسانی آن نهفته است و از این روست که مسئولان سازمان‏ها با یاری متخصصان رفتار و منابع انسانی توجه خاصی به پرورش کارکنان مبذول می‏دارند (احمدی، صفری کهره و نعمتی، 1:1389).

یکی از مفاهیمی‌که در راستای بالندگی منابع انسانی مطرح می‏شود، توانمندسازی کارکنان است. توانمندسازی عبارت است از اینکه افراد تصمیمات و اقدامات خود را به عهده بگیرند. این امر به معنی تشویق افراد برای مشارکت بیشتر در تصمیم‏گیری‏هایی است که بر فعالیت آنان تاثیر می‌گذارد.

اصطلاح توانمندسازی در دودهه 1980 و 1990 به سرعت به عنوان موضوع روز مطرح گردید و توسط نظریه‌پردازانی چون کانگر و کاننگو[1] (1985)، اسپریتزر[2] (1995)، توماس و ولتهوس[3]، کنت و بلانچارد[4]، جان پی کارلوس[5] و راندولف[6](2000) گسترش یافت.

توانمندسازی روان‌شناختی منابع انسانی نیز به عنوان یک رویکرد نوین انگیزش درونی شغل به معنی آزاد کردن نیروهای درونی کارکنان

 و همچنین فراهم کردن بسترها و به وجود آوردن فرصت‌ها برای شکوفایی استعدادها، توانایی‏ها و شایستگی‌های افراد می‏باشد. علاوه بر این باعث می‏شود تا کارکنان نسبت به شغل و سازمان خود نگرش مثبتی داشته باشند. بدین معنی که آنان باید به این باور برسند که توانایی و شایستگی لازم برای انجام وظایف را به طور موفقیت‏آمیز داشته و احساس کنند توانایی تاثیر‏گذاری و کنترل بر نتایج شغلی را دارند. احساس می‏کنند که اهداف شغلی معنی‏دار و ارزشمندی را دنبال می‏کنند و باور داشته باشند که با آنان صادقانه و منصفانه رفتار می‏شود (عبداللهی و نوه ابراهیم، 54:1385).

از طرفی کتابخانه یکی از نهادهای پویایی جامعه است که تحول جامعه در ابعاد مختلف می‏تواند به کارکرد این نهاد وابسته باشد. کتابخانه‏های دانشگاهی نیز که مسئولیت بیشتری را در ارتباط با جامعه علمی‌کشور بر عهده دارند جهت تحقق اهداف آموزشی و پژوهشی و با هدف ارائه خدمت به مراجعان (استاد، دانشجو و پژوهشگر) نیازمند نیروی انسانی توانا، علاقه مند، متخصص و با تجربه است (اشرفی ریزی، 1388).

دنیا پس از سالها تجربه به این نتیجه رسیده است که اگر سازمانی بخواهد در اقتصاد و امور کاری خود پیشتاز باشد و در عرصه رقابت عقب نماند، باید از نیروی انسانی متخصص، خلاق، توانمند و باانگیزه برخوردار باشد. در این میان توانمندسازی کتابداران به ویژه توانمندسازی روان‌شناختی آنان با توجه به اینکه مسئولیت پیوند بین منابع اطلاعاتی و استفاده کنندگان از اطلاعات را برعهده دارند از اهمیت و ضرورت ویژه‏ای برخوردار است (حقیقی، 1372).

لذا پژوهش حاضر که به بررسی وضعیت توانمندسازی کتابداران کتابخانه‏های دانشگاهی دولتی شهر تهران از بعد روان‏شناختی آن می‏پردازد، می‏تواند با روشن کردن زوایای این مقوله، مسئولان را در پرورش نیروی انسانی کتابخانه‏های دانشگاهی یاری کرده و نیروی انسانی توانمندتر، بانشاط تر و باانگیزه تری را برای خدمت به کاربران و مراجعان داشته باشند.

1-2. بیان مسئله

توجه به موضوع توانمندسازی کارکنان در دو دهه اخیر اهمیت به خصوصی یافته و به یکی از دل مشغولی‌های مدیران تبدیل شده است. توانمندسازی یکی از راهکارهای مهم برای گسترش سازمان‏ها و انطباق با تغییرات خارجی است. محیط کار امروزی به کارکنانی نیاز دارد که بتوانند تصمیم بگیرند، راه‏حل ارائه دهند، خلاقیت داشته باشند و در مقابل کار خود پاسخگو باشند. این امر از طریق توانمندسازی کارکنان محقق می‏شود و در صورت بهره‏گیری از آن، نه تنها تعهد کارکنان به سازمان بیشتر شده، بلکه در آنان حس اعتماد و اهمیت، ظرفیت و توانایی ایجاد می‏شود که پیامد آن یک محیط کاری مثبت خواهد بود (گمینیان، 1382).

با توجه به اهمیت کتابخانه‏های دانشگاهی که مسئولیت مهمی‌را برای تامین اطلاعات دانشجویان، اساتید و محققان ایفا می‏کنند، اجرای مناسب برنامه‌های توانمندسازی می‏تواند منجر به بهبود عملکرد کتابداران و افزایش انگیزه و تعهد آنها شود و در نتیجه کارایی و اثربخشی کتابخانه‏ها را افزایش دهد.

وجود نیروی انسانی کارآمد اصلی است که در کتابخانه‏های دانشگاهی ایران توجه چندانی به آن‌ها نمی‌شود و همین مساله سبب می‌شود تا کتابخانه‏های دانشگاهی در راه رسیدن به اهداف واقعی خود چندان موفق نباشند (ترکیان تبار و دیگران، 1386).

فرداصفهانی و میرحسینی (1391) در تحلیل وضعیت کتابخانه‏های دانشگاه علوم پزشکی تهران با استفاده از استانداردهای کتابخانه‏های دانشگاهی ایران به این نتیجه دست یافتند که کتابخانه‏ها عمدتا در زمینه نیروی انسانی، بودجه و مواد کتابخانه‏ای دچار مشکل بودند.

همچنین ایلالی و دیگران نیز در تحقیقی وضعیت کتابخانه‏های دانشکده‌ها و مراکز آموزشی و درمانی وابسته به دانشگاه‌های علوم پزشکی مازندران، گلستان و بابل در سالهای 86-87 را با استانداردهای کتابخانه‏های دانشگاهی ایران بررسی کردند و دریافتند که کتابخانه‏ها از نظر نیروی انسانی متخصص، بودجه و منابع زیر استاندارد هستند و کتابخانه‏های دانشگاهی بایستی شرایطی را فراهم کنند تا به استانداردهای کتابخانه‏ای نزدیک شوند (ایلالی و دیگران، 1386).

بنابراین به نظر می‌رسد به مقوله توانمندسازی روان‌شناختی کتابداران کتابخانه‏های دانشگاهی توجه خاصی از سوی مدیران مبذول نمی‌شود و با بررسی وضعیت این مسئله می‏توان زوایای این امر را مشخص نموده تا نقاط ضعف و قوت آن شناسایی و مورد استفاده مدیران کتابخانه‏های دانشگاهی برای تربیت نیروی انسانی موفق و توانمندتر کردن هرچه بیشتر آنها استفاده شود.

مدیران کتابخانه‏های دانشگاهی نیز برای اجرای برنامه‌های توانمندسازی روان‌شناختی برای کتابداران خود نیازمند یک چشم‌انداز از وضعیت کتابداران آنها در این زمینه می‏باشند تا بهتر بتوانند برای این مسئله برنامه‏ریزی لازم را صورت دهند.

بنابراین مساله این پژوهش را می‏توان به این صورت مطرح نمود که وضعیت توانمندسازی  کتابداران کتابخانه‏های دانشگاهی شهر تهران از بعد روان‏شناختی آن چگونه است و کتابداران در چه جوانبی از این مقوله احساس ضعف و احساس توانمندی می‏کنند؟ همچنین ارتباط سایر عوامل موثر بر توانمندسازی روان‌شناختی با این مقوله از دیدگاه کتابداران این کتابخانه‏ها به چه صورتی می‏باشد؟