طلاق

آخرین واژه ای که به آن خواهیم پرداخت، واژۀ طلاق است. از آنجا که معنای این واژه زیاد دور از ذهن به نظر نمی رسد و برای اهل معنا روشن است و لیکن برای آنکه به تمامی واژگان کلیدی این متن تحقیقی پرداخته شود، شایسته است که اجمالاً به توضیح آن اشاره نماییم. واژۀ طلاق مصدر ثلاثی مجرّد از ریشۀ طلق، تطلیق، طلاقا می باشد. در معنای متعدّدی استعمال می شود؛ از جمله «طلق الشیء فلانا: آن چیز را بدو داد»، «طلق یده بخیر: دستش را به کار نیکی گشود(کار نیکی انجام داد)». «طلقت المرأه من زوجها: آن زن از شوهرش طلاق گرفت». هنگامی که عرب می گوید: «ناقه طالق» یعنی شتر رها شده و منظور شتری است که بند آن پاره شده و هر کجا بخواهد، می چرد. طلاق از منظر لغت به معنای پاره کردن و از بین بردن قیود و گشودن گره است و همچنین به معنای ترک کردن و رها کردن و رها شدن از قید نکاح است و از این باب به رهایی معنا کرده اند که آن کسی که زن را طلاق می دهد، در واقع او را رها می سازد. در زبان عرب طلق را به باب تفعیل می برند و معنای رهایی و طلاق دادن را منظور می نمایند و بدین لحاظ طلاق گاهی به معنای تطلیق است، آنچنانکه سلام به معنای تسلیم است و در کتب لغت فارسی طلاق مصدری است لازم و به معنای جدا شدن زن از مرد، رها شدن از قید نکاح و در معنای اسم مصدری، یعنی جدایی زن از مرد. طلاق دادن هم مصدر مرکبی است به معنای رها کردن زن. فراق در اصطلاح، جدایی و پایان یافتن عقد ازدواج به واسطۀ یکی از اسبابی است که موجب گسستن عقد ازدواج می شود. طلاق رها شدن زن از قید نکاح، رها شدن زن از عقد نکاح رها کردن، فسخ کردن عقد نکاح، سراح و طلاق دادن یعنی رها کردن زن، تسریح و طلاق گرفتن هم به معنای رها شدن زن از قید زوجیت است. طلاق، جدا شدن زن از مرد، رها شدن از قید نکاح و رهایی از زناشویی است(فرهنگ عمید). در عرف عام، معنای جدایی از آن به ذهن متبادر می شود و بعضی طلاق را در معنای بیزاری به کار برده اند و در فرهنگ دهخدا نیز طلاق نامه را در همین سیاق، بیزاری نامه می خوانند. پس طلاق در معنای لغوی به گشودن قید معنوی و آن هم فقط دربارۀ همسر (گشودن عقد نکاح) اختصاص یافته است و در گشودن قیود حسّی از باب إفعال استفاده می شود چون إطلاق، به کار رفته است. واژۀ طلاق اسم مصدر است و مصدر آن همانگونه که گفتیم تطلیق می باشد. طلاق اخصّ از فراق است زیرا زوج که طلاق رجعی می دهد طلاق واقع می شود نه فراق و فراق پس از سپری شدن عدّه حاصل می شود[۱]. البتّه تعاریف فقهاء و حقوقدانان هم شبیه همین تعریف لغوی است و زیاد از آن فاصله نگرفته است. فقهاء طلاق را چنین تعریف کرده اند که«الطلاق و هو ازاله قید النّکاح بغیر عوض بصیغه «طالق»»[۲] و در تعریف دیگر از قرطبی آمده است که«هو حلّ العصمه المنعقده بین الازواج بالفاظ مخصوصه» و یا این تعریف از ابوالفتوح رازی که می گوید: «أطلق النساء من حاله النکاح علی وجه مخصوص»[۳]، طلاق در نگاه حقوقدانان هم در جای خود جلب توجّه می کند. دکتر سید حسن امامی در تعریف طلاق می گوید که «طلاق عبارتست از پایان دادن به نکاح دائم از طرف شوهر»[۴]، دکتر سید حسین صفائی آورده اند که«طلاق در حقوق فعلی ایران عبارتست از انحلال نکاح دائم با شرایط و تشریفات خاص به ارادۀ مرد یا از جانب نماینده ی اوکه ممکن است به حکم دادگاه یا بدون آن واقع شود»[۵] که مراد از«از جانب نماینده او» در تعریف استاد، همان وکالت در امر طلاق است که قصد داریم در این مجال به شرح و تفسیر آن بپردازیم. دکتر سید مصطفی محقق داماد نیز آورده است «طلاق عبارتست از انحلال عقد نکاح دائم»[۶] و دکتر ناصر کاتوزیان با لحاظ قرار دادن مقررات مربوط به تشریفات طلاق و همچنین ماهیت حقوقی آن می فرمایند «طلاق ایقاعی است تشریفاتی که به موجب آن مرد به اذن یا حکم دادگاه زنی را که به طور دائم در قید زوجیت اوست، رها می سازد»[۷]؛ پس طلاق در نگاه حقوقدانان یک عمل حقوقی یک طرفه است که تنها به ارادۀ مرد و یا نمایندۀ حقوقی و قانونی او واقع می شود و به منزلۀ رها شدن از بند نکاح دائم و ازاله پیوند زناشویی در حال یا آینده است با به کار بردن صیغۀ لفظی و رعایت تشریفاتی خاص و اینگونه نیست که زن هرگز نمی تواند در خواست طلاق کند، بلکه زن هم همانطور که اشاره خواهیم کرد، نیز می تواند با شرایط معین اجبار مرد را به طلاق درخواست کند و دادگاه نیز در چنین مواردی حکم به طلاق میدهد

[۱]. وسیط در ترمینولوژی حقوق، پیشین، ص ۴۷۴؛ عبدالرشید تریز، طلاق از دیدگاه اسلام، نشر احسان، چاپ اوّل، ۱۳۸۵،تهران،صص ۴۲ و ۴۳؛ علی رفیعی، بررسی فقهی طلاق و آثار آن در حقوق زوجین، انتشارات مجد، چاپ اوّل، ۱۳۸۰، تهران،صص ۳۷ و ۳۸، سید مهدی جلالی، پیشین، ص ۱۸؛ فرهنگ کاتوزیان، پیشین، ص ۴۷۸، مبسوط در ترمینولوژی حقوق، جلد سوم، پیشین، ص ۲۴۳۹، شمارۀ ۹۱۰۵؛ اسدا… لطفی، حقوق خانواده، جلد دوم، انتشارات خرسندی، چاپ اوّل، ۱۳۸۹،تهران، ص ۴۹؛ باقر ساروخانی، طلاق (پژوهشی در شناخت واقعیت و عوامل آن)، انتشارات دانشگاه تهران، چاپ دوم، ۱۳۷۶، ص ۱ و ۲، لغت نامه دهخدا، جلد ۱۰، پیشین، صص ۱۵۴۸۹و ۱۵۴۹۰؛ زهرا گواهی، بررسی حقوق زنان در مسأله طلاق، مرکز چاپ و نشر سازمان تبلیغات اسلامی، چاپ اوّل، ۱۳۷۳،تهران، صص ۸۴ و ۸۵؛ امید رشیدی، احکام طلاق در قانون مدنی ایران، فقه امامیه و فقه شافعی، بی نا، ۱۳۸۰،تهران، صص ۴۵ – ۴۸٫

[۲]. اسدا… لطفی، مباحث حقوقی شرح لمعه، انتشارات مجد، چاپ پنجم، ۱۳۸۷، تهران، ص ۳۵۱٫

[۳]. محمد جعفر جعفری لنگرودی، الفارق، پیشین، جلد سوم، ص ۲۹۰٫

[۴]. سید حسن امامی، حقوق مدنی(خانواده)، انتشارات اسلامیه، جلد ۵، تهران، ص۵٫

[۵]. سید حسین صفایی، اسد ا… امامی، حقوق خانواده، جلد اوّل نکاح و انحلال آن (فسخ و طلاق)، انتشارات دانشگاه تهران، چاپ هفتم، ص ۲۲۵؛ سید حسین صفایی، اسدا… امامی، مختصر حقوق خانواده، نشر میزان، چاپ هفتم، زمستان ۱۳۸۴،تهران، ص۱۹۳٫

[۶]. سید مصطفی محقّق داماد، حقوق خانواده، انتشارات علوم اسلامی، ۱۳۷۶، تهران، ص ۳۷۹٫

[۷]. ناصر کاتوزیان، حقوق مدنی خانواده، جلد اوّل، شرکت انتشار با همکاری بهمن برنا، چاپ سوم، ۱۳۷۱،تهران، ص ۳۰۰٫

وکالت و تفویض طلاق به زوجه در فقه عامه حقوق ایران و مصر