.

اطلاعات همه  اندیشه ها ، داده های واقعی ، آثار علمی و تخیلی است که  به هر شکل  مبادله ، ثبت ، ضبط و منتشر می شود . در دنیای امروز ، هیچ فردی نمیتواند  این ادعا را داشته باشد که بی نیاز از اطلاعات و سواد می تواند زندگی رو به رشدی داشته باشد .

این اطلاعات از دو طریق ثابت و متحرک در دسترس استفاده کنندگان قرار می گیرد . متحرک از طریق رادیو ، تلویزیون ، اینترنت و …. ثابت در قالبی دائمی ، و ماندگار مانند کتاب و مجله و روزنامه و … . اطلاعات ثابت ، زمانی مفید هستند و به راحتی مورد استفاده قرار می گیرند که به شکلی خاص و در مکانی معین منظم شوند . این ویژگی ما را در برابر نهاد کتابخانه قرار می دهد. سازمانی که از قرن های گذشته ، قبل از اینکه وسایل متحرک انتقال اطلاعات به وجود آیند ، مکان و عامل حفظ و نگهداری و اشاعه دانش بشر بوده اند . کسی که به کتابخانه رجوع می کند جویای اطلاعات و دانشی است که گردآوری شده ، نظم یافته و توسط کتابخانه در دسترس قرار گرفته است . انتشار و تولید و جمع آوری کتابهای سودمند و مفید در زمینه های مختلف علمی و گسترش کتابخانه ها نشانه ی پیشرفت یک جامعه و جلوه ی واقعی توجه افراد به علم و دانش است و کتابخانه ها مهم ترین جایگاه نگهداری اطلاعات هستند .

کتابخانه همچون مدرسه ، دانشکده ، دانشگاه یا موسسه ای آموزشی است و با فراهم ساختن دانش مدون و به گردش انداختن آن موجب غنای فکری یک جامعه می گردد ؛ از آنجایی که کتابخانه در پیشرفت آموزش نیروی حیاتی و خلاق دارد ، یک اجتماع مترقی سخت به آن پایبند است ؛ انسان نوسواد ، با سواد ، تحصیل کرده و دانشمند و در واقع هر فردی که بتواند بخواند ، مطابق هدف خویش از کتابخانه بی نیاز نیست . ( ابرامی ، 1386 )

کتابخانه ها به طور کلی ، بر اساس اهداف و منابع و جامعه استفاده کننده ، تفکیک می شوند به : کتابخانه های ملی ، کتابخانه های دانشگاهی ، کتابخانه های عمومی ، کتابخانه های تخصصی و کتابخانه های آموزشگاهی ، به طور اعم و همین طور می توان به گروه های دیگری از کتابخانه ها در ایران از جمله : کتابخانه های مساجد ، کتابخانه های روستایی ، کتابخانه های کانون پرورش فکری کودک و نوجوان و کتابخانه های ویژه نابینایان و گروه های خاص نیز اشاره کرد ؛ ولی به طور کلی ، وظیفه اصلی تمام کتابخانه ها جمع آوری ، سازمان دهی و دسترس پذیری اطلاعات و دانش می باشد .

کتابخانه عمده ترین مرکز اطلاع رسانی و اساسی ترین منبع برای انجام پژوهش است . ( فدایی عراقی ، 1385 )

بدون شک در میان انواع کتابخانه های ذکر شده ، کتابخانه های دانشگاهی به سبب اهداف و جامعه استفاده کننده که همان دانشگاهیان

 می باشند ، از موقعیت و جایگاه ویژه ای در بین کتابخانه های دیگر برخوردارند.

جز کتابخانه هایی که در جنب نظامیه ها ، یا صومعه ها قرار داشتند ، و بیشتر دانشمندان و دانش پژوهان از آنها استفاده می کردند ، تاسیس کتابخانه های دانشگاهی ، به صورت فعلی ، و با قوانین مدون قدمت چندانی ندارد ؛ در کشورهای اروپایی ، به ویژه فرانسه ، در حدود سال 1805 میلادی و در کشورهای آمریکایی ، در حدود سال 1850 ، به اولین نمونه های این کتابخانه ها بر می خوریم .( علومی ، 1390 )

در ایران نیز ، با تاسیس اولین دانشگاه به مفهوم امروزی آن در سال 1313 پایه های کتابخانه های دانشکده ای و دانشگاهی نیز پی ریزی شد . علت اصلی به وجود آمدن کتابخانه های دانشگاهی ، کمک به اساتید ، مدرسان و دانشجویان برای پیشبرد کار تحقیق و تدریس است.

هدف از هر کتابخانه دانشگاهی ، جمع آوری و سازمان دهی اطلاعات ، فراهم کردن امکانات ، استفاده اطلاعاتی سریع ، صحیح و به موقع برای اساتید و دانشجویان و محققان است . ( بنی اقبال ، 1377 )

کتابخانه دانشگاهی ، مانند یک بخش آکادمیک [1] عمل می کند ، یعنی فعالیت آموزشی و تحقیقاتی و خدمات عمومی را یک جا انجام می دهد . ( عازم ، 1391)

کتابخانه دانشگاه در تمام سطوح ، در برنامه های آموزشی ، و یادگیری شرکتی فعال دارد . (عازم ، 1391)

تغییراتی که ، در خیلی از دانشگاه ها صورت گرفته است ، سبب تاکید باز بیشتر بر مرکزیت کتابخانه در دانشگاه شده است . ( اورنز ، 1388)

هیچ دانشگاهی بدون داشتن کتابخانه مجهز به منزله قلبش نمی تواند کار موثری انجام دهد . ( ابرامی ، 1386 )

کتابخانه مناسب ، نه تنها بنیان و اساس آموزش و مطالعه بلکه شرط ضروری تحقیق و پژوهش است ؛ یک مجموعه تحقیقی خوب در کتابخانه های دانشگاهی ، شهرت و اعتبار دانشگاه مادر را به عنوان مرکز علمی و آموزشی معتبر ، افزایش می دهد . به عبارت دیگر از کیفیت و کارآیی کتابخانه هر دانشگاه ، می توان به عنوان ملاک ارزیابی و سنجش میزان هویت و کارآیی علمی – آموزشی آن دانشگاه یاد کرد . لذا دانشگاهی با هویت و کارآیی علمی – آموزشی بالا ، باید دارای کتابخانه های مجهز و با کیفیت بالا باشد . ( فدایی عراقی ، 1385 )

2-1 : بیان مسئله .

دانشگاه ها اصلی ترین مراکز تولید علم و دانش ، در کشورهای مختلف به شمار می آیند . و به تناسب پیشرفت کشورها شاهد دانشگاه های معتبر در آنها هستیم . در دهه های اخیر ، روش تدریس در دانشگاه ها – مراکزی که تربیت متخصصان و اقشار تاثیر گذار در حوزه های مختلف فرهنگی ، اجتماعی ، سیاسی جامعه می باشند – تغییر کرده است ؛ تدریس منحصرا توسط استاد از بین رفته و با پژوهش همراه شده است ؛ راز پیشرفت دنیای امروز و توسعه زندگی بشر در تمام ابعاد مرهون و مدیون پژوهشی است که در دانشگاه ها و مراکز علمی صورت می گیرد ولی دانشگاه ، مهمترین مرکز پژوهش می باشد . تحقیقات و پژوهش در دانشگاه متکی بر کتابخانه دانشگاهی می باشد . و این عوامل باعث برجسته شدن اهمیت کتابخانه های دانشگاهی شده است . و ضروری است که مسئولان کتابخانه های دانشگاهی و روسای دانشگاه ها برای پیشبرد اهداف آموزشی و پژوهشی در دانشگاه ها به این مراکز توجه خاص داشته باشند و برای کشف و درک این که کتابخانه هایشان در چه وضعیتی قرار دارند لازم است با شاخص شناخته شده و معتبر مقایسه شوند .

عنایت و توجه به کتابخانه ها در کشورهای در حال توسعه که کار تحقیق و پژوهش عمدتا در مراکزی مانند کتابخانه های دانشگاهی صورت می پذیرد ، در واقع یک نوع سرمایه گذاری در جهت پیشرفت های علمی می باشد ؛ اگر ، میزان سود دهی این سرمایه گذاری ، برای پیشرفت مورد ارزیابی قرار گیرد اهمیت این مسئله به خوبی نمایان می شود.

از آنجایی که کتابخانه های دانشگاهی ، مهم ترین پایگاه های اطلاع رسانی علمی ، آموزشی و پژوهشی کشور محسوب می شوند ، مراعات کردن استانداردهای این کتابخانه ها ، راه مطمئنی برای کاستن هزینه ها ، جلوگیری از اتلاف نیروی انسانی و  مهم تر از همه ، ارتقای خدمات کتابخانه ای به کاربران است . ( تعاونی ، 1390 )

در پژوهش حاضر ، با استفاده از شاخص استانداردهای کتابخانه های دانشگاهی ایران که با توجه به مسائل بومی و توسط کتابخانه ملی ایران تهیه و تدوین شده ، سعی در ارزیابی کتابخانه های دانشکده های دانشگاه آزاد اسلامی واحد کرج ، که دارای رتبه جامع می باشد ، شده است ؛ تا با شناسایی نقاط قوت و ضعف کتابخانه ها و ارزشیابی آنها نتایج حاصله ، مسئولان کتابخانه ها و رئیس های محترم دانشکده ها و دانشگاه و اولیای امر را برای رسیدن و یا حداقل نزدیک شدن به استانداردهای کتابخانه های دانشگاهی ایران یاری کند و اطلاعات لازم جهت تصمیم گیری برای بهبود وضعیت کتابخانه ها را در اختیار ایشان قرار دهد و در گردآوری مهم ترین کتاب ها و منابع در زمینه های گوناگون آموزش و پژوهش که از رسالت مهم کتابخانه دانشگاهی می باشد ، به انجام رساند .

معرفی پژوهش :

1-3 : اهداف پژوهش .

پژوهش علمی را روش ممتاز آموزش دانسته اند . روشی که در دانشکده ها و دانشگاه های تراز اول به مقیاس وسیع ، از آن استفاده می شود . در عصر پیشرفت علمی ،دنیای دانشگاهی نیز دگرگون شد و در آستانه  این دگرگونی به سبب روی آوردن به پژوهش به جای تدریس به روش سنتی ، کتابخانه اهمیت دیگری یافت . (ابرامی ، 1385 )

بدیهی است با پر رنگ تر شدن کتابخانه های دانشگاهی لازم و ضروری است که کارکرد این مراکز ، جهت پیشرفت پژوهش های دانشگاهی مورد بررسی قرار گیرد تا با برطرف کردن نقاط ضعف ، موجب تقویت بنیه علمی دانشگاه ها شود .

هدف کلی :

هدف اصلی این تحقیق ارزیابی کتابخانه های دانشکده های دانشگاه آزاد اسلامی واحد کرج ، بر اساس استانداردهای کتابخانه های دانشگاهی ایران و یافتن نقاط قوت و ضعف کتابخانه ها برای کمک به ارتقای کمی و کیفی و در نهایت کمک به کارآیی بیشتر کتابخانه ها برای انجام امور تحقیقاتی و پژوهشی می باشد .

اهداف فرعی :

1 : بررسی و شناسایی اهداف و وظایف کتابخانه های دانشکده های دانشگاه آزاد اسلامی واحد کرج .

2 : بررسی سبک مدیریت کتابخانه های دانشکده های دانشگاه آزاد اسلامی واحد کرج .

3 : بررسی نیروی انسانی کتابخانه های دانشکده های دانشگاه آزاد اسلامی واحد کرج .

4 : بررسی مجموعه ی کتابخانه های دانشکده های دانشگاه آزاد اسلامی واحد کرج .

5 : بررسی سازمان دهی کتابخانه های دانشکده های دانشگاه آزاد اسلامی واحد کرج .

6 : بررسی خدمات کتابخانه های دانشکده های دانشگاه آزاد اسلامی واحد کرج .

7 : بررسی ساختمان و تجهیزات کتابخانه های دانشکده های دانشگاه آزاد اسلامی واحد کرج .

8 : بررسی بودجه کتابخانه های دانشکده های دانشگاه آزاد اسلامی واحد کرج .

1-4  : اهمیت پژوهش .

دانشگاه آزاد اسلامی در سال 1361 ، با هدف ارتقای سطح دانش و فرهنگ جامعه ، تامین نیروی انسانی متخصص مورد نیاز کشور ، ایجاد زمینه مناسب برای فعالیت همه جانبه مردم ، در امر گسترش و اعتلای دانش و پژوهش پایه گذاری شد .

دانشگاه آزاد اسلامی ، دارای رتبه جهانی 226 می باشد . در ایران با رتبه 2 ، بعد از دانشگاه تهران از معتبرترین دانشگاه ها محسوب می شود . یکی از مهمترین افتخارات دانشگاه آزاد اسلامی نقش چشم گیر این دانشگاه در فعالیت های علمی و تحقیقاتی کشور و جهان است . همچنین حضور فعال اعضای هیئت علمی و دانشجویی در سمینارها ، نشست ها ، مسابقات علمی و ورزشی مختلفی که در سراسر ایران و جهان برگزار می گردد ، توانسته بیش از 1200 مدال جهانی کسب نماید . دانشگاه آزاد اسلامی از دیدگاه شمار دانشجو ، سومین دانشگاه جهان می باشد .

واحد کرج ، یکی از واحدهای دانشگاه آزاد اسلامی می باشد که دارای 160 رشته تحصیلی در مقاطع دکتری تخصصی ، دکتری حرفه ای ، کارشناسی ارشد ، کارشناسی پیوسته و نا پیوسته ، کاردانی پیوسته و ناپیوسته می باشد .

دانشگاه آزاد اسلامی واحد کرج ، دارای رتبه جامع علمی بوده و یکی از 20 واحد برتر دانشگاه آزاد می باشد . با توجه به اینکه فقط تعداد معدودی از واحد دانشگاهی دانشگاه آزاد ، دارای این رتبه می باشند و با توجه به اهمیت کتابخانه ها ، در حفظ و ارتقای سطح علمی دانشگاه ، بدیهی است وجود کتابخانه های مجهز و نزدیک به استاندارد ، برای انجام امور تحقیقاتی و مطالعاتی و پژوهشی از ضروریات این دانشگاه می باشد .

نیازهای روز افزون جامعه دانشگاهی ، و لزوم دستیابی به اطلاعات کافی ، در زمان مناسب ، به ویژه در عصر موسوم به عصر اطلاعات ، ضرورت بررسی کیفی و کمی کتابخانه های دانشگاهی را ایجاب می کند . ( صیادی ، 1387 )

از آنجایی که هیچ پژوهشی در خصوص ارزیابی کتابخانه های دانشکده های دانشگاه آزاد اسلامی واحد کرج ، بر اساس استانداردهای کتابخانه های دانشگاهی ایران صورت نگرفته است ، نتایجی که از این تحقیق به دست می آید برای کتابداران و رئیس های دانشکده ها و رئیس کل دانشگاه مفید خواهد بود و آنان با امکانات بالقوه و بالفعل کتابخانه هایشان آشنا کرده و با کمک این اطلاعات برنامه ریزی مفید تری برای ارتقای خدمات کیفی و کمی کتابخانه های این واحد دانشگاهی خواهند داشت .

:

بیکاری و وضعیت نامطلوب اشتغال در کشور، از جمله چالش های جدی اقتصاد ایران به شمار می رود و بین فرصتهای موجود شغلی در کشور و خیل عظیم بیکاران و جویندگان کار هیچ تناسب و توازنی بر قرار نیست، مفهوم بیکاری در مناطق روستایی تا حدودی با بیکاری در مناطق شهری تفاوت دارد؛ زیرا در مناطق روستایی علاوه بر بیکاری در نتیجه رشد جمعیت بالاتر محدودیت ساختارهای اقتصادی و سرمایه، افزون از جوامع شهری است. قبل از اینکه مردم بتوانند کاری را شروع کنند باید دارای سرمایه باشند، وجود سرمایه عامل مهمی است که می تواند ابزاری برای خود اشتغالی باشد. در تحقیق حاضر به بررسی وام های خود اشتغالی در ایجاد فرصتهای شغلی در نواحی روستایی( نمونه روستاهای شهرستان لنگرود) پرداخته شده است، نوع تحقیق کاربردی، روش تحقیق توصیفی تحلیلی، و جامعه آماری تحقیق تمام روستاهای شهرستان لنگرود می باشد، با توجه به گستردگی منطقه مورد مطالعه، افراد با استفاده از روش نمونه گیری سیستماتیک منظم انتخاب شدند. در تحقیق حاضر، روش گردآوری اطلاعات، کتابخانه ای و میدانی ( پرسشنامه، مصاحبه و مشاهده) و روش تجزیه تحلیل اطلاعات هم با استفاده از آمار توصیفی( میانگین و توزیع فراوانی) و آ مار استنباطی ( ضریب همبستگی شامل اسپرمن، آماره t  تک نمونه، خی دو ، وی کرامر، فریدمن استفاده شده است.نتایج تحقیق نشان می دهد که بین میزان تحصیلات و موفقیت در ایجاد شغل رابطه معناداری وجود دارد و هم چنین نتایج بررسی نشان می دهد که بین میزان مبلغ وام خود اشتغالی و ایجاد مشاغل در مناطق روستایی رابطه مثبتی وجود دارد و نیز از نظر دریافت کنندگان وام تفاوت معناداری بین اثرات وام وجود دارد.

فصل اول: طرح تحقیق

پیشگفتار:

استفاده بهینه از منابع و امکانات موجود به منظور بر آورده ساختن نیازها و خواسته های بشری از جمله افزایش تولید درآمد، اشتغال، رفاه جامعه و. . . جز مهم ترین هدف های توسعه هر کشور محسوب می شود. برای این منظور معمولا سعی می شود تا با به کار گیری سیاست ها و ابزار های اجرایی گوناگون، در برنامه های توسعه بر این هدف دست یافت. دولت ها از طریق سیاست های حمایتی از طریق نرخ های بهره کم، دوره باز پرداخت طولانی، عدم گرفتن وثیقه و . . . سعی در حل این مسأله می نمایند. یکی از استرا تژی هایی که در سال های اخیر مورد توجه صاحب نظران و سیاست گذاران برای از بین بردن فقر و کاهش بیکاری در کشورهای مختلف قرار گرفته است اعتبارات خرد است، اهمیت این شیوه به گونه ای بوده که سازمان ملل متحد سال 2005 را به عنوان سال اعتبارات خرد نام گذاری کرده بود. اعطای وام به روستاییان شهرستان لنگرود توسط نهادهای بانک کشاورزی، صندوق مهر امام رضا (ع)، کمیته امداد امام خمینی (ره)، بهزیستی بوده است.

با توجه به موارد گفته شده، تحقیق حاضر با هدف بررسی اثرات وام های خود اشتغالی، در 5 فصل و به شرح زیر است؛

فصل اول شامل چارچوب کلی تحقیق در ارتباط با وام های خود اشتغالی می باشد. فصل دوم مبانی نظری تحقیق است، در این فصل به بررسی تعاریف و مفاهیم اعتبارات و مکاتب، و سپس به بررسی مفاهیم و تعاریف خود اشتغالی و تجارب کشورهای موفق در این زمینه و همچنین تجارب و انواع اعتبارات روستایی در ایران پرداخته شده است. در فصل سوم به بررسی ویژگی های جغرافیایی منطقه مورد مطالعه

 در سه بعد طبیعی، انسانی، اقتصادی پرداخته شده است. فصل چهارم، شامل تجزیه و تحلیل داده های جمع آوری شده در مطالعات میدانی می باشد، در فصل پنجم هم به آزمون فرضیات تحقیق پرداخته شده است.

1-1- طرح مسئله

بیکاری و وضعیت نامطلوب اشتغال در کشور، از جمله چالش های جدی در اقتصاد ایران به شمار می آید و بین فرصت های موجود شغلی در کشور و خیل عظیم بیکاران و جویندگان کار هیچ تناسب و توازنی بر قرار نیست. آمار به دست آمده حاکی از آن است که روز به روز برخیل بیکاران افزوده شده و دولت را با حجم عظیم تقاضا برای ورود نیروی کار به بازار کار مواجه می سازد. مفهوم بیکاری در مناطق روستایی تا حدودی با بیکاری در مناطق شهری تفاوت دارد؛ زیرا، درمناطق روستایی علاوه بربیکاری طبیعی در نتیجه رشد جمعیت بالاتر محدودیت ساختار های اقتصادی و سرمایه، افزون از جوامع شهری است. عواملی همچون تقاضای ناکافی برای نیروی کار، عدم تعادل بین فرصت های اشتغال و توانایی های افراد، نهاده های نامناسب و نابسامانیهای بازار از جمله علل بیکاری به شمار می آیند (یاسوری ، 1386 :132). استفاده بهینه از منابع و امکانات موجود به منظور بر آورده ساختن نیاز ها و خواسته های بشری از جمله افزایش تولید در آمد، اشتغال رفاه، جامعه و… جز مهم ترین هدف های توسعه هر کشور محسوب می شود. برای این منظور معمولا سعی می شود تا به کار گیری سیاست ها و ابزار های اجرایی گوناگون،  در برنامه های توسعه بر این هدف دست یافت.

دولت ها از طریق سیاست های حمایتی از طریق نرخ های بهره کم، دوره باز پرداخت طولانی، عدم گرفتن وثیقه و… سعی در حل این مسأله می نمایند. یکی از استراتژی هایی که در سال های اخیر مورد توجه صاحب نظران و سیاست گذاران برای از بین بردن فقر وکاهش بیکاری در کشور های مختلف قرار گرفته است، اعتبارات خرد است. اهمیت این شیوه به گونه ایی بوده که سازمان ملل متحد سال 2005 را به عنوان سال اعتبارات خرد نام گذاری کرده بود. یکی از اهداف ضمنی و در حقیقت کلید موفقیت برنامه های مربوط به اعتبارات خرد، ایجاد و توسعه اشتغال است. بدون دسترسی افراد به شغل های مولد و پایدار تحقق اهداف غیر متعالی غیر ممکن می نماید (فعالیت،خارقانی ، 1390  :23). در واقع دریافت وام و اعتبار و انتقال پول از یک فرد به فرد دیگر یا از یک نهاد به نهاد دیگر نقش اساسی در تأمین اعتبار فعالیت های مختلف اقتصادی دارد. اعتبار وام را می توان انتقال موقت قدرت خرید از یک فرد حقیقی و یا حقوقی به فرد دیگر دانست. اعتبارات برای تأمین نهاده های مختلف تولیدی مانند نیروی کار، نهاده های سرمایه ای، فناوری و همپنین خرید مواد اولیه مورد استفاده قرار می گیرد و از این رو اهمیت ویژه ای در رشد و توسعه فعالیت های سرمایه گذاری و تولیدی دارد. طبیعتاً مشاهده می شود که اعتبار و وام به طور مستقیم و غیر مستقیم بر اشتغال واحد های تولیدی و یا فرصت های شغلی جدید تأثیر می گذارد( بختیاری، پاسبان،1383، 76).

برنامه های اعتبارات خرد، با هدف بهبود وضعیت اقتصادی، کاهش بیکاری به وجود آوردن اشتغال به صورت خود اشتغالی و کار آفرینی و کاهش فقر مناطق روستایی و شهری در بازار کار بسیاری از کشور ها اتخاذ شده است.(حسن زاده و همکاران، 1385 : 50 – 49). اعتبارات خرد، به عنوان راهبردی در توسعه اقتصادی با هدف دسترسی زنان و مردان کم درآمد به منابع اعتباری، برای بهبود وضعیت اقتصادی و اجتماعی آنهاست (رحیمی،1385 : 336-335). اهـــداف اعتبارات خرد در ایران، توانمند ساختن كلی روستا و ثروت زایی و مشاركت در برنامه ریزی و تصمصم گیری برای توسعه روستاها می باشد، هدف كلی اعتبارات خرد در كشور ما احیای مدیریت توسعه پایدار منابع طبیعی و افزایش در آمد خانوارهای كم درآمد از طریق پرداخت وام های كوچك برای انجام فعالیتهای درآمدزا و ارتقاء خودباوری اهالی روستا و جوامع عشایری به خصوص زنان و كودكان می باشد (مهاجرانی، 1382 :8-4). در صورتی که اقشار کم درآمد روستاها نتوانند درآمد مورد نیازشان را تأمین کنند؛ مهاجرت، تخریب محیط زیست و . . . اجتناب ناپذیر خواهد بود. برای کسب در آمد داشتن شغل ضروری است و برای کسب شغل نیز امکانات ویژه ای لازم است. قبل از اینکه مردم بتوانند کاری را شروع کنند باید دارای سرمایه باشند. وجود سرمایه عامل مهمی است که می تواند عوامل دیگر را نیز تهیه کند.( یعقوبی، 1384، 130). بخشی از معضل بیکاری در همه کشورها دنیا از طریق خود اشتغالی بر طرف می شود. تمایل ذاتی افراد به کارآفرینی، دسترسی به سرمایه های انسانی و مالی، در آمد حاصل از خود اشتغالی و موقعیت اجتماعی خود اشتغالی نسبت به مشاغل مزد بگیری، از جمله عوامل مؤثر در گرایش افراد به خود اشتغالی هستند( عباسی، آریانفر، 1387، 7).

در کشور های در حال توسعه، روستاییان اغلب به منابع اعتباری رسمی دسترسی ندارند، این واقعیت موجب شده که بسیاری از نویسندگان، اعتبار را برای توسعه روستایی حلقه مفقوده و به عنوان پیش نیازی تلقی کنند. از طرف دیگر نبود و کمبود اعتبارات رسمی، موجب گسترش بخش غیر رسمی اعتبارات در نواحی روستایی شده است؛ این امر نابرابری اجتماعی و تخریب محیط زیست را به دنبال دارد ( داوان، 1388، 31). از طرفی دیگر، تمرکز سرمایه در مناطق روستایی اصولاً ناچیز است، دلیل این امر نبود آن دسته از عواملی است که تمرکز سرمایه را موجب می شود، در حقیقت تمرکز سرمایه به پس انداز و بسیج همه جانبه و بنیادی وجوه پس اندازها و سرمایه گذاری این پس اندازها بستگی دارد( یاسوری، 1386، 147). از آنجایی که یکی از عوامل مهم تولید و اشتغال، سرمایه است. در جوامع در حال توسعه که عمده بهره برداران آن خرده پا هستند، پروژه های اعتباری و وام دهی، ابزار مناسبی برای رسیدن به اهداف افزایش بهره وری و افزایش تولید و رفع محرومیت و فقر از جامعه روستایی است( رحمانی،1385، 306). وام های خود اشتغالی  برای برطرف کردن نیاز های مالی آن دسته از گروه های محروم جامعه از جمله زنان سرپرست خانوار، افراد بی بضاعت، کارگران، کشاورزان تعلق می گیرد. علاوه بر این وام گیرندگان این وام ها را صرف کارآفرینی و خود اشتغالی می کنند( Xiali, 2010,3).

اعتبارات خرد یکی از مباحث عمده در اقتصاد نئولیبرال است که پس از تغییرات نظری در تئوری های اقتصادی و دیدگاههای توسعه، به عنوان یک محرکه اقتصادی برای کشورهای در حال توسعه و کشورهایی که با مشکل تورم و بیکاری فزاینده رو به رو هستند و توزیع ثروت و درآمد چندان عادلانه نیست، به عنوان کلید حل معما در نظر گرفته شده است( مافی 1387، 14). برنامه اعتبارات خرد طی دهه های اخیر، از رهیافت های مهم فقر زدایی و توسعه در جهان بوده است( دبیر خانه مجمع تشخیص مصلحت نظام، 1384، 8).

راهبرد اعتبارات خرد از دهه 1990، به صورت راهبردی فراگیر جهت دستیابی به توسعه روستایی مورد استفاده بسیاری از کشورها در حال توسعه قرار قرار گرفت. در ایران نیز، از دهه 1370 این رویکرد جهت دستیابی به اهداف برنامه های توسعه مورد توجه برنامه ریزان قرار گرفته است. بعد از پیروزی انقلاب اسلامی این راهبرد به صورت گسترده از دهه 1380 برای حل مشکلات مناطق روستایی کشور مانند بیکاری، مسکن نامناسب و مهاجرت مورد توجه واقع شده است؛ برنامه های آن روز به روز  در حال گسترش است. در پژوهش حاضر، ما به بررسی تأثیر وام های خود اشتغالی در ایجاد فرصت های شغلی نواحی روستایی (نمونه شهرستان لنگرود ) می پردازیم در اینجا ذکر این نکته ضروری است که در این پژوهش هدف ما بررسی تنها آن بخش از ارائه اعتبارات خرد پرداخته شده (اعتبارات کم تر از 100میلیون ریال ) مورد بررسی قرار می دهیم. برای انجام این پژوهش، اطلاعات مربوط به اعتبارات خرد از سال 1385 تا 1391 مربوط به شهرستان لنگرود می باشد.

شهرستان لنگرود از جمله شهرستان هایی استان گیلان است که در طی سالهای اخیر موسسات و نهادهایی مانند صندوق مهر امام رضا، کمیته امداد، بهزیستی، بانک کشاورزی در روستاهای آن وام های خود اشتغالی را در اختیار روستاییان قرار داده اند. در تحقیق حاضر به بررسی آثار و نتایج اعطای این اعتبارات بر خانوارهای روستایی این شهرستان در قالب سوالات زیر پرداخته خواهد شد.

1ـ آیا این بخش از اعتبارات خرد (وام های خود اشتغالی) تأثیری درایجاد اشتغال داشته است یاخیر؟

2ـ آیا تأثیر وام های خود اشتغالی در ایجاد مشاغل در بخش های کشاورزی، خدمات، صنعت متفاوت است؟

3ـ آیا وام های خود اشتغالی منجر به اشتغال دائم  در نواحی روستایی شده است؟

4ـ آیا میزان مبلغ وام خود اشتغالی برای ایجاد یک شغل کافی بوده است؟

5ـ آیا وام گیرندگانی که دارای تحصیلات دانشگاهی بالاتر می باشند در ایجاد شغل موفق تر بوده اند؟

6ـ آیا وام های خود اشتغالی بر توانمندسازی افراد بیکار مؤثر بوده است؟

2-1- ضرورت تحقیق

جوامع روستایی شهرستان لنگرود دارای نظام فرهنگی و اجتماعی مستقلی هستند که در اثر عوامل مختلفی از جمله مسائل طبیعی، اجتماعی، سیاسی شکل گرفته اند با توجه به اینکه زمینه اصلی فعالیت در روستاهای شهرستان لنگرود که به علل مختلف از جمله کوچک بودن واحد های تولیدی، فساد محصولات کشاورزی، عدم وجود امکانات نگهدارنده مانند سرد خانه، کمبود وسائل حمل ونقل، زیادی بار تکفل خانوار و محدود بودن سرمایه گذاری دولت در روستاها و پایین بودن مقدار سرمایه و پس انداز در روستا ها سبب فقر روستاییان شده است. منظور از اعتبارات خرد که در دنیا سابقه 30 ساله دارد این است که به منظور رفع محرومیت فقر، وام های کوچک در اختیار گروه های کم در آمد، جهت انجام فعالیت های کوچک همراه ارائه مهارت و تکنولوژی مورد نیاز قرار می گیرد در صورتی که اقشار کم درآمد روستاها نتوانند درآمد مورد نیازشان را تأمین کنند مهاجرت، تخریب محیط زیست اجتناب ناپذیر خواهد بود. برای کسب درآمد داشتن یک شغل ضروری است و برای کسب شغل نیز امکانات ویژه ای لازم است. قبل از اینکه مردم بتوانند کاری را شروع کنند باید دارای سرمایه باشند وجود سرمایه عامل مهمی است که می تواند عوامل دیگر را نیز تهیه کند از آن جا که اهداف اعتبارات خرد بالا بردن میزان تولید و افزایش اشتغال و تثبیت مالی  مشاغل دارای بحران مالی بالا برای میزان تولید و افزایش سطح در آمد و تواناسازی روستاییان به ویژه برای گروه های آسیب پذیر می باشد. در نواحی روستایی که بیکاری اعم از آشکار و پنهان در سطح وسیعی از اقشار جامعه به خصوص جوانان و زنان روستایی وجود دارد و از طرف دیگراز آن جایی که در صد بالایی از افراد روستایی در نیمه دوم سال در بیکاری به سر می برند ضرورت تأمین اعتبارات جهت ایجاد فرصت های شغلی برای نیروی کار عظیم فراوان روستایی کاملا احساس می شود. این اعتبارات با میزان وام های کوچک می تواند، باعث پدید آمدن فعالیت کوچک و جدید در روستا شوند و از این راه ضمن پدید آمدن اشتغال به دریافت کننده، تسهیلات مورد نظر وضعیت اقتصادی خانوار را با توسعه سرمایه گذاری ها و پس انداز متحول سازد و باعث کاهش بیکاری و وابستگی روستاییان به محصولات کشاورزی از طریق ایجاد مشاغل جنبی  در کنار فعالیت های کشاورزی و توانمند سازی و کمک به کار آفرینی در مناطق روستایی شود.

امروزه با توجه به پائین بودن تمرکز سرمایه در روستاهای ایران ضرورت تحقیق و بررسی اثر بخشی و میزان تأثیر این راهبرد جهت کاهش مشکلات نواحی روستایی ایران امری لازم و ضروری می باشد.

نفت، گاز و مشتقات آن ها نه تنها در برآوردن نیازهای انسان در زمینه سوخت، انرژی و الیاف نقشی بنیادی دارد، بلکه پیدایش و تکامل صنایع گوناگون مهمی را موجب شده اند که به پاره‌ای از آنها اشاره می‌شود. همزمان با پالایش نفت خام، کاربرد موتورهای درون سوز جنبه عمومی به خود گرفت و میلیون ها ماشین بنزین سوز به بازار عرضه شد.
اتم های کربن و هیدروژن به طور حیرت آوری می‌توانند ضمن ترکیب شدن با یکدیگر، تعداد فوق العاده زیادی از ترکیبات هیدروکربنی زنجیری و حلقوی آروماتیکی را به وجود آورند، به طوری که تا کنون هیدروکربنی که در ساختار مولکولی آن ۶۰ اتم کربن شرکت داشته باشد، ردیابی شده‌است. از طرفی با افزایش تعداد اتم های کربن بر تعداد ایزومرهای هیدروکربنی نیز افزوده می‌شود. به طور مثال

 هیدروکربنی که ۳۰ اتم کربن داشته باشد، می‌تواند بیش از چهار میلیارد ترکیب هیدروکربنی ایزومر تشکیل دهد. علاوه بر این، با توجه به اینکه در نفت خام، ترکیبات هیدروکربنی سیر شده نیز فراوان اند، تعداد ترکیب های موجود در آن، فوق‌العاده زیاد و گوناگون است. این گوناگونی با شرکت اتم های دیگر مانند گوگرد، نیتروژن و اکسیژن در زنجیر هیدروکربن ها به مراتب بیشتر می‌شود.

میدان های گازی را می توان به میادین نفتی تشبیه نمود که در آن لایه های نفتی که عمدتا متشکل از هیدروکربورهای C5  به بعد می باشد، درمقایسه با مقادیر گاز قابل استحصال، بسیار کم وجود دارد. با این وجود هنگام بهره برداری از میدان های گازی از هریک از واحدهای تولیدی به مقدار قابل ملاحظه ای مایعات نفتی بدست می آید که در میدان های مختلف متفاوت خواهد بود. بنابراین میعانات گازی یکی از محصولات جانبی استخراج گاز از چاه های گاز می باشند. میعانات گازی مایع‌های هیدروکربنی جداشده از گاز طبیعی اند که در پی تغییرات فشار و دما در گاز تولیدی از میدان‌های گازی، پس از انتقال به جداکننده‌های سطحی حاصل می‌شوند.[1]
شکل 1- 1مراحل جداسازی میعانات گازی از گاز حاصله از میادین گازی [25]
این میعانات از ارزش بالایی برخوردارند و اغلب به عنوان خوراک پالایشگاه ها برای تولید محصول اصلی بنزین و محصولات جانبی از قبیل نفت سفید و گازوئیل و غیره مورد استفاده قرار می گیرند.
میعانات گازی بر خلاف بوتان و پروپان نیازمند شرایط ویژه برای مایع ماندن نیستند و به شیوه‌های مختلف قادر به تبدیل به نفت سبک، بنزین، سوخت جت و غیره هستند. در قیاس با پالایشگاه نفت خام، در پالایشگاه میعانات گازی، فرایندهای تبدیلی و پالایشی كمتر است بنابراین هزینه سرمایه گذاری آن کمتر از هزینه سرمایه گذاری پالایشگاه نفت خام است.
این محصول به دلیل داشتن ارزش حرارتی بالا از اهمیت قابل توجه ای  برای صادرات برخوردار می باشد. به گونه ای که صادرات آن می تواند هزینه سرمایه گذاری اولیه یک پالایشگاه گازی را در ظرف مدت زمان کوتاهی برگرداند به شرط آنکه مشخصه فنی مطلوب را داشته باشد.[26]
کشور ایران با دارا بودن میادین وسیع گازی و با ذخایر قابل برداشت 1/33 تریلیون مترمکعب گاز دارای 18% از گاز کل جهان و دومین کشور در ذخایر گازی تا سال 2012 میلادی می باشد. با توجه به حجم بالای مقادیر گازی، انتظار در برداشت میزان بالایی از میعانات گازی نیز وجود خواهد داشت.
بیشترین میزان تولید میعانات گازی ایران از میدان گازی پارس جنوبی می باشد. این میدان گازی، بزرگ‌ترین منبع گازی است که بر روی خط مرزی مشترک ایران و قطر در خلیج ‌فارس و در فاصله 105 کیلومتری ساحل جنوبی ایران قرار دارد. مطالعات انجام شده نشان می‌دهد که بیش از 14 تریلیون متر مکعب گاز طبیعی و افزون بر 18 میلیارد بشکه میعانات گازی را در خود جای داده است.
بر اساس برآورد موسسه تحقیقات انرژی فکتس،‌ مستقر در هانولولوی آمریکا، ظرفیت تولید میعانات گازی ایران از 95 هزار بشکه در روز در سال 2001، نزدیک به یک میلیون بشکه در روز در سال 2013 خواهد رسید. درحال حاضر 400 هزار بشکه در روز (47700 مترمکعب) میعانات گازی از پارس جنوبی استحصال می گردد که انتظار می رود تا پایان سال 2013 میلادی این عدد به 000/200/1 بشکه در روز افزایش یابد. این درحالیست که به علت عدم وجود ظرفیت های پالایشگاهی درحدود 31000 بشکه در روز از میعانات گازی در حال حاضر به عنوان خوراک پالایشگاه های کشور مصرف می گردد . باتوجه به حجم عظیم میعانات گازی تولیدی در كشور، بررسی كاربردی برای رسیدن به یك مشخصه فنی مطلوب برای این محصول جهت استفاده بهینه بسیار ضروری است.

مبنای قدرت وحیات در دنیای کنونی به میزان برخورداری از علم ودانش باز می­گردد. امروزه غالب جهت­گیری­های دنیا به سمت تولید و توسعه علم و فناوری است و کشورهای توسعه یافته، در حال انتقال از جامعه صنعتی به جوامعی هستند که آن را جامعه اطلاعاتی یا جامعه علمی می­نامند و سلاح علم به سلاحی راهبردی در این کشورها تبدیل شده است. امروزه توسعه علمی نمونه­ای از اقتدار ملی کشور و بستری برای توسعه در کلیه امور است. بالا بردن شناخت و معرفت جامعه در همه زمینه­ها بیش از پیش، نیازمند توسعه علمی است و برای تحقق توسعه علمی باید زمینه تولید علم را فراهم کرد. امروزه نقش تولید علم و انجام پژوهش از یک عامل فزاینده رفاه فراتر رفته و به تنها راه باقی ماندن در عرصه­ی حیات و حضوری مؤثر در دنیای پرتکاپوی تکنولوژی وپیشرفت مبدل شده است.پژوهش و تولید علم از نیازهای مسلم و اساسی هر جامعه­ای می­باشد. بررسی سیاست­ها و برنامه­های توسعه­ی کشورهای صنعتی گویای این واقعیت است که این کشورها به اهمیت و جایگاه علم و فناوری واقف بوده واین دورا محور توسعه اقتصادی، اجتماعی، سیاسی و فرهنگی خود تلقی کرده­اند( نوروززاده،1388).

تلاش برای تولید و توسعه علم با توانمندی و قدرتمندی کشورها در حوزه­ها و عرصه­های مختلف پیوند خورده است. بدین­سان آینده کشورها و توسعه یافتگی آن­ها با تولید علم، بسط و بهره­مندی آن کاملاً مرتبط است و برتری کشورها نسبت به هم به علم، نتایج

 وکاربردهای آن بستگی دارد.بی­تردید می­توان اذعان داشت که استقلال و توسعه هر کشوری به استقلال علمی و فناوری آن وابسته است. تولید علم که خود ناشی از استقلال است اقتصادی پررونق و دانش­محور را رقم خواهد زد. امروزه تولید دانش و ایجاد مهارت­های لازم جهت بهره­برداری ازآن محور یک هدف اساسی وتعیین کننده برای همه کشورهاست. براین اساس ایران نیز مانند سایر کشورها خود را نیازمند پیشرفت در حوزه علم و فناوری می­داند.( همان منبع)

1-1 بیان مسأله

پژوهش در کنار فعالیت­های آموزشی از کارکردهای مهم و مورد انتظار از اعضاء هیأت علمی دانشگاه می­باشدپژوهش همواره باید با جدیت، شكیبایی، مطالعه وسیع، تردید علمی، علاقه و كاوش مستمر همراه بوده و زمینه توصیف، تبین، پیش‌بینی، كنترل پدیده‌ها و گسترش دانایی را فراهم سازد. امروزه پژوهش مهم‌ترین شاخص توسعه‌یافتگی جوامع برای رسیدن به جامعه دانایی محور است و راهی برای به وجود آوردن فناوری، توسعه، پیشرفت و افزایش توان تولید می­باشد. لذا ارج نهادن به مقام پژوهشگران، شناسایی و طرح مشكلات آنان برای ارتقاء سطح پژوهش جزء الزامات به شمار می‌رود(امیری،1381).

آنچه امروز در میان دست­اندرکاران مورد بحث می­باشد این مطلب است که؛ چه عواملی موجب رکود فعالیت­های تحقیقاتی در دانشگاه­های ما می­گردد. عوامل مختلفی مانع تحقق این امر مهم می‌شوند كه از عوامل بازدارندة پژوهش در دانشگاه‌هاواز جمله دانشگاه فرهنگیان می­توان به این موارد اشاره  نمود: عدم اختصاص بودجه كافی به امر پژوهش، وجود چالش‌ها و نگرانی‌های فكری گوناگون برای تأمین هزینه‌های پژوهش،ناآشنایی كافی با روش‌های تحقیق، تردید در كیفیت گردآوری اطلاعات و عدم انسجام در ساختار و یافته‌های پژوهشی، دشواری دسترسی به منابع، بی‌توجهی و یا كم‌توجهی به نیازهای واقعی و روزآمد، كمبود كتاب‌ها و مجلات علمی ـ تخصصی موردنیاز، دشواری استفاده از پژوهش‌های خارجی به دلیل آشنایی كم با زبان انگلیسی(همان منبع)

در تحقیق حاضر نیز مسأله اصلی این است که: اعضاء هیأت علمی دانشگاه به عنوان یک محور اساسی در فعالیت­های پژوهش چه عواملی را به عنوان موانع امر تحقیق وپژوهش مؤثر قلمداد می­کنند؟

2-1 اهمیت موضوع تحقیق وانگیزه انتخاب آن

اعتقاد به اینکه تحقیق وپژوهش در کشور ما ثمردهی اندکی دارد تقریباً مورد قبول واحدهای علمی، محققان، پژوهشگران و حتی مراکزی است که می­خواهنداز این پژوهش­ها بهره گیرند.از آنجا که دامنه تأثیرگذاری وتأثیرپذیری فعالیت­های پژوهشی وتحقیقات علمی در سطح ملی مطرح است به نظر می­رسد برای نهادینه کردن پژوهش می­بایست ابتدا ریشه­ها وعوامل ایجاد بی­علاقگی را در بین پژوهشگران شناسایی نمود وسپس با رفع موانع باز دارنده زمینه ورود عملی واثر بخش این افراد را به فرایند پژوهش ایجاد کرد. سه کارکرد اصلی مجموعه­های دانشگاهی یا نظام آموزشی عالی امروز که یونسکو نیز بر آن تأکید دارد عبارتند از:

• تولید دانش (یا پژوهش)
• انتقال دانش(یا آموزش)
• اشاعه ونشر دانش( یا خدمات)

انجام بهینه هر یک از این وظایف و کارکردها، مستلزم انجام تحقیقات علمی است. عرضه خدمات تخصصی به جامعه تنها از طریق شناخت علمی مسائل آن جامعه و ارائه راه­کارهای علمی موفقیت­آمیز خواهد بود.(صمدزاده،1379)

نیروی انسانی شاغل در بخش پژوهش، از مهمترین منابع یک کشور برای رشد و توسعه است. بررسی امر تحقیقات بدون ارزیابی دقیق این عامل امکان­پذیر نخواهد بود. درحال حاضر به دلایل مختلف اغلب استادان گرایش بیشتری نسبت به آموزش پیدا کرده ودرفعالیت­های خود آموزش را بر پژوهش اولی­تر می­دانند. (علمداری وافشون، 1381).

دانشگاه فرهنگیان در خانواده آموزش عالی کشور دارای مأموریت منحصر به فرد تربیت معلم است پژوهش­های خرد، کلان و فراکلان در خدمت هدف اصلی دانشگاه یعنی ایجاد فرصت­ها و زمینه­ها برای ساخته شدن شخصیت معلمین آینده است.این دانشگاه برجسته­ترین سازمان علمی انسان ساز و مترقی است که لزوم توجه به پژوهش و انجام تحقیقات به­ویژه تحقیقات کاربردی و توسعه­ای در آن محسوس است. پژوهش­محور نمودن دانشگاه نخستین پیش شرط موفقیت علمی در عرصه­های جهانی و بین­المللی محسوب می­شود به نظر می­رسد بررسی موانع پژوهش در دانشگاه اصلی­ترین، مهم­ترین و البته گام نخست در پژوهش­محور نمودن آن محسوب می­شود.

شناخت موانع تحقیق می­تواند با بهبود ارتباط بین محققان واستفاده کنندگان از نتایج تحقیق فرآیند حل مسأله را سهولت بخشیده وعملاً موجب استفاده از یافته­های تحقیق گردد. ( دادخواه و دیگران، 1382).

دراین خصوص موانع باید به صورتی واقع بینانه مورد بحث و بررسی قرار گیرد. بدیهی است واکاوی موانع پژوهش از طریق نخبگان علمی که بیش از هر قشر دیگری با پژوهش وفناوری مرتبط هستند بسیار مفید خواهد بود.در این خصوص استادان دانشگاه اصلی­ترین گروه هستند که می­توانند توانایی، تجربه و ذکاوت خود را در خدمت رفع موانع تحقیق وپژوهش به کار گیرند.

گردشگری از عوامل اصلی توسعه پایدار در سطوح اقتصادی،اجتماعی،فرهنگی و زیست محیطی است (پاپلی و همکاران،1385) و ابعاد مختلف سیاسی،اقتصادی، فرهنگی، هنری و….. زندگی انسان را در سراسر کره زمین تحت تاثیر خود قرار داده و موجب تغییر و تحولاتی در آنها شده است.

گردشگری بزرگترین و پر رونق ترین صنعت جهان است و انتظار می‌رود که در قرن بیست و یکم این صنعت پیشتاز بوده و سیر صعودی آن ادامه یابد(هالوجنکینز،11،1388) در طی 60 سال اخیر،گردشگری از رشد پیوسته ای برخوردار بوده است، به طوری که یکی از بخش های اقتصادی با سرعت بالا در جهان تبدیل شده است.(طیبی،67،1387) بنابر آمار بانک جهانی، در سال 2000 تعداد گردشگران در سر تا سر جهان بالغ بر 701 میلیون نفر بوده و از این جریان گردشگری مبلغی حدود 475 میلیارد دلار به طور مستقیم وارد چرخه اقتصادی جهان شده است.( World Bank, 2002 )

اکوتوریسم گرایش نسبتا تازه در صنعت گردشگری است. محیط طبیعی، معیشت و شیوه های زیست سنتی، چشم اندازها و مناظر زیبای طبیعت،هدف های اصلی و جاذبه های گردشگر پذیر این نوع از گردشگری هستند.به منظور پایداری و توسعه این صنعت،حفاظت از محیط زیست و پاسداری از فرهنگ سنتی در اولویت قرار دارد. اکوتوریست ها که با انگیزه های خاص خود به نواحی طبیعی و بکر کره زمین مسافرت می‌کنند تجارب سودمندی به دست خواهند آورد.(اکبری و قرخلو،1389)

سازمان ملل متحد تصمیم گرفت که سال 2002 میلادی را به عنوان سال بین المللی اکوتوریسم اعلام کند و کمیسیون توسعه پایدار این سازمان (UNEP) و سازمان جهانی گردشگری را موظف به انجام فعالیت هایی در این سال ساخت. هدف از این کار، مرور مجدد تجربیات گذشته در زمینه بوم گردشگری، تشخیص و ترویج انواع اکوتوریسم که در آن ها از اکوسیستمهای در معرض خطر حفاظت می‌شود، تقسیم فوائد حاصل از فعالیت ها با جوامع محلی و احترام به فرهنگ های بومی‌است.(لانزا،320، 2003)

گردشگری طبیعی مسئولانه می‌توانند در تعامل تنگاتنگ با جوامع محلی منجر به پایداری منابع طبیعی و ایجاد معیشت پایدار شود. گردشگری به طور عام و طبیعت گردی به طور خاص می‌تواند با برنامه ریزی درست سودآوری مناسب برای جوامع محلی و حفاظت از منابع طبیعی را تضمین کند و رشد اقتصادی را با روند حفاظت از منابع طبیعی به ویژه در کشورهای در حال توسعه پیوند زد.(سیمین تولایی،1386)

توسعه پایدار پیش نیاز گردشگری پایدار است چرا که توسعه غیر پایدار می‌تواند کیفیت محصولات گردشگری و خدمات مربوطه را تحت الشعاع قرار دهد.(تولایی،1386)

شناسایی و معرفی جاذبه های طبیعی و آثار تاریخی و یادمان های باستانی و فرهنگی ایران از اقدامات موثری است که می‌تواند در توسعه طبیعت گردی و کسب درآمد بیشتر مفید و موثر باشد. این پژوهش بر آن است با شناخت و معرفی جاذبه ها و قابلیت های طبیعی شرق استان هرمزگان گامی‌ارزنده در توسعه این صنعت برداشته که بر مبنای توسعه پایدار است و افق های تازه و امید بخش را در توسعه این

 شهرستانها به ارمغان آورد. شناسایی و معرفی توان های محیطی در شهرستان های جاسک،سیریک و بشاگرد به عنوان مناطق مستعد طبیعت گردی و توسعه اکوتوریسم بر رشد و توسعه این شهرستان ها که بر مبنای توسعه پایدار است می‌تواند به توسعه اقتصادی، اجتماعی و… در این شهرستان ها کمک نماید.

با توجه به اهمیت مطالعات گردشگری و طبیعت گردی و کاربردی بودن این گونه مطالعات، تحقیق حاضر در قالب پایان نامه کارشناسی ارشد با عنوان ((بررسی توان های محیطی جهت توسعه اکوتوریسم بر مبنای توسعه پایدار، مطالعه موردی : شرق استان هرمزگان)).

2-1- انگیزه انتخاب موضوع

شناخت ظرفیت های محیطی شرق استان به عنوان یکی از قطب های اکوتوریسم نیاز به بررسی دقیق تر با زیربنای شناخت ظرفیت با نگاه بر توسعه پایدار دارد. در صورتیکه بتوان این ظرفیت ها را بهتر شناسایی نمود می‌توان برای فایق آمدن بر چالش های اقتصادی فعلی و پیش رو در استان برنامه ریزی بهتری صورت داد.برنامه ریزی اکوتوریسم ظرفیت فوق العاده ای برای شناساندن فرهنگ استان نقش بی بدیلی داشته و از طرف دیگر می‌توان به اقتصاد منطقه کمک موثری شود.

3-1- تعریف مساله و بیان سوال های اصلی تحقیق

توریسم از مهمترین فعالیتهای انسانی معاصر است که همواره با به وجود آمدن تغییرات شگرف در سیمای زمین، اوضاع سیاسی، اقتصادی، فرهنگی، منش و روش زندگی انسانها را دگرگون می‌سازد.( محلاتی،1380 : 13) اکوتوریسم به عنوان گونه ای از صنعت توریسم در چارچوب الگوی فضای گردشگری، دارای قابلیت بسیاری در زمینه تطبیق پذیری محیطی در راستای گردشگری پایدار می‌باشد. ایران کشوری پهناور و با شرایط جغرافیایی متنوع است که این باعث شده است که از نظر زیست محیطی، سیاحتی و اقتصادی قابلیتهای زیادی را در خصوص اکوتوریسم داشته باشد.(سرائی و همکاران، 1389) امروزه صنعت توریسم در دنیا، یکی از منابع مهم درآمد و در عین حال از عوامل موثر در تبادلات فرهنگی بین کشورهاست و به عنوان گسترده ترین صنعت خدماتی جهان حائز جایگاه ویژه ای است، از این رو بسیاری از کشورها در رقابتی نزدیک و فشرده، در پی افزایش بیش از پیش منافع و عواید خود از این فعالیت بین المللی هستند. (کاظمی، 1385 :1)

توسعه پایدار فرایندی است که نیاز گردشگران فعلی و جامعه میزبان را تامین نموده و در عین حال موجب حمایت از این نیاز و تقویت آینده آن می‌شود. فراهم کردن شرایط برای توسعه پایدار مستلزم آن است که این مفهوم به بخشی از ذهن ناخودآگاه ما مبدل شود و نیاز به همت والای کلیه اقشار یک جامعه دارد و منحصر به تلاشهای بخش تحصیل کرده جامعه یا یک صنعت خاص نمی‌باشد. توسعه پایدار مساله ای نیست که در روز یا وقت به خصوصی مناسبت داشته باشد. برای توسعه پایدار چهار مطلب باید مورد توجه قرار گیرند که عبارتند از:

1) اصولی که سیاست های توسعه پایدار بر مبنای آن قرار داده می‌شوند.

2) زمینه های مهم توسعه پایدار که در مورد صنعت گردشگری کاربرد دارد.

3) چگونگی تقسیم مسئولیت های توسعه پایدار.

4) تدوین دستور کاری برای اقدامات توسعه پایدار در بخش گردشگری (رنجبریان و همکاران،1384).

در دنیای امروز با توجه به اینکه بسیاری از مردم در بافت مدرن جوامع به دنبال فعالیت هایی می‌گردند که آنها را با طبیعت مرتبط کند، گردشگری نیز رویکرد گسترده ای به موضوع طبیعت گردی پیدا کرده است. بنابراین بررسی در این زمینه ضروری به نظر می‌رسد و می‌توان اذعان داشت که در طرح های جامع کشور جای این شاخه خالی است (نکوئی صدری، 1384 : 76)

استان هرمزگان یکی از 31 استان کشور جمهوری اسلامی‌ایران است که در جنوب کشور و بین مختصات جغرافیایی 25 درجه و 30 دقیقه تا 28 درجه و 53 دقیقه عرض شمالی و 52 درجه و 44 دقیقه تا 59 درجه و 16 دقیقه طول شرقی از نصف النهار گرینویچ واقع شده است.

شهرستان بشاگرد به مرکزیت شهر سردشت در فاصله قریب 400 کیلومتری شمال شرق بندرعباس و در مختصات جغرافیایی 57 درجه و 23 دقیقه تا 59 درجه و 2 دقیقه طول شرقی و 26 درجه و 4 دقیقه تا 26 درجه و 58 دقیقه عرض شمالی قرار دارد. این شهرستان از شمال به استان کرمان، از شرق و شمال شرقی به استان سیستان و بلوچستان، از جنوب به شهرستان جاسک، از غرب به شهرستان سیریک و از شمال غربی به شهرستان میناب محدود می‌شود. این شهرستان با 92096 کیلومتر مربع، 3 بخش،2 شهر، 6 دهستان و 208 آبادی حدود 5/12 درصد از کل مساحت خاکی استان هرمزگان را تشکیل می‌دهد و چهارمین شهرستان استان از نظر وسعت محسوب می‌گردد. بر اساس نقشه پهنه بندی اقلیمی‌استان، این شهرستان دارای اقلیم خیلی خشک و خیلی گرم بوده و دارای تابستانی گرم و زمستانی معتدل است. بشاگرد به سبب مجاورت با دریا، نزدیکی به دشت، و نیز کوهستانی بودن دارای گونه های متفاوت آب و هوایی است. در کرانه های دریای عمان گرما شدت زیاد دارد و وجود رطوبت بر ناسازگاری هوا می‌افزاید در این سرزمین انواع مرکبات و میوه های گرمسیری مانند : موز،انبه، زیتون، خرما، پنبه، ذرت، برنج و گندم به عمل می‌آید. طبیعت بکر بشاگرد موقعیت مناسبی برای پرورش دام فراهم می‌آورد و به همین سبب دامداری در این مناطق رونق دارد اما دامداری در آن به شکل سنتی انجام می‌شود و صرفه اقتصادی ندارد و تنها نیاز خانواده را برآورده می‌کند. در این منطقه همچنین گیاهان صحرایی مختلف و متنوعی می‌رویند که سالها استفاده طبی و خوراکی کشاورزی و دامداری در بشاگرد به علت سنتی بودن تاکنون صرفه اقتصادی نداشته است. بشاگرد سرزمینی دارای ارتفاعات و پستی و بلندیهای بسیار است که از جمله مهم ترین ارتفاعات آن می‌توان رشته کوه آهویری اهون، کوه مهراب در شمال غرب و گور کوه گا فر و بند مارز را نام برد.

بشاگرد به علت استقرار در اراضی بلند و مرتفع تنها محلی است که هوای آن به نسبت خنک و معتدل است و چشمه های متعدد حوالی آن حاکی از وجود آب فراوان است. شهرستان جاسک به مرکزیت بندر جاسک یکی از شهرستان های تابعه استان هرمزگان بوده که تقریبا مختصات جغرافیایی آن بین 57 درجه و 10 دقیقه تا 59 درجه و 16 دقیقه طول شرقی و 25 درجه و 23 دقیقه تا 26 درجه و 13 دقیقه عرض شمالی است. شهرستان جاسک با 42/11141  کیلومتر مربع 34/15 درصد مساحت استان را در برگرفته و دارای 2 بخش، 1 شهر و 5 دهستان می‌باشد. این شهرستان دارای 178 آبادی بوده که 164 آبادی آن دارای سکنه و 14 آبادی نیز خالی از سکنه است. این شهرستان از جهت شرق و شمال شرق با استان سیستان و بلوچستان و از جانب شمال به شهرستان بشاگرد و از منتهی الیه شمال غربی به شهرستان سیریک محدود می‌شود. آب و هوای شهرستان جاسک، گرم و خشک بوده و دارای تابستانی گرم و زمستانی معتدل است. دما در این شهرستان به ندرت صفر درجه می‌رسد. براساس نقشه پهنه بندی اقلیمی‌استان هرمزگان، این شهرستان دارای اقلیم خیلی خشک، خنک تا خیلی گرم بوده است. شهرستان جاسک به دلیل وجود و دارا بودن حدود 370 کیلومتر مرز دریایی و با برخورداری ساحل مناسب، وجود خورهای متعدد فعالیت های شیلاتی به عنوان یکی از اصلی ترین پایه های اقتصادی شهرستان بوده و با توجه به استعدادهای موجود سرمایه گذاری  توسط بخش خصوصی و دولت برای توسعه فعالیتهای صیادی صورت گرفته است که مقایسه تعداد شاغلین و ارزش افزوده ایجاد شده در بخش صیادی با دیگر بخشهای اقتصادی به خوبی نشان می‌دهد که شیلات بخش غالب اقتصادی شهرستان است که با بررسی روند تولیدات و اشتغال در بخش های مختلف اقتصادی نشان از تقلیل ظرفیت و کاهش تولید و اشتغال در بخش های شیلات دارد. مهمترین محصولات شهرستان جاسک شامل خرما و صیفی جات می‌باشد. این منطقه به دلیل دوری از مرکز استان محرومترین شهرستانهای استان وحتی کشور محسوب      می‌شود. شرایط اقتصادی و معیشتی این منطقه با میانگین های کشور فاصله زیادی دارد به دلیل ضعف شدید کاهش ذخایر دریایی، پاره ای از مسائل فرهنگی،زیرساختها از لحاظ موقعیت اجتماعی، اقتصادی، سیاسی و جغرافیایی در سالهای پیش از پیروزی انقلاب اسلامی‌به دلیل بی توجهی به این منطقه شهری باعث گسترش فقر در این شهرستان شده است. (گزارش اقتصادی اجتماعی شهرستان جاسک،1388)

شهرستان سیریک به مرکزیت شهر سیریک در تقسیمات کشوری یکی از شهرستان های استان هرمزگان است این شهرستان در جنوب شرقی استان و در فاصله 160 کیلومتری جنوب شرق بندرعباس و در مختصات جغرافیایی 56 درجه و 57 دقیقه تا 57 درجه و 32 دقیقه طول شرقی و 26 درجه و 6 درجه و 6 دقیقه تا 26 درجه و 58 دقیقه عرض شمالی، قرار دارد. این شهرستان از شمال و شمال شرقی به شهرستان میناب، از جنوب به شهرستان جاسک، از جنوب شرقی به شهرستان بشاگرد و از غرب به دریای عمان محدود می‌شود. این شهر تا سال 1386، جزو توابع شهرستان میناب بود که در این سال، به عنوان دوازدهمین شهرستان استان هرمزگان مستقل شد. شهر سیریک بر ساحل دریای عمان بنا شده و موقعیت بندری دارد. شهرستان سیریک با 2/2327 کیلومتر مربع، 2 بخش،2 شهر، 4 دهستان و 79 آبادی، حدود 2/3 درصد از کل مساحت خاکی استان هرمزگان را تشکیل می‌دهد. براساس نقشه پهنه بندی اقلیمی‌استان هرمزگان، شهرستان سیریک دارای اقلیم  بحری ضعیف، خیلی خشک، خشک تا خیلی گرم می‌باشد. در این اقلیم، معدل درجه حرارت سالیانه بسیار بالا بوده و دارای تابستان های گرم و مرطوب و زمستان های معتدل می‌باشد و درجه حرارت هیچ گاه به صفر نمی‌رسد. منشا بارندگی های این منطقه به موج های کوتاه جبهه سرد و بادهای موسمی‌وابسته است، این جریان ها در فصل زمستان از جانب غرب و جنوب غرب به مناطق خلیج فارس و دریای عمان نفوذ کرده و هر اندازه بار رطوبتی آنها زیادتر باشد، به همان اندازه بارندگی های بیشتری را ایجاد می‌کنند.

محصولات کشاورزی این شهرستان به دلیل وضعیت خاص جغرافیایی و وجود خشکسالی های متعدد و سایر شرایط اقلیمی‌از تنوع زیادی برخوردار نبوده و به غلات، حبوبات، انواع سبزیجات، محصولات جالیزی،انواع توتون و تنباکو، یونجه،مرکبات و خرما، محدود می‌شود. شهرستان سیریک از دیرباز به عنوان یکی از مهمترین کانون های فعالیت صید و ماهیگیری در کشور شناخته شده است و فعالیت های شیلاتی، همواره یکی از مهمترین فعالیت های کسب و کار جمعیت شهرستان جاسک بوده است. (گزارش اقتصادی اجتماعی شهرستان سیریک،1388)

بنابراین با توجه به مشکلات عدیده که در این سه شهرستان بیان شده شامل فقر، بیکاری و معیشتی یکی از راههای موثر در جهت رفع این مشکلات توسعه گردشگری با توجه به استعدادهای بالقوه در این سه شهرستان می‌باشد از آنجا که مناطق طبیعی نقش مهمی‌را در بهبود تولیدات گردشگری ایفا می‌کند (Rieraf font ,2000:97) و می‌توانند به سایر تلاشهای قابل ملاحظه و سرمایه گذاری جهت بالا رفتن میزان گردشگر و جذابیت مقاصد گردشگری معین اضافه گردند(Ritchie and crouch,2002:2)

علی رغم این موضوع در قدم اول این سوال پیش می‌آید که آیا این مناطق دارای جاذبه های گردشگری کافی هستند تا با اتکا به آن ها بتوان به توسعه اکوتوریسم رسید ؟و همچنین آیا می‌توان با توسعه اکوتوریسم در شرق استان هرمزگان به توسعه پایدار رسید؟