پایان نامه - مقاله - تحقیق

1- ضرورت تحقیق

یکی از مهم ترین اندیشه های هر شخص در زندگی فردی و اجتماعی ، ایجاد شرایط مطلوب برای تامین آتیه و پیشگیری از عواقب نا مطلوب حوادث ناخواسته به منظور نیل به آرامش خاطر است. با توجه به اینکه انسان ها هر روز با مشکلات متعددی رو به رو بوده و در معرض خطرات گوناگون قرار می گیرند ، صنعت بیمه یکی از پدیده هایی است که جوامع بشری در عصر جدید روز به روز استقبال بیشتری از آن می کنند و با زیر پوشش بیمه قرار دادن خود ، تأمین منبع مالی در شرایط سخت آتیه را تضمین می نمایند .

هر چه روابط اجتماعی وسیع تر و پیچیده تر می شود ، تواتر و شدت خطراتی که زندگی انسانی را تهدید می کند افزایش می یابد ، زیرا تکنولوژی و یا هر وسیله جدیدی که وارد زندگی انسان می شود ، خطرات جدیدی را هم برای بشر به ارمغان می آورد و چه بسا همین خطرات ، که بشر قدرت جلوگیری از آن را ندارد ، باعث بروز فجایع غیر قابل جبرانی گردد .

انسان‌از آغاز پیدایش‌جوامع‌انسانی‌، در جستجوی‌غریزی‌به‌دنبال‌تأمین های‌جسمی‌، اقتصادی ‌، اجتماعی‌وسیاسی‌بوده‌است‌.  باتوجه‌به‌همین‌نیاز بوده‌كه‌شركت های‌بیمه‌با ارائه‌طرح های‌متفاوت‌و ابتكاری‌متناسب‌با نیازهای ‌جوامع‌انسانی‌درپی‌تأمین‌و تسهیل‌این‌غریزه‌ثبات‌مالی‌و اقتصادی‌برآمدند تا در زمان‌بروز حادثه‌ناگوار، شیرازه ‌اقتصاد خانواده‌ها از هم‌نپاشد و افراد وابسته‌به‌شخص‌متوفی‌و یا حادثه‌دیده‌بتوانند از مزایای‌این‌تأمین‌اقتصادی‌بهره‌مند شوند.

در میان انواع بیمه ، بیمه های اشخاص یکی از مهمترین عقدهای بیمه ای به شمار می آید که آثار اقتصادی بسیار سودمندی را برای افراد و

 جامعه ایجاد می نماید . اصولا یکی از نشانه های پیشرفت جوامع بشری و شاخص های رفاه اجتماعی را می توان توسعه و گسترش بیمه های اشخاص دانست ، زیرا میزان حق بیمه سرانه افراد هر جامعه ، گواهی بر رشد و پویایی آن است .

بیمه های اشخاص برخلاف بیمه های خسارتی ، پیرو اصل غرامت نیست . لذا بیمه های اشخاص دربرگیرنده بیمه هایی است که موضوع آن ها دادن تأمین به اشخاص در مقابل هزینه های احتمالی یا بار مالی ناشی از وقوع یک ریسک فردی مشخص باشد که این بار مالی به وسیله بیمه گر و بیمه گذار در زمان انعقاد قرداد بیمه به طور مقطوع تعیین می شود .

بیمه عمر که مهمترین نوع  بیمه های اشخاص است  را می توان نوعی سرمایه گذاری تلقی نمود که افراد برای مصون ماندن از هرگونه تشویش خاطر در خصوص تأمین زندگی و اضطراب تغییر شرایط درآمدی و اقتصادی خانواده ، به آن روی می آورند .  بیمه عمر به طور اصولی یک عمل فردی پیش بینانه است و اغلب آن را یک قرارداد تأمین آتیه نیز می گویند . بیمه عمر عالی ترین تجلی روح همکاری و تعاون بین افراد بشر است و این سازوکار قادر است که ضرر و زیان های مالی ناشی از فوت نان آور خانوار را تا حدودی جبران نماید و در واقع تدبیری است که انسان می اندیشد تا در زمان بروز حوادث ناگوار بتواند کیان خانواده را از تنگناهای اقتصادی رهانیده و یا در زمان پیری منبع مالی مناسبی برای خود گردآوری نماید .

بیمه عمر قراردادی است که به موجب آن بیمه گر در قبال قسط هایی که دریافت می نماید متعهد می شود که مبلغی از مال را به بیمه گذار یا شخص ثالث بپردازد . مبلغ مورد بیمه یا در صورت وفات شخص بیمه شده ( به ورثه متوفی ) یا در صورت زنده بودن بیمه شده ، پس از انقضای مدت تعیین شده به خود بیمه شده پرداخت می شود و نحوه پرداخت مبلغ بیمه ای ، حسب توافق طرفین می باشد .

بیمه عمر یکی از عقود مستحدثه ای است که فقهاء و حقوقدانان آن را در کنار دیگر انواع بیمه ، مورد بحث و بررسی قرار داده و برای تطبیق آن با موازین فقهی ، بر اساس مبناهای مورد قبول خود ، راه حل های مختلفی را برا ی تصحیح عقد بیمه عمر ارائه داده اند .

عده ای از فقهاء و حقوقدانان عقود را توقیفی می دانند و معتقدند که عقود صحیح فقط منحصر در عقودی است که در زمان شارع بوده است و بنابراین تنها عناوینى از عقود كه در ادله به آن ها تصریح شده صحیح و مشروع‏اند و عقدهاى جدید با مضامین جدید باید به آن ها ارجاع داده شود . این عده بر اساس همین مبنای فقهی ، سعی کرده اند که عقد بیمه عمر را در چهارچوب یکی از عقود معهود و معین فقهی قرار داده تا در سایه آن عقد حکم به صحت بیمه عمر نمایند . از جمله عقودی که سعی کرده اند بیمه عمر را با آن تطبیق دهند ، ضمان ، صلح ، هبه ، جعاله و مضاربه می باشد .

برخی از فقهاء و حقوقدانان نیز نظریه عدم توقیفی بودن عقود را قبول دارند و بر این اساس عقود شرعی را منحصر به عقود معهود و معین فقهی ندانسته و هر نوع عقد و قراردادی که بین متعاقدین ، مطابق با عمومات و اطلاقات ادله معاملات تحقق یابد ، صحیح و مشروع می دانند ، هرچند که در قالب یکی از عقود متعارف فقهی نبوده باشد .

از آنجایی که صحت هر عقد و قراردادی به لحاظ حکم شرعی متوقف بر این است که واجد شرایط عمومی قراردادها و بریء از موانع صحت عقد باشد ، عده ای از فقیهان و صاحب نظران حقوق اسلامی ، عقد بیمه عمر را دارای اشکالاتی می دانند که صحت آن را دچار تردید می سازد . غرر ، تعلیق ، قمار ، ربا ، ضمان مالم یجب بودن و منافات با اصل شخصی بودن قراردادها ، از جمله اشکالاتی است که در عقد بیمه عمر مطرح است .

در این تحقیق کوشش می شود که با تحلیل فقهی دو نظریه توقیفی بودن و عدم توقیفی بودن عقود ، بر اساس هر یک از این دو نظریه ، راه حل های تصحیح عقد بیمه عمر مورد واکاوی قرار بگیرد . بر این اساس پس از این که در فصل اول به بیان ماهیت بیمه و بیمه عمر پرداختیم ، در فصل دوم بر طبق نظریه توقیفی بودن عقود ، بیمه عمر را به عقود معهود فقهی تطبیق داده و میزان سازگاری بیمه عمر با آن عقود را بررسی می نماییم و در نهایت در فصل سوم بر طبق نظریه عدم توقیفی بودن عقود ، بیمه عمر را به عنوان یک عقد مستقل فقهی مطرح کرده و به تحلیل میزان سازگاری آن با عمومات و اطلاقات صحت عقود ، می پردازیم و با رفع اشکال و یا ارائه پیشنهاد ، سعی داریم سازگاری عقد بیمه عمر با موازین فقهی امامیه را نتیجه بگیریم .

با عنایت به استقبال روزافزون افراد جامعه از انواع متنوع بیمه های عمر و دغدغه شرعی بودن آن از سوی صاحبنظران و استفاده کننده گان این نوع بیمه ، ضرورت تحقیق و پژوهش درباره این موضوع ، تبیین و مشخص می گردد . این پژوهش اهداف زیر را دنبال می کند :

1-    بیان سازگاری بیمه عمر با مبانی فقهی امامیه

2-    ایجاد اطمینان و آرامش از شرعی بودن بیمه عمر برای افراد جامعه اسلامی که از این نوع بیمه استفاده می کنند .

3-    کمک به سازمان ها و شرکت های بیمه ای برای انطباق قراردادهای بیمه ای خود با مبانی شرعی.

روش گردآوری اطلاعات در این پژوهش از طریق فیش برداری دستی و الکترونیکی و با استفاده از منابع کتابخانه‌ای مکتوب و الکترونیکی صورت گرفته است و روش تحلیل داده ها نیز به صورت تحلیلی – توصیفی می باشد .

اندیشه‌ی تقریب بین مذاهب و وحدت امت اسلامی، تنها از ناحیه‌ی دانشمندان بزرگ اسلامی که دارای مؤلّفه‌های این اندیشه به معنای واقعی هستند می‌تواند ترویج شود و با صرف شعار و بیان و گفتار ظاهری هرگز عملی نمی‌گردد. شیخ طوسی از جمله علمای بزرگ اسلامی است که تمامی زمینه‌های لازم برای تقریب را به تمام و کمال داراست؛ زمینه‌هایی چون عقل‌گرایی، دوری از جمود فکری، آزاداندیشی و پرهیز از تعصب قومی و نژادی و… که برای وارد شدن در جریان تقریب داشتن چنین زمینه‌هایی ضروری است.

شیخ طوسی ضمن حفظ عقاید شیعی خود؛ در مباحث فقهی. کلامی و تفسیری هرجا که زمینه‌ی وحدت و تقریب بین امت اسلامی وجود

 داشت، وارد عمل می‌شد و بدون هیچ پروایی به بیان موضوع و طرح مسأله می‌پرداخت. برترین فکر تقریبی شیخ را می‌توان در کتاب «الخلاف» او به عینه یافت.

برگزاری کرسی درس مشترک بین شیعه و سنی در بغداد و استقبال چشم‌گیر علمای بزرگ از این اقدام، بی‌شک جزء بی‌نظیرترین اقدامات یک عالم دینی در جهت تقریب و وحدت امت اسلامی در جامعه آن روز تلقی می‌شود که خوشبختانه بعد از قرن‌ها ترویج و توسعه‌ این اندیشه، امروز ثمراتش در حال ظهور و بروز است. یکی از مواردی که در کتاب خلاف به آن پرداخته شده است مساله سلف بوده است.

بیع سلف عبارت است از فروش مال موصوف كلى كه در آینده تسلیم مشترى شود درمقابل مال دیگرى، كه به اعتقاد مشهور فقها، باید در مجلس عقد به قبض فروشنده درآید والا بیع باطل است. اما ضرورت قبض ثمن مورد اتفاق همگان نیست و به همین جهت در تعریف بیع سلف نیز اختلاف نظر وجود دارد. ما در همین مبحث با تفصیل بیشترى در این باره گفتگو خواهیم كرد.  در بیع سلف نیز مانند سایر انواع بیع، قواعد عمومى قراردادها ازجمله اهلیت طرفین، توافق دو اراده، مشروعیت جهت معامله و معلوم بودن مورد معامله از شرایط اساسى است و علاوه بر آن در این نوع بیع همگان گفته اند كه معلوم بودن به ذكر جنس و وصف و مقدار و تعیین مدت تسلیم مبیع است. در روایات نیز همین امور مورد تاكید قرار گرفته است؛ لیكن شروط دیگرى نیز از یك مقطع خاص زمانى به بعد به شرایط بیع سلف افزوده شده است كه از جمله آنها، لزوم قبض ثمن در مجلس عقد است در حالى كه در روایات نه تنها به آن تصریح نشده بلكه از مفاد برخى از آنها عدم لزوم آن نیز استنباط مى شود.

، بیان مسأله، فرضیّه‌ها، اهداف و پیشینة تحقیق است.

بخش دوم شامل سه فصل است:

فصل اوّل (سطح زبانی) به سه زیر فصل آوایی، لغوی و نحوی تقسیم شده است.

در فصل دوم (سطح ادبی) صور خیال و صناعات بدیع معنوی پرکاربرد در دیوان هردو شاعر، مورد بررسی قرار گرفته و قالب‌های شعری هر دو دیوان در پایان این فصل آمده است.

در فصل سوم (سطح فكری) بازتاب اوضاع زمانه، بدبینی و خوشبینی شاعران، روح ملّی گرایانه و اندیشه‌های مشترك هر دو شاعر بررسی و اختلاف مشرب فكری آنان عنوان شده است.

نتایج این تحقیق بیانگر این است که:محوی در سطح‌های زبانی و ادبی از حافظ تأثیر پذیرفته است ،امّا در سطح فكری از حافظ متأثر نیست وبا او در مشرب عرفانی تفاوت دارد

در این تحقیق از 75 كتاب و 11 مقالۀ مجلات علمی- پژوهشی بعنوان منبع استفاده شده است كه در بخش منابع و مآخذ فهرست آن ها آمده است .

ضمایم، پیوست‌ها و نمودار‌ها خلاصه ای از مباحث مورد تحقیق را به تصویر كشیده است.

بخش اول: کلیات

ملا محمّد بن عثمان بالخی (1246-1324ه‍.ق) شاعر کرد زبان اهل سلیمانیه و متخلص به « محوی» اشعار خود را به زبان های کردی و فارسی سروده است، او در این سرایش به دیوان اشعار سرایندگان قبل از خود نظر داشته و از دیوان ها بهره‌ها برده است. تامّل و تفحّص در دیوان او مؤید این است که: به طور مستقیم یا غیر مستقیم از سخنان شاعران پارسی‌گوی ایران مخصوصا « حافظ » استفاده نموده و این بهره جویی به شیوه‌های مختلف (تضمین، تخمیس، نقل به مضمون و ….)دردیوان کردی_ فارسی او نمود یافته که در خور توجّه و تامّل

 است.

بسامد بالای مضمون‌های شعری حافظ و نمود گستردۀ واژگان و ترکیبات زیبای او دردیوان محوی، نگارنده را بر آن داشت تا اشعار این دو شاعر را از منظر  سبک شناسی با هم مقایسه کند و در ضمن آن به تاثیر پذیری‌های محوی از حافظ اشاره نماید.

با توجّه به این که محوی بخش اعظم اشعارش رابه زبان کردی سروده است، قبل از مقایسه اشعار این دو شاعر، توضیح موارد ذیل(در حد وسع رساله) ضروری به نظر رسید:

– زبان، خط و ادبیّات کردی

– محوی و شاعران پارسی گوی ایرانی

– محوی و شعر او

– شاعران کرد و زبان فارسی

– شاعران کرد و حافظ

– پشینۀتاثیر و تأثّر در ادبیّات

زبان کردی:

 زبان یکی از توانایی‌های ذهن انسان است که خداوند همچون سایر نعمات به او ارزانی داشته است، زبان شناسان تعاریف متعددی در این زمینه ارائه داده‌اند  و هر یک با توجّه به تخصص  و پژوهش خود به اظهار نظر در این زمینه پرداخته‌اند،  امّا آنچه که برای بشریّت مهم به نظر می‌رسد نقش ارتباطی آن است که همچون پلی گذشتگان و آیندگان را بهم می‌رساند. ما عمدتاً به وسیلۀ زبان ارتباط برقرار می‌کنیم، وبه کمک زبان تفکر و استدلال می‌نماییم وبا بیانی خلّاق، زبان را بر تن تخیّل خود می‌پوشانیم.

 زبان کردی نیز به عنوان یکی از زبان های زندۀ دنیا همواره مورد توجّه مستشرقان و پژوهشگران قرار گرفته است و درمورد آن و لهجه‌های مختلفش تحقیقات زیادی انجام شده است.

ولادیمیر مینورسکی (1877-1966)، مستشرق بزرگ و نامدار روس، زبان کردی را از خانوادۀ زبان های آریایی می‌داند و آن را با زبان اوستایی به طور مستقیم ارتباط می‌دهد.

او بر این باور است که زبان کردی مانند قسمت اعظم لهجه‌های جدید فارسی بیشترین ارکان تشکیل و تکوین خود را از زبان مادی قدیم گرفته است و آن را به سه لهجۀ جنوبی ،شرقی و غربی تقسیم می‌کند[1].

 محمّد مردوخ کردستانی (1256-1354ه.ش) زبان اوستا، زبان مادها و زبان کردی مکری را همانند  می‌داند و می‌نویسد:

” آنتوگرافی (علم قومیت) و اکثر تواریخ هم مصرح اند به این معنی که زبان مادها همین زبان کردی مکری بوده است. چنان که زند و اوستا که به زبان مادی نوشته شده، خیلی نزدیک به لهجه مکری و یا همانند زبان مکری است. [2] “

 او لهجه‌های جدید کردی را شامل: لولو،کرمانجی،گورانی ،لری ،کلهری و گیلی می‌داند[3]. واین لهجه‌های کردی با زبان پهلوی قرابت و نزدیکی دارند،لهجۀ لری نزدیک ترین لهجۀ کردی به زبان پهلوی است، پس از لری زبان کلهر به زبان پهلوی نزدیک تر است، سپس گوران بعد اورامی و گیلکی و پس از آن ها کرمانجی با زبان پهلوی قرابت دارد. [4]

  امروزه در مناطق مختلف کرد نشین لهجه‌های متفاوتی وجود دارد و مردم هر منطقه با لهجۀ مخصوص خود تکلّم می‌کنند و تا حدود زیادی لهجه‌های همدیگر را درک می‌کنند. گسترش وسایل ارتباط جمعی در نزدیک تر کردن لهجه‌ها و درک بیشتر آن ها تاثیر مستقیمی دارد.

خط کردی:

تاریخ پیدایش خط، به درستی معلوم نیست.این اندازه روشن است که نخستین نوشتار‌های انسان بسیار ساده و ابتدایی بوده است،به این معنی که با طرزی به دور از ظرافت، تصویر چیز‌ها را می‌کشیدند

 و به این ترتیب مقصود خود را به دیگران می‌فهماندند. به این نوع خط ((خطّ تصویری))  می‌گویند که هنوز هم در میان برخی از اقوام، نشانه‌هایی از آن بر جای مانده است.

خطّ تصویری به تدریج تکامل پیدا کرد و پس از گذشتن از مرحلۀ علامت نویسی (معنی نگاری) به مرحلۀ الفبایی قدم گذاشت.الفبا برای اولین بار میان فنیقی‌ها یعنی اقوامی که حدود سه هزار سال قبل از میلاد، در سرزمین فنیقی(لبنان کنونی و حوالی آن) سکونت داشتند، رواج پیدا کرد و از آن جا به سایر جاها پراکنده شد. ایرانیان چند صد سال پیش از میلاد-یعنی در دوره پادشاهی مادها- علامت‌های میخی بابلی را اقتباس کردند و مانند فنیقی‌ها، از آن الفبایی مستقل ترتیب دادند.[1]

در مورد خطّ کردی، پژوهشگران و محققان نظرات متفاوتی دارند بعضی بر این باورند که:

کردها دارای خطّ مخصوصی نبوده‌اند. هنگام ایجاد خطّ میخی، کردها و پارس‌ها هردو بالاتفاق تحریرات خود را به خطّ میخی نوشته‌اند. نولدکه می‌گوید: اگر کتیبه‌هایی از کردان به دست بیاید، تصوّر می‌رود که از حیث زبان و خط عین کتیبه‌های شاهان هخامنشی باشد. (تتبعات راجع به ایران قدیم) در کتاب شوق المستهام فی معرفه رموز الاقلام، تالیف احمد ابن ابی بکر بن وحشیه نبطی کلدانی، مذکور است که: در حدود قرن دهم قبل از میلاد ،یک نفر ماسی سوراتی نام، حروفی را بر طبق مخارج ابجدی اختراع کرده و با آن، افکار خود را رقم کرده است. بعد اکرادهم غالبا با همان حروف کتابت کرده‌اند. حروف مذکور که مشهور به حروف ماسی سوراتی است، تقریبا شبیه به حروفی است که در قرن ششم میلادی اختراع شده است و آن را حروف آوستایی  می‌گویند. تانزدیکی‌های فجر اسلام حروف کردی ماسی سوراتی در میان اکراد معمول بوده و در عین حال خطّ یونانی و خطّ آرامی سریانی راهم اکراد به کار برده‌اند.

پس از غلبه و توسعۀ اسلام، حروف کردی، میخی و آرامی و یونانی به کلی متروک و به جای آن ها حروف کوفی معمول گردیده است. قرآنی که فعلا در قریۀ نگل، محال کلاترزان سنه دژ موجود و تاریخ آن قرن دوم می‌باشد، به خط کوفی می‌باشد، پس از آن خط نستعلیق دایر شده است.[2]

تمام آثار مکتوب کردی، اعم از کتاب‌های ادبی ،علمی، تاریخی، مذهبی و… با رسم الخط و الفبای عربی نوشته شده‌اند  و امروزه نیز کلیۀ مکاتبات کردی با این خط نگارش می‌یابد و این خط همچنان مرسوم و متداول است.

عدّه‌ای بر این عقیده‌اند  که رسم الخط عربی توانایی نشان دادن تمام واج‌های زبان کردی را ندارد و پیشنهاد می‌کنند الفبای لاتین جانشین این خط گردد[3]. گروهی نیز با این پیشنهاد مخالفند و برای مخالفت خود دلایلی بیان می‌کنند که در ذیل به بعضی ازآن ها اشاره می‌شود:

1- آثار مکتوب کردی که سند و مدرک معتبری برای پیشینۀ غنی زبان و ادبیّات کردی است با این خط نگارش یافته است، در صورتی که الفبای لاتین جانشین الفبای عربی شود، آیندگان از این میراث گران بها و ارزشمند بی نصیب خواهند شد.

2- الفبای لاتین نیز از نشان دادن بعضی واج‌های زبان کردی عاجز است، برای نمونه هنوز نشان های ثابت برای واج‌های «ﺋ» و «ع» مشخص نشده است.

1ـ تاریخ ادبیّات ایران، یاحقی، محمد جعفر، ص9

2- تاریخ مردوخ، مردوخ کردستانی، محمد، ص52

3- بؤ ضی دةبیَ بة ئةلف و بیَ لاتین بنووسین؟ توانا، قادر، ص 10

1ـ کرد، تاریخ، زبان، فرهنگ، مینورسکی، ولادیمیر، مترجم محمد رئوف یوسفی‌نژاد، صص 63و64

2ـ تاریخ مردوخ، مردوخ کردستانی، محمد، ص 54

3ـ همان،ص، 56

4ـ همان، ص ،57

:

بی‌توجهی شاهان صفوی نسبت به ادب غنایی سبب مهاجرت شاعران ایرانی به سرزمین هند شد و دلیل دیگر این مهاجرت این بود كه شاهان گوركانی با تشویق و ترغیب شاعران فارسی زبان محفل شعر و شاعری را گرم نگه داشته بودند و این باعث به وجود آمدن سبك هندی با مشخصه‌های خاص خود شد كه از جمله‌ی ویژگی‌های آن نازك خیالی، دقت نظر، ظرافت در گفتار، توجه به زبان كوچه و بازار و … می‌باشد، نظیری نیشابوری از جمله شاعرانی است كه از سبك هندی پیروی كرده و دیوان او مشتمل بر 564 غزل می‌باشد كه در تك تك غزلیاتش ویژگی‌های خاص سبك هندی را گنجانده است.

      این پایان‌نامه پژوهشی در صور خیال غزلیات نظیری نیشابوری است، برای بررسی جنبه‌های زیبایی شناختی و ویژگی‌های صورخیال، ابتدا شواهد تمام صورت‌های خیالی استخراج گردیده و بسامد هر كدام از انواع مختلف صور خیال مشخص شده است، در ارزیابی جلوه‌های هر كدام از آن صورت‌های خیال انگیز در غزلیات نظیری نیشابوری، ابتدا تعریف آنها مطابق آن چه در میان علمای علم بیان مشهور است ارائه شده است. در هر فصل تلاش شده تا كاربرد هر كدام از انواع صورخیال، برای خواننده معلوم گردد. از آنجا كه استشهاد ابیات و شواهد زیاد، موجب گسیختگی رشته‌ی اندیشه‌ی خواننده و افزایش حجم پایان‌نامه می‌شد، تنها به ذكر چند شاهد مثال به همراه تصویر آن بسنده كرده و در پایان برای جلوگیری از تكرار فقط تعداد هر آرایه را شمرده و در مجموع ذكر نموده‌ایم. كه تشبیه با 27 درصد بالاترین فراوانی را به خود اختصاص داده است و بعد از آن اسلوب معادله و تمثیل با 20 درصد فراوانی و استعاره با 20/19 درصد بیشترین سهم را به خود اختصاص داده‌اند برای انجام این پژوهش دیوان «نظیری نیشابوری» تصحیح و تعلیق محمدرضا طاهری چاپ موسسه‌ی انتشارات نگاه (1389) را اساس كار خود قرار داده‌ایم. در فصل اول كلیات و مبانی پژوهش، بررسی شده است، كه در آن به شرح و بیان مسئله پژوهشی، ضرورت و اهمیت موضوع، اهداف، كاربرد نتایج، پیشینه‌ی علمی موضوع، سؤال‌ها و فرضیه‌ها و شرح روش تحقیق پرداخته است. در فصل دوم شرح احوال و زندگی نامه‌ی نظیری نیشابوری بررسی شده و سپس سبك هندی و شاخصه‌های مهم آن و تأثیر آن بر نظیری نیشابوری تحلیل شده است. در فصل سوم، عناصر صورخیال بررسی شده كه شامل بخش‌های مختلفی است در بخش اول تشبیه و انواع آن بررسی شده كه تشبیه بلیغ بیشترین سهم را به خود اختصاص داده است. بخش دوم بررسی اسلوب معادله و تمثیل می‌باشد. فصل چهارم كه به استعاره تعلق دارد و به بررسی انواع استعاره‌ی مصرحه‌، مكنیه، اضافه استعاری و تشخیص می‌پردازد. فصل پنجم كنایه است

 كه كنایه از دیدگاه‌های مختلف، تلویح، ایما، رمز و تعریض بر اساس مكنّی عنه و مكنّی به و سپس از دیدگاه كنایه از اسم، كنایه از صفت و كنایه از فعل بررسی كرده‌ایم اما در بخش مجاز هر چند برخی علما آن را به عنوان صورخیال قبول ندارند. به خاطر علاقه‌ی شباهت آن نتوانستیم از ذكر این بخش صرف نظر كنیم.

در این تحقیق سعی شده از طریق  روش‌ توصیفی، استفاده از منابع كتابخانه‌ای و در صورت لزوم استفاده از داده‌های آماری برای پرسش‌های مطرح شده در بخش اهداف تحقیق پاسخ مناسب و به جا داده شود.

قبا گر حریر است گر پرنیان                          به نــاچار حشوش بود در میان

تو گر پرنیانی نیابی مجوش                          كرم كار فرمای و حشوش بپوش

فصل اول: کلیات تحقیق

1-1- شرح و بیان مسأله پژوهش

صور خیال در كنار زبان، موسیقی، عاطفه و محتوا یكی از عناصر اساسی شعر و بررسی آن یكی از مباحث اصلی در نقد آثار ادبی و حتی بررسی سبك شعری شاعران است. اهمیّت موضوع صورخیال تا جایی است كه تعدادی از علمای قدیم و استادان معاصر آن را فصل ممیّز شعر از نظم دانسته‌اند. بررسی دقیق صور خیال نتایج مثبت سبك‌شناسی بسیاری دارد. نظیری نیشابوری یكی از شاعران تواناست كه شعر او از جنبه‌های مختلف دارای ارزش و شایسته‌ی نقد و بررسی است، لذا پژوهشگر در این پژوهش با عنوان «بررسی صورخیال در غزلیّات نظیری نیشابوری» بر آن است تا ضمن آشنایی با سخن وی انواع گوناگون صورخیال را در غزلیاتش بررسی كند كه سرشار از باریك‌اندیشی‌ها و تصاویر تخیلی لطیف و جذاب است و با چگونگی شكل‌گیری تصاویر خیالی در غزلیات این شاعر بزرگ امّا گمنام آشنا شده و با تحقیق و بررسی منابع معتبر و متعدد علم بیان گونه‌های تشبیه، استعاره، كنایه، مجاز، اسلوب معادله و تمثیل را تعریف كرده و مصداق‌های هر كدام را در بخش غزلیات مشخص نماید. پژوهشگر خود را ملزم می‌داند كه مطالب و اطلاعات هر چند مختصری را پیرامون سخن نظیری نیشابوری بیان كند تا خواننده از این راه با فكر و اندیشه‌ی نظیری نیشابوری بهتر آشنا شود. و نیز در این پژوهش مشخص خواهد شد كه بسامد كدام یك از عناصر خیال در شعر نظیری نیشابوری برجسته‌تر و بالاتر است؟ او چگونه شاعری بوده است و چه تفكراتی داشته؟ چه مضامینی بیشتر در شعرش دریافت می‌شود؟ از كدام شاعران تأثیر پذیرفته است؟ اشعار وی مخصوصاً غزلیاتش چه تأثیری بر خوانندگان آن داشته است؟ كه پژوهنده با مطالعه‌ی غزلیات نظیری نیشابوری پس از شناخت دقیق، صورخیال آنها را یادداشت ‌برداری نموده و با شناخت این تصاویر تخیلی درك معانی زیبا و لطیف اشعار نظیری نیشابوری برای خواننده آسان شده است.

2-1- ضرورت و موضوع اهمیت تحقیق

عنصر خیال در شعر فارسی همواره جایگاه مهمی داشته است و در برخی دوره‌ها این جایگاه بلندتر به نظر می‌رسد از جمله در سبك هندی كه فهم دقیق معانی متون ادبی و اشعار شاعران و لذّت بردن از آن‌ها در گرو شناخت و تشخیص صورخیال است بررسی صورخیال در شعر نظیری نیشابوری كمك می‌كند تا به اوضاع و احوال شاعر، و طریقه‌ی استفاده از تصاویر خیالی در قرن دهم و یازدهم بهتر پی ببریم و دیگر با فهم بهتر سبك شعری این شاعر به خواننده این غزلّیات كمك شده باشد.

3-1- اهداف تحقیق

1- فراهم آوردن زمینه‌ی شناخت و نحوه‌ی استفاده‌ی نظیری نیشابوری از عناصر خیال.

2- شناساندن شعر نظیری نیشابوری از طریق بحث در صور خیال.

3- شناخت نوع نگاه شاعر به پدیده‌های اطراف خود.

4- تعیین بسامد نوع صور خیال در شعر نظیری نیشابوری.

4-1- سوالات تحقیق

1- جایگاه صور خیال در غزل نظیری نیشابوری كجاست؟

2- بسامد كدام یك از گونه‌های خیال در دیوان او بیشتر است؟

5-1- پیشینه علمی موضوع تحقیق

     در حوزه‌ی صورخیال تحقیقاتی در قالب كتاب، پایان‌نامه و مقاله انجام شده است، و از این آثار می‌توان به كتاب‌های ارزشمندی اشاره كرد كه می‌توانند زیربنای تحقیق حاضر باشند، در زمینه‌ی علم بلاغت كتاب «اسرار البلاغه عبدالقاهر جرجانی» كه به بررسی تصاویر خیال‌انگیز و آوردن شاهد مثال‌هایی به زبان عربی پرداخته است. كتاب «معالم البلاغه» اثر محمد خلیل رجایی، «ابداع البدایع» شمس العلمای گرگانی و … كتبی هستند كه در زمینه‌ی علم بیان نگاشته شده‌اند و در این پایان‌نامه هم در تعریف عناصر بیانی مورد استفاده قرار گرفته‌اند. اما در زمینه‌ی دیوان نظیری نیشابوری كارهایی انجام گرفته است كه در این پایان‌نامه از آن‌ها استفاده شده است عبارتند از:

1- بررسی بیان در شعر نظیری نیشابوری، بهناز پوررضا كهیازی به راهنمایی دكتر محمدحسین حائری- دانشگاه علامه طباطبایی 1388

2- صورخیال در غزل‌های نظیری نیشابوری، نوید احمدگل

3- بررسی ارسال المثل، تشبیهات بلیغ و مضامین تازه در شعر نظیری نیشابوری، محمدمهدی خطیبی، رساله دكتری به راهنمایی دكتر احمد رنجبر 80-1379

4- مجموعه مقالات همایش سه روزه‌ی نظیری نیشابوری در شهر دهلی

5- تشبیه و استعاره در دیوان نظیری نیشابوری پروین محمدباقری دانشگاه آزاد كرج به راهنمایی دكتر ماهیار

6-1- روش تحقیق

این تحقیق به صورت توصیفی و به روش كتابخانه‌ای انجام می‌گیرد؛ مطالعه و یادداشت‌برداری از كتاب‌هایی كه در حوزه‌ی بلاغت نوشته شده است و استخراج تصاویر خیال‌انگیز زیادی كه در غزلیّات نظیری نیشابوری وجود دارد و سپس تحلیل هر كدام از ابیات كاری است كه در این پایان‌نامه انجام پذیرفته است. تحلیل و تجزیه‌ی این عناصر در دیوان نظیری و با راهنمایی‌های اساتید راهنما و مشاور انجام پذیرفته است. در تمام تحقیق اعدادی كه داخل كمانك قرار گرفته‌اند، عدد اول شماره بیت و عدد دوم شماره غزل است.

به دلیل اهمیت بالای مسئله اختلاف قراءات و تاثیراتی که می­تواند در روش، گرایش و یا برداشت تفسیری مفسر قرآن کریم داشته باشد، این رساله بر آن است تا با استفاده از روش توصیفی – تحلیلی، به اهداف این پایان نامه که در راستای پاسخگویی به سوالات تحقیق است، دست یابد. به طور خلاصه؛ شناسایی ملاک و معیارهای شناخت قرائت صحیح از دیدگاه طبرسی، جایگاه اختلاف قراءات و نقش آن در برداشت­های تفسیری مجمع البیان از جمله اهداف تحقیق به شمار می­آید.

ساختار این پایان نامه به گونه­ای است که از پنج فصل مرتبط به هم تشکیل شده است و از لحاظ اهمیت موضوع به صورت تصاعدی پیش رفته است.

از جمله دستاوردهای این تحقیق می­توان به موارد زیر اشاره نمود. و آن این است که؛ نظرگاه­های ویژه طبرسی درباره انواع اختلاف قرائت در قرآن کریم بررسی و  شناسایی شده است. که با دیدگاه­های علمای اهل تسنن و تشیع تا حد زیادی متفاوت است. نیز ضوابط و معیارهایی که امین الاسلام طبرسی در شناخت و تشخیص قرائت صحیح به کار برده است، استخراج شده و به این نتیجه دست یافته­ایم که دیدگاه ایشان با دیدگاه صاحب­نظرانی همچون ابن جزری و مکی ابن ابی طالب تفاوت­های آشکاری دارد. ضمن این­که در فصل نهایی پایان نامه، نقش اختلاف قرائت­ها در برداشت­های تفسیری مجمع البیان، در دو قسمت مجزا و در حوزه­های آیات الاحکام، و سایر حوزه­های قرآنی بررسی و تحلیل شده است.

کلیات تحقیق
اختلاف‏ قرائت‏ در قرآن کریم، یك واقعیت تاریخى است كه دلیلى بر انكار آن وجود ندارد. و مفسر قرآن کریم، باید برای دستیابی به تفسیر صحیح آیات، به بسیاری علوم؛ که یکی از آن­ها علم قرائت است، آگاهی و تسلط کافی داشته باشد.

شیخ طبرسی از جمله مفسران جلیل القدر جهان تشیع محسوب می­شود؛ که در ضمن تفسیر آیات، به بیان اختلاف قرائت­ها اهتمام ویژه­ای داشته است. لذا در این پایان نامه ابتدا گذری بر مفهوم و تاریخچه­ی اختلاف قرائت می­شود؛ تا از این رهگذر، به انواع اختلاف قرائت از دیدگاه طبرسی نیز اشاراتی شده و سپس با بررسی و تحلیل ضوابط و معیارهای شیخ طبرسی در شناخت قرائت صحیح در مجمع البیان، آشنایی و درک درستی نسبت به عنوان پایان نامه؛ یعنی جایگاه اختلاف قراءات و نقش آن در برداشت­های تفسیری مجمع البیان ایجاد شود.