بخش مراقبت‌های ویژه[1] بخشی است که بدحال‌ترین بیماران، توسط لایق‌ترین پرسنل، تحت بهترین شرایط و مجهزترین وسایل در دسترس، تحت مراقبت و معالجه قرار می‌گیرند. به عبارتی بخش مراقبت‌های ویژه بخشی است که در آن بالاترین مراقبت مداوم از بیمار و درمان او امکان پذیراست. استفاده از روش‌های جدید جراحی و معالجه بدون وجود این بخش کامل نیست[1].

تاریخچه تأسیس بخش مراقبت‌های ویژه به زمان جنگ جهانی دوم در سال 1940 برمی‌گردد. در آن زمان پزشکان به این نتیجه رسیدند که برای کاهش میزان مرگ و میر، مجروحین بدحال باید به طور مجزا، مداوم، و دقیق تحت درمان و مراقبت قرار گیرند، لذا در بیمارستان‌های خط مقدم اقدام به تأسیس بخش‌هایی مراقبت ویژه نمودند. برای این بخش‌ها پرستارانی انتخاب شدند که دارای مهارت و تجربه زیادی بودند. به تدریج در بیمارستان‌های شهرها، بخش‌هایی مراقبت ویژه تأسیس گردید. از سال 1970 بخش‌های تخصصی مراقبت ویژه در کنار بخش‌های عمومی مراقبت ویژه توسعه پیدا کرده است[1].

بیمارانی که بسیار بدحال هستند و در وضعیت وخیم و بحرانی قرار دارند، قادر به انجام هیچ‌گونه مراقبتی از خود نیستند و در ضمن سیستم‌های حیاتی بدن آن‌ها مختل می‌باشد. چنین بیمارانی در بخش مراقبت‌های ویژه بستری می‌شوند. میزان مرگ و میر در این بخش‌ها معمولاً بالا می‌باشد. با این وجود بخش مراقبت‌های ویژه را نباید محلی جهت فوت بیماران قلمداد کرد. از این جهت انتخاب بیمار جهت بستری در این بخش مهم است زیرا در حفظ روحیه پرسنل درمانی اهمیت دارد. همچنین با توجه به اینکه هزینه بستری در بخش‌هایی مراقبت ویژه بسیار بالا می‌باشد باید بیمارانی جهت بستری در این بخش‌ها انتخاب شوند که واقعاً نیاز به مراقبت ویژه داشته و امید به بهبودی آن‌ها وجود داشته باشد[1].

بخش مراقبت‌های ویژه معمولاًٌ در بیمارستان‌های بزرگ و مجهز تأسیس می‌شود و ممکن است به صورت عمومی یا تخصصی باشد. برخی از بیمارستان‌ها با توجه به نوع بیماران و اعمال جراحی ممکن است علاوه بر بخش مراقبت‌های ویژه عمومی، دارای بخش‌هایی تخصصی شامل جراحی[2]، داخلی، جراحی اعصاب، جراحی قلب، سوختگی، پیوند کلیه، نوزادان[3] و کودکان باشند[2].

علاوه بر پرستاران، یک پزشک (متخصص بیهوشی یا ریه به عنوان مسئول بخش) حتماً در بخش حضور دارد. در بخش مراقبت‌های ویژه عمومی به ازاء هر یک بیمار به یک نفر پرستار نیاز می‌باشد. فیزیوتراپ و متخصص یا کارشناس تغذیه در دسترس می‌باشد تا به وضعیت تغذیه این بیمارستان رسیدگی کند. همچنین پرسنل آموزش دیده به اندازه کافی در بخش حضور دارند.
خصوصیاتی که پرسنل این بخش باید داشته باشد این است که هر کدام دوره تخصصی در حوزه خود را سپری کرده باشند و علاوه بر آن مهربان، دلسوز، علاقمند، صبور، دارای حسن برخورد با همراهان مضطرب، ارتباط صحیح و محترمانه با همکاران باشند[2].

سالیانه بیش از پنج میلیون نفر در بخش‌هایی مراقبت ویژه در سراسر ایالات متحده آمریکا پذیرش می‌شوند و حدود 10 الی 20 درصد این افراد جان خود را از دست می‌دهند. در بین این افراد بستری تنها حدود 25% از آن‌ها قادر به برقراری ارتباط و شرکت در تصمیم گیری‌ها جهت دست یافتن به اهداف درمانی هستند. در بقیه موارد این اعضای خانواده هستند که در مهم‌ترین تصمیمات درمانی به کمک تیم بهداشتی درمانی می‌آیند. به همین جهت از آن‌ها به عنوان یک عضو تیم درمان یاد می‌شود[2]. اما خانواده به علت رویارویی با یک حادثه، سانحه و یا موقعیت کاملاً نا آشنا و یک بیماری حاد برای یکی از اعضایش دچار یک بحران جدی می‌شود و این بحران تمامیت فردی، بین فردی و اجتماعی اعضای خانواده را مورد تهدید قرار می‌دهد و آن را دچار تنش می‌کند. ترس از آینده، ترس از دست دادن یکی از اعضای خانواده، ترس از بار مالی ناشی از بیماری، تغییر در نقش‌های خانواده، ناامیدی و تنهایی، اضطراب و افسردگی و نبود زمان کافی برای سازگاری این تنش را شدیدتر می‌سازد و اعضای خانواده را در بیش از یک سوم موارد دچار اختلالات استرس پس از سانحه[4] می‌کند. در چنین حالتی قدرت تصمیم گیری خانواده می‌تواند به مقدار قابل ملاحظه ای تحت تأثیر قرار گرفته و منجر به اتخاذ تصمیمات نادرست گردد [3].

بسیاری از صاحب نظران علوم اجتماعی خانواده را به عنوان یک سیستم یکپارچه اجتماعی توصیف کرده‌اند که بیماری می‌تواند یکپارچگی این سیستم را به هم بزند. از آنجایی که خانواده و زندگی خانوادگی بخش اساسی از سلامت هر فردی است و اهمیت و نقش بسزایی برای بیمار دارد باید در برنامه مداخلات پرستاری و پزشکی به اندازه خود بیمار مهم تلقی گردد [4].

امروزه محیط مراقبت شامل بیماران و خانواده است و در همین جهت به منظور دستیابی به مراقبت کامل و محیط درمانی مطلوب، مشارکت دادن فعال خانواده باید تداوم یابد و با اجرای مراقبت با دید جامع نیازهای خانواده نیز مانند نیازهای بیماران مهم تلقی شده و جدای از هم محسوب نگردد[4].

بیبی[5] به نقل از واتسون[6] می‌نویسد که محیط مراقبتی باید این امکان را به بیمار بدهد که بهترین اقدام درمانی و مراقبتی را برای خود داشته باشند. اما شاید عملی کردن این گفته در بخش مراقبت‌های ویژه کمی سخت به نظر بیاید چرا که اکثر بیماران بستری در بخش مراقبت‌های ویژه قادر به برقراری ارتباط نیستد. در چنین حالتی خانواده‌ها به عنوان مدافع حقوق بیمار بوده و با کمک تیم بهداشتی درمانی در مورد وی تصمیم گیری می‌کنند به همین منظور باید در کنار بیمار خود حضور داشته باشند. اما به دلایل مختلفی از جمله  امکان انتقال بیماری به دلیل نبود تجهیزات در جهت رعایت اصول آسپتیک، نبود فضای کافی در محیط مراقبت‌های ویژه و احتمال تجاوز به حریم خصوصی بیماران دیگر، کمبود پرسنل، باور غلط به این مضمون که بیماران در این بخش باید هیچ ملاقاتی نداشته باشند، مراقبت بیمار محور و خیلی از دلایل دیگر این امکان نیز برای سال‌های متمادی مقدور نبوده تا اینکه در دو دهه اخیر به این موضوع بیشتر پرداخته شده و طلسم ممنوع‌الملاقات بودن در بخش‌هایی مراقبت ویژه  و جدایی بیمار و خانواده از هم شکسته شده است [5].

1-2: زمینه پژوهش

ملاقات در بخش‌هایی مراقبت ویژه از دیر باز محدود یا ممنوع بوده است و همواره شاهد تجمع اعضای خانواده پشت درب‌های بخش‌های مراقبت ویژه و گاهاً درگیری و یا پرخاشگری آن‌ها با پرسنل حاضر در بخش و همچنین اصرار بیماران مبنی بر ملاقات با اعضای خانواده بوده‌ایم. اما در دو دهه اخیر فشارها جهت آزاد گذاشتن ملاقات با استناد به یافته‌هایی مبنی بر مفید بودن ملاقات برای بیمار، اعضای خانواده و پرستاران افزایش یافته است. همچنین انتشارات اخیر متخصصین توراکس دانشگاه آمریکا[7]، جامعه پزشکی مراقبت‌های ویژه[8]، انجمن آمریکایی پرستاران مراقبت‌های ویژه[9] و موسسه پزشکی آمریکا[10] یک بخش با محیط درمانی را بخشی با ملاقات آزاد و انعطاف پذیر شمرده‌اند [9].

از طرفی پژوهش های بسیاری با استفاده از ابزار سیاهه نیازهای خانواده بیماران بستری در بخش مراقبت‌های ویژه[11] نشان داده است اعضای خانواده بیماران بستری در بخش مراقبت‌های ویژه دارای یک سری نیازهای همگانی هستند که در قالب پنج نیاز اساسی معرفی شده‌اند و بودن در کنار بیمار یکی از نیازهای مهم شمرده شده است. سایر نیازهای مهم نیز عبارتند از : ارائه اطلاعات مورد نیاز در مورد بیمار، دادن اطمینان از طرف تیم درمان، حمایت از اعضای خانواده و فراهم آوردن تسهیلاتی جهت آسایش و رفاه آن‌ها[8.6].

مطالعات دیگری نیز تأثیرات مفید ملاقات آزاد را به وضوح نشان داده‌اند و کل افرادی که اجرای ملاقات آزاد برای آن‌ها سودمند بوده و اثرات درمانی جسمی، روانی و اجتماعی ارزشمند عاید آن‌هاست را در سه گروه بیان کرده‌اند. گروه اول بیماران بستری در بخش مراقبت‌های ویژه، گروه دوم خانواده بیماران و گروه سوم پرسنل بهداشتی درمانی شاغل در بخش مراقبت‌های ویژه به خصوص پرستاران. به طور کلی می‌توان گفت که تمام حلقه های درگیر در این بحران به نحوی با اجرای سیاست درب‌های باز هرچه سریع‌تر به مرحله اتمام بحران دست خواهند یافت. (جدول شماره 1-1)