:

نظام بودجه‌ریزی یكی از خرده نظام‌های موجود در یك نظام اقتصادی، سیاسی و اجتماعی می‌باشد كه وظیفه انتقال خون حیات‌بخش درآمدهای دولت به اجزای مختلف جامعه و اقتصاد را به عهده دارد. به همین دلیل هرگونه اختلال، گرفتگی و بیماری در این شریان كل پیكره كشور را با بحران مواجه می‌كند. نظام‌های سنتی بودجه‌ریزی تنها به‌دنبال كنترل این است كه مبالغ بودجه “كجا” و “چگونه” هزینه می‌شود و در پی این نبوده است كه این هزینه‌ها برای “چه اهدافی” انجام می‌شود. ساختار سنتی بودجه “كنترل” را تنها كنترل مقدار مصرف

 بودجه و فرایند هزینه آن قلمداد می‌كند. این ساختار هیچ‌گونه شفافیتی در مورد رابطه میان “منابع” مصرف شده و “نتایج” بدست آمده از برنامه‌ها و سازمان‌ها بدست نمی‌دهد و نیز اثربخشی برنامه‌ها را در ابهام فرو می‌برد.(حسن‌آبادی، نجارصراف، 1388)

یكی از الزامات قانونی در نظام بودجه‌ای كشور بر مبنای قانون برنامه پنجم توسعه، حركت به سمت بودجه عملیاتی می‌‌باشد.

بودجه‌ریزی عملیاتی یک طبقه‌بندی است که ارتباط بین هزینه‌های انجام شده و عوامل بکارگرفته شده از یک طرف و نتیج کلی بدست امده را از طرف دیگر نشان می‌دهد و مشخص می‌سازد در طی سال مالی چه کالاها و خدماتی به صورت محصول نهایی یا فعالیت‌های بخش عمومی در نیل به اهداف اقتصادی- اجتماعی تولید شده است. (فرزیب، 1386)

بودجه عملیاتی در واقع تلفیقی است از برنامه عملکرد سالیانه و بودجه سالیانه که ارتباط بین سطوح بودجه‌ای برنامه و را با نتایج مورد انتظار از آن برنامه نشان می‌دهد. این بودجه مشخص می‌سازد که هزینه دستیابی به یک هدف یا مجموعه‌ای از اهداف باید سطح معینی و مشخصی داشته باشد. بودجه عملیاتی اثربخش، بودجه عملیاتی اثربخش، نسبت به بودجه برنامه‌ای،  سازمانی و یا بخشی با نتایج مورد انتظار، مفیدتر و کارآمدتر است. (حسن‌آبادی، نجارصراف، 1388)

این بودجه روابط بین هزینه‌ها و نتایج را مشخص می‌کند و نیز چگونگی ایجاد این روابط را توضیح می‌دهد. این توضیح رمزگشای مدیریت اثربخش برنامه‌هاست. هنگامی که انحرافی بین برنامه‌ها و.واقعیت‌ها رخ می‌دهد، مدیران بکارگیری منابع را بررسی می‌کنند و چگونگی برقراری ارتباط بین منابع و نتایج مورد انتظار را به منظور تعیین اثربخشی و کارایی برنامه‌ها مورد تجزیه و تحلیل قرار می‌دهند. (کردبچه، 1384)

• عنوان تحقیق

عنوان تحقیق حاضر «بررسی امكان‌سنجی بودجه‌ریزی عملیاتی در پژوهشکده مطالعات فناوری با استفاده از مدل شه (shah)» می‌باشد.

• بیان مسئله

در ایران از سال 1381 با تغییرات شایان توجهی كه در حجم و تركیب بودجه ایجاد شد، عملاً تلاش گردید لوایح بودجه با شكل نوین، شفاف و منطبق با ضوابط و استانداردهای بین‌المللی تهیه و به تصویب برسد. ایده عملیاتی كردن بودجه در ایران اولین بار در بند “ب” تبصره 23 قانون بودجه سال 1381 كل كشور مطرح شد در این بند آمده است:

“سازمان مدیریت و برنامه ریزی كشور موظف است در راستای اصلاح نظام بودجه نویسی نسبت به عملیاتی كردن بودجه اصلاح نظام برآورد درآمدها و هزینه ها برای سال 1382 برای تمام دستگاههای اجرائی و شركتها و سازمانهایی كه شمول قوانین و مقررات عمومی بر آنها مستلزم ذكر نام است عمل نموده و توزیع اعتبارات مربوط به هزینه‌ها را بر اساس نیاز دستگاهها و فعالیتهائی كه صورت می گیرد انجام دهد.” (قانون بودجه، 1381)

بر اساس ماده 138 قانون برنامه چهارم توسعه، سازمان مدیریت و برنامه‌ریزی (وقت)‌ موظف است با همكاری دستگاه‌های ذیربط به منظور اصلاح نظام بودجه‌ریزی از روش موجود به روش هدفمند و عملیاتی و به‌صورت قیمت تمام شده خدمات و فعالیت‌ها، اقدام نماید. همچنین بر اساس ماده 219 قانون برنامه پنجم توسعه دولت موظف است تا پایان سال دوم برنامه به تدریج زمینه‌های لازم را برای تهیه بودجه به روش عملیاتی در کلیه دستگاههای اجرایی فراهم آورد به نحوی که لایحه بودجه سال سوم برنامه به روش مذکور تهیه، تدوین و تقدیم مجلس شورای اسلامی شود.

به‌منظور دست‌یابی به این هدف و تلاش برای بهبود عملكرد با اتخاذ یك رویكرد پایین به بالا به‌نظر می‌رسد كه هر یك از سازمان‌ها می‌بایست تلاش مؤثری در راستای پیشبرد اصلاحات بودجه‌ای به‌انجام رسانند. بر همین اساس در تحقیق حاضر تلاش می‌شود با توجه به عدم اجرای بودجه‌ریزی عملیاتی در پژوهشکده با طرح این سؤال كه موانع و مشکلات بر سر راه استقرار مطلوب بودجه‌ریزی عملیاتی در این پژوهشکده كدامند؟ پاسخ داده شود.