:

اعتماد[1] یکی از مولفه های سرمایه اجتماعی است که شرایطی ویژه و بحث انگیز دارد. برخی آنرا محصول سرمایه اجتماعی می دانند نه مولفه ی آن و برخی نیز سرمایه اجتماعی را مترادف با اعتماد می گیرند و آنرا تنها مولفه ی سرمایه اجتماعی قلمداد می کنند (ردادی، 1389: 71) اعتماد به همراه هنجارها و شبکه ها، در همه تعاریف سرمایه اجتماعی حضور دارد. اعتماد، شرط عمده و کلیدی برای موجودیت هر جامعه ای است. جامعه شناسان دریافته اند که بدون اعتماد، زندگی روزمره که ما برای خود فراهم می کنیم، به سادگی امکان پذیر نیست. امروزه بیشترین توافق در مورد این که  اعتماد یک مولفه ضروری در همه روابط مستمر اجتماعی است، وجود دارد. لذا یکی از عوامل و مولفه های مهم شکل گیری بر همکنش های اجتماعی پیوسته و روابط اجتماعی سازنده در هر جامعه ای وجود اعتماد در میان کنشگران آن جامعه است. (موسوی،111:1391)

در تعاریف جامعه شناسی، شاخص اعتماد به عنوان شاخص بنیادی و اساسی برای توصیف ریشه های بسیاری از پدیده ها مورد توجه قرار می گیرد. حال اگر این شاخص دچارکاستی و افول گردد. طبیعی است که بحران های اجتماعی مختلفی در جامعه ایجاد می شود (ماکویی، 1390: 109) به همین دلایل من را برآن داشت تا واکاوی مفهوم اعتماد و شیوه های اعتمادسازی مخاطب را در فرنگ اسلامی (قرآن و سنت پیامبر اکرم (ص)) که ذخیره ارزشمندی از مفاهیم سرمایه اجتماعی و اعتماد اجتماعی را دارا است را مورد بررسی قرار داده. امید است نتایج این پژوهش به گسترش اعتماد درجامعه ایران کمک کند.

1-1- بیان مسأله

اعتماد درجای جای جامعه از ابتدایی ترین روابط همچون روابط خانوادگی که رابطه مادر و فرزند و… را شامل می شود آغاز و تا ارتباطات گسترده فرهنگی و اجتماعی و سیاسی ادامه می یابد و به عنوان یک متغیر مهم و اساسی در اولویت قرار می گیرد که در سنین پایین اعتماد در سطح خانوادگی و بستگان و در سنین بالاتر در محیط اجتماعی جامعه مثل گروه های همسان و مراکز و نهادهای جامعه گسترش می یابد.

 (وثوقی و دیگران، 1388: 135) به بیان ساده تر اعتماد از جمله پدیده های اجتماعی است که پایه بسیاری از تعاملات و کنش های روزمره در جوامع انسانی چه در زمینه ارتباطات میان فردی و چه در حوزه ارتباطات اجتماعی بین گروه هاست. اعتماد در تمامی سطوح اجتماع از سطح خرد (خانواده) گرفته تا سطح کلان (جامعه) و حتی فراتر ازآن (جهانی) را در بر می گیرد. فرهنگ اعتماد درجریان فرآیند اجتماعی شدن (جامعه پذیری) آموخته می شود. اعتماد به همراه هنجارها و شبکه ها، در همه تعاریف سرمایه اجتماعی حضور دارد. «ارتباط» یا «ارتباطات» زمانی اتفاق می افتد که دو اصل مشارکت و اعتماد کردن درآن اتفاق افتاده باشد. موارد گفته شده در بالا اهمیت و ضرورت اعتماد و به تبع آن اعتمادسازی را در تمامی سطوح و ارکان جامعه را مشخص می گرداند.

آنچه موضوع این نوشتار را تشکیل می دهد «شیوه های اعتمادسازی مخاطب از نگاه قرآن و سنت پیامبراکرم (ص)» می باشد. در این نوشتار تعریف اعتماد از منظر دانشمندان علوم مختلف و روشن شدن مشترکات این تعاریف و رسیدن به یک تعریف جامع، جایگاه، ضرورت وگستره نیاز به اعتماد، جایگاه اعتماد، عوامل ایجادکننده اعتمادسازی به طور عموم، موانعی که اعتماد را از بین می برد، شرایطی و ابزارهایی که اعتماد ایجاد می کند. و رسیدن به یک دستورالعمل جامع از منظر قرآن و سنت پیامبر اکرم (ص) برای گسترش فرهنگ اعتمادسازی و رسیدن به جواب این سوال که اعتمادسازی از منظر قرآن و سنت پیامبر(ص) چه جایگاهی دارد و شیوه های آن کدام است مورد بررسی قرار می گیرد.

2-1- ضرورت و اهمیت موضوع

تطور جوامع انسانی درگرو تراکم و پیچیدگی روابط و تعاملات اجتماعی و به بیان دیگر شبکه ای شدن آنها است. چنین حجم تراکم بدون وجود «اعتماد» که درحکم خمیرمایه ای برای شکل گیری و پایداری روابط اجتماعی در مقیاس های خرد، میانی و کلانی است، امکان پذیر نیست و این خود نیازمند فرهنگی است که ازآن به عنوان فرهنگ اعتماد یاد می شود؛ فرهنگی که نه تنها مولد اعتماد که بن مایه ای کلیدی برای سرمایه اجتماعی است و پیش شرطی بنیادی برای تحقق دموکراسی، سامان و نظم اجتماعی پویا و درنهایت توسعه در شئون سیاسی، اجتماعی، فرهنگی و اقتصادی است. از این منظر برای جوامعی چون جامعه ایران که در گذار تاریخی شان قرار داشته و درکارنامه خود تجربه حکومت های خودکامه و مستبد را که سمی برای فرهنگ اعتماد است، دارند و نیز مواجه با افت و خیزها و شکنندگی های ویژه ای هستند، اهمیت دوچندانی پیدا می کند؛ چرا که این نوع جوامع بیش از هر نوشدارو و سرمایه دیگری نیازمند بسط و تقویت فرهنگ اعتماد هستند تا به جای ارزش های اخلاقی منفی چون تظاهر و چاپلوسی، دروغ، نفاق و وابستگی، ارزش های مثبتی چون شهامت، صداقت، یکرنگی و خود اتکایی را بنشانند تا به جای سردی و انفعال، به جامعه گرمی، نشاط و طراوت ببخشد. (زتومکا، 1386: الف) موارد گفته شده در بالا اهمیت اعتماد و اعتمادسازی (فرهنگ اعتماد) را در جوامع نشان می دهد. نظریه پردازان اعتماد هر یک با رویکردی خاص به این مقوله نگریسته اند. به طور مثال گیدنز با رویکرد جامعه شناسانه و مبانی نظری نظریه اش شناخت آثار مدرنیته است. به دلایل گفته شده برای رسیدن به رویکردی جامع در مورد فرهنگ اعتماد و شیوه های اعتمادسازی این موضوع از دیدگاه قرآن کریم و سنت پیامبراکرم (ص) مورد بررسی و تحلیل قرار می گیرد به این امید که این تحقیق سرآغازی باشد برای گسترش مبانی نظری و عملی فرهنگ اعتماد براساس رویکرد اسلامی.

3-1- هدف های تحقیق

هدف اصلی تحقیق: انجام یک مطالعه اکتشافی جهت شناخت شیوه های اعتمادسازی مخاطب از نگاه قران و سنت پیامبر اکرم (ص) و به کار بردن آن در ارتباطات بین فردی و اجتماعی.

اهداف فرعی تحقیق:

– تبیین مفهوم اعتماد و تعیین جایگاه آن از منظر قرآن و سنت پیامبراکرم (ص)

– عوامل به وجود آورنده اعتماد و عوامل سلب آن از دیدگاه قرآن و سنت پیامبر اکرم (ص)

– اعتماد ایجاد شده در فرآیند اعتمادسازی چه تاثیری بر روی مخاطب و جامعه می گذارد.

4-1- سوال های تحقیق

سوال اصلی تحقیق: در یک مطالعه کتابخانه ای شیوه های اعتمادسازی مخاطب از دیدگاه قرآن و سنت پیامبراکرم (ص) چیست؟

سوال های فرعی تحقیق:

1- مفهوم اعتماد در قرآن کریم و سنت پیامبراکرم (ص) چیست.

2- نظریه های پیرامون مفهوم اعتماد در قرآن کریم و سنت پیامبراکرم (ص) چیست.

3- ویژگیهای اعتمادکننده و اعتماد شونده از منظر قرآن کریم و سنت پیامبراکرم (ص) چیست.

4- آثار اعتماد درجامعه چیست.

5- نگرش و مفهوم فکری قرآن کریم نسبت به مفهوم اعتماد و شیوه های اعتمادسازی چیست.

5-1- فرضیه تحقیق

نگرش قرآن کریم و سنت پیامبراکرم (ص) در مورد مفهوم اعتماد و اعتمادسازی جامع تر و کامل تر از نظرات نظریه پردازان و دانشمندان این حوزه می باشد.

Trust[1]