نظام های تعلیم و تربیت حتی دوره های تاریخی از راه ها، روش ها و ابزار و وسایل مختلف، معانی، مفاهیم، افکار، ارزش ها، مهارت ها، لغات و کلمات و فنون را در قالب موضوعات و محتوای آموزشی به نسل جدید به عنوان محصّل ارائه و منتقل می نماید. کتاب مهم ترین، کهن ترین و شایع ترین وسیله برای آموزش و پرورش است. کتاب های درسی نه تنها عهده دار آموزش اولیه هستند، بلکه به مثابه محرک بیرونی در تربیت اجتماعی افراد، ایجاد انگیزه نسبت به اهداف مختلف فردی و اجتماعی و سوگیری افراد نسبت به هدف های مورد انتظار پذیرش مردم و ایدئولوژی جدید، شکل دادن شخصیت افراد، باورها و فلسفه زندگی، جهان بینی و گرایش افراد، آشنایی با ارزش های اجتماعی، الگوهای عملی، سلسله مراتب نقش ها و راه و رسم زندگی نقش خطیری ایفا می کنند( رستگار،1387).

نظام آموزش فعلی کشور، یک نظام متمرکز و برنامه های درسی آن منحصر به کتاب درسی است که در کل کشور استفاده می شود (مشایخ، 1375). این در حالی است که با توجه به وسعت کشور، تنوع و تعدد اقوام و گونه های جمعیتی و مشکلات ناشی از آن ( مثل دو زبانه بودن شاگردان)، رشد سریع علوم و تکنولوژی، تغییر سریع در هنجارها و ارزش های اجتماعی، ضرورت دارد که کتاب های درسی با دقّت کافی و تا حد امکان، عاری از هر عیب و نقص و مطابق با اهداف تعیین شده و اصول علمی تألیف گردد؛ در این مورد، بررسی محتوای کتاب های درسی می تواند به روشن شدن مسئله کمک کند و نقاط قوت و ضعف احتمالی محتوا، متناسب با اهداف تعیین شده و اصول علمی در اختیار مدیران و برنامه ریزان و مؤلفان کتاب های درسی قرار دهد (یارمحمدیان، 1377). یکی از روش های مناسب برای بررسی

 

 محتوای کتاب های درسی، روش تحلیل محتواست. تحلیل محتوا، محتوای واقعی یک پیام کلامی و یا غیر کلامی، عوامل تعیین کننده و آثار پیام را بررسی می کند (کوی، 1981).

از طرف دیگر، لوی (1999؛ به نقل از مشایخ، 1375) معتقد است اصطلاح محتوای برنامه ی درسی نه تنها به قسمت ها و قطعه های سازمان یافته ای که به گونه ای منظم، یک رشته علمی را تشکیل می دهند، اطلاق می شود، بلکه شامل وقایع و پدیده هایی که به نحوی، با رشته های مختلف علمی  ارتباط دارند نیز می شود.

فتحی واجارگاه (1384) معتقد است از لحاظ علمی، در برنامه ریزی درسی، حداقل دو نوع محتوا را در هر درس می توان شناسایی کرد:

1. محتوای مکتوب که همان کتاب های درسی مورد مطالعه است.
2. محتوای شفاهی مثل توضیحات معلم و تدریس وی در کلاس درس

ماهیت تصمیماتی که درباره ی محتوای برنامه درسی گرفته می شود، پیچیدگی خاصی دارد و تحت تأثیر عوامل و پارامترهای مختلفی است؛ مثلاً جنبه ی نظری (علمی)، جنبه ی اجتماعی و فرهنگی، جنبه ی سیاسی و جنبه ی فردی در انتخاب محتوا؛ یکی از کاربردهای تحلیل محتوای کتاب درسی، تعیین میزان تناسب و همخوانی محتوا با هدف های برنامه درسی است. تحلیل کتاب درسی که با این تعبیر نوعی ارزشیابی از کتاب درسی می تواند تلقی شود، دو بعد صوری و عقلانی دارد:

1. تحلیل صوری کتاب درسی: با توجه به این که کتاب درسی عنصری اساسی در برنامه درسی است، در صورت جذاب و رنگی بودن، داشتن طراحی مناسب، خط زیبا با فواصل مناسب و کاغذ خوب، امکان یادگیری افزایش می یابد. برای افزایش جذابیت کتاب های درسی توجه یکسان و متعادل به عواملی همچون نژادها، اقلیت ها، مذهب ها، جنسیت، مشاغل و طبقات اجتماعی لازم است. در این بعد از تحلیل کتاب درسی به عوامل ظاهری محتوا همچون مواردی که اشاره شد، توجه شده و تحلیل گر این موارد را بررسی می کند.
2. تحلیل عقلانی کتاب درسی: این بعد، اهمیت فراوانی در تحلیل یا ارزشیابی کتاب درسی دارد. در این زمینه می توان از تناسب محتوا با سطح رشد عمومی دانش آموزان در گروه سنی، تناسب محتوا با ساختار دانش و سطح رشد شاگردان و تناسب محتوا با تجربیات قبلی و یا علایق و انگیزه های دانش آموزان نام برد (یارمحمدیان، 1377)؛ لذا مسئله اساسی این مطالعه این است که ضمن تعریف و تبیین مفهوم تحلیل محتوای کتاب درسی، ویژگی ها و مراحل تحلیل محتوا، به تشریح مهم ترین مدل ها، تکنیک ها و روش های تحلیل محتوا می پردازد ( به نقل از جعفری هرندی و همکاران، 1387).

1-2.بیان مسئله

کتاب درسی یکی از مهم ترین ابزار آموزش و در بر دارنده ی محتوای برنامه درسی است؛ از این رو بررسی محتوای کتاب های درسی، به دلایل مختلف همچون مطابقت با اهداف درسی، شناسایی نقاط قوت و ضعف کتاب های درسی امری ضروری است. این بررسی می تواند به روش های مختلفی صورت گیرد که تحلیل محتوا متداول ترین این روش هاست (جعفری هرندی و همکاران،1387). برنامه ریزی درسی نیز همواره تحت تاثیر رویکردها و دیدگاه های مختلفی قرار داشته است. هر یک از این رویکردها، اساس فعالیت های مربوط به برنامه درسی را تشکیل داده و به نوعی در مراحل، عناصر و ارکان برنامه های درسی تأثیر داشته اند، این رویکردهای عملی توسعه و قوای ذهنی یا عقلانی انسان را مورد توجه قرار می دهند. بر پایه این رویکردها مهم ترین کارکرد مدارس و مراکز تربیتی آن است که به فراگیران کمک کند تا چگونگی یاد گرفتن را بیاموزند و همچنین فرصت های یادگیری را برای تقویت و توسعه ی انواع مهارت ها و توانایی های ذهنی به ویژه، مهارت فراشناخت در آنان بوجود آورند. فراشناخت یکی ازرویکردهای ویژه است که به عنوان آموزش و پرورش اندیشیدن شناخته شده است. به عبارتی، فراشناخت نمایه ی عقل تربیت شده یا تفکر تربیت یافته است که باید در طراحی برنامه های درسی به طور جدّی مورد عنایت قرار گیرد. مهارت فراشناختاز نظر متخصصان مختلف، دارای مؤلفه های متفاوتی می باشد که در فصل دوم به تفصیل بیان شده است.  این پژوهش در نظر دارد محتوای کتاب درسی تعلیمات اجتماعی سال چهارم و پنجم ابتدایی را بر اساس مؤلفه های فراشناخت ( صفری (2009) 1- دانش فراشناختی؛ 2- روش ها؛ 3- راهبردهای مطالعه) مورد تحلیل قرار دهد و میزان بهره گیری از هر یک از این مؤلفه ها در تألیف کتاب فوق الذکر را بررسی  کند.

 “دین در بیانی کلی مجموعه عقاید، اخلاق، قوانین و مقرراتى است كه براى اداره امور جامعه انسانى و پرورش انسان ها می باشد.” (ساجدی، 1384) دین از وجوه امتیاز بشری است ، تاكنون هیچ حیوانی نشانه ای از یك حیات دینی بروز نداده و در هیچ دوره ای، بشر عادی از ایمان به عقیده خالی نبوده است، یعنی دین حقیقتی است كه چشمه جوشان فطرت بشری ،خواه ناخواه انسان رابه سوی آن فرا می خواند به همین روی، فلسفه وجودی دین نیز چیزی جز پاسخ صحیح و نظام مند به این دغدغه فطری بشر نیست.(فیض آبادی، 1390، ص1) انسان هیچ گاه نتوانسته است بدون دین زندگی کند. ممکن است گاهی برخی جوامع به معنای اجتماعی دین، لائیک بوده باشند اما در واقع انسان ها در اکثر مواقع به دنبال پناهگاه دینی بوده اند. (اسدی، 1385، ص62)

امروزه بیشتر به سبب پیشرفتگی و کثرت وسایل ارتباطی آدمیان تقریبا از هر چیز در جهان پیرامونشان می گذرد با خبر می شوند و این امر سبب شده است که “جهان هر فرد انسانی” در قیاس با جهان های پدران و نیاکان، گستره ای صد چندان بیابد. (ریچاردز ،1989، ص10)

به این ترتیب در خلال قرن گذشته آگاهی و هشیاری تازه ای از تکثر مذاهب عمده پدید آمده است. روند فراگیر مدرن سازی، آگاهی از خصلت بنیادی تنوع دینی را تشدید کرده است. این هشیاری جدید پیوندی نزدیک با تفاوت های فرهنگی دارد، تفاوتهایی که ادیان گوناگون حامی و پشتیبان آن بوده اند. زیرا هر یک از ادیان، بینشی متفاوت به معنای غایی و نهایی حیات و ماهیت و سرشت ازلی واقعیت

 

 عرضه می دارد. در این میان آنچه تازه می نماید، واقعیت ادیان چندگانه نیست بلکه درونی ساختن آگاهی از تکثر بنیادین در ضمیر معتقدان به ادیان می باشد.(اشمیتز،1380،ص255)

“گفتگو به عنوان تعامل سودمند عناصر متفاوت؛جوهر جهان است. به برکت گفتگوست که ما آدمیان به مرتبه عالی ترین جلوه خلقت نایل می شویم.” (سوئدلر،1385، ص2) گفت و گو در دین نیز ضرورت بسیار مهمی برای همه متدینان است. زیرا مهمترین مساله باقی ماندن دین آن هاست و در غیر این صورت بنیاد گرایی هم بی فایده خواهد بود. (اکرمی، 1383، ص1) در طول تاریخ نیز ادیان با یکدیگر گفتگو کرده اند و تاثیر و تاثر داشته اند تا امروزه بدین جا رسیده اند.(سروش،1378، ص78)

در فرآیند گفتگو فضا یا محیط فیزیكی دارای اثر بسزایی است که  اغلب نادیده انگاشته می شود. این در حالی است که بنا به نظر جان لنگ، نظریه پرداز حوزه روانشناسی محیط، می توان از طریق سازماندهی مناسب فضا ها و ایجاد عملکرد های تعاملی متنوع به سطح مناسبی از ارتباطات جمعی و گفتگو دست یافت.( Lang,1987 )

در این راستا موضوع این رساله، طراحی مرکزی است جهت تعامل و گفتگوی موثر ادیان با یکدیگر. برای این منظور با شناخت فرآیند گفتگو میان ادیان، پیش نیاز ها و موانع آن، عوامل کالبدی موثر در ایجاد همزیستی مسالمت آمیز و گسترش تعاملات سازنده ادیان بررسی می شود و تاثیر آن بر زندگی انسان، روابط جوامع و گسترش صلح و آرامش مورد توجه قرار می گیرد. 

 1-2- طرح کلی موضوع و مسئله تحقیق

 بررسی تاریخ ادیان نشانگر آن است که بشر طی قرون متمادی باور های دینی متعددی را تجربه کرده است. تنوع نام ها، اعتقادات و مناسک به حدی است که شناخت هریک و تشخیص نکات اشتراک و افتراق میان ادیان نیازمند پژوهش های بسیار است. در نگاه بسیاری این انگاره وجوددارد که دیوار های بلند و غیر قابل نفوذی میان ادیان کشیده شده. گویی ادیان راه هایی مستقل با مبدا، سرمنزل، مرکب و توشه ای متفاوتند و هیچ زبان و ادب مشترکی میان آنان نیست. این استنباط همواره موجب جدایی متدینان بوده و بر بلندای دیوار تفرقه میان ادیان افزوده است و کینه ها و تعصبات دینی را به اصلی ترین عوامل دشمنی بدل ساخته است. (غلامرضا کاشی، 1387،ص68)

این در حالیست که اگر به ریشه توجه انسان به دین بنگریم متوجه می شویم آرامش جویی و سعادت طلبی نهایت توقع انسان از دین است.انسان همواره به دنبال این بوده که با دین و پناه بردن به تکیه کاهی ماورایی خود را آرام کند و روح نگران خویش را آرامش بخشد. از منظر دین هم باید گفت که اکثر ادیان چنین ادعایی دارند و هدف خویش را آرامش و صلح و سعادت بشری معرفی می کنند. پس بر این مبنا هدف ادیان آرامش آرامش و سعادت بشری و هدف انسان از توجه به دین آرامش جویی و سعادت طلبی پایدار است. (اسدی، 1385، ص62)

در این که ادیان بزرگ جهان فرهنگ گفتگو را به رسمیت می شناسند هیچ تردیدی نیست. اسلام مدعی است که دین صلح است و مسیحیت ادعا میکند که دین عشق و محبت استو در غیاب گفتگو، نه صلح امکان پذیر است و نه عشق و محبت. بنابراین ادیان بزرگ جهان همگی طرفدار گفت و گو هستند و شاید بتوان گفت از جهت پذیرش اصل گفت و گو تفاوت چندانی ندارند. با این حال پیروان این ادیان از این جهت بسیار متفاوت و متنوع هستند.(برومر، 1385،ص4)

در تمامی ادیان می توان بنیاد گرایانی را یافت که گفت و گو را بر نمی تابند و در کنار آن ها دینداران روشنی اندیشی هستند که به گفت و گو رغبت نشان می دهند. وینسنت برومر عقیده دارد آن دسته از دیندارانی که گفت و گو و تعامل را بر خصومت و تصادم ترجیح می دهند به منطق دین نزدیکترند.(برومر، 1385،ص4) “اگر این چارچوب مبنای گفتگوی ادیان قرار گیرد می توان فضای مناسبی برای گفتگو ایجاد کرد. یعنی از مبنای کلی شروع کرد و از جزییات اختلاف بر انگیز دوری نمود.” (اسدی، 1385، ص63).

گفتگوی ادیان نیازمند بستری تا بتواند در آن شکل گیرد، بستری که در درجه اول تعاملات اجتماعی افراد از ادیان متفاوت را ممکن ساخته، آن را تقویت سازد و از سوی دیگر خود موجب بروز اختلافات نباشد. فضایی که همگان از ادیان مختلف آن را متعلق به خود بدانند، مکانی برای بیان و تبادل آزادانه عقاید دینی.

قرآن، بی شک کتاب بزرگ اخلاقی است و یکی از اهداف اصلی اش اصلاح و تکامل اخلاق بشر می باشد،    آموزه های نظری وعملی این کتاب آسمانی، که سندی الهی و گنجینه ی معارف و اخلاق است، نظامی     می سازد که در آن، هرکس به انسان کامل اخلاقی تبدیل می شود.

 

2.1. بیان مساله

اخلاق یکی از آموزه‌های دین است که در جای‌جای زندگی بشر اهمیت فراوان دارد به طوری که نقش و اهمیت مکارم اخلاق در تعالی معنوی انسان‌ها بر هیچ‌کس پوشیده نیست .در اهمیت علم اخلاق می‌توان گفت که وجود انسان به گونه‌ای ضعیف و ناقص آفریده شده است؛ به گونه‌ای که باید خود، ابعاد هستی خویش را شکل دهد و به کمک قدرت اندیشه و ارادة خویش استعدادهای مختلفش را شکوفا سازد و به کمال لایق خود برسد. اخلاق، استعدادی است که در وجود انسان نهفته است و برای آنکه انسان به کمال لایق خود برسد، باید این جنبه از وجودش را نیز شکوفا سازد.(امید، 1381: 166)

اخلاق كه با چگونگى رفتار و حالتهاى اختیارى انسان سروكار دارد، همواره جاذبه ویژه‏اى براى او داشته است و آدمى به دیده احترام در آن نگریسته است.

نهاد اخلاقى زندگى انسان، اساس و پایه تشكیل اجتماع و ظهور تمدنهاى بشرى است. حرمت اخلاق چنان است كه حتى كسانى هم كه خود به

 

 زیور اخلاق آراسته نیستند، آراستگان به فضایل اخلاقى را با دیده عزت مى‏نگرند و شان آنها را والا مى‏دانند.

جذبه و دلربایى اخلاق، اگر از چشم‏انداز قرآنى به آن نگریسته شود، دوچندان خواهد شد. زیرا قرآن آخرین كلام الهى با بشر است و به اقتضاى این ویژگى، كامل‏ترین سخن را درباره اخلاق بیان كرده است. فضایل اخلاقى از نگاه قرآن، صرفاً وسیله‏اى براى سامان‏دهى به رفتار این جهانى آدمى، به غرض نظم و انتظام دادن به زندگى او نیست، بلكه از آن مهم‏تر، چونان مصالح ساختمانى براى پى‏ریزى بناى حیات ابدى او به حساب مى‏آید. این نگرش فرجام شناسانه به فضایل و الزامهاى اخلاقى، بر ارج و اهمیت آنها مى‏افزاید .

برای شناخت درست از نادرست در هر موضوعی به معیار و میزان نیاز است، روجوع به كتاب قرآن كریم که حاوی مفاهیم و مضامین بسیاری در هر زمینه، به ویژه اخلاق و خودسازی و هنجارهای رفتاری است یک معیار و میزان مناسب می باشد.

در روشنگری این نكته می توان به بعضی از آیاتی كه در قرآن بر بعد اخلاقی، خواه فردی یا اجتماعی، خانوادگی، زیست محیطی و …  تاكید شده است، اشاره كرد :

در بحث اخلاق فردی برای متخلق شدن به اخلاق الهی و در نتیجه رسیدن به قرب الی الله بحث خود شناسی و خودسازی فردی است،خودسازی پرورش اخلاق پسندیده و محو رذایل ناپسند است که اساس رشدِ شخصیت انسانی هر فردی را تشکیل می دهد. “کسی که خود را شناخت، خدای خویش را می شناسد. “[1]و همچنین کسب فضایل و مکارم اخلاقی در سایه ی ایمان به خدا و جهان آخرت (امانت، صداقت، وفاداری، درستکاری و……) و رعایت اصول بهداشت جسم تن می باشد اسلام کار کردن را از بزرگ ترین عبادت‌ها و وسیله‌ای برای تقرب به پروردگار شمرده است. قرآن مجید کارکردن را با ارزش می‌داند و می‌فرماید: “و آن که نیست انسان را جزء آن که بکوشد.”

بعد از اخلاق فردی از جمله حق و حقوق هایی که در قرآن کریم بر آن تاکید شده، اخلاق اجتماعی است. انسان موجودی اجتماعی است بر همین اساس انسانها در جامعه نسبت به یکدیگر وظایف متقابل دارند و  به تعبیری دیگر، بر عهده خویش نسبت به افراد دیگر حقوق متقابل دارند. شناخت این حقوق و انجام آنها و مراعات دو جانبه، ضامن تصحیح روابط و سالم سازی معاشرت ها و زدودن کدورت ها و کاهش اختلاف ها و گله مندی هاست.(جوادی آملی،1391)

هنگامى كه سخن از حق و حقوق افراد نسبت به یكدیگر به میان مى‏آید معمولا در ذهن افراد حق و تكلیف فرزندان نسبت به پدر و مادر، حقوق والدین نسبت به فرزندان، زن و شوهر نسبت به یكدیگر، همسایه ها نسبت به یكدیگر، حقوقی كه معلم بر شاگردان و بالعكس دارد و مسؤلیت فرد در قبال همسایگان، ایتام و مستمندان و…، مواردى از این نمونه حق و حقوق متقابل که به عنوان اخلاق اجتماعی یاد می شود، نقش می بندد که عمل به این وظایف، موجبات رشد و تعالی انسان در زمینه های مختلف می گردد. پیوند با خویشاوندان و نیکی به آنان بویژه پدر و مادر، از راه های مهم رشد و تعالی در همه زمینه ها  و تقرب به خدای سبحان است که پس از ایمان به خدا از با فضیلت ترین اعمال دینی بشمار می آید. اهمیت رعایت حقوق والدین (پدر و مادر) در قرآن زیاد است و در روایات نیز جزو با فضیلت ترین اعمال ذکر شده است. ما به انسان وصیت كردیم نسبت به پدر و مادر نیكی كند. سخنی كه آنها را برجاند بر زبان جاری نسازید و با آنها با احترام سخن بگویید. همانگونه که اسلام وظایفی را برای فرزندان، در قبال والدین مشخص نموده است، والدین نیز وظایفی را در قبال فرزندان خود دارند که با رعایت حقوقی که اسلام معین نموده، فرزندان خود را در امر تربیت یاری نمایند. ای فرزند من به خدای بزرگ شرك میاور. زیرا شرك گناه بزرگی است. ای فرزند نماز را بپا دار، به نیكی امر كن از زشتی و منكر باز‌دار. و صبر را پیشه خود نما. یکی دیگر از جوانب وظیفه مداری که در قرآن به آن ذکر شده احترام به همسر می باشد که در جامعه اسلامی نیز دارای اهمیت ویژه ای است. به‌طور پسندیده و نیكو با زنان معاشرت كنید. (همان،58)

از آنجا كه دین مبین اسلام كاملترین و آخرین دین الهی است، بدون شك احكام و حقوقی كامل درباره حیوانات و طبیعت نیز دارد كه شاید كمتر به آنها توجه شده است . انسان به عنوان اشرف مخلوقات در تمام ادیان آسمانی، از كرامت خاصی برخوردار است و حقوق و تكالیف زیادی دارد . برطبق دیدگاه دین مبین اسلام و تعلیمات آن، اگر چه خداوند سبحان آنچه كه درآسمان و زمین است مسخر انسان قرار داده است ولی انسان فقط حق بهره گیری مشروع از اینها را دارد . دقت و تامل به مبانی ارزشی و اعتقادی محیط زیست در اسلام نشان می دهد كه پیروان و باورمندان به این مكتب ارزشی در برابر حفاظت و صیانت از محیط زیست و تلاش برای پاك نگهداشتن و بهبود آن مسؤل و مكلف هستند و رعایت مسایل محیط زیستی نه تنها یك موضوع انسانی صرف بحساب میرود بلكه یك تكلیف شرعی و دینی نیز هست كه تخطی از آن نافرمانی آشكار در برابر دستورات خالق هستی و گناه محسوب میشود.آب و هوای سالم و زمین حاصلخیز موهبتی خدایی است که تحصیل و نگهداری آن ضرورت زندگی است. بفرموده قرآن: آب و خاک، ماده نخست آفرینش انسان اند. بویژه آب که ماده نخست آفرینش هر موجود زنده در زمین و مایه حیات زمین است.  (جوادی آملی، 1391)

با توجه به آموزه های اخلاقی بیان شده ، مساله اصلی مورد بحث در این پژوهش این است که با توجه به آسمانی بودن دین اسلام و اهمیت قرآن کریم ونقش آن در زندگی انسان ها به بررسی مفاهیم ومضامین اخلاقی بپردازیم و جهت هر چه بهتر شدن نظام آموزشی اخلاقی با استفاده از مضامین اخلاقی و اجتماعی دین آسمانی اسلام، پیشنهاداتی را ارائه دهیم.

کوتاهی که در این رابطه ذکر شد، در این پژوهش به بررسی عوامل مرتبط با عملکرد ریاضی از قبیل انگیزش تحصیلی، توانایی فراشناختی و خودکارآمدی پرداخته می شود.

1-2 بیان مساله

انسان ادراکات خود را از محیط با توجه به ویژگی های مختلف آن سازمان می دهد. فرد در موقعیت های مختلف، رفتاری متفاوت دارد که این امر ناشی از ویژگی های هر موقعیت و محیط خاص است. مدرسه نیز به عنوان نهادی اجتماعی، بخشی از یک جامعه خاص است که دارای

 

 جوی منحصر به فرد و دارای ویژگی های خاص است. کلاس به عنوان بخش اصلی نهاد مدرسه ابعاد گوناگونی دارد که در مجموع محیط کلاس را می سازد. هر دانش آموز با ویژگی های خاص شخصیتی، زمینه فرهنگی، اجتماعی و خانوادگی متفاوت و استعدادهای مختلف وارد آن می شود. هر یک از معلمان نیز از نظر تمام وجوه بالا با هم متفاوت بوده و هر کلاس ویژگی های فیزیکی و مخصوص خود را دارد. مجموع این ویژگی ها و تعامل بین آنها محیط روانشناختی کلاس را تشکیل می دهد. در این میان برنامه درسی کلاس، روش تدریس معلم، هدف های آموزش و پرورش در سطح کلان، انتظارات والدین و جامعه از مدرسه نیز در محیط و جو کلاس موثر است (هاشمی، 1382).

در تحقیقات مرتبط با پیشرفت تحصیلی، ریاضیات توجه ویژه ای را به خود جلب کرده است، زیرا این درس، جایگاه مهمی را در برنامه ریزی درسی دارد؛ و در اندازه گیری پیشرفت و توانایی عمومی برای جایابی در سطوح مختلف، وارد شدن در برنامه های خاص و پذیرش در دانشگاه استفاده می شود. همچنین، ریاضیات به عنوان پیش نیازی برای وارد شدن در تعدادی از رشته های جامعه پسند و فیلتری ضروری برای دانش آموزان علاقمند به رشته های علمی و فنی در سطح دانشگاه محسوب می شود(پاژره و گراهام[1]، 1999). از سوی دیگر، درس ریاضی و عوامل مؤثر بر پیشرفت و افت آن نیز همواره به عنوان یک مسئله محوری در آموزش و پرورش مطرح بوده است، اما با وجود تحقیقات گسترده و بودجه های کلان باز هم همه ساله با جمع کثیری از دانش آموزانی روبه رو هستیم که با شکست در این درس مواجه اند (ملک زاده، 1384).

با توجه به آشكار شدن اهمیت ریاضیات، نه تنها نظام های آموزشی، خود دست به انجام تحقیقاتی در خصوص درس ریاضی زده اند، بلكه سازمان های بین المللی ارزشیابی پیشرفت تحصیلی نیز می كوشند با انجام تحقیقات، عوامل مؤثر بر پیشرفت تحصیلی را در حوزه های مختلف درسی، از جمله درس ریاضیات، شناسایی و به كشورهای عضو، توصیه هایی برای بهبود آموزش ریاضی ارائه كنند(محسن پور، 1384) که بایستی به بررسی نقش هر یک از این عوامل پرداخت.

همانطور که مشخص است، بخشی از پژوهش های تربیتی بر رابطه بین انگیزش و شناخت دانش آموز متمرکز شده اند. این مطالعات نشان داده اند که ادراک دانش آموزان از توانایی خود، موفقیت در تکالیف تحصیلی و علاقه درونی به تکالیف درسی با عملکرد تحصیلی، انتخاب و تداوم آنها ارتباط مستقیمی دارد(لی و یونگ[2]، 2001؛ پاریس  و پاریس[3]، 2001).

انگیزش دانش آموز برای یادگیری معمولاً به عنوان تعیین کننده اصلی در موفقیت و کیفیت برون داد یادگیری در نظر گرفته می شود. پژوهش ها نشان داده اند که ادراک شایستگی دانش آموز با افزایش مراحل تحصیلی کاهش پیدا می کند. این کاهش به عوامل مختلفی از جمله رقابت بیشتر، توجه کمتر معلم به پیشرفت انفرادی دانش آموز و استرس های ناشی از تغییر مدرسه نسبت داده می شود (به نقل از کامارودین[4] و همکاران، 2009). برخی از مطالعات نیز نشان داده اند که حل مسئله، خلاقیت و درک عمیق یادگیری نیازمند سطوح بالایی از هیجان های مثبت و انگیزش درونی است (مور[5]، 2005).

علاوه بر موارد بالا، خودکارآمدی نیز نقش مهمی در عملکرد تحصیلی ایفا می کند. خود کارآمدی به باورهای افراد درباره توانایی های خود، در انجام یک تکلیف به طور موفقیت آمیز در سطوح مشخص، اشاره دارد (بندورا[6]، 1997). مطالعات نشان می دهند که خودکارآمدی دانش آموزان، پیشگویی کننده مثبتی برای عملکرد تحصیلی در دروس مختلف از جمله ریاضیات، علوم و خواندن است (لایم[7] و همکاران، 2008؛ هودجز[8]، 2008؛ ریورز[9]، 2008).

با توجه به موارد ذکر شده و نتایج پژوهش هایی که عنوان شد مشخص است که متغیرهای ذکر شده-انگیزش تحصیلی، توانایی فراشناختی و خودکارآمدی- به نوعی با عملکرد تحصیلی مرتبط هستند اما مرور تحقیقات نشان می دهد که تحقیقی جامع در رابطه با نقش این عوامل بر عملکرد تحصیلی انجام نشده و یا تحقیقات موجود بصورت پراکنده به این مساله پرداخته اند. با توجه به تحقیقات اندک در این زمینه و نقش مهمی که عملکرد تحصیلی می تواند در آینده شغلی و زندگی دانش آموزان داشته باشد مطالعه متغیرهای مرتبط می تواند زمینه عوامل موثر بر عملکرد را روشن تر سازد، اما با وجود تحقیقات اندک و مشخص نبودن نوع رابطه هر یک از این متغیرها با هم، محقق بر آن شد تا در پژوهش خود به این سئوال پاسخ دهد که آیا بین انگیزش تحصیلی، توانایی فراشناختی و خودکارآمدی با عملکرد ریاضی دانش آموزان دبیرستانی منطقه شیبکوه رابطه معناداری وجود دارد؟

. 1
1-1. اهمیت و ضرورت انجام طرح.. 1
1-2. نیروگاه­های حرارتی خورشیدی.. 8
1-3. معرفی نیروگاه برج مرکزی و سابقه­ی آن.. 10
1-4. کارهای انجام شده. 14
1-5. هدف و روش   16
فصل2 . طراحی بخش های مختلف نیروگاه 18
2-1. بررسی شرایط محیطی و آب و هوا 18
2-1-2. فشار محیط.. 19
2-1-3. دمای محیط.. 19
2-1-4. شدت تابش خورشید. 20
2-2. مدل سازی هوای محیط… 20
2-2-2. خواص ترمودینامیکی و فیزیکی هوا 21
2-2-2-1. ظرفیت گرمایی [17] 21
2-2-2-2. ویسکوزیته. 22
2-2-2-2-1. مدل سادرلند با دو ثابت.. 22
2-2-2-2-2. قانون سادرلند با سه ثابت.. 23
2-2-2-2-3. قانون توانی.. 23
2-2-2-3. هدایت حرارتی.. 23
2-2-2-4. چگالی هوا 24
2-3. مزرعه­ی خورشیدی.. 24
2-3-1. راندمان مزرعه­ی خورشیدی.. 25
2-3-1-1. بلاک و شادو. 26
2-3-1-2. اثر کسینوسی.. 27
2-3-1-3. راندمان بازتابش . 29
.. 29
.. 29
.. 29
30
32
34
35
35

 

 

39
40
.. 40
42
.. 42
.. 44
. 48
.. 48
48
.. 51
.. 51
53
.. 54
. 56
.. 57
.. 57
57
.. 57
61
. 62
.. 73
73
77
. 78

• اهمیت و ضرورت انجام طرح

      در جهان امروز که مصرف انرژی سیر صعودی دارد و نیاز به انرژی در کشور و جهان رو به افزایش است(شکل1-1)،تغییر رویکرد در تأمین انرژی از منابع تجدیدناپذیر مانند سوخت­های فسیلی و هسته­ای، به منابع تجدید­پذیر یک ضرورت می­باشد.
در سال­های اخیر قیمت جهانی سوخت گاز رو به افزایش بوده است( شکل1- 2). این افزایش سوخت با توجه به بحران­های جهانی اقتصادی در حال نوسان می­باشد.
       امروزه در یک نگاه سطحی به دلیل وفور و ارزانی منابع تجدیدناپذیر مانند گاز طبیعی در کشور، پرداختن جدی به انرژی­های تجدیدپذیر و سرمایه گذاری در این بخش غیر منطقی به نظر می­رسد، اما با بررسی عمیق­تر این موضوع و همچنین نگاه به گذشته و آینده متوجه می­شویم که اولاً رو به پایان بودن انرژی­های فسیلی یک واقعیت انکار ناشدنی است و در آینده­ی نه­چندان دور سوخت­های فسیلی نمی­توانند تأمین کننده­ی نیاز انرژی بشر باشند. پس حرکت به سوی استفاده از انرژی­های تجدیدپذیر اجتناب­ناپذیر است و دیر یا زود مجبور خواهیم بود که جایگزینی مناسب برای سوخت­های فسیلی پیدا کنیم از این رو باید روند جایگزین کردن انرژی­های فسیلی با منابع انرژی­های پاک و قابل اطمینان هر چه سریعتر آغاز شود. ثانیاً همانطور که اشاره شد همواره در دهه­های اخیر بهای سوخت­های فسیلی با افزایش میزان تقاضا و با توجه به محدود بودن آن­ها در حال افزایش بوده و این روند با شدت بیشتر در آینده نیز برقرار خواهد بود(شکل1-1) و این در حالی است که این منابع جزء سرمایه­های ملی و تاثیر گذار در زمینه­های گوناگون هستند از این­رو مصرف داخلی سوخت­های فسیلی به شکل کنونی و با این روند افزایشی به معنای  به هدر دادن آن­هاست (جدول 1-1). از نگاهی دیگر استفاده از سوخت­های فسیلی بحران جدی گرمایش زمین که یک خطر جهانی است و ناشی از افزایش گازهای گلخانه­ای در جو می­باشد را بوجود آورده است. لذا ضرورت تغییر این روند بیش از پیش احساس می­شود. مجموعه­ی این عوامل باعث شده است که کشور­های پیشرفته­ و حتی کشورهای در حال توسعه­ی جهان با توجه به شرایط و پتانسیل­های موجود در کشور خود در حال سرمایه گذاری در بخش انرژی­های تجدیدپذیر مانند نیروگاه­های خورشیدی، بادی، زمین گرمایی و … می­باشند. می­توان مصرف سوخت گاز در کشور را از سال 1384 تا 1390  درجدول 1-1مشاهده نمود.
شکل 1-1. میزان کل مصرف گاز سالانه­ی کشور در سال های مختلف [1]
شکل 1-2. نوسانات قیمت گاز طبیعی بر حسب دلار بر هزار فوت مکعب تا سال 2012 [2]

• مصرف گاز طبیعی در بخش های مختلف به تفکیک نوع مصرف طی سال­های 1384-1390 (میلیون متر مکعب) [1]
• درصد مصرف گاز طبیعی در بخش های مختلف به تفکیک نوع مصرف طی سال­های 1384-1390 (میلیون متر مکعب)[1]

با توجه به جداول بیان شده می­توان نرخ افزایش مصرف سوخت در نیروگاه­های ایران را با توجه به درخواست افزایش تولید برق مشاهده نمود. استفاده از نیروگاه­های تجدیدپذیر در شبکه­ی برق کشور بسیار ناچیز می­باشد (شکل1-3). روند پیش رو روندی مطلوبی نخواهد بود و با افزایش تولید گازطبیعی در ایران باز هم نخواهیم توانست شاهد رشد سود ناشی از صادرات باشیم. همچنین فرسوده بودن نیروگاه­های کشور در تولید توان موجب افزایش مصرف سوخت شده است در جدول1-3 کارکرد نیروگاه­های بخار با عمر بالای  30 سال با رنگ قرمز نشان داده شده است که نزدیک به 62/52 % از نیروگاه­های بخار کل کشور را به خود اختصاص داده­اند و نیروگاه­های با عمر بین 25 الی 30 سال در این جدول با رنگ زرد مشخص شده است در مجموع نیروگاه­های بخار بالای 25 سال کارکرد 42/68% از کل نیروگاه­های بخار را تشکیل می­دهند که نشان از فرسوده بودن نیروگاه­های بخار کل کشور است که این امر موجب بالا رفتن مصرف سوخت نیروگاه­ها می­شود و میزان تولید توان را نیز به واسطه­ی فرسوده بودن کاهش می­دهد.
شکل 1-3. سهم نیروگاه های مختلف در تولید برق ایران در سال 1383 [3]
شکل 1-4. سهم نیروگاه های مختلف در تولید برق ایران در سال 1390 [1]

• مشخصات نیروگاه بخار ایران مرتب شده بر اساس سال بهره­برداری [3]

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

نام نیروگاه	محل احداث	سال بهره برداری	تعداد واحد	ظرفیت هر واحد	مجموع	راندمان (%)	کارخانه سازنده
طرشت	تهران	1338	4	5/12	50	7/21	آلستوم
بعثت	تهران	1346-1347	3	5/82	5/247	1/29	جنرال الکتریک
اسلام آباد	اصقهان	1348 1353 1359-1367 مجموع	2 1 2 5	5/37 120 320 –	75 120 640 825	2/36	جی.ای.ئی
شهید منتظر قائم	کرج	52-1350	4	47/156	88/635	4/34	جنرال الکتریک
لوشان (شهید بهشتی)	گیلان	1352	2	120	240	6/36	ک.و.یونیون
زرند	کرمان	1352	2	30	60	8/24	اسپی باتین یول
مشهد	مشهد	53-1352	2	60	120	9/28	اشکودا
نکا (شهید سلیمی)	نکا	60-1358	4	440	1740	5/35	براون باوری
اهواز (رامین)	اهواز	78-1358	6	320	1280	4/42	تکنوبروم اکسپورت
بندرعباس	بندرعباس	64-1359	4	320	1280	0/34	جی.ای.ئی
شهید منتظری	اصفهان	78-1363	8	200	1600	7/35	تکنوبروم اکسپورت
توس	مشهد	66-1364	4	150	600	0/35	برائن باوری
تبریز	تبریز	68-1365	2	368	736	8/35	آلستوم
شهید رجائی	قزوین	1371	4	250	1000	5/30	میتسوبیشی
بیستون	کرمانشاه	1373	2	320	640	7/36	جی.ای.ئی
شهید مفتح (غرب)	همدان	1373	4	250	1000	5/35	میتسوبیشی
ایرانشهر	ایرانشهر	82-1374	4	64	256	7/29	اشکودا
شازند	اراک	80-1379	4	325	1300	5/42	دی.ای.سی
سهند	تبریز	84-1383	2	325	650	8/34	اس.ئی.سی

     میزان بالا و ثبات انرژی خورشیدی این منبع انرژی را در حال حاضر به یکی از اصلی­ترین و مناسب­ترین انرژی­های تجدیدپذیر جهت استفاده تبدیل کرده است. باید توجه داشت که میزان انرژی تابشی خورشید در تمام نقاط جهان یکسان نیست و استفاده­ی وسیع از این منبع لایزال مشروط به شدت تابش مناسب انرژی خورشیدی در منطقه­ی مورد استفاده است. با توجه به موقعیت جغرافیایی و شرایط محیطی، خوشبختانه انرژی خورشید با شدت بالایی در کشور وجود دارد (شکل1-5). و این امر ایران را به یکی از مستعدترین نقاط دنیا برای بهره برداری از انرژی خورشید تبدیل کرده است. البته بهره برداری از انرژی خورشیدی در ایران در حال انجام است، اما این میزان در مقایسه با استفاده از انرژی حاصل از سوخت­های فسیلی بسیار ناچیز است. در زمینه­ تولید برق در کشور تا کنون از نیروگاه­های آیینه سهموی مانند نیروگاه 250 کیلوواتی شیراز و صفحات فتوولتاییک استفاده شده است. این تناسب تولید توان در کشورهایی مانند آلمان که از شدت تابش خورشیدی به مراتب کمتر از ایران برخوردار هستند کاملا متفاوت بوده به گونه­ای که تا پایان سال 2020، 30% کل برق این کشور از انرژی تجدیدپذیر و عمدتا انرژی خورشیدی تأمین می­شود[29] شکل­1-5 نقشه­ی مقدار تابش خورشید در کشور ایران و شکل1-6 میزان تابش خورشید در اروپا را نشان می­دهد.