انگلیسی

فهرست جداول و نمودارها

عنوان                                                                                                                             صفحه

جدول شماره 1: توزیع واحدهای مورد پژوهش برحسب مشخصات فردی-اجتماعی                                                                42

نمودار شماره 1: میانگین رتبه ای نحوه استفاده از تلفن همراه براساس سوألات پرسشنامه COS                                                  47

نمودار شماره 2: میانگین رتبه ای نحوه استفاده از اینترنت براساس سوألات پرسشنامه اعتیاد به اینترنت                                           48

نمودار شماره 3: میانگین رتبه ای میزان احساس تنهایی براساس سوألات پرسشنامه UCLA                                                      49

جدول شماره 2: توزیع فراوانی وضعیت اعتیاد به اینترنت در نمونه های مورد پژوهش                                                              50

جدول شماره 3: توزیع فراوانی اعتیاد به تلفن همراه در نمونه های مورد پژوهش                                                                     51

جدول شماره 4: توزیع فراوانی وضعیت احساس تنهایی در نمونه های مورد پژوهش                                                                52

جدول شماره 5: شاخص های آماری نمره کل اعتیاد به اینترنت، تلفن همراه و احساس تنهایی                                                     53

جدول شماره 6: ضریب همبستگی اسپیرمن نمره احساس تنهایی با اعتیاد به اینترنت و تلفن همراه                                                54

نمودار شماره 4: نمودار پراکنش  همبستگی نمره کل احساس تنهایی با نمره کل اعتیاد به تلفن همراه                                             55

نمودار شماره 5: نمودار پراکنش همبستگی نمره کل احساس تنهایی با نمره کل اعتیاد به اینترنت                                                  56

جدول شماره 7: ضریب همبستگی اسپیرمن نمره اعتیاد به اینترنت با اعتیاد به تلفن همراه                                                           57

نمودار شماره 6: نمودار پراکنش همبستگی نمره کل اعتیاد به اینترنت با نمره کل اعتیاد به تلفن همراه                                                 58

جدول شماره 8: توزیع فراوانی احساس تنهایی برحسب میزان استفاده از تلفن همراه                                                                59

جدول شماره 9: توزیع فراوانی احساس تنهایی برحسب میزان اعتیاد به اینترنت                                                                      60

جدول شماره 10: توزیع فراوانی اعتیاد به اینترنت برحسب میزان استفاده از تلفن همراه                                                             61

جدول شماره 11: نمره کل اعتیاد به  اینترنت برحسب متغیرهای فردی اجتماعی کیفی مورد مطالعه                                               62

جدول شماره 12: نمره کل اعتیاد به تلفن همراه برحسب متغیرهای فردی اجتماعی کیفی مورد مطالعه                                            67

جدول شماره 13: نمره کل احساس تنهایی برحسب متغیرهای فردی اجتماعی کیفی مورد مطالعه                                                  72

جدول شماره 14: همبستگی نمره کل اعتیاد به اینترنت و تلفن همراه و احساس تنهایی با متغیرهای فردی اجتماعی کمی مورد مطالعه      77

جدول شماره 15: ضریب رگرسیونی نمره کل اعتیاد به اینترنت و تلفن همراه با احساس تنهایی با تعدیل اثرات متغیرهای فردی اجتماعی  80

بیان مسئله:

نوجوانی دوره ای مهم از زندگی فرد به شمار می آید، زیرا بسیاری از باورها و عادت های بهداشتی در این سال ها شکل می گیرند. ما به خوبی آگاهیم که تلاش برای ارتقای سلامت، باید بسیار زود و پیش از به وجود آمدن باورها و عادت های غیربهداشتی انجام گیرد(1). تغییر و تحول آدمی در این دوره مهم، در جنبه های جسمی و روان شناختی پر اهمیت تلقی می شود(2). در این مقطع بلوغ روحی، جسمی و اجتماعی اتفاق می افتد. پرداختن به سلامت نوجوانان نه فقط برای خود آنها بلکه برای خانواده، جامعه و نسل آینده نیز مفید خواهد بود(3). كشور ما، كشوری جوان است و بیش از نیمی از جمعیت آن را افراد زیر 18 سال تشكیل می دهند و در این میان جمعیت نوجوانان 19-15 ساله کل کشور 6607043 و استان گیلان 202829 نفر می باشند كه سرمایه های بالقوه و متصدیان آینده جامعه اند(4-6). بدیهی است که آینده هر کشور به سلامت کودکان و نوجوانان متکی است. این در حالی است که حدود یک پنجم از کودکان و نوجوانان دنیا از اختلالات خفیف تا شدید روانی رنج می برند(7). امروزه ارزیابی سلامت روانی دانش آموزان یکی از محورهای مهم ارتقاء سلامت روان جامعه است. بنا به دلایل بسیاری ، سازماندهی خدمات بهداشت روانی در مدارس، راهبرد اساسی برای ارتقای سلامت روان دانش آموزان و در نهایت كل جامعه است. از آنجایی كه نوجوانی یكی از بحرانی ترین دوره های زندگی است و دانش آموزان با تنش زا های دوره نوجوانی مواجه هستند، احتمال می رود كه مستعد مشكلات عاطفی باشند(8).

احساس تنهایی، تجربه ای شایع در نوجوانان است اما وقتی این احساس به طور مکرر اتفاق افتد، اثرات مخربی بر سلامت جسمی، روانی و عاطفی آنان می گذارد. احساس تنهایی، فاصله و شکاف بین آرمان های فرد (آن چه می خواهد) و دستاوردهای او (آن چه به دست آورده است) در روابط و صمیمیت های بین فردی است؛ هرچه این فاصله بیشتر باشد، این احساس بیشتر است. نوجوانانی که احساس تنهایی شدیدتری می کنند، افسرده تر بوده و مشکلات عاطفی بیشتر و رضایت از زندگی پایین تری دارند. احساس تنهایی موجب افزایش تنیدگی و اضطراب، رفتارهای پرخطر مانند کشیدن سیگار و سوء مصرف مواد، گریز از مدرسه، افسردگی، کمرویی و کاهش اعتماد به نفس شده و خطر خودکشی در نوجوانان را افزایش می دهد(9). ممكن است احساس تنهایی در نتیجه ی اعتیاد به اینترنت رخ دهد، یعنی كسانی كه به اینترنت معتاد می شوند، پیامدهایی منفی حاصل از آن مانند احساس تنهایی و انزوا را تجربه كنند و ممکن است چرخه ایی معیوب و رابطه ایی دو سویه در كار باشد، یعنی افراد تنها، برای كاهش تنهایی خود به اینترنت رو بیاورند و در نتیجه به تنهایی آن ها افزوده شود. هر چند یكی از كاربردهای مهم اینترنت، كاربرد اجتماعی آن است؛ اما به دلیل آن كه روابط اینترنتی نسبت به روابط رو در رو از غنای كمتری برخوردارند، درنهایت بهره گیری افراطی از اینترنت افراد را تنهاتر می كند. اعتقاد فرد به اینكه اینترنت تنها دوست مخصوص و صمیمی اوست؛ موجب افزایش علاقه به دوستان مجازی و كاهش گرایش وی به دوستان واقعی و در نتیجه افسردگی و انزوای اجتماعی میشود(10). تیتسیکا[1] و همکاران عنوان کردند که اعتیاد به اینترنت در میان نوجوانان با روابط خانوادگی مشکل دار، عملکرد تحصیلی ضعیف، انجام رفتارهای پرخطر، مشکلات عاطفی و برخی شرایط روانی مانند افسردگی مرتبط است(11).وانگ[2] و همکاران اعلام کردند که استفاده آسیب زا از اینترنت در میان دانش آموزان دبیرستانی شایع است و تنش های تحصیلی، داشتن دوستان مجازی، مشاجرات خانوادگی و روابط ضعیف با معلمان و دانش آموزان از عوامل خطر برای استفاده آسیب زا از اینترنت هستند(12). در حالیكه روابط افراد، به ویژه كودكان و نوجوانان در جهان مجازی افزایش می یابد، در مقابل از دامنه روابط آنان در جهان واقعی كاسته می شود. ضمن آنكه، احتمال لطمه دیدن عملكرد آموزشی آنان نیز وجود دارد(10). در پژوهش یائو[3] و همکارش مشخص شد که استفاده بیش از حد و ناسالم از اینترنت، احساس تنهایی را در طول زمان افزایش می دهد(13). نتایج حاصل از مطالعات زربخش بحری و همکارش، سواری و همکاران و حسن زاده و همکاران نشان می دهد که بین احساس تنهایی با اعتیاد به اینترنت رابطه مثبت معناداری وجود دارد(14-16)؛ درحالیکه اوداسی[4] و همکارش، رابطه معنی داری بین استفاده آسیب زا از اینترنت[5] و تنهایی پیدا نکردند(17).

شعیبی به نقل از گلدبرگ، روانپزشک برجسته آمریکایی معتقد است که اعتیاد اینترنتی عبارت است از استفاده بیمارگونه و وسواسی از اینترنت، که کناره گیری فرد از دیگران، مهمترین شاخص آن است(18). متخصصان در زمینه آسیب شناسی، محدودترین تعریف را برای طبقه بندی استفاده از اینترنت ارائه می دهند. براساس طبقه بندی آنها، چنانچه فرد در هفته 2 تا 3 ساعت از اینترنت استفاده کند، کاربر معمولی است و چنانچه میزان استفاده او از اینترنت به 5/8 ساعت و یا بیشتر در هفته برسد، کاربری است که باید مورد بررسی های آسیب شناسانه قرار گیرد(19).

نوآسیب های اجتماعی از سال 1990 در دنیا مطرح شد و هم اکنون در حال تبدیل شدن به یک معضل فرهنگی، اجتماعی، روانی، عاطفی، فکری و اخلاقی است. جوامع مختلف از جمله ایران نمی توانند فارغ از تأثیرات نوآسیب ها بخصوص اعتیادهای نوین باشند(20). این در حالی است که دسترسی به اینترنت، پدیده ای رو به گسترش است و هر روز تعداد بیشتری از افراد در زمره استفاده كنندگان اینترنت قرار می گیرند(21). هم اکنون حدود 694 میلیون نفر از جمعیت بالای 15 سال در جهان از اینترنت استفاده می کنند که این رقم 14 درصد کل افراد بالای 15 سال را شامل می شود. طبق نظرسنجی انجام شده توسط موسسه آنلاین یونت 75 درصد جوانان بین 16 تا 24 ساله احساس می کنند بدون اینترنت نمی توانند زندگی کنند(18). به علاوه استفاده از اینترنت رشد سریعی را در ایران داشته و روز به روز بر کاربران آن افزوده می شود. براساس آمار تعداد کاربران ایرانی اینترنت در سال 2006، 11 میلیون نفر بوده که در سال 2010، به 33 میلیون و 200 هزار نفر رسیده و به این ترتیب، رتبه اول را در کشورهای خاورمیانه کسب کرده است(22). شیوع استفاده آسیب زا از فضای مجازی در ایران، بین 8/3 تا 86 درصد گزارش شده است. نرخ شیوع استفاده آسیب زا از فضای مجازی در جهان، طیفی از 6% تا 80% برآورد شده است(23).

از جمله نوآسیب های اجتماعی دیگر، استفاده مفرط از تلفن همراه است. وابستگی به تلفن همراه در جوانان و به كارگیری آن به عنوان یك ابزار ارتباطی، می تواند اثرات مخربی بر شخصیت نوجوانان داشته باشد(24). استفاده آسیب زا از تلفن همراه، وضعیتی است كه با استفاده فراوان و اشتغال ذهنی با تلفن همراه مشخص می شود(25). شواهد نشان دهنده آن است كه استفاده مفرط از تلفن همراه با الگوهای رفتاری دیگر از جمله بیدار ماندن در شب و اشتغال به تبادل پیام كوتاه و همچنین وابستگی عاطفی كه در ذهن كاربران ایجاد می شود، مرتبط است. به طوری كه این افراد معتقدند، بدون استفاده از تلفن همراه قادر به زندگی كردن نیستند(26). إزو[6] و همکارش، تنهایی و وابستگی به تلفن همراه را با درجه اعتیاد به اینترنت مرتبط دانستند(27). همچنین، نادری و همکارش به این نتیجه رسیدند که بین احساس تنهایی با میزان استفاده از تلفن همراه رابطه مثبت معنی داری وجود دارد(28). بررسی رشد و گسترش تلفن همراه، حاکی از آن است که تاکنون هیچ فنآوری در طول تاریخ بشر به شدت تلفن همراه فراگیر نشده است(29). بطوریکه تعداد مشترکین تلفن همراه در سراسر جهان از 4/12 میلیون در سال 1990 به 500 میلیون در سال 2000، به 3/3 میلیارد در سال 2008 و همچنین به 3/5 میلیارد تا پایان 2010 رسید(30). این رشد گسترده توجه پژوهشگران را به آثار زیستی ناشی از این تلفن های همراه معطوف داشته است این در حالی است كه به اثرات روانشناختی و اجتماعی استفاده طولانی مدت از این وسیله ارتباطی توجه كافی نشده است(31). تومی[7] و همکارش اعلام کردند که استفاده مکرر از موبایل می تواند برای علائم افسردگی در هر دو جنس یک عامل خطر باشد(32). همچنین نتایج پژوهش مارتینز[8] و همکارش حاکی از آن است که استفاده مفرط از تلفن همراه با افسردگی ارتباط دارد(33). احساس تنهایی، اعتیاد به اینترنت و تلفن همراه می توانند تحت تأثیر متغیرهای دموگرافیک و اجتماعی افراد مانند سن، جنس و …… قرار گیرند(34-40).

با توجه به تعداد زیاد استفاده کنندگان از اینترنت و تلفن همراه در بین جوانان و نوجوانان ایرانی و تأثیرات گسترده ای که بر حوزه های مختلف فردی، اجتماعی و خانوادگی آنها دارد؛ آمار دقیقی از میزان فراوانی اعتیاد به اینترنت و تلفن همراه در دست نیست و بررسی های گسترده علمی درباره كاركردها، تبعات و پیامدهای انسانی، فرهنگی، سیاسی و روانی آنها انجام نشده است. تحقیقات ضد و نقیضی که درباره تأثیرات تکنولوژی اینترنت و تلفن همراه بر سلامت روان نوجوانان وجود دارد؛ نشان دهنده ضرورت انجام پژوهش های بیشتر جهت شناسایی دقیق تر اثرات نامطلوب این پدیده های جدید بر سلامت روان نوجوانان و در صورت امکان، مقابله با آنها می باشد. ضروری است دست اندرکاران سلامت جامعه از جمله پرستاران بهداشت جامعه، با مطالعه بر روی این ابزارهای ارتباطی، علاوه بر افزایش آگاهی خود از اثرات آنها بر زندگی امروزی، یافته های خود را در اختیار برنامه ریزان و سیاست گذاران بهداشتی قرار داده تا گامی به سوی ارتقاء سلامت روان قشر مهم نوجوانان امروز و بزرگسالان فردا بردارند. با توجه به مطالعات اندکی که در این زمینه در استان گیلان انجام شده، پژوهشگر بر آن شد تا پژوهشی با هدف تعیین رابطه اعتیاد به اینترنت و تلفن همراه با احساس تنهایی دانش آموزان دبیرستان های شهر رشت به انجام برساند.

[1] Tsitsika

[2] Wang

[3] Yao

[4] Odaci

[5] Problematic internet use

[6] Ezoe

[7] Thomée

[8] Sánchez-Martínez