تعریف مفهوم ترک خدمت:
ترک خدمت ۱ ” عبارتست از گسستن رابطه استخدامی فرد با سازمان با اطلاع و رضایت سازمان ” (پرهیزکار ، ۲۵۳،۱۳۸۳)
ترک خدمت یک فرابیند پیچیده است که با بهره گرفتن از ارزیابی احساسات خود درباره موقعیت شخصی، محیط کاری و نیز مسائل دیگر تصمیماتی درباره ماندن یا رفتن از یک سازمان میگیرند و هدف از بررسی سوابق تحقیقی و مطالعات انجام شده در زمینه ترک خدمت ، شناسایی مجموعه عواملی است که در قالب تئوریک منجر به ترک خدمت فرد می شوند انجام چنین کاری موجب گسترش وسعت نظر محقق و روشن شدن افق فکری وی خواهد شد و می تواند محقق را در ساختـن فرضیـاتی صحیح و اصولی و همچنین تهیه پرسشنامه پر محتوا یاری دهد .
پس از بررسی برخی از عوامل موجود مشخص شد که هر یک از تحقیقات انجام شده یک یا چند عامل را به عنوان عوامل موثر در ترک خدمت کارکنان معرفی نموده اند . برخی از این تحقیقات اهمیت نگرش های شغلی را به عنوان یکی از عوامل مؤثر در ترک خدمت خاطر نشان نموده و یک یا چند نگرش شغلی و ارتباط آن را با ترک خدمت مورد بررسی قرار داده اند . شواهـدی نیز وجود دارد کـه اطلاعات مربوط بـه شخصیت و آمارهـای جمعیتی (سـن،جنـس،سابقـه خدمـت و تحصیلات)ن ررارل می توانـد تـا حـدی
ترک خدمت افراد را پیش بینی نماید . اهمیت عوامل اقتصادی نیز به عنوان یکی از عوامل موثر در ترک خدمت اثبات گردیده است . نهایتاً ، مطالعاتی نیز که اخیراً در این زمینه صورت گرفته به عوامل متنوعی اشاره نموده اند که بـرای نمونه می توان به ویـژگی های شخصی ، ویژگی های شغلی ، نظام پاداش ، روابط گروهی ، سرپرستی و مواردی از این قبیل اشاره نمود که در ترکیب با یکدیگر تصمیم فرد به باقیماندن یا خروج از سازمان را تحت تاثیر قرار می دهند .
فراتر از بررسی های ساده ای که در این زمینه صورت گرفته ، برخی محققین نیز کوشیده اند تا بر مبنای مطالعات قبلی مدلهای مفهومی تازه ای را در زمینه ترک خدمت و فرایند آن ارائه دهند. گرچه این مدلهادر برخی موارد جزیی با یکدیگر تفاوتهایی دارند اما عموماً چنین تصور شده که ترک خدمت تابعی از نگرش های شغلی منفی است که با اطمینان از وجود فرصت های شغلی جایگزین توام گردیده است . مبلی (۱۹۹۷ ، Mobley) ، از این هم فراتر رفته و متغیرهای واسطه ای مختلفی را مورد بررسی قرار داده که بین نگرش های شغلی و عمل به ترک خدمت قرار می گیرند و در این بین تمایلات رفتاری از اهمیت ویژه ای برخوردار است .
مهمترین عوامل موثر بر ترک خدمت که اکثر آن ها در این تحقیق نیز مورد توجه قرار گرفته اند را می توان به صورت زیر طبقه بندی نمود :
عوامل موثر بر ترک خدمت (۱)
عوامل خارجی (محیطی) :
ـ تصور اینکه فرصت های شغلی جایگزین در دسترس می باشد . (+)
ـ نرخ بیکاری (-)
ـ وجود اتحادیه ها
عوامل مرتبط با کار :
ـ حقوق و مزایا (-)
ـ عملکرد شغلی (؟)
ـ روشن بودن نقش (-)
تکراری بودن وظایف (+)
ـ رضایت شغلی (-)
ـ تعهد سازمانی (-)
عوامل شخصی
ـ سن (-)
ـ تحصیلات (+)
ـ افراد تحت تکفل (-)
ـ برآورده شدن انتظارات (-)
ـ سابقه خدمت (-)
ـ تاهل (-)
۱- J M Cotton JM.Tuttel “Employee Turnover : A meta-analysis with implications for research.” Academy of Management Revie v 11 p.57 (1986)
توضیح :
علامت (+) بیانگر وجود رابطه مثبت بین عامل مورد نظر و احتمال ترک خدمت می باشد .
علامت (-)بیانگر وجود رابطه منفی بین عامل مورد نظر و احتمال ترک خدمت می باشد .
عمومـاً تحقیقات انجام شده در زمینه ترک خدمت پس از کناره گیری با به دست آوردن میزان کناره گیریو انجام مصاحبه با افرادی که سازمان را ترک نموده اند به تجزیه و تحلیل بررسی ها و نتیجه گیری در زمینه علل و عوامل موثر در ترک خدمت کارکنان می پردازند
تحقیقات متعدد و مستندی نیز در مورد امکان استفاده از تمایل به ترک خدمت به جای عمل به ترک خدمت انجام گردیده که مزایا و لزوم به کارگیری تمایل به ترک خدمت را توصیف نموده اند (۱).
فیش بین (۱۹۶۷ ، Fishbein) در زمینه تمایلات و انجام رفتار معتقد است که تمایل فرد بهترین عامل تعیین کننده انتخاب است وی در همین زمینه یک مدل مفهومی ارائه نموده که شامل سه بخش است :
۱ ـ عقاید فرد در مورد شغل
۲ ـ نگرش های شغلی
۳ ـ تمایلات رفتاری که از این نگرشها حاصل می شود .
۱ ـ محمد مهدی تنعمی ،”تمایل به ترک خدمت و عمل به ترک خدمت”،دانش مدیریت ، شماره ۲۱،ص۵۰،(۱۳۸۲)
این فرایند در شکل (۱-۲) نمایش داده شده است ۱
رفتار عملی
ـ غیبت
ـ ترک خدمت
ـ کاهش عملکرد
تمایلات رفتاری
ـ تمایل به خروج
ـ تمایل به کاهش تلاش و فعالیت
نگرش های شغلی
ـ عدم رضایت
ـ درگیری شغلی پایین
ـ فقدان تعهد سازمانی
عقاید فردی در مورد شغل
ـ شغل کسل کننده است
ـ شغل آزادی عمل و استقلال و مسئولیت کمی را برای شخص فراهم می کند