مدیریت مالی جدید، با بررسی تئوری بازار کارا، بی‌قاعدگی‌های تقویمی مانند اثر روزهای معاملاتی هفته، اثر آخر هفته، اثر آخر سال و نیز اثر تعطیلات را در بازارهای مالی شناسایی و مورد تأکید قرار داده است و از این طریق کارایی بازار مالی را به چالش کشیده است. در بازار کارا اطلاعات مربوط به بازار و یکایک سهام در دسترس همه است. از این‌رو کسی نمی‌تواند به‌طور مرتب بازده اضافی کسب کند. اثرات تقویمی موجب ایجاد بازدهی‌هایی می‌شوند که متناسب با ریسک نیستند. این تحقیق بر آن است وجود اثر تعطیلات را به‌عنوان یکی از اثرات تقویمی شناخته شده در دنیا، در بازار سهام تهران بررسی کند.

1-2 تبیین موضوع تحقیق

شواهد تجربی فراوانی در نقاط مختلف دنیا، حکایت از وجود الگوهای تکرارپذیر در طول زمان دارد. این امر با مفاهیم بازار کارا و تئوری‌های مرتبط با آن سازگار نیست. اساس و بنیان مفهوم کارایی بازار و تئوری‌های نوین مالی، بر غیرقابل پیش‌بینی بودن رفتار بازار در بلندمدت بنا نهاده شده است. جمع کثیری از محققین در سال‌های اخیر، ریشه‌ی این پدیده‌ها را در مباحث مالی رفتاری[1] جست‌وجو می‌کنند. یکی از معروف‌ترین این روندها بی‌نظمی‌های دوره‌ای[2] است که توجه خود را به کشف روندهای دوره‌ای موجود در بازار معطوف می‌سازد. در بین این بی‌نظمی‌های دوره‌ای که مورد بررسی قرار گرفته‌اند، اثرات تقویمی[3] جایگاه ویژه‌ای را به خود اختصاص داده‌اند. اثرات تقویمی توجه خود را به بررسی رفتار بازار در اوقات مختلف سال (از جمله اثر ابتدای سال[4] (اوقات مختلف ماه (شامل اثر گردش ماه[5]) اوقات مختلف هفته (اثر روزهای هفته[6] و اثر آخر هفته[7] ( و روزهای قبل و بعد از تعطیلات رسمی (اثر تعطیلات[8](  معطوف می‌سازد. (حساب تعطیلات رسمی از تعطیلات آخر هفته جدا است.)

یكی از پایه‌های اساسی نظریه مدرن مالی، طی سال‌های دهه 50 نظریه بازار كاراست. یكی از مباحث و آزمون‌هایی كه در سطح ضعیف كارایی بازار صورت می‌گیرد، بررسی وجود یا عدم وجود الگوهای فصلی و تقویمی است كه بر اساس اطلاعات تاریخی، شناسایی شده و مورد توجه تحلیل‌گران جهت پیش‌بینی آینده قرار می‌گیرد. الگوهای تقویمی با بررسی تاریخی، بازده اوراق بهادار و یا حجم معاملات در مقاطع زمانی مشخص، شناسایی می‌شود و در صورت معنادار بودن چنین الگویی، اطلاعات تاریخی مبنایی جهت تصمیم‌گیری آینده سهامداران می‌شود. براساس فرضیه كارا، الگوی فصلی نباید دارای اثرات معنادار باشد. بعضی از آزمون‌های تجربی نشان داده‌اند كه استفاده از الگوهای خاص معامله، بر اساس اوقات مختلف روز، ماه یا سال، می‌تواند منجربه ایجاد بازده اضافی گردد. كسب بازده اضافی، كارایی بازار را به چالش می‌كشاند. بنابراین اثرات تقویمی یا دوره‌ای، می‌تواند به‌عنوان یكی از فاكتورهای پیش‌بینی‌كننده رفتار آتی سهام مطرح باشد. الگوهای فصلی با بررسی تاریخی بازده اوراق بهادار و یا حجم معاملات در مقاطع زمانی مشخص، شناسایی می‌شود و در صورت معنادار بودن چنین الگویی، اطلاعات تاریخی، مبنایی جهت تصمیم‌گیری آینده سهامداران می‌شود. بسیاری از مطالعات انجام گرفته با بررسی اثر پایان سال، اثر روزهای هفته، اثر ماههای خاص سال و مانند آن به الگوی خاصی در رفتار بازار پی بردند. (راعی و شیرزادی، 1387). مطالعات زیادی در کشورهای مختلف انجام شده که در آن شواهدی دال بر وجود بازده‌های غیرعادی بالا در روزهای قبل از تعطیلات رسمی یاد می‌شود. مطالعات زیادی بازده غیرعادی روز قبل از تعطیلی را نه تنها برای تعطیلات سال نو و کریسمس، بلکه برای سایر تعطیلات نیز یافتند. اثرات

 تعطیلی یکی از مهمترین بی‌قاعدگی‌های تقویمی شناسایی شده در بازارهای مالی هستند. تعطیلات بازارهای مالی معمولاً در روزهای ملی، اولین روزهای سال نو، تعطیلات مذهبی و غیره هستند. دو دسته از اثرات تعطیلی شناسایی شده‌اند: (Dumitriu et al., 2011)

• اثر روز قبل از تعطیلی، زمانی‌که بازده قیمت روز قبل از تعطیلات به‌طور معناداری متفاوت از روزهای دیگر است.
• اثر روز بعد از تعطیلی که شامل تفاوت معنادار مابین بازده قیمت روز پس از تعطیلات و سایر روزهاست.

این دو اثر تعطیلی در بسیاری از کشورها شناسایی شده‌اند. اگرچه مطالعات زیادی وجود بازده غیرعادی در روزهای قبل از تعطیلات را تأیید کرده‌اند، اما تعداد کمی از آنها سعی در توضیح اینکه چرا این اثر وجود دارد، کرده‌اند. (Tangjitprom, 2010)

بررسی اثر تعطیلات، به عنوان زیرمجموعه اثرات تقویمی (شاخه‌ای از مالی رفتاری)، بر بازده قیمت در روز قبل و بعد از تعطیلات رسمی توجه می‌كند و به دنبال این است تا ببیند آیا تفاوت معنی‌داری بین بازده روز قبل از تعطیلات با بازده سایر روزها (مطابق آنچه در بسیار ی از بازارهای نقاط مختلف دنیا دیده شده) و نیز بین بازده پس از تعطیلات با بازده سایر روزها وجود دارد یا خیر؟

مطالعات زیادی در كشورهای مختلف انجام شده كه در آن شواهدی دال بر وجود بازده‌های غیرعادی بالا در روزهای قبل از تعطیلات رسمی، به دلیل افزایش فعالیت در چنین روزهایی و کمتر بودن آن در روزهای پس از تعطیلات می‌باشد. در بسیاری از مطالعات، رفتار فصلی بازده روزانه بازار سهام در روزهای قبل از تعطیلی، نشان داده شده است. مطالعات زیادی در بازار سهام ایالات متحده، حاکی از وجود بازده غیرمعمول اضافی در روزهای قبل از تعطیلات هم در شرکت‌های بزرگ و هم در شرکت‌های کوچک است. در مطالعاتی بازده روزهای قبل از تعطیلات در ایتالیا را بررسی شد و بازده اضافی در روزهای قبل از تعطیلات مهم عمومی ایتالیا، تأیید شد. در مطالعات دیگری نیز اثر روز قبل از تعطیلی در کشورهایی مانند کانادا، ژاپن، استرالیا و هنگ کنگ تأیید شد.

1-3 اهمیت و ضرورت اجرای تحقیق

امروزه بازار سرمایه از بخش‌های حیاتی اقتصاد هر کشوری است که با رشد و توسعه اقتصاد، جایگاه گسترده‌تر و مهمتری یافته است. این بازار با هدایت سرمایه و پس‌انداز مردم، راه توسعه و ایجاد شغل و افزایش سطح رفاه عمومی را هموار می‌کند. یکی از مهمترین عوامل تأثیرگذار بر رشد اقتصادی، شکل‌گیری پس‌انداز و تجهیز آن به سمت سرمایه‌گذاری است. بازار سرمایه از سه بخش اصلی تشکیل شده است: بخش اول سهامداران و سرمایه‌گذارانند که وجوه اضافی خود را مصروف سرمایه‌گذاری کرده‌اند. بخش دوم، بازار اوراق بهادار است که محیطی را برای معامله بین خریدار و فروشنده فراهم می‌آورد. بخش سوم نیز شرکتهای پذیرفته شده در بورس یا سرمایه‌پذیرانند که در ازای دریافت اندوخته‌های سرمایه‌گذاران، اوراق بهادار را به آنها واگذار می‌کنند. در صورت عدم وجود هریک از عناصر فوق، بازار سرمایه تشکیل نخواهد شد.

بدون شک از دید یک سرمایه‌گذار، هیچ چیز شیرین‌تر از کشف روندهای موجود در بازار و کسب بازده نیست. جدای از جذابیت‌های عملی و پرسود شناسایی این‌گونه روندها برای سرمایه‌گذاران فعال در بازار، شناخت چنین روندهایی از دید محققان و پژوهشگران علاقمند در زمینه مسائل اقتصادی، بسیار پراهمیت است.

یک بازار با توجه به مجموعه‌ای از اطلاعات خاص، در صورتی کارا است که کسب سودهای غیرنرمال (به غیر از آنهایی که به‌طور شانسی به دست می‌آیند) از طریق استفاده از این مجموعه اطلاعات برای قاعده‌مندسازی تصمیمات خرید  فروش، امکان‌پذیر نباشد. (شارپ و همکاران، 1391)

در بازارهای غیرکارا، سرمایه‌گذاران می‌توانند با خرید و فروش اوراق بهادار، انتظار بازده غیرعادی بالا را داشته باشند. بسیاری از مطالعات صورت گرفته در بورس اوراق بهادار تهران، کارایی بازار سهام تهران را حتی در سطح ضعیف به چالش کشیده‌اند. یکی از عواملی که می‌تواند سرمایه‌گذاران را در به‌دست آوردن سود اضافی یاری رساند، شناسایی الگوهای فصلی یا همان بی‌قاعدگی‌های تقویمی است. یکی از مهمترین آنها اثر تعطیلی است که در بسیاری از کشورهای دنیا شناسایی شده است. به رغم فقدان سوابق داخلی پیرامون اثر تعطیلات، تحقیقات خارجی زیادی در بازارهای مختلف دنیا پیرامون این موضوع صورت گرفته است. از آنجا که دانش مالی رفتاری از زمینه‌های کاملاً جدید دانش مالی است، اهمیت دارد که تحقیقات آتی به سوی این مباحث جدید سوق داده شوند و قابلیت کاربرد و اجرای آن در بازارهای در حال توسعه‌ای چون ایران بررسی شود.

1-4 اهداف تحقیق

1-4-1 هدف اصلی

هدف اصلی این تحقیق بررسی وجود الگوی تقویمی در روزهای قبل و بعد از تعطیلات در بورس اوراق بهادار تهران است. همچنین این تحقیق به دنبال آن است تا اثر تعطیلات رسمی را از سایر اثرات تقویمی مذکور جداسازی كند.

1-4-2 اهداف فرعی

1. تجزیه و تحلیل بازدهی بازار بورس تهران، به منظور تعیین این ‌که آیا سرمایه‌گذاران می‌توانند با پیروی کردن از یک الگوی مشخص، در روزهای قبل یا بعد از تعطیلی، بازده اضافی کسب کنند؟
2. یافتن رابطه بین نوع تعطیلی و بازده بازار سهام.
3. یافتن رابطه‌ای بین تعداد روزهای تعطیل در هر دوره تعطیلی، و بازده بازار سهام در روز قبل و بعد از تعطیلی.

1-5 سؤالات تحقیق

هر تحقیق فرایندی علمی و روشمند است که طی آن، پژوهشگر تلاش می‌کند تا برای یک مسأله پاسخی نظری پیدا کند و یا برای حل یک مشکل واقعی در دنیای عمل راهکاری بیابد. (خاکی، 1388) لذا سؤالات ذیل را به‌عنوان مسأله تحقیق حاضر بیان می‌کنیم که شامل یک سؤال اصلی و سؤالات فرعی مستخرج از سؤال اصلی می‌باشد.

1-5-1 سؤال اصلی

آیا اثر تعطیلی در بازار بورس اوراق بهادار تهران وجود دارد؟

1-5-2 سؤالات فرعی

1. آیا بازده غیرمعمول اضافی در روز قبل از تعطیلات در بازار سهام ایران نیز وجود دارد یا خیر؟
2. آیا بازده غیرمعمول اضافی در روز بعد از تعطیلات در بازار سهام ایران نیز وجود دارد یا خیر؟
3. آیا رابطه معناداری بین تعداد روزهای تعطیل در هر دوره تعطیلی و روز قبل از تعطیلی در شاخص کل بورس اوراق بهادار تهران تهران وجود دارد یا خیر؟
4. آیا رابطه معناداری بین تعداد روزهای تعطیل در هر دوره تعطیلی و روز بعد از تعطیلی در شاخص کل بورس اوراق بهادار تهران وجود دارد یا خیر؟
5. آیا تفاوتی بین تعطیلات سوگواری و شادی در شاخص کل بورس اوراق بهادار تهران وجود دارد یا خیر؟

[1]. Behavioral Finance

[2]. Seasonal anomaly

[3]. Calender Effect

[4]. January Effect

[5]. Turn of the Month Effect

[6]. Day of the week Effect

[7]. weekend Effect

[8]. Holiday Effect