انگلیسی آورده شده است.

فصل اول: کلیات تحقیق

بیان مسأله:

«اولین فعالیت در هر پژوهشی انتخاب مسئله است و در اصل پژوهش با مسئله آغاز می شود ، هنگام بیان مسئله پژوهشگر باید پدیده های مورد پژوهش را روشن سازد »(دلاور ، 1386 :59 و 60)

در این قسمت مسئله که بررسی جایگاه زن در شاهنامه و پنج گنج نظامی است بیان می گردد.

زن در ادبیات فارسی در شعر شاعران از جایگاه والایی برخوردار است و خصوصاٌ فردوسی در شاهنامه و نظامی در خمسه به آن نظری ویژه دارند.

شاهنامه با آنکه قسمت عمده آن شامل حوادث خارق العاده و جنگ و کشتار و مبالغات زیباست اما حضور زن به ماجراها آب و رنگ می بخشد و در تمام داستان ها حضور زن پررنگ است ، تهمینه مرگ سهراب ، فرنگیس مرگ سیاوش ، کتایون مرگ اسفندیار و رودابه مرگ رستم را غم انگیز جلوه می دهند.

زن در شاهنامه نمونه جنگاوری ، فداکاری ، فرزانگی و وفاداری است و تمام زنان شاهنامه نجیب هستند و اندک زنانی مثل سودابه پتیاره و نابکارند.

دیدگاهی که فردوسی به زن داشته در داستان های شاهنامه بسیار جالب است و بررسی جایگاه و حضور زن در شاهنامه بسیار ارزشمند است و برای علاقه مندان و دانش پژوهان نکته های بدیعی را گوشزد می کند که بسیاری از آنها عبرت انگیز می باشد.

عشقی که در شاهنامه بکار رفته توأم با سوز و گداز است و اصولا پایان خوشی دارد.

زنان در شاهنامه برخی شاهزاده خانم ها و بزرگ زاده ، تعدادی همسران پهلوانان و عده ای کنیز و دایه می باشند و یک زن هم گازُر است که دارا فرزند همای را بزرگ کرده است.

نظامی استاد داستانهای بزمی در ادب فارسی محسوب می شود و زنان در داستانهای او حکمران و قدرت اداره کشور را دارند آنها در خردمندی ، پاکدامنی ، دانش ، حکمرانی و سیاست سرآمد هستند و در بیشتر مواقع از لحاظ استقامت و عشق ورزی برتر از مردان هستند.

نظامی در داستان خسرو شیرین از مهین بانو نام می برد که زنی کاردان و خردمند است و شیرین تربیت یافته ی اوست . پاکدامنی شیرین باعث می شود که در طول داستان خسرو نمی تواند او را تصاحب کند و از خسرو برتر است و جالب این است که بعد از رسیدن خسرو به شیرین ، شیرین خسرو را به دادو دهش دعوت می کند ، در خسروشیرین زن دارای منزلتی بالا و هم شأن با مرد است.

لیلی در داستان لیلی و مجنون سردفتر خوبان است او نمونه ای از عشق و وفاداری است . لیلی به هیچ وجه از عشق به مجنون دست بر نمی دارد هر چند که پدرش او را به اجبار به ابن سلام می دهد اما سرانجام لیلی و مجنون در عشق یکدیگر جان می دهند و این نمونه ای از عشق افلاطونی به حساب می آید و همینجور زنان در هفت پیکر و خصوصا نوشابه در اسکندرنامه زنانی قابل ستایش اند .

و نوشابه اینگونه است :

زنی حاکم بود نوشابه نام                                         همه ساله با عشق تو نوش جام

قوی رأی و روشندل و نغزگوی                                  فرشته منش بلکه فرزانه خوی

(نظامی ، 1363 : 277)

زنان در شاهنامه و داستانهای نظامی شجاع ، دلیر ، وطن پرست ، باشرم ، باتقوا و دارای مناعت و عزت نفس ، آزاده ، ازخود گذشته ، فداکار ، وفادار ، خردمند ، روشن روان و رای زن هستند ، زنانی مثل رودابه ، منیژه ، فرنگیس ، کتایون ، شیرین ، لیلی و نوشابه همواره قابل ستایش هستند.

اهمیت و ضرورت تحقیق:

شاهنامه به عنوان یکی از آثار حماسی بزرگ جهان است که زن در آن نقش مهمی را ایفا می کند داستان های عاشقانه شاهنامه اعم از بزرگ و کوتاه دربردارنده حوادث عاشقانه ی گوناگونی هستند که جایگاه رفتار و خصوصیات زنان در آنها نیازمند بحث و بررسی است تا زوایای مبهم آنها آشکار شود و ویژگی های مثبت و منفی زنان مشخص گردد.

زنان خمسه نظامی نیز از ویژگی هایی برخوردارند از جمله وفاداری ، عدالت خواهی ، فرزانگی و ثابت قدم بودن در عشق جزء صفات متمایز آنها بوده است.

این داستانها جزء ادبیات غنایی محسوب می شوند و داستان سرایان بزرگ دیگر به شخصیت ها ، رفتار و کردار آنها نظر داشتند ، مناسبات زنان و مردان و عشق زناشویی بین آنها بیانگر فرهنگ و آداب و رسوم آن زمان است. 

مناسبات ، اخلاقیات ، حکمرانی ها و روابط بین عاشق و معشوق مهمترین مؤلفه هایی است که بحث و بررسی پیرامون آنها بیانگر اهمیت تحقیق است و دیدگاه فردوسی و نظامی و مقایسه ی آن دو با یکدیگر ضرورت انجام چنین تحقیقاتی را نشان می دهد که ماحصل یافته های تحقیق فرهنگ مدنیت قرن های پنجم و ششم و جلوه هایی از پدرسالاری و مادرسالاری آن زمان را نشان می دهد و همینطور از دیدگاه جامعه شناسی ساختار اجتماعی خانواده های آن زمان و مناسبات روابط عشیره ای و خلقیات و روحیات حاکم بر جامعه را تبیین می کند و نقش زن به عنوان یک رکن اصلی خانواده هم در محیط خانه و بیرون از آن نیازمند بررسی و تحقیق است که در این پایان نامه به نکات مثبتی در این خصوص دست پیدا خواهیم کرد.

اهداف تحقیق:

 هدف کلی

شناخت جایگاه زن در شاهنامه و خمسه ی نظامی

اهداف جزئی :

1- بررسی نظریات فردوسی و نظامی درباره ی زن

2- آشنایی با جایگاه زن در شاهنامه و پنج گنج 

3- آگاهی از ویژگی های زن در آثار فردوسی و نظامی

4- شناخت جایگاه واقعی زن در جوامع سنتی قبل 

5- آشنایی با زنان خوب و شایسته ی شاهنامه و خمسه 

6- آشنایی با هویت زن ایرانی در آثار فوق

7-  تأثیر رفتار زنان در اخلاق و منش مردان

8- ویژگی های مشتر جوامع زن سالار و مردسالار در دو قرن چهارم و پنجم

9- نقش زنان در مسائل اجتماعی و سیاسی آن زمان 

10- نقش زنان در روابط حاکمان با یکدیگر

سوالات پژوهش:

در یک پایان نامه پرسش های پژوهش باید به صورت جملات سوالی به کار رود که در این قسمت در رابطه با موضوع مورد تحقیق مطرح می گردد.

1- زن در شاهنامه و خمسه نظامی از چه جایگاهی برخوردار است؟

2- آیا زنان شاهنامه و خمسه مثبت بوده اند یا منفی؟

3- نقش زنان در انتقال قدرت چگونه بوده است؟

4- جامعه ی آن روز، زن سالار بوده یا مرد سالار؟

5- محیط پرورش زنان چگونه بوده است؟

6- پایگاه زنان از لحاظ سیاسی و اجتماعی و فرهنگی در شاهنامه و پنج گنج نظامی چگونه بوده است؟

7- آیا زنان در آثار فوق یاور مردان بوده اند؟

8- زنان پاکدامن و بدکاره در کدام داستان ها بیشتر است؟

9- سرایندگان منظومه های داستانی فوق زن ستیز بوده اند یا خیر؟

10- عشق و دلدادگی در میان زنان آثار فوق چگونه بوده است؟