(بیان مسئله):

یکی از محورهای سلامتی جوامع مختلف بهداشت روانی آن جامعه است. سلامت روانی نقش مهمی در تضمین پویایی هر جامعه ایفا می کند(1) .

سازمان بهداشت جهانی سلامت را عبارت از رفاه کامل جسمی، روانی واجتماعی می داند. هنگامی انسان در وضعیت سلامت کامل است که بهداشت در هر سه بعد وجودی آدمی تامین شده باشد(2) .

مفهوم سلامت روانی در واقع جنبه ای از مفهوم کلی سلامتی است کارشناسان سازمان بهداشت جهانی سلامت فکر وروان را این طور تعریف می کنند: (سلامت فکر عبارت است از قابلیت ارتباط موزون وهماهنگ با دیگران،تغییر واصلاح محیط فردی واجتماعی وحل تضاد ها و تمایلات شخصی به طور منطقی ، عادلانه ومناسب) با وجود اینکه سلامت روان مفهومی است که خیلی وسیع از آن استفاده می شود، اما هنوز یک تعریف کلی که مورد قبول همه باشد از آن بدست نیامده است. هر فرد یا گروه  یک تصور خاص از سلامت روانی دارد.در صورتی که در مورد سلامت فیزیکی وجسمی چنین وضعی وجود ندارد(3) . برای مثال کامئو معتقد است هر فرد دارای سلامت روانی فردی است که از هرگونه اضطراب وعلائم ناتوانی مبراست و هنگامی سلامت عاطفی، اجتماعی وجسمی فرد کامل می شود که توانایی برقراری ارتباط با دیگران وهمچنین ظرفیت مقابله با مشکلات زندگی را داشته باشد واز این رو، وی سلامت روانی را به جنبه های زیر تقسیم کرده است:

(بهبودی فردی)، (فقدان اضطراب)، ( فقدان علائم ناتوانی)، ( توانایی برقراری ارتباط با دیگران)، ( ظرفیت مقابله با مشکلات وفشار های زندگی) و طبق نظر کارل منینجر سلامت روانی عبارت است از سازش فردی با جهان اطرافش به حداکثر امکان به طوری که باعث شادی و برداشت مفید و مؤثر به طور کامل شود(4).

و اما معیار سلامت روان در دین مبین اسلام تحت عنوان رشد به کار رفته و به عنوان قائم به خود بودن، هدایت، نجات، اصلاح و کمال می باشد. دستیابی به حداکثر رشد که مترادف با تکامل است در حقیقت فلسفه زندگی  از دیدگاه اسلام نتیجه ایمان به خدا می باشد. در متون اسلامی تظاهرات اختلال روانی به عنوان بیماری تلقی گردیده و هنگامی که علائم قطع ارتباط با واقعیت در فرد وجود دارد کلمه مجنون مطرح شده است که فرد را از انجام تکالیف مذهبی معاف وحتی دخالت در دارائی خویش را از وی سلب می نماید(5).

بیماری روانی از بدو پیدایش بشر وجود داشته و هیچ فردی در مقابل آن مصونیت ندارد و این خطری است که بشر را مدام تهدید می کند. بیماری های روانی خاص یک قشر یا طبقه نبوده و تمام طبقات اجتماعی را شامل می شود(6).

مطالعات انجام شده بر روی اختلالات روانی نشان دهنده ی آن است که آمار اختلالات روانی در اکثر جوامع در حال افزایش می باشد به طوری که سازمان بهداشت جهانی پیش بینی نموده است که تا سال 2020 اختلالات خلقی دومین بیماری شایع در جهان خواهد بود(7).

از آن جا که در فرآیند رشد و توسعه فرهنگی، اجتماعی و اقتصادی جوامع، نیروی انسانی نقش اساسی و تعیین کننده ای دارد، امروزه صاحب نظران براین باورند که یکی از دلایل مهم توسعه ی کشور های پیشرفته توجه و اهتمام دولتهای آن ها در تربیت نیرو های انسانی خلاق ومؤثر می باشد. دانشجویان، نیروی انسانی برگزیده از نظر استعداد، خلاقیت و پشتکار ومنابع معنوی هر جامعه وسازندگان فردای کشور خویش هستند.از این رو انتظار می رود این گروه در سایه سرمایه گذاری های کلانی که ازآموزش و پرورش تا دانشگاه صرف آنان می شود، بتوانند افرادی توانا، مفید و مؤثر برای کشور باشند. اما واقعیت انکار ناپذیر این است که این سرمایه گذاری ها بدون توجه به بهداشت روانی جامعه به ویژه دانشجویان نمی توانند تأمین کننده آن انتظارات باشند. توجه به این نکته از این نظر اهمیت دارد که ورود به دانشگاه تغییر عمده ای در زندگی اجتماعی، خانوادگی و فردی به وجود می آورد و مقطعی بسیار حساس بشمار می رود. در این دوره فرد با تغیییرات زیادی در روابط اجتماعی و انسانی روبرو می شود. در کنار این تغییرات باید به انتظارات ونقش های جدیدی اشاره نمود که همزمان با ورود به دانشگاه شکل می گیرد. قرار گرفتن در چنین شرایطی غالباّ با فشار ونگرانی توام بوده، عملکرد و بازدهی افراد را تحت تأثیر قرار می دهد. لذا توجه به سلامت روانی این قشر از اهمیت ویژه ای در یادگیری و افزایش آگاهی علمی آنان برخوردار است (8و9).

مروری بر پژوهش های انجام شده نشان می دهد که شیوع و شدت مشکلات روانی در دانشجویان نسبت به جمعیت غیر دانشجو افزایش پیدا کرده است. بررسی های اخیر حاکی از آن است 46% دانشجویان مرد و 64% دانشجویان زن از اضطراب و 12% از دانشجویان مرد و 15% از دانشجویان زن از افسردگی رنج می برند. مشاورین دانشگاه افزایش مراجعه دانشجویان از سال 1995 تا 2000 را از 4/2 در 100000 به 7/9 در 100000 گزارش کرده اند(10).

Ashton Kamali در پژوهش های خود به این نتیجه رسید که دانشجویان سال دوم از سطح بالایی از اضطراب وافسردگی و سوء مصرف مواد رنج می برند(11).

از آنجا که دانشجویان از حساس ترین اقشار جامعه هستند و نظر به اهمیت سلامت روانی این گروه مطالعه ای با هدف تعیین وضعیت سلامت روانی دانشجویان در سال تحصیلی 90-1389 و مقایسه سطح سلامت روانی آنان در رشته ها و مقاطع تحصیلی مختلف در دانشگاه علوم پزشکی قم صورت گرفت تا ضمن شناسایی گروه های آسیب پذیر با استفاده از نتایج حاصله بتوان ضمن تشویق مسئولین به ارائه خدمات بهداشت روان همچون مشاوره، روان درمانی و درمان دارویی موجبات ارتقاء سطح بهداشت روان دانشجویان را فراهم نموده و از عوارض و پیامدهای افت تحصیلی و هدر رفتن نیرو توانایی قشر جوان و فعال جامعه که موجب آسیب اقتصادی کشور می گردد پیشگیری به عمل آید.

در این مطالعه ابتدا علی رغم مشکلات دسترسی به تمامی دانشجویان بدلیل پراکندگی دانشکده ها و بیمارستان های آموزشی درمانی در سطح شهر از پرسشنامه سلامت روانی 28 سؤالی (GHQ28) در بین کلیه دانشجویان دانشگاه علوم پزشکی قم(790 دانشجو)استفاد شد سپس از بین افراد داوطلب از 50 دانشجو که با آزمون GHQ28 مستعد اخلالات روانی گزارش شده اند و به همان تعداد افراد سالم خواسته شد که در مرحله دوم به سؤالات پرسشنامه دیگری به نام Scl90 پاسخ دهند. همچنین در این مطالعه ارتباط بین جنسیت، مقطع تحصیلی، رشته تحصیلی، وضعیت تأهل، بومی و غیر بومی بودن و بعد مسافت از محل سکونت دائم با میزان سلامت افراد سنجیده شد.

• اهداف پژوهش :

     الف) هدف اصلی طرح :

تعیین سلامت روانی و عوامل مؤثر بر آن در دانشجویان دانشگاه علوم پزشکی قم در مقاطع و رشته های مختلف در سال تحصیلی 90-1389