مبادله اطلاعات و اندیشه­ها بین افراد انسانی از شرایط ضروری زندگی اجتماعی است. برقراری ارتباط بین افراد و گروه­ها، مستلزم وسایل خاصی است؛ که به کمک آنها انسان­ها بتوانند پیام­ها و خواست­های خویش را به یکدیگر منتقل کنند، با محیط زندگی بهتر آشنا شوند، خود را با آن هماهنگ سازند و یا برای بهبود شرایط آن اقدام نمایند[1] .رسانه از ایما و اشاره و دود و کبوتر شروع شده تا به اینترنت و ماهواره رسیده است. دود و آتش از وسایل اولیه ارتباطات محسوب می­شود. از آتش در شب و از دود آتش در روز برای ارسال پیام استفاده می­شد. نمونه معروف آن، سرخپوستان هستند كه با استفاده از قطع و وصل دود آتش، پیام­های مختلف می­فرستادند. فریاد کشیدن و بوق زدن یکی دیگر از راه­های ایجاد ارتباط در روزگار قدیم بوده است؛ که در جنگل­ها کاربرد بیشتری داشت. كبوترهای قاصد یا نامه­بر از دیگر وسایل ارتباطی دنیای قدیم بود. اختراع خط از دیگر تلاش­های انسان برای ایجاد ارتباط شمرده می­شد. ظاهراً سومری­ها عجله زیادی برای برقراری ارتباط با سایرین داشتند. مصریان نیز خط هیروگلیف را اختراع كردند. ایرانیان باستان با استفاده از اسب و سوار تازه­نفس (چاپار) نامه­های دولتی را با سرعت به نقاط مختلف می­رساندند. انگلیسی­ها كه معمولاً در كپی برداری استاد هستند، از این روش اطلاع­رسانی استفاده كردند؛ و سیستم پست خود را بنیان نهادند. بعد از آنها آمریكایی­ها از روش چاپار ایرانی كپی­برداری كردند و با استفاده از اسب نژاد پونی، سیستم پستی به نام پونی اكسپرس در سال ۱۸۶۰ میلادی ایجاد كردند[2].

تولد رسمی رسانه­ها را باید از اختراع صنعت «چاپ» دانست که امکان انتشار گسترده و فراگیر رسانه‌های جمعی، به‌ویژه روزنامه و نشریات را فراهم‌ کرد[3]. صنعت چاپ به صورت رسمی در میانه‌های قرن 15 میلادی انقلابی در حوزه رسانه‌های عمومی پدید آورد[4]. در سال 1452 گوتنبرگ به ایده‌ی‌ چاپ متحرّک تحقق بخشید. در واقع او فناوری‌هایی را که سال‌ها قبل‌ برای آن‌ها فکر و تلاش شده بود، به ثمر رساند. ابداع گوتنبرگ ظرف مدتی حدود 40 سال در همه کشورهای بزرگ‌ اروپایی رواج یافت و در فاصله‌ سال‌های 1470-1460 چاپخانه‌هایی با این روش به وجود آمد[5].

اما این صنعت بعد از زمان گوتنبرگ نیز به پیشرفت خود ادامه داد. حدود سال 1490 روش‌های مختلف اسیدکاری روی صفحات فلزی شکل‌ گرفت. در سال 1550 اولین لنز توسط کاردون[6] ایتالیایی‌ ساخته شد. آلومیس زنه فلدر نیز در سال 1796 روش لیتوگرافی را ابداع‌ نمود. وی به مخترع چاپ سنگی شهرت دارد. درسال 1822 میلیام چرچ[7] اولین ماشین حروفچینی را به ثبت رسانید؛ و در سال‌های 1826 و 1852 نیس فورنیس[8] و تالبوت[9] تهیه فرم چاپ‌ روی صفحه‌های فلزی از جمله مس را به طریق فتومکانیکی ابداع‌ کردند؛ و با ساخت

 پرس دستی نمونه‌هایی تکثیر نمودند. در سال 1950 سیستم حروفچینی متوفتو[10] اختراع شد؛ و در سال‌ 1965 دکتر هل[11] با ارائه‌ی سیستمی نوین و ساخت دستگاه‌ اسکنر تحول بزرگی در حروفچینی و فتولیتوگرافی به وجود آورد. در ادامه‌ در سال 1976 اشعه لیزر در دستگاه‌های فتو­لیتو­گرافی و حروفچینی به‌ کار گرفته شد. در حال حاضر                 مدت­های مدیدی است که روزنامه­ها و مجله­ها چاپ می­شوند؛ و سال­ها است که نسخه­های دیجیتالی آن را می­توان در فضای سایبر مشاهده نمود.

از تکوین بروز ارتباط اجتماعی تا بروز و ظهور شبکه جهانی اینترنت که در اواخر قرن بیستم پا به عرصه­ی هستی انسان گذاشت؛ و این امر باعث آغازین پیدایش دهکده جهانی گردید؛ تا جایی­که با پیوند شبکه وب و گفتگوی برخط، اینترنت از موقعیت ملی و بین المللی خاصی برخوردار گردید. در سلسله تکامل این پدیده نوظهور بدواً پس از کارهای مقدماتی آلن تورینگ انگلیسی، کونراد تسوزه آلمانی، پرسپراکرت و جان ماوچلی و جان وان نیومن آمریکایی در سال های 1935 تا 1945، سرانجام نخستین رایانه، در سال 1948، در دانشگاه منچستر انگلستان راه­اندازی شد. پس از راه­اندازی نخستین رایانه در سال 1948، دو پیشرفت عظیم در سال1954 روی می­دهد: از یکسو، نخستین رادیوی ترانزیستوری به بازار می­آید؛ و ترانزیستور، نیای آی­سی­های امروز است؛ از دیگر سو، آزمایشگاه­های بل، نخستین لیزر را می­سازند؛ نواری نورانی که قادر به انتقال مقدار انبوهی اطّلاعات است.

پس از تشکیل شبکه­های رایانه­ای نوبت به اینترنت رسید. شبکه­ی اینترنت از دهه 1970 توسط وزارت دفاع آمریکا به ‌نام آرپانت[12] آغاز به‌کار کرد. آرپانت ابتدا قصد داشت کامپیوترهای وزارت‌ دفاع آمریکا را که در ناحیه وسیعی پراکنده بودند؛ به هم متصل کند؛ یکی از اهداف آرپانت تحقیق در سیستم‌های کامپیوتری پراکنده برای دست‌یابی به‌ اهداف نظامی بود. این شبکه طوری طراحی شده بود که می‌توانست پیام‌ها را از یک کامپیوتر به کامپیوتر دیگر با انعطاف و با قدرت منتقل کند. طرح‌ آرپانت خط سیرهای زیادی را بین کامپیوترها فراهم کرد. سال 1971 را می­توان نقطه عطفی در ارتباطات دانست. در این سال اولین پست الکترونیک توسط یک مهندس آمریکایی به نام ری تامپسون ساخته شد؛ و به عنوان اولین سرویس تجاری پست الکترونیک ارتباط 25 شهر جهان را برقرار کرد[13].

در دهه 1980 بنیاد ملی علوم آمریکا، آرپانت را با سرعت بالا به‌نام شبکه­ی ان‌­اس‌اف[14] توسعه داد.

درحال ‌حاضر شبکه­ی ان‌اس‌اف بزرگراه داده‌های اصلی ‌اینترنت را شکل می‌دهد[15]. در سال 1986، شبکه جهانی وب (نظامی مبتنی‌ بر اینترنت که از صفحات مرتبط با یکدیگر تشکیل‌ می‌شد) راه‌اندازی شد. در سال 1989 مؤسسه اروپایی سرن[16]، روش ابرمتن[17]را در اینترنت به ‌کار برد؛ که عامل اصلی پدیدآیی وب گردید و متداول‌ترین شبکه در اینترنت است[18]. شبکه­ی جهانی اینترنت نیز در اوایل دهه 90 کار خود را آغاز نمود، و از آن زمان ترکیبی از پست الکترونیکی، وب و گفت­وگوی برخط باعث‌ گردید تا اینترنت از موقعیت ملی و بین­المللی خاصی‌ برخوردار شود. ظهور اینترنت و در واقع همه‌گیر شدن آن انقلابی بزرگ و همه جانبه در صنعت ارتباطات بود؛ که هم اکنون نیز ادامه دارد. در اِطلاق کلمه انقلاب به این پدیده هیچ اغراق و غلوی به کار نرفته است. اینترنت انقلابی است در عالم ارتباطات با گستره‌ای وسیع که نیروی بالفعل و بالقوه آن بسیار فراتر از دیگر اختراعات مانند تلفن و تلویزیون و ماهواره و فکس و غیره می‌باشد.

رایانه و تكنولوژى اطلاعات، تهدیدى جدى نه تنها به منافع افراد و كشورها، بلكه با توجه به بین‌المللى بودن این تكنولوژى، تهدیدى علیه جامعه بین‌المللى است. همین امر نیز موجب واكنش سازمان­هاى بین­المللى و منطقه­اى به این جرایم شده است. پیشگیرى و مبارزه با این جرایم كه غالباً بعد فراملى دارد؛ و بعضاً شكل سازمان­یافته نیز به خود گرفته است، مستلزم اقدامات هماهنگ در سطح ملى و بین­المللى است. گسترش روزافزون و بلا­­انقطاع رایانه و تکنولوژی هر روز بر پیچیدگی و درهم­تنیدگی جرایم سایبری و رایانه­ای افزوده است؛ و موضوعات حادث و جدید و بعضاً غیرقابل پیش­بینی ایجاد می­کند. همین موضوع کار تنسیق روابط حقوقی را در حوزه فضای مجازی بیش از پیش سنگین می­کند و وظیفه حقوقدانان، قانون­گذاران و دادرسان را بسیار دشوار می­سازد.

بدین منظور، سازمان­هاى فوق اقداماتى را در راستاى مبارزه با جرایم رایانه­اى انجام داده­اند. بررسى این اقدامات از جهات مختلف به ویژه انعكاس در حقوق داخلى و هماهنگى با سایر كشورها در راستاى مبارزه مؤثر با این جرایم و پیشگیرى از آنها مفید به نظر مى‌رسد[19].

[1]- معتمدنژاد، کاظم، وسایل ارتباط جمعی، چاپ هشتم، نشر دانشگاه علامه طباطبایی، تهران،1390، ص 53.

2- پورمند، اشرف، ارتباطات از دود تا چت، روزنامه ایران، شماره3683، 19/4/1386، ص 16.

[3]- چاپ در اصطلاح به عمل، فن و صنعت تکثیر صورت نقوش دو بعدی‌ (حروف، ارقام، خطوط، تصاویر و جز آن) به وسیله انداختن اثر این نقوش‌ بر کاغذ، پارچه، یا مواد دیگر، به‌ویژه چاپ مواد خواندنی، با تصویر یا بدون تصویر بر روی کاغذ گفته می‌شود. در تعریفی دیگر، چاپ مجموع‌ عملیاتی است که متن خام را به اثر در خور انتشار مانند کتاب، مجله، روزنامه و جز آن تبدیل کند. چاپخانه نیز مؤسسه یا کارگاهی است که از عهده انجام کارهای چاپی بر روی کاغذ و سایر اشیا از طریق انواع چاپ‌ برآید و به تعبیری دیگر، محلی است که چاپ کتاب، نشریات، و مانند آن‌ در آنجا انجام می‌گیرد. ن.ک: پروین، ناصرالدین، کهن­ترین واژگان صنعت چاپ در زبان فارسی، کلک، شماره 25 و 26، فروردین و اردیبهشت 1371، ص133.

[4]- البته برخی تاریخ چاپ را با یادآوری پیشینه «مهرسازی» شروع‌ می‌کنند که 5000 سال در جهان و 3500 سال در ایران سابقه دارد. ن.ک: قاسمی، سید فرید، تاریخ صنعت چاپ از آغاز تا شهریور 1320، نشریه کتاب ماه کلیات، شماره­های 103 و 104 و 105، تیر، مرداد و شهریور 1385، ص8.

[5]- دبیری، اکرم، چاپ سنگی و دلایل رواج آن در ایران، مطالعات ملی کتابداری و سازماندهی اطلاعات، شماره 62، تابستان 1384، ص59. در نیم‌قرن نخست پس از کار بزرگ گوتنبرگ، حدود چهل هزار کتاب به چاپ رسید و شمارگان مجموع آن‌ها از 12 میلیون نسخه فراتر رفت. در پایان قرن پانزدهم در اروپا، بیش از دویست چاپخانه‌ در شصت و نه شهر فعّالیّت مستمر داشتند. از جمله چاپخانه‌های مهم آن‌ دوره می‌توان به چاپخانه آنتون کابرگر در شهر نورنبرگ اشاره کرد که‌ تعداد ماشین‌های چاپ آن 24 دستگاه بود و صدها نفر در آن چاپخانه‌ کار می‌کردند. همچنین ر.ش به: کریمیان، علی، تاریخ چاپ و چاپخانه در ایران، نشریه کتاب ماه کلیات، شماره­های 103 و 104 و 105، تیر، مرداد و شهریور 1385، ص32.

3- Cardon

4- Church

5- S.N.Niepce

6- Talbot

[10]- مدل تکامل­ یافته منو تایپ

8- Dr.Hell

[12]- Arpanet

2- 12 سپتامبر، راه اندازی اولین سرویس تجاری پست الکترونیک، پایگاه اطلاع رسانی تخصصی فناوری اطلاعات و ارتباطات ایران آی سی تی پرس، آرشیو اخبار، 21/6/1388، مراجعه شده در 15/5/1391 از:

http://www.ictpress.ir/Default,fa-IR,ICTPress,Content,NewsDetail,Key,3678.aspx

[14]- nsf

[15]- قادرپاشا، عبداللّه، کاربرد شبکه­ی اینترنت‌ در مالزی، ترجمه­ی زهره میرحسینی، در مجموعه مقالات کاملیس4 ، چاپ نخست، کتابخانه­ی ملی‌ ایران، تهران، 1376، ص83.

[16]- cern

[17]- hypertext

[18]- محمدی‌فر، محمدرضا، شیوه‌نامة وب، وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی، سازمان‌ چاپ و انتشارات، تهران، 1381، ص 15.

[19]- پاكزاد، بتول، «اقدامات سازمان­هاى بین­المللى و منطقه­اى در خصوص جرایم رایانه­اى»، مجموعه مقالات همایش بررسى ابعاد حقوقى فنآورى اطلاعات، ص 43.