در سال های اخیر، تقاضا برای كاهش وزن وهمچنین استفاده از ورق های فلزی با مقاومت بالا نظیر آلیاژهای آلومینیوم، منیزیم وآهن ، بدلایل زیست محیطی واقتصادی،به طورمداوم درحال افزایش است. این تقاضا در صنایع خودروسازی وهوافضا به طور مشهودی دیده می شود. کارخانجات خودروسازی سعی درساخت خودروهایی با کاهش مصرف سوخت وآلودگی دارند که گاهی اوقات از طرف قانون لازم الاجرا است. درکنارصرفه جویی هایی که دراثر مصرف سوخت کمترحاصل می شود، فاکتور دیگری برای وسایل سبک تر درنظرگرفته می شود وآن کاهش صدمات به محیط زیست است. متعادل نمودن محیط زیست روز به روز درحال سخت تر شدن است واین به دلیل استفاده ازتکنولوژی های نو بدون درنظر گرفتن هزینه های زیست محیطی آن ها بوده است.
امکان داشتن یک توزیع متنوع چه درجنس مواد وچه درخواص هندسی در یک قطعه می تواند توزیع بهینه مواد را در آن قطعه فراهم آورده وباعث کاهش چشمگیروزن وهزینه شود. برای مثال، یک ورق باشرایط بارگذاری غیر یکنواخت می تواند ازدوقسمت که هرکدام ضخامت یاجنس متفاوت دارند ساخته شود به گونه ای که قسمت ضخیم تر(قوی تر) درناحیه با بارگذاری بیشتروقسمت نازک تر(ضعیف تر) درناحیه با بارگذاری کمتر جا داده شوند. [1]TWBs به عنوان گونه ای از[2]TMBs درحدود دو دهه است که در صنعت خودروسازی کاربرد دارد اما این تکنولوژی درصنعت هوافضا به ندرت استفاده شده است. لذا، صنعت هوافضا نیز می تواند به مانند صنعت

 

 خودروسازی ازمزایای این تکنولوژی استفاده کند. ازمواردكاربرد TWB درصنعت خودرو می توان به موارد زیر اشاره كرد: سرشاسی ها، پنل های اطراف بدنه، ضربه گیرجلووعقب، مسلح كننده های درون درب ها، ستون اول ودوم، ریل های زیر موتور، كف خودرو ، محفظه چرخ ها و… .از موارد كاربردTWB درصنعت هوایی میتوان به ساخت پوسته هواپیما، دریچه بازدید خلبان و… اشاره كرد.ایده اصلی مفهوم TWB از آنجا پیدا شد که ورق های[3] مورد استفاده درتولید قطعات مختلف چه با کاربرد هوایی وچه زمینی، ممکن است دارای ضخامت ها، جنس ها وصافی سطح های مختلف باشند. بنابراین TWB یک راه اتصال این ورق های ناهمگون می باشد. یكTWB  معمولی ازتعدادی ورق كه ممكن است از نظرخواص مكانیكی، ضخامت وپوشش سطح مختلف باشند، تشكیل شده است وقبل ازشكل دهی به یكدیگرجوش داده می شوند. هنگامی كه یكTWB  ایجاد می شود، طراح قادراست كه ورق های بااستحكام مختلف رادرجاهایی به كارببرد كه خواص موردنیاز، مد نظرمی باشند. این روند درجوشكاری وشكل دهی قطعات ورقی ، به مااجازه انعطاف پذیری زیادی درطراحی محصول، استحكام سازه وبهبود رفتار ضربه ای آن محصول خواهد داد.علاوه برآن صرفه جویی قابل ملاحظه ای در وزن نهایی (بدلیل كاهش مسلح كننده هاوكاهش هم پوشانی هادرهنگام جوش نقطه ای مونتاژ)، قیمت تمام شده، ابزارآلات ودستگاه های موردنیاز، مونتاژ وانبارداری، هزینه های ساخت (بدلیل كاهش قالب های كشش، كاهش جوش های نقطه ای درپایین دست وكاهش دورریز ورق ها)خواهدشد و درعین حال استحکام نسبت به ضربه سازه بدلیل افزایش استحکام[4] درهنگام جوش لیزر، سیمی و اصطكاكی حفظ خواهد شد ودركنار آن دقت ابعادی ومقاومت به خوردگی بالاتر خواهد رفت. کاهش وزن دراثراستفاده از TWB درصنعت خودروسازی به طورمعمول بین 11-6% تخمین زده می شود. توزیع بهینه ی مواد درسازه های هوایی حتی مهم ترازخودروسازی نیز است چرا که نه تنها باعث کاهش وزن خود قطعات می شود، بلکه باعث استفاده ازبال های کوچک تر،موتورکوچک ترو… نیز خواهد شد که درنهایت باعث کاهش چشمگیروزن کلی خواهد شد. علاوه بر آن، تکنولوژی TWB باعث حذف نیاز به ماشین کاری قطعات آلومینیومی وکاهش دور ریز مواد وانرژی مورد نیاز برای ماشین کاری خواهد شد. آلیاژ پرقدرت آلومینیوم[5] که درتولید سازه ها در صنعت هوافضا بسیار استفاده می شود، قابلیت جوش پذیری را نداشته وبه دمای بالای جوش بسیار حساس است. این دمای بالا بر روی رفتاردمایی رسوبات آلیاژآلومینیوم تاثیر گذاشته ومیکروساختارآن ها رابه هم می زند. نکته دیگر، سختی خود جوش دادن آلیاژهای نا همگون است که انعطاف پذیری TWB را محدود می کند.

بیشترورق های مورداستفاده درTWB، بدلیل اكستروژن[6] یا نورد[7] خاصیت غیرایزوتروپیك درصفحه ورق دارند به نحوی كه استحكام صفحه ای در راستای نورد وعمود برآن متفاوت است. این غیرایزوتروپی بعدا در شكل دهی بسیارتاثیر گذار خواهد بود به نحوی كه درشكل سطح تسلیم وتوزیع كرنش طی شكل دهی بسیار موثراست. به همین دلیل درنظر گرفتن غیرایزوتروپی فلزات پایه وخط جوش وناحیه تحت تاثیرحرارت[8] و همچنین جهت نورد نسبت به خط جوش و بارگذاری بسیار مهم است. علاوه برآن درساختTWBها، ممکن است دوورق مورداستفاده چه ازنظرجنس وچه ازنظرضخامت متفاوت بوده واین امر، هم پروسه جوشکاری وهم پروسه شکل دهی را به دلیل ایجاد تمرکزتنش بسیارسخت ترمی کند.
اهمیت شكل دهی فلزات به كمك فشار سیال در سال های اخیر به طورقابل ملاحظه ای درحال افزایش است واین بخاطر مزایای فراوان این روش در مقایسه با دیگر روش های معمول است. این مزایا عبارتند از : شكل دهی وشكل پذیری بهتر، بهبود صافی سطح ،بهبود استحكام سازه ای، توانایی شكل دهی مدل ها وهندسه های پیچیده، توزیع یكنواخت تركرنش،كاهش قطعات و وسایل برای انجام پروسه ودرنتیجه عملیات وخرج كمتر، عملیات ثانویه كمتر، دورریز كمتر، كاهش قیمت مخصوصا در اجسام غیر متقارن، كاهش برگشت فنری[9]. اما این روش معایبی نیز دارد كه عبارتند از: زمان سیكل طولانی برای هرقطعه، نیاز به دستگاه های گران قیمت ونبود دانش پایه ای زیاد برای طراحی پروسه وابزارآلات. لذا با توجه به مطالب گفته شده دربالا، استفاده از این روش درشکل دهی TWBها می تواند به عنوان یک پتانسیل درافزایش ارتفاع شکل دهی مورد ارزیابی قرارگیرد.
تست شکل پذیری درTWB ها، تحت تاثیرپارامترهای مختلفی ازجمله پدیده جریان ماده[10]، کنترل جریان ماده، توزیع تنش وکرنش،ضخامت نسبی دو ورق ورفتار برگشت فنری هرکدام ازورق ها می باشد. لذا تست کشش کروی[11] به عنوان یکی از تست های دوبعدی برروی TWBها دراین تحقیق استفاده خواهدشد وبه وسیله آن، مکان وزمان اولین زوال[12] بررسی خواهد شد. جهت برآوردحد نهایی شکل دهی درهرپروسه شکل دهی، نیاز به یک معیارزوال است که این معیاریا مستقیما از آزمایش بدست آمده ویا با استفاده ازمعادلات تحلیلی موجود، این حد نهایی پیش بینی می شود که درصورت استفاده ازهرکدام ازاین روش ها، میتوان با مقایسه بین معیاروآنچه درمدل سازی اتفاق می افتد، شروع وپیشروی اولین زوال موردپیش بینی قرارگیرد. بنابراین، دراین تحقیق ابتدا با استفاده از یک معیارآزمایشگاهی معروف به FLD ومدل سازی هندسی نمونه هایی ازTWB ها با قید همجنس بودن ورق های به کار رفته، زوال درTWB ها را بررسی خواهیم کرد. همانطور که اشاره شد، مدل سازی دقیق تر نواحی مختلف TWB به عنوان یک سازه واعمال خواص متالورژیکی ومکانیکی دقیق ترباعث بهبود پیش بینی ها خواهد شد. بنابراین دراین تحقیق جهت تصدیق روش المان محدود به کارگرفته، ابتدا TWB های همجنس را با سه نوع مختلف مدل سازی جوشکاری بررسی کرده وسپس با تغییرفرضیه تسلیم ازحالت ایزوتروپیک به حالت غیرایزوتروپیک برای ورق های پایه، تاثیرآن را برروی دقت پیش بینی در مدل سازی ها مورد ارزیابی قرارخواهیم داد. سپس با توجه به نکته اشاره درمورد TWB های غیرهمجنس که تغییرشکل آنها اندکی متفاوت ترازنمونه های همجنس است، نمونه های غیرهمجنس را ازبین دوفلزپایه متفاوت ازبین فلزات همجنس استفاده شده درگروه TWB های همجنس، رفتار تست کشش کروی را درTWB های غیرهمجنس مورد ارزیابی قرارخواهیم داد. درنهایت با توجه به پتانسیل هایی که درروش شکل دهی هیدروفرمینگ به آن اشاره شد، تاثیر این روش را برشکل دهی TWB های غیرهمجنس بررسی خواهیم کرد.
یکی ازپارامترهایی که درشکل پذیری TWB ها بسیار موثر می باشد، زاویه بین خط جوش وجهت نورد ورق های مورد استفاده درTWB است. آنچه مسلم است جهت نورد ورق دارای استحکام بیشتری درمقایسه با جهت عمود برنورد است. لذا می تواند به عنوان یک فاکتورمهم درهنگام انجام عملیات جوشکاری ورق ها درنظرگرفته شود. لذا دراین تحقیق با بررسی سه نوع مختلف جوشکاری طولی، عرضی ومورب، استحکام وچکش خواری نمونه های غیرهمجنس TWB های اشاره شده درقبل را ارزیابی خواهیم کرد.
 

 

ساخت کامپوزیت‌ها سال‌هاست که مورد توجه قرار گرفته است و برای بهبود خواصی نظیر تنش برشی، استحکام، میزان کرنش تا شکست، نوع شکست و چقرمگی بکار می‌روند. ساخت کامپوزیت‌های سرامیکی گوناگون جهت بهبود خواص، اهمیت ویژه‌ای دارد. بسته به کاربرد کامپوزیت، انتخاب ساختار سرامیکی و فاز جانبی مناسب آن اهمیت فراوانی یافته است. در دهه اخیر کامپوزیت‌های اکسیدی – غیراکسیدی توجه بسیاری از محققین را به خود جلب کرده است، اما برای انتخاب یک سرامیک اکسیدی مناسب بعنوان فاز اصلی باید به خواصی نظیر

 

 نسوزندگی و ضریب انبساط حرارتی توجه کرد. ]1[

نانوفناوری یا بکارگیری فناوری در مقیاس میلیاردم متر عبارتست از خلق مواد، قطعات و سیستمهای کارا باکنترل اندازه اجزاء ریز سازنده در حد نانومتر و در نتیجه بهره برداری از خصوصیات و پدیده‌‌های جدید بوجود آمده در آن مقیاس. تکنولوژی نانو بعنوان یک روش نو برای سنتز مواد و ساختار‌‌های مفید دارای حداقل یک بعد در حد نانومتر، هم اکنون مورد توجه بسیاری از محققین و مراکز تحقیقاتی و صنعتی در جهان امروز واقع شده است.

نانو فناوری یک رشته جدید نیست، بلکه رویکردی جدید در تمام رشته‌‌هاست که در جهت بررسی اصول و قوانین حاکم بین مولکولها و ساختارهای با ابعاد بین 1 تا 100 نانومتر گام بر می‌دارد. نانو تکنولوژی یک علم چند رشته ای است و برای درک مفاهیم و اصول بنیادین و قوانین حاکم در دنیای نانو تقریبا به تمام علوم نیاز است. نانو مواد (موادی که حداقل در یک بعد دارای اندازه ای در حد نانومتر هستند) از نظر عمومی‌به دو دسته تقسیم بندی می‌گردند ;مواد نانوساختار و نانوذرات‌. نانوذره به ذره ای گفته می‌شود که ابعادی بین 1 تا 100 نانومتر داشته باشد که پرکابردترین آنها نانوذرات سرامیکی هستند.

ترکیب ساینده پایه سریم برای سایش کردن با بازدهی بالا و سریع روی سطح شیشه‌‌های معدنی،لنزهای اپتیکی پلاستیکی وصفحات پلاستیکی سازگاری خوبی دارد. پولیش شیشه‌‌های آلی کاملا حساس و متفاوت است. توجه روی این حقیقت است که آنها نرم و شکننده، و در برابر خراش خیلی حساس اند.صیقل دادن نا کافی منجر به خراشهای ریز و صیقل بسیار ساینده موجب خراش درشت و کدر شدن شیشه می شود. در این تحقیق هدف ساخت یک صیقل دهنده‌ی مناسب جهت پولیش کردن شیشه می‌باشد.  اگر بتوان ذرات ریز نانو سیلیس و کاربید سیلسیم را در کنار CeO2  و پیوند دهنده‌‌های مناسب( که از بافت سیمان‌‌های سرامیکی باشند) قرار داد و یک صیقل دهنده ظریفی ساخت که بتواند شیشه‌‌ها را صیقل کند آنگاه یکی از کاربردهای نانو تکنولوژی در صنعت سرامیک مورد بررسی قرارگرفته است.

 

اگر چه ترکیباتی قبلا برای صیقل کاری شیشه ساخته شده است اما استفاده از نانو ذرات سیلیس و ذرات کاربید سیلسیم در صیقل دهنده‌‌های شیشه بر پایه اکسید سریم کاملا جدید است. مطالعه پیوند   دهنده‌‌های مناسب که بتوانند  SiO2 و SiC  و CeO2 را در کنار یکدیگر نگه دارد و عمل صیقل کاری را پیش برد‌، از جنبه‌‌های نو آوری نیز برخوردار می‌باشد.

در فصل دوم مروری بر مطالعات انجام شده در مورد علم نانو، کامپوزیت‌ها و همچنین مطالعاتی که تا کنون بر روی خواص SiC، SiO2، CeO2 و صیقل‌کاری شیشه صورت گرفته است، ذکر شده است.

در فصل سوم ابتدا با مشخصات مواد اولیه و تجهیزات مورد استفاده در این تحقیق آشنا شده و سپس روش تحقیقی که شامل آماده‌سازی مواد اولیه، بررسی و آنالیز نمونه‌های تهیه شده و بررسی خواص مکانیکی نمونه‌ها می‌باشد، ذکر می‌گردد.

در فصل چهارم نتایج مربوط به پخت نمونه‌ها، نوع فازها و ریزساختار نمونه‌ها و دمای نهایی فرآیند و همچنین نتایج مربوط به آنالیز فازی و ریزساختاری نمونه‌های آزمایش شده و خواص مکانیکی آنها ارائه شده و مورد بحث و بررسی قرار می‌گیرد.

:

برای جدا کردن جریان دو فاز گاز- مایع، صنایع نفت و گاز در گذشته از جداکننده­های مخزنی استفاده می­کردند که بزرگ، سنگین و گران بود. جداکننده­های قدیمی به این صورت کار می­کردند که ابتدا سیال دو فاز گاز- مایع وارد مخزن می­شد و از یک صفحه­ی ورودی عبور

 

 می­کرد. در ورودی سرعت گاز کاهش می­یافت و این کاهش سرعت باعث تغییر در مومنتوم سیال می­شد و در نتیجه ذرات کوچک و ریز مایع به هم برخورد می­کردند و ذرات سنگین­تری را تشکیل می­دادند که به صفحه‌ی ورودی و دیواره­ی داخل جداکننده می­چسبیدند. سپس گاز در خروجی به یک صفحه که جداسازی نهایی در آن جا شکل می­گرفت برخورد می­کرد و از جداکننده خارج می­شد و ذرات مایع به قسمت پایین جداکننده منتقل می­شدند.

شکل 1-1- جداساز گاز- مایع قدیمی ]1 [
اما نیاز به جداکننده­هایی که در نقاط دوردست در محل­های مختلف قابل استفاده بوده و قابل‌حمل نیز باشند و همچنین استفاده از آن‌ها در زیر دریا، نیاز به جداکننده با حجم کمتر، که البته به کاهش چشم­گیر هزینه نیز منجر می­شود را بیش از پیش عیان کرده است. در میان جایگزین­های مختلفی که می­تواند برای رفع این مشکلات وجود داشته­باشد، جداکننده­های استوانه­ای گاز- مایع[1] که توسط دانشگاه تولسا و چورن[2] ارائه ‌شده و از نیروی گریز از مرکز علاوه بر نیروی گرانش برای جداسازی دو فاز استفاده می­کند، برای بررسی انتخاب شده است. جداساز استوانه­ای گاز- مایع یک جداکننده ساده، کم حجم و کم هزینه است که می­تواند به خاطر هزینه­ی کم و قابلیت حمل، جایگزینی مناسب برای جداسازهای قدیمی در محدوده­ی گسترده­ای از کاربرد­ها باشد. اگرچه سیکلون­ها مدت­های زیادی به عنوان جدا سازهای مایع- مایع، جامد- مایع و گاز- جامد استفاده‌شده­اند اما استفاده­ی محدودی از آن‌ها در جداسازی گاز- مایع انجام شده است، که البته مانع اصلی برای استفاده­ی گسترده از جداسازهای گاز- مایع، کمبود امکانات قابل اعتماد برای پیش‌بینی عملکرد آن‌ها برای دانستن کارایی مناسب این جداسازها است.
GLCC  شامل یک لوله عمودی با یک ورودی مماسی شیب‌دار می­باشد که در قسمت میانی ارتفاع لوله قرارگرفته است و دو خروجی یکی برای خروج گاز در بالا و دیگری برای خروج مایع در پایین آن تعبیه‌شده‌اند و به خاطر وجود گرانش قسمت پایین GLCC توسط مایع و قسمت بالایی آن توسط گاز اشغال می­شود. نیروی مماسی باعث چرخش سیال شده که منجر به ایجاد نیروی گریز از مرکز و گردابه­ای در داخل بدنه­ی سیکلون می­شود. بنابراین در قسمت پایین ورودی، حباب­های گاز به دام افتاده توسط مایع به صورت شعاعی به سمت محور سیلندر رانده می­شوند و یک نوار گازی را تشکیل می­دهند که دوباره به گردابه ملحق می­شوند و در قسمت بالایی، ذرات مایع به سمت دیوار جداکننده پرتاب‌شده و تشکیل یک جرم فشرده را می­دهند که توسط گاز قابل‌حمل نبوده و به سمت خروجی مایع حرکت می­کند. شکل (1-2) نمونه­ای از یک سیکلون استوانه­ای جداکننده­ی گاز مایع را نشان می­دهد.

…………………………………………………………………………………………………………………………………………………1

1-1 گیاهان دارویی……………………………………………………………………………………………………………………………………………….2

1-1-1 صفات گیاهان دارویی……………………………………………………………………………………………………………………………….2

1-1-2 تاریخچه گیاهان دارویی در جهان……………………………………………………………………………………………………………2

1-1-3 تاریخچه گیاهان دارویی در ایران…………………………………………………………………………………………………………….3

1-1-4 علل توجه و اهمیت گیاهان دارویی…………………………………………………………………………………………………………3

1-2 طبقه­بندی گیاهان مورد بررسی…………………………………………………………………………………………………………………..4

1-2-1 بادام کوهی……………………………………………………………………………………………………………………………………………….4

1-2-2 بومادران……………………………………………………………………………………………………………………………………………………4

1-2-3 کلپوره……………………………………………………………………………………………………………………………………………………….4

1-2-4 گلپر…………………………………………………………………………………………………………………………………………………………..5

1-2-5 مریم گلی………………………………………………………………………………………………………………………………………………….5

1-3 معرفی و خصوصیات گونه­های مورد بررسی………………………………………………………………………………………………..5

1-3-1 گیاه بادام کوهی……………………………………………………………………………………………………………………………………….5

1-3-1-1 سیستماتیک بادام کوهی…………………………………………………………………………………………………………………….5

1-3-1-2 پراکنش جغرافیایی بادام کوهی………………………………………………………………………………………………………….6

1-3-1-3 خواص ضد میکروبی بادام کوهی……………………………………………………………………………………………………….6

1-3-1-4 خواص درمانی بادام کوهی…………………………………………………………………………………………………………………..6

1-3-2 گیاه بومادران…………………………………………………………………………………………………………………………………………….6

1-3-2-1 سیستماتیک بومادران………………………………………………………………………………………………………………………….7

1-3-2-2 پراکنش جغرافیایی بومادران……………………………………………………………………………………………………………….7

1-3-2-3 خواص ضد میکروبی بومادران……………………………………………………………………………………………………………..7

1-3-2-4 خواص درمانی بومادران……………………………………………………………………………………………………………………….7

1-3-3 گیاه گلپر……………………………………………………………………………………………………………………………………………………8

1-3-3-1 سیستماتیک گلپر………………………………………………………………………………………………………………………………..8

1-3-3-2 پراکنش جغرافیایی گلپر………………………………………………………………………………………………………………………8

1-3-3-3 خواص ضد میکروبی گلپر…………………………………………………………………………………………………………………….9

1-3-3-4 خواص درمانی گلپر………………………………………………………………………………………………………………………………9

1-3-4 گیاه کلپوره………………………………………………………………………………………………………………………………………………..9

 

عنوان………………………………………………………………………………………………………………………………صفحه

 

1-3-4-1 سیستماتیک کلپوره……………………………………………………………………………………………………………………………..9

1-3-4-2 پراکندگی جغرافیایی کلپوره……………………………………………………………………………………………………………..10

1-3-4-3 خواص ضد میکروبی کلپوره……………………………………………………………………………………………………………..10

1-3-4-4 خواص درمانی کلپوره………………………………………………………………………………………………………………………..10

1-3-5 گیاه مریم گلی………………………………………………………………………………………………………………………………………..11

1-3-5-1 سیستماتیک مریم گلی……………………………………………………………………………………………………………………..11

1-3-5-2 پراکنش جغرافیایی مریم گلی……………………………………………………………………………………………………………11

1-3-5-3 خواص ضد میکروبی مریم گلی………………………………………………………………………………………………………..12

1-3-5-4 خواص درمانی مریم گلی…………………………………………………………………………………………………………………..12

1-4- عصاره­گیری……………………………………………………………………………………………………………………………………………….12

1-4-1 عصاره………………………………………………………………………………………………………………………………………………………12

1-4-2- انتخاب ماده گیاهی و نوع حلال…………………………………………………………………………………………………………..12

1-4-3 روش­های مختلف عصاره­گیری……………………………………………………………………………………………………………….13

1-4-3-1 روش ماسراسیون……………………………………………………………………………………………………………………………….13

1-4-3-2روش پرکولاسیون……………………………………………………………………………………………………………………………….13

1-4-3-3 روش سوکسله…………………………………………………………………………………………………………………………………….14

1-4-3-4 امواج فراصوت…………………………………………………………………………………………………………………………………….14

1-5 روش­های اندازه­گیری و بررسی اثرات ضد میکروبی…………………………………………………………………………………..15

1-5-1 روش­های نفوذی…………………………………………………………………………………………………………………………………….15

1-5-1-1 روش چاهک……………………………………………………………………………………………………………………………………….15

1-5-1-2 سیلندر پلیت………………………………………………………………………………………………………………………………………15

1-5-1-3 دیسک……………………………………………………………………………………………………………………………………………….16

1-5-2 روش­های رقیق­سازی………………………………………………………………………………………………………………………………16

1-5-2-1 روش رقت آگار…………………………………………………………………………………………………………………………………..16

1-5-2-2 روش لوله یا رقت مایع……………………………………………………………………………………………………………………….16

1-6 بررسی میکروارگانیسم­های مورد استفاده……………………………………………………………………………………………………17

1-6-1 تاریخچه میکروب­شناسی………………………………………………………………………………………………………………………..17

1-6-2 مورفولوژی باکتری­ها………………………………………………………………………………………………………………………………17

1-6-3 استافیلوکک­ها…………………………………………………………………………………………………………………………………………17

1-6-3-1 استافیلوکوکوس اورئوس…………………………………………………………………………………………………………………….18

1-6-4 باسیلوس­ها………………………………………………………………………………………………………………………………………………18

1-6-4-1 باسیلوس سرئوس……………………………………………………………………………………………………………………………….19

1-6-5 سالمونلاها……………………………………………………………………………………………………………………………………………….19

1-6-5-1 سالمونلا انتریتیدیس………………………………………………………………………………………………………………………….20

عنوان ……………………………………………………………………………………………………………………………..صفحه

 

1-6-6 اشرشیا کلی……………………………………………………………………………………………………………………………………………..20

1-7 بررسی آنتی­بیوتیک­های مورد استفاده……………………………………………………………………………………………………….21

1-7-1 تاریخچه آنتی­بیوتیک……………………………………………………………………………………………………………………………..21

1-7-2 پنی­سیلین……………………………………………………………………………………………………………………………………………….21

1-7-3 جنتامایسین……………………………………………………………………………………………………………………………………………22

1-7-4 تتراسایکلین…………………………………………………………………………………………………………………………………………….22

1-7-5 اریترومایسین………………………………………………………………………………………………………………………………………….23

1-7-6 تری متوپریم و سولفامتاکسازول…………………………………………………………………………………………………………….23

1-7-7 استرپتومایسین……………………………………………………………………………………………………………………………………….23

1-8 بررسی فیتوشیمیایی گیاهان مورد بررسی…………………………………………………………………………………………………24

1-8-1 آلکالوئیدها………………………………………………………………………………………………………………………………………………25

1-8-2 آنتوسیانین­ها…………………………………………………………………………………………………………………………………………..25

1-8-3 تانن­ها………………………………………………………………………………………………………………………………………………………26

1-8-4 ساپونین­ها……………………………………………………………………………………………………………………………………………….26

1-8-5 فنل­ها………………………………………………………………………………………………………………………………………………………26

1-8-6 فعالیت آنتی­اکسیدانی…………………………………………………………………………………………………………………………….27

1-9 اهداف پژوهش…………………………………………………………………………………………………………………………………………….28

فصل دوم : مواد و روش­ها………………………………………………………………………………………………………………………………29

2-1 مواد اولیه و تجهیزات مورد نیاز…………………………………………………………………………………………………………………..30

2-2 تهیه گیاهان مورد بررسی و تعیین نام علمی آن­ها…………………………………………………………………………………….31

2-3 استخراج عصاره متانولی………………………………………………………………………………………………………………………………31

2-4 روش تهیه محیط­های کشت………………………………………………………………………………………………………………………32

2-5 استریلیزاسیون محیط­های کشت میکروبی، ظروف و مواد مصرفی……………………………………………………………32

2-6 احیاء باکتری……………………………………………………………………………………………………………………………………………….32

2-7 تهیه کشت تازه (در فاز لگاریتمی) از میکروارگانیسم­ها…………………………………………………………………………….33

2-8 تهیه استاندارد نیم مک­فارلند……………………………………………………………………………………………………………………..33

2-9 تهیه سوسپانسیون میکروبی……………………………………………………………………………………………………………………….34

2-10 آزمون­های میکروبی………………………………………………………………………………………………………………………………….34

2-10-1 تست دیسک دیفیوژن………………………………………………………………………………………………………………………….34

2-10-2 تست آنتی­بیوگرام…………………………………………………………………………………………………………………………………35

2-10-3 تعیین حداقل غلظت بازدارندگی و تعیین حداقل غلظت کشندگی……………………………………………………35

2-10-3-1 تعیین MIC عصاره…………………………………………………………………………………………………………………………36

2-10-3-2 تعیین MBC عصاره……………………………………………………………………………………………………………………….37

2-11 بررسی خواص فیتوشیمیایی اولیه……………………………………………………………………………………………………………37

2-11-1 آلکالوئید……………………………………………………………………………………………………………………………………………….37

عنوان …………………………………………………………………………………………………………………………….صفحه

 

2-11-1-1 معرف مایر………………………………………………………………………………………………………………………………………..37

2-11-1-2 معرف بوشاردا…………………………………………………………………………………………………………………………………..38

2-11-2 آنتوسیانین……………………………………………………………………………………………………………………………………………38

2-11-3 تانن………………………………………………………………………………………………………………………………………………………38

2-11-4 ساپونین………………………………………………………………………………………………………………………………………………..38

2-11-5 اندازه­گیری میزان فنل عصاره­های گیاهی……………………………………………………………………………………………39

2-11-5-1 رسم منحنی استاندارد اسید گالیک………………………………………………………………………………………………..39

2-11-6 بررسی فعالیت آنتی­اکسیدانی………………………………………………………………………………………………………………39

2-11-6-1 توانایی به­دام اندازی DPPH…………………………………………………………………………………………………………..39

2-11-6-2 تعیین قدرت احیاکنندگی……………………………………………………………………………………………………………….40

2-12 تجزیه و تحلیل آماری………………………………………………………………………………………………………………………………41

فصل سوم : نتایج……………………………………………………………………………………………………………………………………………..42

3-1 ارزیابی فعالیت ضد میکروبی عصاره­ها………………………………………………………………………………………………………..43

3-1-1 نتایج ضد میکروبی حاصل از تست دیسک دیفیوژن……………………………………………………………………………..43

3-1-1-1 ارزیابی فعالیت ضد میکروبی عصاره بادام کوهی……………………………………………………………………………….44

3-1-1-2 ارزیابی فعالیت ضد میکروبی عصاره بومادران……………………………………………………………………………………45

3-1-1-3 ارزیابی فعالیت ضد میکروبی عصاره کلپوره……………………………………………………………………………………….46

3-1-1-4 ارزیابی فعالیت ضد میکروبی عصاره گلپر………………………………………………………………………………………….47

3-1-1-5 ارزیابی فعالیت ضد میکروبی عصاره مریم گلی…………………………………………………………………………………48

3-1-1-6 ارزیابی فعالیت ضد میکروبی عصاره ترکیبی……………………………………………………………………………………..49

3-1-2 نتایج ضد میکروبی حاصل از تست آنتی­بیوگرام…………………………………………………………………………………….50

3-1-2-1 حساسیت سویه­های باکتریایی به آنتی­بیوتیک­های انتخابی……………………………………………………………..50

3-1-2-2 ارزیابی فعالیت ضد میکروبی عصاره­ها و آنتی­بیوتیک­های مورد مطالعه علیه باکتری استافیلوکوکوس اورئوس…………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………51

 

3-1-2-3 ارزیابی فعالیت ضد میکروبی عصاره­ها و آنتی­بیوتیک­های مورد مطالعه علیه باکتری باسیلوس سرئوس………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………..52

3-1-2-4 ارزیابی فعالیت ضد میکروبی عصاره­ها و آنتی­بیوتیک­های مورد مطالعه علیه باکتری اشرشیاکلی…………………………………………………………………………………………………………………………………………………………..53

3-1-2-5 ارزیابی فعالیت ضد میکروبی عصاره­ها و آنتی­بیوتیک­های مورد مطالعه علیه باکتری سالمونلا انتریتیدیس………………………………………………………………………………………………………………………………………………………….54

3-1-3 تعیین حداقل غلظت مهارکنندگی (MIC) عصاره­ها…………………………………………………………………………….55

3-1-4 تعیین حداقل غلظت مهارکنندگی (MBC) عصاره­ها…………………………………………………………………………..56

3-2 ارزیابی خواص فیتوشیمیایی عصاره­ها………………………………………………………………………………………………………..57

3-2-1 تشخیص آلکالوئید………………………………………………………………………………………………………………………………….57

عنوان………………………………………………………………………………………………………………………………صفحه

 

3-2-2 تشخیص آنتوسیانین………………………………………………………………………………………………………………………………57

3-2-3 تانن………………………………………………………………………………………………………………………………………………………..58

3-2-4 ساپونین…………………………………………………………………………………………………………………………………………………..58

3-2-5 ارزیابی میزان فنل…………………………………………………………………………………………………………………………………..59

3-2-5-1 نتایج میزان فنل عصاره بادام کوهی………………………………………………………………………………………………….60

3-2-5-2 نتایج میزان فنل عصاره بومادران……………………………………………………………………………………………………….61

3-2-5-3 نتایج میزان فنل عصاره کلپوره………………………………………………………………………………………………………….62

3-2-5-4 نتایج میزان فنل عصاره گلپر……………………………………………………………………………………………………………..63

3-2-5-5 نتایج میزان فنل عصاره مریم گلی…………………………………………………………………………………………………….64

3-2-5-6 نتایج مقایسه­ای میزان فنل عصاره­ها و اسید گالیک………………………………………………………………………….65

3-2-6 ارزیابی فعالیت آنتی­اکسیدانی…………………………………………………………………………………………………………………66

3-2-6-1 توانایی مهار رادیکال­های آزاد DPPH عصاره­ها………………………………………………………………………………..66

3-2-6-1-1 نتایج مهار رادیکال­های آزاد عصاره بادام کوهی…………………………………………………………………………….67

3-2-6-1-2 نتایج مهار رادیکال­های آزاد عصاره بومادران………. ………………………………………………………………………68

3-2-6-1-3 نتایج مهار رادیکال­های آزاد عصاره کلپوره……………………………………………………………………………………69

3-2-6-1-4 نتایج مهار رادیکال­های آزاد عصاره گلپر……………………………………………………………………………………….70

3-2-6-1-5 نتایج مهار رادیکال­های آزاد عصاره مریم گلی………………………………………………………………………………71

3-2-6-1-6 نتایج مقایسه­ای درصد مهار عصاره­ها و اسیدآسکوربیک………………………………………………………………72

3-2-6-2 قدرت احیاکنندگی عصاره­ها………………………………………………………………………………………………………………74

3-2-6-2-1 نتایج تعیین قدرت احیاکنندگی عصاره بادام کوهی……………………………………………………………………..74

3-2-6-2-2 نتایج تعیین قدرت احیاکنندگی عصاره بومادران………………………………………………………………………….75

3-2-6-2-3 نتایج تعیین قدرت احیاکنندگی عصاره کلپوره…………………………………………………………………………….76

3-2-6-2-4 نتایج تعیین قدرت احیاکنندگی عصاره گلپر………………………………………………………………………………..77

3-2-6-2-5 نتایج تعیین قدرت احیاکنندگی عصاره مریم گلی……………………………………………………………………….78

3-2-6-2-6 نتایج مقایسه­ای قدرت احیاکنندگی عصاره­ها و اسیدآسکوربیک………………………………………………….79

فصل چهارم: بحث و نتیجه گیری.……………………………………………………………………………………………………………….80

4-1 فعالیت ضد میکروبی عصاره­های مورد بررسی……………………………………………………………………………………………81

4-1-1 فعالیت ضد میکروبی حاصل از تست دیسک دیفیوژن………………………………………………………………………….81

4-1-2 فعالیت ضد میکروبی حاصل از تست آنتی­بیوگرام…………………………………………………………………………………85

4-1-3 حداقل غلظت مهارکنندگی (MIC) و حداقل غلظت کشندگی (MBC)……………………………………………86

4-2 خواص فیتوشیمیایی عصاره­های مورد بررسی……………………………………………………………………………………………89

4-2-1 فیتوشیمیایی کمی…………………………………………………………………………………………………………………………………89

4-2-2 ارزیابی محتوی فنل………………………………………………………………………………………………………………………………..90

4-2-3 ارزیابی فعالیت آنتی­اکسیدانی………………………………………………………………………………………………………………..92

4-2-3-1 رادیکال­های آزاد DPPH…………………………………………………………………………………………………………………..93

عنوان………………………………………………………………………………………………………………………………صفحه

 

4-2-3-2 قدرت احیاکنندگی…………………………………………………………………………………………………………………………….95

نتیجه گیری کلی…………………………………………………………………………………………………………………………………………………98

پیشنهادات……………………………………………………………………………………………………………………………………………………………99

منابع…………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………100

فهرست شکل­ها و تصاویر

 

 

شماره و عنوان شکل­ها……………………………………………………………………………………………………..صفحه

 

شکل (1-1): مشخصات سیستماتیکی گیاه بادام کوهی………………………………………………………………………………………5

شکل (1-2): مشخصات سیستماتیکی گیاه بومادران……………………………………………………………………………………………6

شکل (1-3): مشخصات سیستماتیکی گیاه گلپر………………………………………………………………………………………………….8

شکل (1-4): مشخصات سیستماتیکی گیاه کلپوره ……………………………………………………………………………………………..9

شکل (1-5): مشخصات سیستماتیکی گیاه مریم گلی……………………………………………………………………………………….11

شکل (2-1): اندازه­گیری قطر هاله عدم رشد با خط کش…………………………………………………………………………………35

شکل (3-1): ارزیابی فعالیت ضد میکروبی عصاره بادام کوهی………………………………………………………………………….44

 

 

شکل (3-2): ارزیابی فعالیت ضد میکروبی عصاره بومادران……………………………………………………………………………….45

شکل (3-3): ارزیابی فعالیت ضد میکروبی عصاره کلپوره…………………………………………………………………………………..46

شکل (3-4): ارزیابی فعالیت ضد میکروبی عصاره گلپر……………………………………………………………………………………..47

شکل (3-5): ارزیابی فعالیت ضد میکروبی عصاره مریم گلی…………………………………………………………………………….48

شکل (3-6): ارزیابی فعالیت ضد میکروبی عصاره ترکیبی…………………………………………………………………………………49

شکل (3-7): ارزیابی فعالیت ضد میکروبی عصاره­ها و آنتی­بیوتیک­های مورد مطالعه علیه استافیلوکوکوس اورئوس…………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………51

شکل (3-8): ارزیابی فعالیت ضد میکروبی عصاره­ها و آنتی­بیوتیک­های مورد مطالعه علیه باسیلوس سرئوس…………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………52

شکل (3-9): ارزیابی فعالیت ضد میکروبی عصاره­ها و آنتی­بیوتیک­های مورد مطالعه علیه اشرشیا کلی………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………53

شکل (3-10): ارزیابی فعالیت ضد میکروبی عصاره­ها و آنتی­بیوتیک­های مورد مطالعه علیه سالمونلا انتریتیدیس………………………………………………………………………………………………………………………………………………………….54

شکل (3-11): نتایج میزان فنل عصاره بادام کوهی…………………………………………………………………………………………..60

شکل (3-12): نتایج میزان فنل عصاره بومادران………………………………………………………………………………………………..61

شکل (3-13): نتایج میزان فنل عصاره کلپوره……………………………………………………………………………………………………62

شکل (3-14): نتایج میزان فنل عصاره گلپر………………………………………………………………………………………………………63

شکل (3-15): نتایج میزان فنل عصاره مریم گلی………………………………………………………………………………………………64

شکل (3-16): نتایج مقایسه­ای میزان فنل عصاره­ها و اسیدگالیک……………………………………………………………………65

شکل (3-17): نتایج مهار رادیکال­های آزاد عصاره بادام کوهی…………………………………………………………………………67

شماره و عنوان شکل­ها……………………………………………………………………………………………………..صفحه

 

شکل (3-18): نتایج مهار رادیکال­های آزاد عصاره بومادران………………………………………………………………………………68

شکل (3-19): نتایج مهار رادیکال­های آزاد عصاره کلپوره…………………………………………………………………………………69

شکل (3-20): نتایج مهار رادیکال­های آزاد عصاره گلپر…………………………………………………………………………………….70

شکل (3-21): نتایج مهار رادیکال­های آزاد عصاره مریم گلی……………………………………………………………………………71

شکل (3-22): نتایج مقایسه­ای درصد مهار عصاره­ها و اسیدآسکوربیک……………………………………………………………72

شکل (3-23): نتایج مقایسه­ای میانگین IC50……………………………………………………………………………………………………73

شکل (3-24): نتایج تعیین قدرت احیاکنندگی عصاره بادام کوهی…………………………………………………………………..74

شکل (3-25): نتایج تعیین قدرت احیاکنندگی عصاره بومادران……………………………………………………………………….75

شکل (3-26): نتایج تعیین قدرت احیاکنندگی عصاره کلپوره…………………………………………………………………………..76

شکل (3-27): نتایج تعیین قدرت احیاکنندگی عصاره گلپر……………………………………………………………………………..77

شکل (3-28): نتایج تعیین قدرت احیاکنندگی عصاره مریم گلی…………………………………………………………………….78

شکل (3-29): نتایج مقایسه­ای قدرت احیاکنندگی عصاره­ها و اسیدآسکوربیک………………………………………………79

فهرست جدول­ها

 

 

شماره و عنوان جدول­ها……………………………………………………………………………………………………صفحه

 

جدول (3-1): حساسیت سویه­های باکتریایی به آنتی­بیوتیک انتخابی……………………………………………………………..50

جدول (3-2): تعیین حداقل غلظت مهارکنندگی (MIC) عصاره­ها………………………………………………………………….55

جدول (3-3): تعیین حداقل غلظت مهارکنندگی (MBC) عصاره­ها………………………………………………………………..56

جدول (3-4): تشخیص آلکالوئید………………………………………………………………………………………………………………………..57

جدول (3-5): تشخیص آنتوسیانین……………………………………………………………………………………………………………………57

جدول (3-6): تشخیص تانن……………………………………………………………………………………………………………………………….58

جدول (3-7): تشخیص ساپونین………………………………………………………………………………………………………………………..58

• گیاهان دارویی

 

1-1-1 صفات گیاهان دارویی

گیاهانی که حداقل دارای صفات زیر باشند، گیاه دارویی، نامیده می­شوند:

1- در پیکر این گیاهان مواد ویژه­ای به عنوان مواد موثر متابولیت­های ثانویه ساخته و ذخیره می­شوند که برای مداوای برخی از بیماری­ها مورد استفاده قرار می­گیرند. مواد مذکور طی فرآیندهای ویژه و پیچیده و به­ مقدار بسیار کم (به طور معمول کمتر از یک درصد وزن خشک گیاه)، ساخته می­شوند.

2- اغلب ممکن است اندام ویژه­ای چون ریشه، برگ­ها، ساقه، گل، میوه و غیره بیشترین مواد موثر را داشته باشند، بنابراین همیشه نمی­توان کل اندام گیاه را منبع ماده دارویی ویژه­ای دانست.

3- اندام گیاهی برداشت شده، آماده­سازی و فرآوری می­شوند، یعنی تحت تاثیر عملیات ویژه­ای مانند جداسازی، خرد شدن، خشک کردن، تخمیر و غیره قرار گرفته و سپس استفاده می­شوند.

تحقیقات زیادی نشان می­دهد با فرآوری صحیح گیاهان و داروهای گیاهی اثرات این داروهای طبیعی به شکل فزاینده­ای بیشتر و مقرون به صرفه­تر می­باشد [1].

 

1-1-2 تاریخچه گیاهان دارویی در جهان

ارسطو (330 ق. م) اولین کسی است که آثار و مطالبی مکتوب مربوط به شناخت گیاهان دارد. البته قبل از او در آثار کهن مصر (حدود 26 قرن ق. م) در پاپیروس­ها و ابرها مطالبی از گیاهان با شرح خاصی از موارد استفاده از آن­ها باقی مانده است. ولی ارسطو نخستین دانشمندی است که، از رشد و نمو گیاهان، ماده­سازی و از تفاوت آن­ها و چگونگی استفاده از مواد خاک (سیاه خاک) مطالبی نوشته است. نوشته او بدون هیچ مبنای علمی تا چندین قرن بعد از او مورد قبول همه بود و حتی تدریس می­شد. تئوفراست یا تئوفراستوس شاگرد ارسطو که در سال­های 258-370 قبل از میلاد طبیب بود و بعدها به او پدر گیاه­شناسی گفته­اند، علاوه بر آن­که، پیرو فلسفه استاد خود بود، تحت تاثیر نظریات افلاطون، استاد ارسطو قرار گرفت. او رده­بندی بسیار ابتدایی از روی ریخت یا شکل ظاهری گیاهان، چرخه رشد، شکل گل آذین و نحوه رشد آن­ها و هم­چنین وضع گلبرگ­های گل­ها در کتابی به نام هیستوریا پلانتاروم بر مبنایی مبهم و ناشی از استنباط­های خود دارد. باید اشاره کرد، که مکتب درمان با گیاه به وسیله تئوفراست بنیان­گذاری شد [2].

 

1-1-3 تاریخچه گیاهان دارویی در ایران

کشور ایران به واسطه سابقه تمدن چند هزار ساله، که حدود 14700 سال آن با فرهنگ غنی اسلام در آمیخته و نیز به دلیل موقعیت خاص جغرافیایی، شرایط اقلیمی و آب و هوایی متنوع که سبب رشد انواع گوناگونی از گیاهان گردیده و باعث اطلاق نام طلای سبز به فلور طبیعی ایران شده است، از جهت طب سنتی غنی می­باشد [3].

ابن سینا دانشمند و پزشک نامدار ایرانی در سال­های 428-370 هجری مطابق با 980-1037 میلادی که در غرب او را به نام آویسینیا می­شناسند و پس از انقراض تمدن یونان او را بزرگترین دانشمند جهان و به اشتباه عرب دانسته­اند؛ در جلد دوم کتاب قانون فی الطب بیش از 800 نمونه گیاه طبی و غذایی را نام می­برد که از آن میان 541 گیاه و مشتقات آن­ها دارای توصیف کاربردی و صفات ریخت­شناختی هستند. او اختلاف شکل و صفات گیاهان مشابه را (برای اجتناب اشتباه آن­ها از یکدیگر) با توجه خاصی در کتاب «قانون» توضیح می­دهد و در مورد چگونگی استفاده از مشتقات گیاهان دارویی و کاربرد آن­ها، با ترتیبی خاص، معین و نظام یافته به شرح و تفصیل آن­ها می­پردازد [2].

 

­ای برای تحولات دیگر در حوزه فکر و فلسفه شد. از طرف دیگر در مقام مقایسه، ضمن بررسی شباهتها و مختصات میان نهضتهای اصلاحی دینی در اسلام معاصر، بر این مطلب تأکید شده است که در جهان اسلام، نهضتهای اصلاحی عمدتاً جنبه اجتماعی و سیاسی داشته و کمتر بهره­ای از مبانی نظری به خصوص فلسفی و الهیاتی داشته است. این در حالی است که نهضتهای اصلاحی در اروپا در دوره مذکور، خاستگاهی الهیاتی داشت و در دل جریانهای فکری نیرومندی رشد کرد که هم موجب غنای آن شد و هم با داشتن عناصر اثباتی و سلبی، مددرسان جنبشهای فکری و فلسفی شد. نهضت پروتستانی نه حرکتی ابتدا به ساکن و ابتکاری، بلکه در دنباله حلقاتی فکری رخ داد که جامعه غربی را در حوزه های مختلف فکری و فلسفی متحول کرد و البته این منافاتی نداشته و ندارد که نهضت اصلاحات دینی در قرن شانزدهم بر روند مذکور تأثیرگذار بوده باشد. اما نهضتهای اصلاحی در جهان اسلام با کمبودها و نارساییهای متعددی مواجه است؛ از جمله فقر فکری و فلسفی و از بین رفتن سنتهای پایای علمی و اندیشگی و عدم احساس نیاز به ضرورت آن در محافل فکری دینی. در نتیجه، این تصور نادرست است که تحولات اساسی فکری و فلسفی در اروپا صرفاً خاستگاهی پروتستانی داشته است یا این که پروتستانتیزم اسلامی بدون در نظر گرفتن مقدمات و معدات فکری آن، در جهان اسلام ممکن است؛ گر چه در سودمندی و ضرورتش نباید تردید کرد.

کلمات کلیدی، اصلاحات دینی، جهان اسلام، اروپا، الهیات و کلام اسلامی

فهرست

پیشگفتار

مناسبات تاریخی اسلام و غرب…. 1

پرسش اصلی در این رساله.. 8

اصطلاحات…. 11

پیشینه بحث از پروتستانتیزم اسلامی… 15

.. 29

فصل دوم: عصر اصلاحات دینی29

وقوع جنگهای صلیبی… 35

دوره آباء. 45

قرون وسطی… 47

دو انتقاد اساسی… 48

کشف دوباره ارسطو.. 60

ادوار قرون وسطی… 61

دوره رنسانس….. 67

اومانیسم.. 69

دسیدرئوس اراسموس (1466-1536). 74

دورۀ مدرن (1700- تا امروز). 79

ملاحظات مهم در مورد نهضت اصلاحات دینی… 83

فصل سوم: دوره اصلاحات دینی

آناباپتیستها یا جناح چپ نهضت اصلاح دینی. 92

الف. برگزاری شورای ترنت…. 93

ب. راه­اندازی دوبارۀ دستگاه تفتیش عقاید یا انکیزاسیون.. 98

ج. تاسیس جامعه یسوعیان.. 99

مروری بر زندگی اصلاحگران دینی در قرن شانزدهم   100

مارتین لوتر (1483- 1546). 102

لوتر و سایر ادیان.. 119

اولریخ تسوینگلی… 122

ژان کالون (1509-1564). 124

مقایسه جریان لوتری با جریان کالونی… 129

فصل سوم: حولات اصلاحی در جهان اسلام155

ستیز با اندیشه در جهان اسلام. 161

جریان اصلاحات دینی در کشورهای عربی (مصر و شامات)  183

شیخ محمد عبده (1266-1323). 192

محمد رشید رضا (1865-1935). 193

عبدالرحمن کواکبی (1295-1320). 193

حسن البنا (1906-1948). 195

سید قطب (1906-1966). 196

جریان اصلاحات دینی در ترکیه. 196

بدیع الزمان سعید نورسی (1873-1960). 197

جریان اصلاحات دینی در ایران.. 200

محمدحسین نائینی (1277-1355ق). 202

امام خمینی (1281-1368). 203

منطقه شبه جزیره هند.. 218

جماعت تبلیغ.. 220

احتمالات در باب علل انحطاط مسلمانان. 221

 

فصل چهارم: شباهتها و تفاوتها224

محور تشابهات: 227

محور تفاوتها و مفارقات: 252

 

فصل پنجم: خاتمه281

ضمائم.. 306

اعلامیه نود و پنج ماده­اى لوتر.. 306

یادداشتى بر “اعلامیه نود و پنج ماده­اى لوتر”.. 322

کتابنامه. 330

پیشگفتار

 

مناسبات تاریخی اسلام و غرب

روابط و مناسبات میان اسلام و غرب مسیحی از دیر زمان فراز و نشیبهای زیادی داشته و این بدان سبب است که هر دو سوی این داستان کمابیش از نقاط قوت و ضعف دیگری آگاه بوده­اند و در پی آن بوده­اند که ضمن استفاده از جهات مثبت همدیگر، از جهات ضعف نیز در چیرگی بر رقیب خود بهره برند. اسلام و تمدن برخاسته از آن، پیشینه­ای درخشان دارد و توانسته است در برهه مهمی از تاریخ، فرهنگ و تمدن بشری را به خوبی رهبری کند و هم اکنون نیز توانمندیهای فراوانی را در خود جای داده که می­تواند برای آینده بشر بس مفید باشد. از سوی دیگر، فرهنگ و تمدن غرب چنان است که هیچ ملتی نیست که از مزایای و عیوب آن در امان باشد؛ خشن و بی­رحم، ماده­پرست و متهاجم که بنیان خانواده­اش سست و لرزان است؛ ولی همین فرهنگ رویه دیگری دارد؛ حکیمان و دانشوران و عالمان و فیلسوفان هنرمندان و صنعتگرانی پرورده که بینان فکری بشر را دگرگون کرده­اند. این فرهنگ به مردم خود سخت­کوشی و نظم و انضباط و وظیفه­شناسی و انتقاد­پذیری را آموخته و از ریاکاری و چاپلوسی فاصله گرفته است؛ جزئی­نگر و قانونگراست؛ به همه استعدادها میدان داده و سیلی از ابداعات و اختراعات نیک و بد را راه انداخته است.[1]

افزون بر این، هم اسلام و هم غرب داعیه­ای جهانی داشته و دارد و نگرانیهایی هم در هر دو سوی این داستان وجود داشته­ است. هجوم قبایل عرب مسلمان به قلمروی امپراتوری روم ایران و پیروزیهای خیره­کنندۀ آنان تا قلب اروپا در فرانسه و نیز در شرق تا دیوارهای چین، موضوعی بوده که همیشه غرب مسیحی را نگران کرده است. جنگهای طولانی و دویست­سالۀ صلیبی در واکنش به این موضوع درگرفت و حتی گفته می­شود که هجوم مغولان نیز به تحریک و تشجیع آنان بود.[2] بدگمانی و سوءظن غرب به همسایگان مسلمان خود در شرق حتی با شکست غرب در جنگهای صلیبی[3] و نیز مواجهه و ملاحظه جهات مثبت در تمدن اسلامی نیز نه تنها کاسته نشد که افزون­تر نیز شد. غرب با اسلام و پیامبر (ص) و کتاب آن و نیز معتقدان به این دیانت جدید به شکلی موهن برخورد کرد و برای مثال از الفاظ موهنی چون ساراسنها[4] و ترکها برای اشاره به انبوه پیروان و هواداران اسلام که اقوام مختلف و با درجات متفاوت فرهنگی و علمی بود، استفاده کرد. این موضوع خاص دوره قرون وسطی نبوده و بعد از آن هم ادامه داشته است.[5]

در این سو نیز به غرب و پدیده­ها و دستاوردهای آن بدبینانه نگریسته می­شد تا جایی که همه نمادهای غرب و سمبلها و نمادهای آن گمراه­کننده و ویرانگر و اغواگر دانسته شد و حتی جمع کثیری از اهل دانش ومعرفت، به پدیدۀ مدرنیته که مزایا و فواید فراوانش در دسترس همگان بود، به مخالفت و عناد پرداختند. هیچ پدیدۀ نو از غرب نبود که آن را دامی مهلک برای ساکنان این سوی جهان ندانند.[6] البته اگر بخواهیم قدری با این گروه همدلی کنیم و به آنها حق دهیم، باید بپذیریم که ورود مظاهر تمدن جدید در جوامعی مثل جوامع ما با این مشکل مواجه بوده که افراد صرفاً به استفاده از آن اکتفا نمی­کردند، بلکه آن را نشانۀ نوعی برتری ساحتهای دیگر می­دانستند و همین موجب نگرانی متدینان شده و شاهد بر این مطلب، آنکه کسانی که برای اولین بار با این مظاهر و پدیده­ها روبرو شدند، از میزان تعهد و

 

 التزام دینی­شان کاسته شد و حتی عده­ای از دین خود نیز برگشتند و همین بود که زنگ خطر را برای متولیان امر دین و دینداران مسلمان به صدا درآورد.

در مقام مقایسه جهان اسلام و غرب باید گفت که تمایلات استعماری هم در میان حاکمان مسلمان و هم در میان حاکمان مسیحی هر دو وجود داشته است و چنین نیست که این بدنامی خاص غرب بوده باشد. رفتار فاتحانی مثل سلطان محمود غزنوی،‌ نادرشاه افشار، آقامحمدخان قاجار، در هند و قفقاز و غیره در یغماگری و به تاراج بردن، به سان استعمارگران جدید بود. در عین حال، غرب و شرق تعاملات و داد­و­ستدهای سودمندی در مجموع داشته­اند که اگر این مناسبات از حواشی منفی­اش جدا می­شد، در مجموع وضعیت بشر به شکلی بهتر از وضعیت کنونی بود. امروزه نیز گر چه کسانی چون هانتینگتون پیش­بینی می­کنند (و شاید نه توصیه) که غرب و اسلام سرانجام رو در روی یکدیگر قرار می­گیرند،[7] اما این مواجهه از نظر او میان تمدنهاست نه ملتها.[8] به نظر او، اسلام رقیب سیاسی غرب است. ولی منتقدان فراوانی نیز در مغرب­زمین وجود داشته و دارند که بر این باورند که میان تمدن اسلامی و غربی قرابتهای بسیاری می­توان یافت. هر دو تمدن خاستگاههای نیرومند دینی دارند که از قضا در گذشته با هم رابطه داشته و وامدار یکدیگرند و ریشه­های هر دو تمدن در ادیان ابراهیمی است. بگذریم که کسانی چون یاسپرس از اسلام چنان سخن گفته­اند که گویا اسلام از ظهورات تمدن غربی است[9] (گرچه به یک معنا که مبنایی علمی هم دارد. اسلام دینی غربی است، زیرا از شبه­جزیره عربستان تا سواحل مدیترانه که خاستگاه پیامبران بزرگ آسمانی است، بخشی از غرب دانسته می­شود، همچنان که شرق به نقاط دورتری چون هند، چین و ژاپن اطلاق می‌شود.‌)

نکته دیگری که در مناسبات میان شرق به طور کلی و جهان اسلام[10] به خصوص با غرب باید بدان توجه داشت، آن است که غرب – که عمدتاً مرادمان سیاسیون آن است- از دیرزمان نگرشی خاص به شرق داشته است و به آن، به عالمی برابر و مساوی نگاه نکرده است و به بیان دیگر، آن را «جایی» و «چیزی» می­دانسته که باید شناخت و بر آن غلبه یافت و همین مشکل­ساز شد. شاید بتوان این را یکی از ویژگیهای استشراق بدانیم که هر چند شاید فرهیختگانی که دست­اندرکار شناخت شرق بودند، (و به همین دلیل باید نظر افراطی کسانی را که شرق­شناسان را صرفاً عوامل و پیشقراولان استعمار دانسته­اند، خارج از مرز انصاف دانست) انگیزه­های متفاوتی داشتند ولی سیاست و روح حاکم بر کار آنها تا حدی این­گونه بود.[11]

البته این نگاه نیز در میان بعضی هم در ناحیۀ شرق و هم در ناحیۀ غرب وجود داشته که شرق و غرب دو ماهیت متمایزند و نه شرق می­تواند ازغرب الهام گیرد و نه غرب، و هرگونه تلاش برای سازگاری و هماهنگی میان آنان، سرانجام مطلوبی ندارد. اما این نگرش خوشبختانه در حاشیه است و نگرش غالب آن است که میان دو فرهنگ و تمدن می­توان به نوعی تلائم و سازگاری و داد و ستد دست یافت.[12] از همین روست که در دو سده اخیر در جهان اسلام این موضوع در کانون تأملات متفکران و دلسوزان جهان اسلام قرار گرفته است که چرا جهان اسلام به بلیۀ انحطاط و عقب­ماندگی گرفتار شده است. مگر جهان اسلام با فعال کردن آن تواناییهای بالقوه خود در دوره­‌ای، سرآمد اندیشه و علم و فن در جهان نبود؟

حال با صرف نظر از هر گونه نگرش منفی و بدبینانه به دو طرف این موضوع، این پرسش مطرح می­شود که چرا امروزه جهان اسلام به وضعیت کنونی درآمده است. پیش­فرض هر گونه مقایسه، پذیرش پاره­ای شباهتها و همسانیها میان دو طرف تشبیه و مقایسه است. واقعیت این است که شرق و غرب از دیرزمان و به رغم همه مشکلات و موانع بر سر ارتباطات، تعاملات فکری و غیرفکری عمیق و سودمندی داشته­اند. غرب را نمی­توان جهانی کاملاً متفاوت و بریده و بیگانه از شرق دانست. تا آنجا که شواهد دینی و تاریخی بیان می­کند، همۀ پیامبران بزرگ از شرق برخاستند[13] و خاورمیانه خاستگاه بزرگترین پیامبران و مؤسسان ادیانی بوده است که در غرب شهرت و رواج دارند و از همین مناطق بود که مبلغان و مبشران زیادی به مناطق مختلف اروپا عزم سفر کردند و ضمن تبشیر مردم را به پذیرش مسیحیت ترغیب کردند و البته موفق هم شدند. از این گذشته، شرق و غرب مناسبات تجاری قویی داشته­اند که نمی­توان تأثیر آن را در صرف مراودات اقتصادی و تجاری دانست. تبادل اندیشه از راههای زیادی صورت گرفته و می­گیرد که یکی از آنها سفرهای تجاری و ارتباطات اقتصادی مردمانی بوده که نگرشهای فکری و دینی گوناگونی داشتند. به شهادت تاریخ، تحولات تمدنی در جهان اسلام و پیشرفتهای علمی و فرهنگی تأثیر عمیقی بر غرب نهاد، تا جایی که بزرگترین دستاورد مثبت جنگهای صلیبی برای غربیهایی که به ظاهر در این جنگها شکست خوردند و خسارتهای انسانی و مالی فراوانی متحمل شدند، آشنایی با جهان پیشرفته اسلام بود که غرب را از خواب بیدار کرد و مشتاق جنبه­های اثباتی تمدن خود کرد.

از سوی دیگر، شرق به رغم همه عقب­ماندگیها، صدها سال است که به طور جسته و گریخته از اخبار غرب و دستاوردهای آن آگاه شده و کوشیده است که برای حل مشکلات خود و دفع تعرضات همسایگان ِمتجاوز، از سازو کارهای نظامی مغرب­زمین آگاه شود و از آن به سان برگ برنده­ای استفاده کند. به جرأت می­توان گفت که در جهان اسلام تنها ابزار­های نظامی و برگهای نیرومند جنگی بود که برای فرمانروایان شرقی جذابیت داشته و البته جنبه­های دیگری از هنر که می­توانست اسباب عیش و خوشی اصحاب دربار را فراهم کند. اما به رغم سابقه طولانی این مناسبات و ارتباطات، متأسفانه در جهان اسلام گروهی خود را از نظر منطق نظری و عملی هیچگاه نیازمند غرب ندانستند و گاه با غروری جاهلانه گمان کردند با بی­ارزش کردن ارزشهای واقعی به­دست­آمده در مغرب­زمین که حاصل و دسترنج زحمات فراوان کسانی بود که زندگی و رفاه خود را صرف دانستن و یافتن کرده بودند، می­توانند تشخصی برای خود قائل شوند. این گروه خوش­خیال و ساده­انگار که گویی از همه اخبارعالم بی­خبرند، تصور کرده­اند که همه آنچه غرب به دست آورده، محصول مصادره و غارتگری است. اینان، بر خلاف گروهی دیگرند که تصور می­کنند که در مبادی فکری و عقلی (به ویژه الهیاتی و کلامی) مردمان آن سوی عالم تحولی رخ داده است و همه دستاوردهای امروزی ناشی و ناتج از همان تحول فکری است.

با ملاحظه همه این جوانب، بسیاری از کسانی که بنا به علایق دینی یا سلایق ملی، در اندیشه اعتلای سیاسی، اجتماعی، فرهنگی و اقتصادی جهان اسلام و ایران بوده­اند، این پرسش را مطرح کرده­اند که چرا جهان اسلام، به رغم گذشته درخشان و سوابق تمدنی در وضعیت نامطلوبی به سر می­برد و هنوز هم دورنمای مطمئن و روشنی برای این مناطق وجود ندارد. این گروه کسانی­اند که دیگر صرف افتخار به گذشته نمی­تواند آنان را اقناع کند و بر این نکته تأکید دارند که اگر این بخش از جهان فاقد سابق درخشانی بود، شاید وضعیت موجود را راحت­تر می­پذیرفتیم ولی آن گذشته درخشان و این شرایط فعلی هم به لحاظ نظری وهم به لحاظ عملی ناپذیرفتنی است. به بیان دیگر، رشد و شکوفایی تمدن و فرهنگ غرب طی سده­های اخیر که شکلی اعجاب­انگیز و خیره­کننده و فراگیر داشته، همیشه این پرسش را در سطوح مختلف نخبگان و توده­های مردم مطرح کرده است که راز این تحول بزرگ در چیست. این مسئله آن قدر واضح و انکارناپذیر است که هیچ یک از نقاط منفی یا منفی­بافیها علیه این تمدن نمی­تواند سئوال و پرسش مذکور را بلا­محل کند. قطعاً کسانی که در این سوی گیتی رخدادهای آن سوی جهان را نظاره می­کنند، بنا به سوائق فکری، دینی و ملی خود دیدگاههای متفاوتی دارند. این مسئله زمانی برای ما جنبه جدیتری می­یابد که سوابق تمدنی درخشان خود را در نظر می­گیریم و با حسرت از گذشته و تأسف بر حال بدان می­نگریم.

حال اگر نگاهمان را به شرایط خاص ایران معطوف کنیم، در صد و پنجاه سال اخیر این سؤال همواره فراروی اندیشوران ما بوده است. وقوع جنگهای خانمان­سوز با روسیه و انعقاد دو قرارداد گلستان و ترکمانچای هر چند از دیدگاه بسیاری فقط حامل پیامدهای منفی و ویرانگر بود، ولی از منظری دیگر باید همین جنگها و شکستهای خوارکننده را به سال سیلی­های سختی بدانیم که جامعۀ عقب­مانده و راکد ایران را به بیداری واداشت. کافی است نگاهی به یادداشتهای مختلف جهانگردان یا ایرانیان سفرکرده به فرنگ بیندازیم وعمق عقب­ماندگی و ناامیدی و استیصال آنان از بهبود وضعیت را دریابیم. با این نگاه، شاید بتوانیم این حملات و شکستهای پی در پی را – در عین تلخی و ناگواری – موهبتها و الطافی بدانیم که شکلی مخوف وهولناک داشت، ولی سرآغازی بود برای بیداری ایرانیان و اندیشیدن آنان در باب علل وعوامل عقب­ماندگی.

در مواجهه با این وضعیت اسفبار، عده­ای تنها آیه یأس خوانده­اند و هر گونه امیدی را نابجا دانسته­اند. کسان دیگری که کور سویی از امید داشته­اند، در حل این مشکل تاریخی راه­حلهای متفاوتی ارائه کرده­اند. جمعی بر این باور بوده­اند که ما باید یکسره از تمام ارزشها و سنتهای دینی و ملی­مان دست برداریم و پس از وداع کامل با گذشته، همچون لوح سپیدی شویم در اختیار ارزشهای تمدنی مغرب زمین. در نظر این گروه، میراث تمدنی ما امروزه کاملاً عقیم است و مغرب­زمین بستۀ کاملی است که باید یکسره آن را پذیرفت تا به دستاوردهایی مشابه دست یابیم. شاید عده­ای تصور کنند که این گروه لزوماً و تنها برای تحقیر ملی شعارهایی مثل این که «از فرق سر تا نوک پا باید غربی شد،» داده­اند.[14] شاید این مطلب در مورد عده­ای نیز به واقع صادق باشد، ولی نباید آن را به همه تعمیم داد. وجه دیگر این انگاره، ناشی از مبانی فلسفی و معرفت­شناسانه غرب است که بر این نکته تأکید دارد که آنچه غرب را غرب کرد، مجموعه­ای از مؤلفه­هاست که به سان منظومه­ای در کنار یکدیگر قرار گرفته­اند و چون اجزای یک مرکب در یک فرایند شیمی، عمل می­کنند. اما در سوی دیگر نیز کسانی بوده­اند که حل مشکل را در خود جستجو می­کرده­اند و بر این باور بوده­اند که خطاست که نسخه بیماری را به بیمار دیگری بدهیم و ساده­دلانه منتظر بهبود بیمار باشیم. حال آیا این دو دیدگاه را نمی­توان دیدگاههایی افراطی دانست که هر یک حظی از صواب و بهره­ای از درستی را در خود جای داده است؟ اگر چنین باشد ما زمانی خواهیم توانست به بازسازی هویت ملی و دینی خود موفق شویم که ابتدا عناصر مثبت خودی را با عناصر مثبت بیرونی درهم آمیزیم و سپس با همتی همگانی، خواهان زندگی بهتری باشیم.

در اینجا دیدگاه افراطی دیگری هست که تمامی گناه و تقصیر را به گردن دیگرانی می­اندازد که ضمن بستن همۀ راههای تعالی و رشد، به یغماگری و چپاول دیگران از جمله کشور ما پرداختند. در تحلیلی واقع­بینانه هرگز نباید نقش منفی و ویرانگر عوامل بیرونی را دست کم گرفت و از آزمندی و ولع آنان برای غارتگری و چپاول غافل شد. رقابتها و حسادتها که خاستگاههای شخصی، ملی و دینی و غیره دارد و چه بسا کار را به خشونت و وحشیگری و جنگ و جنایت بکشاند، موضوعی است که همیشه وجود داشته است، اما نباید فراموش کرد که بسیاری از اوقات همین دشمنان عاقل بوده­اند که کسانی یا قومی را بلند کرده­اند و به همین دلیل بوده که در ادبیات کهن ما نیز به درستی و زیرکی گفته­اند که دشمن دانا بلندت می­کند و دوست نادان بر زمینت می­زند. با این حساب، نباید اولاً وجود دشمنی­ها و رقابتهای ناسالم را انکار کرد – موضوعی که عده­ای آن را انکار کرده­اند و یکی از عوامل مهم عقب­ماندگی را نادیده گرفته­اند و در نتیجه، نقش عامل درونی را چنان پررنگ کرده­اند که گاه موضوع تا مرز سرخوردگی و نومیدی پیش رفته است – و از سوی دیگر، نباید دچار آفت خودفریبی شد و همه عیبها و مشکلات را از چشم دیگران دید. آدمی اگر بیمار شد، نباید دچار عارضه انکار بیماری شود یا از آن شرم داشته باشد و نیز نباید اگر محیط ناسالم و غیربهداشتی است، بدان بی­اعتنا باشد. در نتیجه، هم باید واقع­بینانه به درون و عارضه حاصله بپردازد و هم به فکر پاک­سازی بیرون و نفی عوامل مزاحم و مخرب باشد.