راهبردهای مؤثر جهت کنترل و کاهش آسیبهای اجتماعی باید در سه سطح خرد (متناسب با ویژگیهای فردی آسیبدیدگان)، سطح میانی(نهادهای اجتماعی مانند خانواده، مدرسه، دستگاه ها و نهادهای مسئول و سازمانهای غیردولتی) و در سطح کلان (سیاستهای فرهنگی، اجتماعی و اقتصادی) باید مورد، توجه واقع شود.
وتوجه و اهتمام به اهمیت پیشگیری اولیه از آسیبهای اجتماعی در مدارس، دانشگاهها، رسانه های جمعی و دستگاه ها و….
همچنین در این راستا تقویت رویکرد استفاده از پژوهشهای کاربردی و راهبردی و استفاده از یافتهها و نتایج علمی آنها وفراگیر شدن آموزش مهارتهای زندگی اجتماعی در همه مقاطع سنی، وگسترش و همکاری نهادهای آموزشی و رسانه های جمعی اطلاعرسانی به افکار عمومی جامعه در جهت افزایش سطح آگاهی مردم از آسیبهای اجتماعی مورد توجه قرار گیرد.
لذا با توجه به نقاط قوت و ضعف موجود در کشور در زمینه کنترل و کاهش آسیبهای اجتماعی و تهدیدها و فرصتها و محورهای پیش بینی شده در ماده ۹۷ قانون برنامه چهارم توسعه اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی اقدامات مهم و اساسی طرح جامع کنترل و کاهش آسیبهای اجتماعی در حوزه های مختلف به شرح ذیل پیش بینی شده است:
بند اول: حوزه پیشگیری سطح اول یا اطلاع رسانی و آگاه سازی
دستگاه های اجرایی ذیربط مکلّفند در جهت کنترل و کاهش آسیبهای اجتماعی در زمینه پیشگیری اولیه (سطح اول) از آسیبهای اجتماعی اقدامات ذیل را طی سالهای برنامه چهارم توسعه اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی کشور انجام دهند:
– اجرای برنامه آموزش مهارتهای زندگی و مقابله با مشکلات با هدف پیشگیری از آسیبهای اجتماعی و روانی در مدارس مقاطع ابتدایی، راهنمایی و متوسطه در در دوره های روزانه و شبانه روزی به عنوان واحدهای درسی، و یا سرفصل های دروس، برای دانش آموزان، معلمان و مسئولان مدارس و والدین دانش آموزان (وزارت آموزش و پرورش با همکاری سازمانهای غیردولتی از قبیل انجمن اولیاء و مربیان).
– آموزش مهارتهای زندگی به دانشجویان از طریق اختصاص دو واحد درسی به عنوان دروس عمومی برای دانشجویان مقاطع کاردانی و کارشناسی کلیه رشته های تحصیلی در دوره های روزانه و شبانه (وزارت علوم، تحقیقات و فناوری، وزارت بهداشت، درمان و آموزش پزشکی، دانشگاه آزاد اسلامی).
– آموزش مهارتهای زندگی به کودکان و مربیان مهدهای کودک دولتی و غیردولتی (وزارت رفاه و تأمین اجتماعی- سازمان بهزیستی کشور با همکاری سازمانهای غیردولتی).
– آموزش مهارتهای زندگی به کودکان بد سرپرست و بیسرپرست تحت پوشش سازمانهای حمایتی، مربیان، مددکاران اجتماعی، مشاوران، روانشناسان و مسئولین مراکز (وزارت رفاه و تامین اجتماعی- سازمان بهزیستی کشور با همکاری کمیته امداد، جمعیت هلال احمر و سازمانهای غیردولتی).
– گسترش برنامه های همیاران سلامت روان با هدف مشارکت مردم در پیشگیری اولیه (سطح اول) از آسیبهای اجتماعی و (وزارت رفاه و تامین اجتماعی- سازمان بهزیستی با همکاری وزارتخانههای آموزش و پرورش، علوم، تحقیقات و فناوری، بهداشت، درمان و آموزش پزشکی و دانشگاه آزاد اسلامی و سازمانهای غیردولتی).
– آموزش شهروندی در مدارس (وزارت رفاه و تامین اجتماعی- سازمان بهزیستی کشور با همکاری وزارت آموزش و پرورش).
– فراهم کردن زمینه آموزش پیش از ازدواج (سازمان بهزیستی کشور با همکاری وزارتخانههای آموزش و پرورش، بهداشت، درمان و آموزش پزشکی، علوم و تحقیقات و فناوری، فرهنگ و ارشاد اسلامی، کمیته امداد، سازمان صدا و سیما و سازمانهای غیردولتی).
– تقویت و گسترش آموزش زندگی خانواده برای افراد متأهل (پس از ازدواج) (وزارت رفاه و تأمین اجتماعی- سازمان بهزیستی کشور با همکاری سازمانهای دولتی مرتبط و سازمانهای غیردولتی).
– ارتقاء سطح آگاهی اساتید دانشگاهها و مؤسسات آموزش عالی، معلمان، قضات، اعضای شورای حل اختلاف، مسئولین سازمان های ذیربط، کارمندان، سربازان، مربیان، مددکاران اجتماعی، روانشناسان، مشاوران، پرسنل نیروی انتظامی و نظامی، تهیهکنندگان برنامههای سینما و رادیو و تلویزیون، روحانیون، کارگران، و… در زمینه آسیبهای اجتماعی (وزارت آموزش و پرورش علوم تحقیقات و فناوری، بهداشت، درمان و آموزش پزشکی و وزارت رفاه و تأمین اجتماعی- سازمان بهزیستی کشور با همکاری دستگاه های دولتی و نهادی عمومی، از قبیل نیروی انتظامی، وزارت فرهنگ ارشاد اسلامی، وزارت دادگستری، شرکتهای و مؤسسات دولتی و وابسته دولت، سازمان صدا و سیما و سایر رسانه های مکتوب و غیرمکتوب و سایر دستگاه های ذیربط و سازمانهای غیردولتی).
– ایجاد پایگاه سلامت اجتماعی در محلات و مناطق اسکان غیررسمی(حاشیهنشین) و آلوده با هدف پیشگیری از آسیبهای اجتماعی (وزارت رفاه و تأمین اجتماعی- سازمان بهزیستی کشور با همکاری سازمانهای دولتی مسئول و سازمانهای غیردولتی).
– تقویت و گسترش فعالیت ورزش همگانی در مناطق و محلات ایجاد نشاط و شادابی در جامعه با اولویت مناطق آسیبزا و محروم (سازمان تربیت بدنی با همکاری فدراسیونها و هیئتهای ورزشی).
-تهیه فیلمهای مختلف سینمایی، سریالها، تیزرهای آموزشی و… با هدف افزایش اطلاعات در زمینه پیشگیری سطح اول از آسیبهای اجتماعی (وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی و سازمان صدا و سیما با همکاری دستگاه های تخصصی ذیربط و سازمانهای غیردولتی).
-تقویت و گسترش مراکز مشاوره حضوری و غیرحضوری (تلفن ۱۴۸) (وزارت رفاه و تأمین اجتماعی- سازمان بهزیستی کشور، و

زارتخانههای آموزش و پرورش، علوم، تحقیقات و فناوری، نیروی انتظامی و سازمانهای غیردولتی دارای مجوز از مراجع ذیصلاح از قبیل سازمان ملی جوانان، سازمان بهزیستی کشور).
-تقویت و گسترش برنامههای آموزش هنجارها و ارزشهای دینی در میان آحاد با تأکید بر کودکان، نوجوانان و جوانان با بهره گرفتن از روش های جذاب و متنوع(وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی- سازمان تبلیغات اسلامی با همکاری سازمان صدا و سیما و سایر سازمانهای ذیربط و سازمانهای غیردولتی)
– تقویت و گسترش خدمات مشاوره، روانشناسی و مددکاری اجتماعی در مراکز نیروی انتظامی یا هدف پیشگیری از آسیبهای اجتماعی وزارت کشور- نیروی انتظامی).
– آموزش همگانی (حضوری و غیرحضوری) به مردم در زمینه آشنایی با آسیبهای اجتماع شایع و در حال شیوع با توجه به اطلاعات مراجعه کنندگان به نیرو (وزارت کشور- نیروی انتظامی)
-اجرای برنامههای مرتبط با پیشگیری از خشونت خانگی (کودکآزاری و همسرآزاری) (وزارت رفاه و تأمین اجتماعی- سازمان بهزیستی کشور با همکاری سازمان صدا و سیما و سایر سازمانهای دولتی ذیربط و سازمان غیردولتی).
– ارائه آموزشهای لازم به خانواده های زندانیان با هدف پیشگیری از آسیبهای اجتماعی. (سازمان زندانها و اقدامات تأمینی و تربیتی با همکاری وزارت رفاه و تامین اجتماعی- سازمان بهزیستی کشور، کمیته امداد و سازمانهای غیردولتی از قبیل انجمن حمایت از خانواده زندانیان).
همچنین اولویت ارتقاء رفاه و پیشگیری از مشکلات اجتماعی در این حوزه قرار می گیرد که در موارد ذیل قابل بحث و پیگیری می باشد:
– تلاش در جهت ساماندهی و رفع نیازهای ضروری زندگی: اشتغال، ازدواج، مسکن،… و برنامه ریزی جهت استفاده بهینه از اوقات فراغت گروه های مختلف جامعه.
– تقویت نقش وسایل ارتباط جمعی در زمینه پیشگیری از مشکلات، انحرافات و آسیبهای روانی- اجتماعی.
– تأکید بر مقتدرسازی فردی (روانشناختی)، خانوادگی و سازمانی (سازمان مقتدر و مقتدرکننده) از طریق:
– آموزش و تقویت فرهنگ کارآفرینی متناسب با شرایط فرهنگی، اقتصادی و اقلیمی استان.
– تقویت تواناییها و مهارتهای زندگی و شغلی آحاد مردم استان.
– تشویق افراد به اصلاح سبک زندگی به منظور دستیابی به زندگی سالم.
– آموزش تاب آوری با هدف به سلامت گذشتن از آسیبهای اجتماعی، ناملایمات و سختیهای زندگی و رسیدن به رشد مضاعف در این فرایند.
– تقویت مداوم توانایی های مدیریتی سازمانهای (دولتی و غیردولتی) رفاه اجتماعی.
– برقراری و تقویت نظام ارجاع در سازمانهای رفاه اجتماعی.
آموزش مهارتهای زندگی و مهارتهای مقابله با مشکلات و بحرانها، آموزش حقوق شهروندی و قانون مداری به همه اقشار جامعه علی الخصوص افراد در معرض آسیب
اقدامات اولویتدار در برنامهها و سیاستهای اجرایی:
– ارتقاء سطح فعالیتهای علمی، پژوهشی و تشکیل شبکه ها یا انجمنهای تخصصی مربوط به مسائل اجتماعی.
– پیشگیری و کنترل آثار سوء تصمیمات و سیاستهای اقتصادی، فرهنگی و سیاسی.
– تقویت روابط متقابل و روحیه تعاون و همکاری بین مردم استان.
– تقویت شبکه های حمایتی غیردولتی و اجتماعی از قبیل خانواده ها، اجتماعات محلی و گروه های همتا.
– تقویت و اصلاح روابط سازمانهای دولتی و مردم نهاد حول محور ارائه خدمات اجتماعی.
– تقویت همه جانبه نهادها و سازمانهای ارائه دهنده خدمات اجتماعی.
– توصیه بر تعامل قوه قضاییه با سازمانهای حمایتی و اجرای طرح دادگاه درمان مدار.
– تقویت نظام بیمهای به خصوص بیمه های مربوط به رفاه و تأمین اجتماعی.
بند دوم: حوزه پیشگیری سطح دوم یا ارائه خدمات ومداخلات
دستگاه های اجرای ذیربط مکلّفند در جهت ارائه خدمات و مداخلات به موقع و تخصصی به افراد در معرض آسیب و آسیبدیده اجتماعی اقدامات ذیل را طی سالهای برنامه چهارم توسعه انجام دهند:
– توسعه و تقویت مراکز مداخله در بحرانهای فردی، خانوادگی، اجتماعی(اورژانسهای اجتماعی) با هدف حمایت و ارائه خدمات تخصصی و به موقع به افراد با مشکلاتی از قبیل کودک آزاری، همسرآزاری، اقدام به خودکشی، فرار از منزل، انحرافات اخلاقی، زنان آسیبدیده اجتماعی، زوجین متقاضی طلاق، افراد دارای اختلال هویت جنسی و…. (وزارت رفاه و تأمین اجتماعی- سازمان بهزیستی کشور با همکاری وزارتخانههای کشور- نیروی انتظامی و سازمان ثبت احوال، دادگستری، بهداشت، درمان و آموزش پزشکی، کار و امور اجتماعی- سازمان آموزش فنی وحرفهای، سازمان زندانها و اقدامات تأمینی و تربیتی، سازمان پزشکی قانونی و….سازمانهای غیردولتی).
– تقویت و گسترش خط تلفن اورژانس اجتماعی (تلفن ۱۲۳) برای ارائه خدمات (وزارت رفاه و تأمین اجتماعی- سازمان بهزیستی کشور).

که در آن z آماره توزیع استاندارد است و در سطح اطمینان ۹۵ درصد برابر ۹۶/۱ است، زیگما واریانس جامعه است و چون از قبل یک شاخص به عنوان پارامتر واریانس جامعه مورد مطالعه، در دسترس نبوده و هیچگونه سابقه قبلی در رابطه با موضوع مورد مطالعه وجود نداشت، زیگما با بهره گرفتن از روش احتیاطی برابر ۵/۰ در نظر گرفته شود. ε نیز خطای استاندارد است که در این تحقیق با بهره گرفتن از نتایج پیش آزمون برابر ۰۹۵/۰ در نظر گرفته شده است.N نیز تعداد جمعیت جامعه آماری است، بنابراین:
نمونه آماری تحقیق، شامل ۲۹۷ نفر از کسانی بوده است که به صورت الکترونیکی از فروشگاه ایران تجارت خرید کرده اند که برای نمونه گیری نیز از روش احتمالی و از نوع تصادفی ساده استفاده شده است.

۳-۴ متغیرها

متغیر :
متغیر به ویژگی یا صفت یا عاملی اطلاق میشود که بین افراد جامعه مشترک بوده و میتواند مقادیر کمی و ارزشها متفاوتی داشته باشد.متغیرها ، عامل یا عواملی هستند که مورد اندازه گیری یا سنجش قرار می گیرند .  به عبارت دیگر متغیر مشخصه یک فرد، چیز، پدیده مورد نظراست که : قابل اندازه گیری بوده  و می تواند مقادیر مختلفی بپذیرد.
متغیر های اساسی :
غرض از متغیر های اساسی دو متغیر مستقل و وابسته است. این دو نوع متغیر ممکن است ناظر بر دو عامل منفرد باشد که در دو مقوله اثر گذاری و اثرپذیری قرار می گیرند ، یا ناظر بر دو گروه متغیر باشد که با یکدیگر در تاثیر و تاثرند. هریک از این دو نوع که مطرح باشد لازم است متغیرها با قید نوع هر یک، درسطر های مستقل به طور روشن و مشخص بیان شوند. هرگاه صورت مسئله و عنوان پژوهش به درستی تدوین شده باشد می توان متغیر های اساسی پژوهش را از درون آن استخراج کرد.
در این پژوهش متغیر مستقل عوامل مختلف موثر بر اعتماد مشتری در تجارت الکترونیک می باشد.

۳-۵ ابزارهای پژوهش

ابزار سنجش و اندازه گیری وسایلی هستند که محقق به کمک آنها می تواند اطلاعات مورد نیاز را برای تجزیه و تحلیل وبررسی پدیده مورد مطالعه و نهایتا کشف حقیقت گردآوری نماید .
ابزار های که محققان علوم انسانی برای گردآوری اطلاعات تاکنون توانسته اند ابداع کنند عبارت است از: پرسش نامه، کارت مصاحبه، کارت مشاهده، آزمون، فیش و نظایر آنها.
(حافظ نیا، ۱۴۵:۱۳۸۴)
پس یکی از اصلی ترین بخش های هر کار پژوهشی را جمع آوری اطلاعات تشکیل می دهد. چنانچه این کار به شکل منظم وصحیح صورت پذیرد‏ کار تجزیه و تحلیل و نتیجه گیری از داده ها با سرعت و دقت خوبی انجام خواهد شد. برای جمع آوری اطلاعات در کارهای پژوهشی چهار روش عمده را مورد استفاده قرار می دهند.
به منظور گردآوری اطلاعات ازیک پرسش نامه محقق ساخته استفاده شده است. در جهت دستیابی به جامعه آماری مورد نظر، در مرحله اول، پس از دریافت آدرس پست الکترونیکی افراد تشکیل دهنده جامعه آماری، با توجه به اینکه پیش بینی می شد تعدادی از افراد نمونه آماری تحقیق به پرسشنامه پاسخ ندهند، پرسشنامه برای تمامی افراد جامعه آماری به شیوه الکترونیکی ارسال شد و در مراحل بعد، با پیگیری های فراوان توسط محققان، تعداد ۲۹۷ پرسشنامه عودت داده شد. در نهایت پس از بررسی اولیه پرسشنامه ها، ۲۵۲ پرسشنامه قابل تحلیل تشخیص داده شد.
پرسشنامه تحقیق، از دو بخش تشکیل شده، بخش اول دارای ۴ سؤال است و این سؤال ها در مورد ویژگی های جمعیت شناختی پاسخ دهندگان است. همچنین بخش دوم پرسشنامه از ۶۲ گزاره برای بررسی نظریات مشتریان استفاده کرده است به طوری که در هر گزاره میزان موافق بودن مشتریان با معیار مطرح شده در آن گزاره در یک مقیاس هفت تایی ( از ۱ به معنای کاملاً مخالف تا ۷ به معنای کاملاً موافق) با وضعیت موجود، بررسی شده است و مشتریان در وضع موجود میزان موافقت خود را با اینکه فروشگاه الکترونیکی مورد بررسی، دارای آن ویژگی است، بیان می کنند. همچنین در ستونی در کنار این ۶۲ سوال (گزاره) میزان اهمیت هر یک از ویژگی های مطرح شده از مشتریان، در بازه ای بین ۱ تا ۵ از (۱ به معنای کاملا بی اهمیت تا ۵ به معنای کاملاً با اهمیت) پرسیده می شود؛ برای مثال زمانی که در پرسشنامه مطرح می شود “در این تارنما از تصاویر واقعی خوش ترکیب و مناسب استفاده می شود”پاسخ دهنده میزان موافقت خود را با این گزاره و استفاده از تصاویر خوش ترکیب و مناسب درتارنمای مورد نظر که خرید از آنجا انجام شده است اعلام می کند، اما در رابطه با همین گزاره به شکلی دیگر از پاسخ دهنده سؤال می شود که فارغ از میزان خوش ترکیب و مناسب بودن تصاویر در تارنمای مورد نظر، وزن عامل مورد نظر را در مقایسه با سایر عوامل ذکر شده به چه میزان برآورد می کنند و پاسخ دهنده جواب خود را در یک مقیاس ۵ تایی (از ۱ به معنای کاملا بی اهمیت تا ۵ به معنای کاملاً با اهمیت) ارائه می دهد.
به عبارت دیگر محققان در ارزیابی وضعیت موجود تارنمای مورد نظر و بررسی رابطه میان عوامل فردی، عوامل مربوط به شرکت و متغیر های زیرساختی و اعتماد مشتری در تجارت الکترونیک، از مقیاس ۷ تایی لیکرت استفاده کرده اند (جهت آزمون فرضیه های اول، دوم، سوم وچهارم تحقیق) و در جهت آزمون فرضیه پنجم تحقیق که هدف از آن الویت بندی اهمیت عوامل اصلی و فرعی مرتبط با اعتماد مشتری در تجارت الکترونیکی بوده، از مقیاس ۵ تایی لیکرت استفاده شده است.

۳-۶ روایی و پایایی

روایی تحقیق : منظور از روایی[۱۱۵] این است که مقیاس و محتوای ابزار یا سوالات مندرج در ابزار دقیقا متغیرها و موضوع مورد مطالعه را بسنجد. یعنی این که هم داده های گردآوری شده از طریق ابزار مازاد بر نیاز تحقیق نباشد و هم اینکه بخشی از داده های مورد نیاز دررابطه با سنجش متغیرها در محتوای ابزار حذف نشده باشد یا به عبارت دیگر عین واقعیت را به خوبی نشان دهد
(حافظ نیا، ۱۳۸۴: ۱۵۵ )
روایی یا اعتبار پرسش نامه به شکل های گوناگون می تواند مورد ارزیابی قرار گیرد این عمل به نوع آزمون و کاربرد آن بستگی دارد. آزمونی معتبراست که بتواند خصیصه مورد نظر را اندازه بگیرد نه خصیصه دیگر را (هومن، ۱۳۷۳: ۲۲۹ ) جهت سنجش و روایی ابزار ازروش های مختلفی از قبیل: ۱- روایی محتوا ۲- روایی توافق متخصصان ۳- روایی سازه ۴- تحلیل عامل(اکتشافی و تاییدی) استفاده می گردد. (سرمد، بازرگان، حجازی، ۱۳۸۴: ۱۷۳ ) پس برای تعیین روایی و پایایی پرسشنامه نیز از نظرسنجی خبرگان استفاده شد. بدین معنا که در ابتدا با توجه به منابع و مبانی نظری تحقیق، شاخصهای پرسش نامه استخراج شد و سپس طی چند جلسه با حضور ده نفر از صاحبنظران و خبرگان تجارت الکترونیک که دارای سابقه و تجربه کاری و مطالعاتی بودند، روایی پرسشنامه تحقیق مورد تأیید شد.
پایایی[۱۱۶] عبارت است از اینکه اگر یک وسیله اندازه گیری که برای سنجش متغییرو صفتی ساخته شده در شرایط مشابه در زمان یا مکان دیگر مورداستفاده قرار گیرد نتایج مشابهی از آن حاصل شود. به عبارت دیگر ابزار پایا یا معتبر ابزاری است که خاصیت تکرار پذیری و سنجش نتایج یکسان برخوردار باشد . (حافظ نیا، ۱۳۸۴: ۱۵۵ )
یکی از خصوصیات هر آزمون خوب دارا بودن همسانی درونی و پایایی آن می باشد. برای محاسبه و تعیین ضریب قابلیت اعتماد یک ابزار اندازه گیری شیوه های مختلفی بکار گرفته شده است که عبارت اند از : ۱- اجرای دوباره آزمون یا روش بازآزمایی[۱۱۷] ۲- روش موازی یا روش آزمون همتا[۱۱۸]

1. روش تنصیف یا دونیمه کردن آزمون[۱۱۹]۴- روش کودر-ریچاردسون[۱۲۰] ۵- روش آلفای کرون باخ[۱۲۱] (سرمد، بازرگان، حجازی، ۱۳۸۴: ۱۶۶ ) پس میزان پایایی پرسشنامه این تحقیق، به وسیله نرم افزار SPSS و از روش آلفای کرونباخ معادل معادل ۹۰% به دست آمد که ضریب قابل قبولی است. در جدول ۳-۱ معیارهای مطرح شده در پرسشنامه ارائه شده است.

سبب شناسی یبوست عملکردی و fecal soiling عبارت است از رژیم غذایی کم فیبر، کندی زمان گذر لوله گوارش به دلایل نورولوژیک یا ژنتیکی، و خودداری از اجابت مزاج به دلیل درد، ناراحتی، یا زجر روانشناختی. تقریبا ۹۵ درصد از کودکانی که به دلیل بی اختیاری مدفوع به یک فوق تخصص ارجاع شده اند، هیچ مشکل پاتولوژیک زمینه ای دیگری ندارند.
همه گیر شناسی
در مطالعات انجام شده در ایالات متحده، ۱۶ تا ۳۷ درصد از کودکان بین ۵ تا ۱۲ سالگی دچار یبوست شده اند. یبوست همراه با fecal soiling لبریزی (overflow)، در ۱ تا ۲ درصد از کودکان سنین قبل از مدرسه و ۴ درصد از کودکان در سن مدرسه رخ می دهد. میزان بروز یبوست و fecal soiling در سنین قبل از مدرسه در دختران و پسران مساوی است، در حالیکه در سنین مدرسه این میزان در جنس مذکر بیشتر است.
تظاهرات بالینی
شکایت اولیه در یبوست همراه با fecal soiling ، نوعا شکایت از دفع بدون کنترل مدفوع در لباس زیر است. والدین اغلب اظهار می کنند که کودک دچار اسهال شده است، چون مدفوع مایع دفع کرده است. fecal soiling ممکن است متناوب یا مداوم باشد. با پرس و جوی بیشتر، بالینگر پی می برد که کودک مدفوعی با قطر زیاد دفع می کند به نحوی که گاه سوراخ توالت را بند می آورد. کودکان زیر ۳ سال، اغلب با شکایت درد هنگام دفع، سفتی و تراکم مدفوع و احتباس مدفوع تظاهر می کنند. شرح حال باید شامل مرور کامل دستگاه ها برای اختلالات گوارشی، اندوکرین و نورولوژیک و نیز شرح حال رشدی و وروانی-اجتماعی باشد.
سفت شدگی مدفوع (stool impaction) را می توان در معاینه ی شکم حدود ۵۰ درصد از بیماران در هنگام مراجعه احساس کرد. وجود مدفوع سفت و فشرده در رکتوم تا حد زیادی پیش بینی کننده ی سفت شدگی مدفوع است. معاینه رکتوم، بررسی قوام اسفنکتر و اندازه ی طاق رکتوم را ممکن می کند. ارزیابی محل مقعد و وجود شقاق مقعد نیز به تعیین علت و شدت مشکل کمک می کند. معاینه ی نورولوژیک، شامل رفلکس های اندام تحتانی، باز و بسته شدن مقعد، و رفلکس کرماستریک، ممکن است ناهنجاری های زمینه ای نخاعی را بر ملا کند.
پرتو نگاری از شکم لازم نیست. با این حال به کمک آن می توان به خانواده نشان داد که میزان اتساع کولون و سفت شدگی مدفوع چقدر است. در کودکان چاق یا کودکانی که نمی توانند با معاینه ی فیزیکی همکاری کنند، یک عکس ساده ی شکم شواهد لازم برای رسیدن به تشخیص را فراهم می کند. به طور کلی مطالعات بیشتر نظیر تنقیه ی باریوم و تکه برداری رکتوم فقط وقتی لازم می شوند که شرح حال یا معاینه ی فیزیکی حاکی از وجود یک علت عضوی برای یبوست باشند. به همین ترتیب، با اینکه اختلالات غدد درون ریز نظیر هیپوتیروییدی می توانند یبوست مزمن ایجاد کنند، ولی تا وقتی که شرح حال یا معاینه فیزیکی احتمال چنین اختلالاتی را مطرح نکرده اند، بررسی های آزمایشگاهی لازم نیستند.
تشخیص افتراقی
تشخیص افتراقی یبوست عملکردی و fecal soiling شامل علل عضوی یبوست است (مثل علل نورولوژیک، آناتومیک، اندوکرین، گوارشی و دارویی). یک کودک مبتلا به یبوست مزمن و fecal soiling که در دفع مکونیوم تاخیر داشته و رکتوم خالی دارد و اسفنکتر مقعد او محکم بسته است، احتمالا به بیماری هیرشپرونگ، مبتلا است. ناهنجاری های طناب نخاعی، نظیر تومور نخاع یا نخاع کمری ممکن است با یبوست مزمن تظاهر پیدا کنند. یافته های معاینه ی فیزیکی شامل تغییر رفلکس های اندام تحتانی، فقدان رفلکس جمع شدن مقعد، یا کلاف مویی خارجی روی ستون فقرات یا فرورفتگی پیلونیدال می تواند سرنخی برای این ناهنجاری ها باشد. هیپوتیروییدی می تواند به صورت یبوست مزمن، تظاهر کند و نوعا با رشد قدی ناکافی و برادی کاردی همراه است. تنگی مقعد می تواند به یبوست مزمن منجر شود. استفاده از مخدر ها، فنوتیازین ها، ضدافسردگی ها و آنتی کولینرژیک ها نیز ممکن است به یبوست مزمن منتهی شود. مشکلات رشدی، نظیر عقب ماندگی ذهنی و اوتیسم، ممکن است با یبوست مزمن همراه باشند.
درمان
درمان ابتدا با آموزش و رفع ابهام برای کودک و خانواده درباره ییبوست مزمن و fecal soiling شروع می شود، همراه با تاکید بر ماهیت مزمن این اختلال و پیش آگهی خوب آن در صورت اتخاذ تدابیر درمانی مطلوب. توضیح اساس فیزیولوژیک یبوست و fecal soiling به کودک و خانواده، احساس تقصیر و گناه آن را تخفیف می دهد و آن ها را برای همکاری تشویق می نماید. آموزش ممکن است پیروی از برنامه درمان درازمدت را بهبود ببخشد (جدول ۱) یک دوم تا دو سوم کودکان مبتلا به یبوست عملکردی کاملا بهبود پیدا می کنند، به این معنا که دیگر به حمایت دارویی احتیاج ندارند. هرچه کودک در هنگام تشخیص و شروع درمان سن کمتری داشته باشد، میزان موفقیت بیشتر خواهد بود. درمان شامل ترکیبی از آموزش رفتاری و تجویز مسهل ها است. درمان موفق به ۶ تا ۲۴ ماه وقت احتیاج دارد. مرحله بعدی، پاکسازی کامل کولون یا رفع تراکم و گیر کردگی مدفوع است. روش های پاکسازی کولون عبارت اند از تنقیه به تنهایی یا ترکیبی از تنقیه، شیاف و مسهل های خوراکی. خوردن مقدار زیاد روغن معدنی روش آهسته تری برای پاکسازی است. انتخاب روش رفع تراکم، به سن کودک، انتخاب خانواده و تجربه ی بالینگر در یک روش خاص بستگی دارد. کودک و خانواده را باید در انتخاب روش پاکسازی شرکت داد. از آنجا که تنقیه ممکن است تهاجمی و دارو های خوراکی ممکن است ناخوشایند باشند، امتیاز دادن برای انتخاب و کنترل به کودک و تحسین تمام نشانه های همکاری حائز اهمیت است.
آموزش

رفتاری
آموزش رفتاری برای درمان یبوست مزمن و fecal soiling ضروری است. از کودک و خانواده خواسته می شود که بر میزان برون ده مدفوع نظارت و آن را ثبت کنند. نشستن در توالت به طور منظم به مدت ۵ تا ۱۰ دقیقه، ۳ تا ۴ بار در روز انجام می شود. از کودک خواسته می شود تا شکل درست نشستن در توالت را نشان دهد، به این صورت که قسمت بالای بدن مختصری به طرف جلو خم می شود و پاها روی زمین یا یک تکیه گاه قرار داده می شوند. برای همکاری در تمام قسمت های این برنامه باید کودک را تحسین کرد و از تنبیه و شرمنده کردن وی خودداری نمود. بتدریج که علائم برطرف می شوند، دفعات نشستن در توالت به دو بار در روز و سرانجام به یکبار در روز کاهش داده می شوند.
وقتی که سفت شدگی مدفوع برطرف می شود، کودک مرحله ی نگهدارنده درمان شروع می کند. این مرحله دفع منظم مدفوع را تقویت کرده و از سفت شدگی مجدد مدفوع جلوگیری می کند. این مرحله شامل توجه به رژیم غذایی، دارو هایی برای بهبود دفع منظم مدفوع، و آموزش رفتاری است. افزایش فیبر و مایعات در رژیم غذایی توصیه می شود. مقدار روزانه ی توصیه شده فیبر بر حسب گرم، با اضافه کردن ۵ به سن کودک بر حسب سال محاسبه می شود (مثلا یک کودک ۱۰ سال باید روزانه ۱۵ گرم فیبر مصرف کند). برای کودکان مبتلا به یبوست مزمن، تعداد گرم های توصیه شده با اضافه کردن ۱۰ به سن کودک بدست می آیند. باید به خانواده ها یاد داد که برچسپ غذاها را بخوانند و برای مصرف روزانه ی فیبر در غذای کودکشان برنامه ریزی کنند. لااقل ۵۰ گرم مصرف مایعات غیر لبنی به ازای هر گرم فیبر توصیه می شود. آب میوه های حاوی سوربیتول، نظیر آب آلو بخارا، گلابی و سیب مقدار آب مدفوع را افزایش می دهند. مسهل های اسمزی یا نرم کننده ها برای بهبود دفع منظم و راحت مدفوع به کار می روند. استفاده از دارو ها در مرحله نگهدارنده ی درمان موثرتر از رفتار درمانی به تنهایی است. پودر پلی اتیلن گلیکول به خوبی تحمل می شود، چون طعم و قوام مطلوبی دارد. بعضی از کودکان ممکن است علاوه بر یک مسهل اسمزی، به یک نرم کننده نیز احتیاج داشته باشند، و کودکان مبتلا به یبوست شدید ممکن است به یک مسهل محرک نیازمند باشند. شکست درمان تقریبا در یک نفر از هر پنج کودک رخ می دهد که دلیل آن مشکلات مربوط به رعایت نکردن درمان یا عدم تشخیص ناکافی بودن درمان است و منجر به سفت شدگی مجدد مدفوع می شود.
عوارض
یبوست مزمن و fecal soiling سبب مختل شدن عملکرد اجتماعی و عزت نفس می شوند. احساس ناراحتی و ترس از اتفاقات می تواند حواس کودکان را از کار های مدرسه و وظایف مهم دیگر آن ها پرت کند. کودکان همچنین ممکن است در پاسخ به یبوست مزمن و باورهایشان درباره این مشکل، عادت های غیر عادی خوردن پیدا کنند. گزارش های موردی از بد رفتاری با کودکان با fecal soiling ارتباط داشته و منتشر شده اند.
پیش گیری
پزشک مسئول مراقبت های اولیه باید به مصرف فیبر در تمام کودکان توجه کند و خانواده ها را تشویق کند تا به عنوان اقدام پیشگیریانه از سنین پایین به کودکشان کمک کنند تا عادات اجابت مزاج آن ها منظم شود. تشخیص هرچه زودتر یبوست مزمن می تواند از بسیاری از ناتوانی های بعدی جلوگیری کند و مدت درمان لازم را کوتاه تر نماید.
جدول ۱: آموزش هایی درباره یبوست مزمن

۱-۲-۲:اختلالات اضطرابی (۴، ۹، ۱۰)
اختلالات اضطرابی از شایع ترین اختلالات روانپزشکی هستند. در ایالات متحده حدود ۳۰ میلیون نفر دچار این اختلالات هستند و نسبت ابتلای زنان تقریا ۲ برابر مردان است. اختلالات اضطرابی با عوارض زیادی همراهند و اغلب مزمن شده و نسبت به درمان مقاوم هستند. این اختلالات را می توان خانواده ای از اختلالات روانی مجزا و در عین حال مرتبط به هم در نظر گرفت. طبق DSM-IV-TR، اختلالات اضطرابی به ۵ طبقه تقسیم می شوند: ۱) اختلال پانیک، ۲)فوبیا، ۳)اضطراب منتشر، ۴)اختلال وسواسی-جبری، ۵)اختلال استرس پس از سانحه (PTSD)
اختلال اضطرابی فراگیر یا منتشر :
خصوصیات اصلی آن عبارتست از اضطراب و تشویش مفرط همراه با علائمی مثل تنش عضلانی، احساس گوش به زنگ بودن و از جا پریدن، اختلال در خواب، اختلال تمرکز، لرزش دست که این علائم باید حداقل ۶ ماه ادامه داشته باشد این اختلال در زنان و در دهه سوم زندگی بیشتر است.
درمان: تجویز کوتاه مدت بنزودیازپین ها، بوسپیرون، ضد افسردگی های سه حلقه ای، پروپرانولول(برای کاهش علائم جسمی مثل لرزش دست) درمان دارویی ۱۴-۶ ماه و گاهی تا پایان عمر طول می کشد. همچنین آگاهی از علل و عوامل بیماری و استفاده از تکتیک های آرامی سازی نیز به درمان کمک می کند.
اختلال پانیک:
عبارتست از بروز خودبخودی مکرر و غیرمنتظره حملات هراس (گرفتگی در گلو، تپش قلب شدید، احساس نزدیکی به مرگ، احساس خفگی و لرزش که کمتر از یک ساعت رفع می شود)
درمان :
تجویز ضد افسردگی های سه حلقه ای مثل
ایمی پرامین، بنزودیازپین ها مثل آلپرازولام، مهارکننده های مونوآمنیواکسیداز مثل فنلزین- مهارکننده های اختصاصی بازجذب سروتونین مثل فلوئوکسیتین – آرام سازی – مواجهه تدریجی با مکان ها و شرایط استرس زا و کنار آمدن با آنها.
فوبیا :
فوبی به معنی ترس غیرمنطقی و بیمارگونه است. خصوصیات این اختلالات ترس است که قرار گرفتن در آنها بلافاصله منجر به واکنش اضطرابی می شود بطوری که از محرک اضطراب آور به طور آگاهانه اجتناب می کند علائم فوبی همان علائم اضطراب فراگیر است با این تفاوت که مبتلایان به فوبی فقط در شرایط خاص و قابل شناسایی دچار اضطراب می شوند. فوبی به دو دسته خاص واجتماعی تقسیم می شود.
فوبی خاص (ساده) :

ها). شیوه ی استدلال درست در زندگی انسان اهمیت فزاینده ای دارد. استدلال نادرست افراد، اغلب مشکلات و نتیجه گیری های نادرستی را برای آن ها به وجود می آورد که سبب خدشه دار شدن روابط، باورهای ذهنی غلط و حتی مشکلات روانی منجر می شود. امروزه روانشناسان بر این باور هستند که برخی از بیماری های روانی انسان ریشه در باورها و استدلال ها و شناخت های نادرست افراد دارد (زارع و مصطفائی، ۱۳۹۳).

تفکر در رأس فعالیت های شناختی، قرار دارد که مشتمل بر استدلال، تصمیم گیری و ارزشیابی، حل مسئله و غیره است (هالی آک و ماریسون[۲۲۳]، ۲۰۰۵). از طرفی دوره نوجوانی سن ظهور عملیات صوری است؛ عملیاتی که به فرد امکان می دهد خودش را از زمان حال جدا کند. در این دوره، موقعیت ادراکی وابسته به عینیت که کودک را محدود می کند از بین می رود و نوجوان می تواند به سوی احتمالات و آنچه در حال حاضر وجود ندارد، حرکت کند. همچنین یکی از ویژگی های نوجوانان، توانایی آنان در گیرانداختن بزرگ سالانی است که استدلال غیرمنطقی دارند. زمانی که استدلال در نوجوانان تحول می یابد، آن ها نیز از همان ظرفیت استدلالی بهره می برند که در بزرگ سالان وجود دارد. هرچند تعداد طرحواره های آنان نسبت به بزرگ سالان محدودتر است (پیاژه[۲۲۴]، ۱۹۶۳؛ به نقل از وادزورث[۲۲۵]، ترجمه امین یزدی و صالحی فدردی، ۱۳۸۷). درواقع می توان گفت که رشد این توانایی در نوجوان او را قادر می سازد تا مسائل مختلف را مورد تجزیه وتحلیل قرار داده؛ مهارت های ارتباطی او را افزایش داده و به او کمک کند تا در بحث و گفتگو بر موضع خود تأکید نماید؛ و همین برای نوجوان احساس خوشایندی در پی دارد. از طرفی با توجه به این که نوجوانی سنی است که استقلال خواهی یکی از ویژگی ها و نیز یکی از نیازهای اساسی نوجوان است؛ درنتیجه، توانایی استدلال که به او اجازه می دهد تا بر موضع خود تأکید نماید، تأثیر زیادی بر ارضای حس استقلال خواهی او دارد و ارضای این نیاز نیز به سبب مهم بودن آن برای نوجوان، باعث بالا رفتن رضایت از زندگی او می شود.

باید توجه داشت که به لحاظ نظری نیز استقلال یکی از ابعاد بهزیستی از دیدگاه ریف به شمار می رود (علیزاده، ۱۳۹۲).

فرضیه پنجم: بین مقیاس «پرخاشگری کلامی» با رضایت از زندگی دانش آموزان رابطه وجود دارد؛ که با توجه به یافته ها هم برای مادر (قضاوتی که فرزند درمورد پرخاشگری کلامی مادر دارد) و هم برای فرزند معنی دار است. این یافته با پژوهش کوکیانن، سالمیوالی، جورکویست، اوسترمن، لاتینن، کوستامو و لاجراسپتس[۲۲۶] (۲۰۰۵) همسو است که نشان داد همه انواع پرخاشگری با جوانب مختلف بهزیستی، همبستگی مثبت و معنادار دارد.

وقتی افراد، رفتارها و واکنش های مثبت هنگام گفتگو نشان می دهند، این مسئله موجب سرزندگی، شادابی و رضایت در روابط می شود. راهبردهای کلامی سازگارانه و مستقیم به افراد کمک می کند تا موضع گیری مثبتی داشته باشند، احساسات خود را نشان دهند، د ر جست وجوی موافقت طرف مقابل باشند، باهم بر روی مسائل به توافق برسند و به یکدیگر اعتماد کنند(کاناری و کاپچ[۲۲۷]، ۱۹۸۸؛ به نقل از دیباجی فروشانی و همکاران ، ۱۳۸۸) و درنتیجه افراد قادر خواهند بود احساس موفقیت حاکی از تسلط بر مشکلات را به یاری هم و درحالی که در یک گروه قرار گرفته اند، تجربه کنند (دیباجی فروشانی و همکاران ، ۱۳۸۸). هنگامی که بین فرزندان و والدین جو بحث و گفتگو وجود داشته باشد، و اعضای خانواده باهم در مورد مسائل گوناگون صحبت کنند، فرزندان در زمان بروز تعارض با والدین از شیوه هایی استفاده می کنند که هم شامل قاطعیت و هم مشارکت باشد (سپهری و پاکدامن، ۱۳۸۹). اما درصورتی که رابطه میان والدین و فرزندان، به جای گفتگوی مؤثر، همراه با تحقیر و فریاد و بی اعتنایی به یکدیگر بوده و فضایی آکنده از پرخاشگری وجود داشته باشد، فرزندان احساس می کنند که والدین، آنان را درک نمی کنند و برایشان اهمیت قائل نیستند. درنتیجه عزت نفس آن ها رشد نمی کند، احساس حقارت می کنند، به عواطف و احساسات دیگران توجه نمی کنند و این وضعیت نابسامان می تواند سبب کاهش کیفیت زندگی نوجوان و رضایت از زندگی او باشد. همچنین قرار گرفتن در معرض پرخاشگری کلامی والدین می تواند افسردگی، خشم، خصومت و علائم تشنج را در پی داشته باشد و از این طریق نیز به صورت غیرمستقیم بر رضایت از زندگی فرزندان تأثیر گزار باشد (تیچر، سامسون، پولکاری و مک قرینری[۲۲۸]، ۲۰۰۶؛ به نقل از گان لوگسون، کریس جانسون، ایرناس دوتیر و سیگ فوس دوتیر[۲۲۹]، ۲۰۱۱).

فرضیه ی ششم: بین مقیاس «پرخاشگری فیزیکی» با رضایت از زندگی دانش آموزان رابطه وجود دارد؛ که با توجه به یافته ها برای مادر و فرزند معنی دار است. این یافته بامطالعه مک دونالد، پیکوئرو، والیوس و زولینگ[۲۳۰]، ۲۰۰۵) هماهنگ است که نشان داد سطوح بالاتر رضایت از زندگی با خشونت کمتر مرتبط است. در تبیین این یافته می توان گفت نوجوانانی که دست به پرخاشگری می زنند، والدینی دارند که فاقد مهارت های کنار آمدن مؤثر با فرزندانشان هستند. به همین دلیل چرخه ای از تعاملات رفتاری خشونت آمیز به جریان می افتد، به این صورت که استفاده ی والدین از تنبیه بدنی، احتمال رفتار پرخاشگرانه را در فرزند افزایش داده و این خود باعث تعارض بیشتر شده (برجعلی، ۱۳۹۲)؛ شکاف عاطفی بین والدین و فرزند به وجود می آید و این مسئله باعث نارضایتی نوجوان از زندگی خواهد شد. علاوه بر این نوجوان که به دنبال استقلال است، وقتی با پرخاشگری فیزیکی از سوی والدین مواجه می شود، مثل این است که والدین آنان را مانند کودکی تصور می کنند که همچنان از تنبیه بدنی و شیوه های مشابه استفاده می کنند؛ و این سبب تحقیر فرزند می شود. اگر این پرخاشگری در حضور دیگران انجام گیرد، به مراتب تأثیر بدتری خواهد داشت.

همچنین پرخاشگری فیزیکی نسبت به والدین وقتی از سوی فرزند اتفاق بیفتد (مخصوصاً در سنین ۱۵-۱۴ سال)، به دلیل قباحتی که ازلحاظ فرهنگی دارد، می تواند اثر بسیار بدی در رابطه میان والد و فرزند بگذارد و درصورتی که با پشیمانی فرزند همراه باشد، می تواند تا مدت ها ذهن او را مشغول کرده و باعث عذاب وجدان او شود تا جایی که حتی فرزند نتواند خود را ببخشد و همین باعث برهم خوردن شرایط روحی نوجوان شده که یکی از پیامدهای آن می تواند کاهش رضایت از زندگی او باشد. در صورتی هم که با پشیمانی فرزند همراه نباشد، و بازهم تکرار شود، می توان گفت حاکی از روابط بسیار آشفته میان والد و نوجوان است، و با توجه به فرضیه دوم با کاهش رضایت از زندگی همراه خواهد بود.

محدودیت هاوپیشنهاد ها

محدودیت ها

این پژوهش فقط بر روی دانش آموزان سال سوم متوسطه دوره اول شهرستان نمین (راهنمایی) انجام گرفته، لذا برای تعمیم نتایج به سایر مقاطع تحصیلی و دانش آموزان سایر مناطق، باید جانب احتیاط را رعایت کرد.

پیشنهادهای کاربردی

انتقال یافته های این پژوهش به والدین دانش آموزان برای توجه آن ها به اهمیت رابطه ی والد – فرزند و تأثیر آن بر زندگی فرزند

برگزاری جلسات ویژه برای معلمان و انتقال یافته های این پژوهش به آن ها، به خصوص تأکید بر اهمیت خودپنداره ی تحصیلی دانش آموزان و نقش معلمان در شکل گیری آن

استفاده ی مشاوران مدارس از یافته های این پژوهش در مشاوره با دانش آموزان

پیشنهادهای پژوهشی

انجام این پژوهش به صورت مطالعه طولی و مقایسه نتایج آن در فواصل زمانی مختلف

بررسی جوانب مختلف خودپنداره (شغلی، اجتماعی و…)، علاوه بر خود پنداره تحصیلی

انجام این پژوهش در مورد دختران و پسران به صورت جدا

استفاده همزمان از فرم تعارض با پدر و مادر برای بررسی تعارض والد – فرزند

انجام این پژوهش در میان دانش آموزان سایر مقاطع تحصیلی

انجام این پژوهش بر روی دانش آموزان سایر شهرها با تفاوت های فرهنگی، اجتماعی، اقتصادی و…

فهرست منابع

منابع فارسی

ابوالقاسمی، عباس. (۱۳۹۰). ارتباط تاب آوری، استرس و خودکارآمدی با رضایت از زندگی در دانش آموزان دارای پیشرفت تحصیلی بالا و پایین. فصلنامه مطالعات روان شناختی. ۳(۷). ۱۵۱-۱۳۱٫

ابوئی مهریزی، محبوبه؛ طهماسیان، کارینه و خوش کنش، ابوالقاسم. (۱۳۸۹). تأثیر آموزش مدیریت خشم بر مهارت های خود نظم دهی خشم و تعارضات والد – نوجوان در دختران دوره راهنمایی شهر تهران. فصلنامه خانواده پژوهی. سال ششم. (۲۳). ۴۰۴-۳۹۳٫

اتکینسون، ریتا؛ اتکینسون، ریچارد؛ اسمیت، ادوارد؛ بم، داریل و هوکسما، سوزان نولن. (۱۳۹۰). زمینه روانشناسی هیلگارد. ترجمه محمدنقی براهنی، بهروز بیرشک، رضا زمانی، مهرناز شهرآرای، نیسان گاهان و مهدی محی الدین بناب. تهران: انتشارات رشد.

احدی، بتول؛ نریمانی، محمدی؛ ابوالقاسمی، عباس و آسیایی، مریم. (۱۳۸۸). بررسی ارتباط هوش هیجانی، سبک اسناد و خودکارآمدی با رضایت از زندگی زنان شاغل. مطالعات تربیتی و روان شناسی دانشگاه فردوسی. ۱۰(۱). ۱۲۷-۱۱۷٫

احمدی، مالک؛ نمازی زاده، مهدی و بهزاد نیا، بهزاد. (۱۳۹۲). ارتباط بین نیازهای پایه ای روان شناختی و شاخص های بهزیستی (فضیلت گرا و لذت گرا) در فعالیت بدنی معلولان جسمی – حرکتی. مطالعات روان شناسی ورزشی. سال دوم. (۶). ۱۰۴-۹۵٫

ازکمپ، استوارت. (۱۳۸۶). روان شناسی اجتماعی کاربردی. ترجمه فرهاد ماهر. تهران: به نشر. (سال انتشار به زبان اصلی وجود ندارد).

اسدی یونسی، محمدرضا؛ مظاهری، محمدعلی؛ شهیدی، شهریار؛ طهماسیان، کارینه و فیاض بخش، محمدعلی. (۱۳۹۰). تدوین و اعتباریابی پرسشنامه سنجش تعارض والد – نوجوان. فصلنامه خانواده و پژوهش. سال هشتم. (۱). ۷۰-۴۳٫

اعتمادی، احمد؛ گیتی پسند، زهرا و مرادی، میترا. (۱۳۹۲). اثربخشی درمان گروهی راه حل مدار بر کاهش تعارضات مادر – دختر در مادران. فصلنامه مشاوره و روان درمانی خانواده. سال سوم. (۴). ۵۹۰-۵۶۵٫

افشاری، سمانه. (۱۳۸۶). بررسی رابطه بین حمایت اجتماعی ادراک شده، عزت نفس و عوامل شخصیتی با رضایتمندی از زندگی دانشجویان. پایان نامه کارشناسی ارشد. دانشگاه علامه طباطبائی.

اکبری، ابوالقاسم. (۱۳۸۲). مشکلات نوجوانی و جوانی. تهران: نشر ساوالان.

برجعلی، احمد. (۱۳۹۲). اثربخشی درمان شناختی مبتنی بر ذهن آگاهی بر کاهش تعارضات والد – فرزندی در نوجوانان. مجله علوم رفتاری. ۷(۱). ۶-۱٫

بشرپور، سجاد؛ عیسی زادگان، علی؛ زاهد، عادل و احمدیان، لیلا. (۱۳۹۲). مقایسه خود پنداره تحصیلی و اشتیاق به مدرسه در دانش آموزان مبتلا به ناتوانی یادگیری و عادی. مجله مطالعات آموزش و یادگیری. ۵)۲(. ۶۴-۴۷٫

بیابانگرد، اسماعیل. (۱۳۹۰). روش های افزایش عزت نفس در کودکان و نوجوانان. تهران: انتشارات سازمان انجمن اولیاء و مربیان.

بیابانگرد، اسماعیل. (۱۳۸۹). روان شناسی نوجوان. تهران: دفتر نشر فرهنگ اسلامی.

بیانی، علی اصغر؛ محمد کوچکی، عاشور و گودرزی، حسنیه. (۱۳۸۶). اعتبار و روایی مقیاس رضایت از زندگی (SWLS). فصلنامه روان شناسان ایرانی. سال سوم. (۱۱). ۲۶۵-۲۵۹٫

پرکی، ویلیام دبلیو. (۱۳۷۸). خودپنداره و موفقیت تحصیلی. ترجمه سیدمحمد میرکمالی. تهران: یسطرون. (۱۹۷۰).

پیوسته گر، مهرانگیز؛ دستجردی، الهام و دهشیری، غلامرضا. (۱۳۸۹). رابطه خلاقیت و بهزیستی ذهنی در دانشجویان. مجله علوم رفتاری. ۴ (۳). ۲۱۷-۲۱۳٫

تقی زاده، محمداحسان. (۱۳۷۹). باد بی آرام نوجوانی. اصفهان: یکتا.

تمنائی فر، محمدرضا و منصوری نیک، اعظم. (۱۳۹۲). پیش بینی رضایت از زندگی بر اساس رگه های شخصیتی، حمایت اجتماعی و بهزیستی معنوی. فصلنامه پژوهش های نوین روان شناختی. ۸(۲۹). ۹۲-۷۲٫

ثنایی، باقر. (۱۳۸۷). مقیاس های سنجش خانواده و ازدواج. تهران: بعثت.

جباری، طاهره. (۱۳۹۲). تأثیر آگاهی از حقوق متقابل والد- فرزند از دیدگاه آموزه های اسلامی بر کاهش تعارضات والد فرزند در دانش آموزان دختر سال اول دبیرستان شهرستان گرگان. پایان نامه کارشناسی ارشد. دانشگاه علامه طباطبائی.

جوشنلو، محسن؛ رستمی، رضا و نصرت آبادی، مسعود. (۱۳۸۵). بررسی ساختار عاملی مقیاس بهزیستی جامع. فصلنامه روانشناسان ایرانی. سال سوم. (۹). ۵۱-۳۵٫

حاجی حسنی، مهرداد؛ اعتمادی، احمد و آرین، خدیجه. (۱۳۹۱). اثربخشی گشتالت درمانی و درمان شناختی – رفتاری بر میزان ابراز وجود دانش آموزان پسر دوره ی راهنمایی. مجله ی پژوهش های علوم شناختی و رفتاری. سال دوم. (۳). ۱۶-۱٫

حجازی، الهه؛ صادقی، ناهید و شیرزادی فرد، میثم. (۱۳۹۲). رابطه باورهای اساسی و ادراک از روابط والدینی با بهزیستی ذهنی دانش آموزان. فصلنامه روان شناسی مدرسه. ۲(۴). ۶۱-۴۳٫

حسن زاده، رمضان؛ حسینی، سید حمزه و مرادی، ذبیده. (۱۳۸۴). ارتباط بین خود پنداره کلی و عملکرد تحصیلی دانش آموزان. مجله ی دانش و پژوهش در روان شناسی کاربردی. (۲۴). ۱۸-۱٫

خجسته مهر، رضا؛ عباس پور، ذبیح اله؛ کرایی، امین و کوچکی، رحیم. (۱۳۹۱). تأثیر برنامه موفقیت تحصیلی بر عملکرد و خود پنداره تحصیلی، نگرش نسبت به مدرسه، یادگیری شیوه موفقیت در مدرسه و سازگاری اجتماعی دانش آموزان. ۱(۱).۴۵-۲۷٫

خدابخش، روشنک؛ مهاجر بادکوبه، مرضیه و نیک آذین، امیر. (۱۳۹۲). ویژگی های روان سنجی مقیاس چندبعدی رضایت از زندگی در دانش آموزان مقطع راهنمایی شهر گرگان: بررسی تفاوت های جنسیتی و سنی. فصلنامه مطالعات روان شناختی. ۹(۱). ۱۴۴-۱۲۱٫

خدامی، فاطمه. (۱۳۹۱). بررسی اثربخشی آموزش حل تعارض به مادران و به دختران نوجوانشان بر بهبود روابط میان آن ها. پایان نامه کارشناسی ارشد. دانشگاه فردوسی مشهد.

داودی، ایران؛ مزارعی کاسکانی، رقیه و مهرابی زاده هنرمند، مهناز. (۱۳۹۳). مهارت اجتماعی، رضایت از زندگی و منبع کنترل در دانش آموزان عادی و کم شنوا. مجله شنوایی شناسی. ۲۳(۲). ۷۳-۶۶٫

داودی، ایران؛ مزارعی کاسکانی، رقیه و مهرابی زاده هنرمند، مهناز. (۱۳۹۲). مهارت اجتماعی، رضایت از زندگی و جایگاه مهار در دانش آموزان دارای نارسایی شنوایی، بینایی و عادی. فصلنامه افراد استثنایی. سال سوم. (۱۱). ۸۶-۶۵٫

دیباجی فروشانی، فاطمه سادات؛ امامی پور، سوزان و محمودی، غلامرضا. (۱۳۸۸). رابطه ی سبک های دلبستگی و راهبردهای حل تعارض بر رضایتمندی زناشویی زنان. اندیشه و رفتار. ۳(۱۱). ۱۰۱-۸۷٫

دینر، اد و سو، یونکوک. (۱۳۸۹). فرهنگ و بهزیستی درونی. ترجمه ی فیروزه غضنفری و ژانت هاشمی آذر. تهران: شرکت انتشارات علمی و فرهنگی. (۲۰۰۰).

رجبی، سعید؛ ابوالقاسمی، عباس و عباسی، مسلم. (۱۳۹۱). نقش عزت نفس و اضطراب امتحان در پیش بینی رضایت از زندگی دانش آموزان پسر دارای اختلال ریاضی. مجله ی ناتوانی های یادگیری. ۱(۳). ۶۲-۴۶٫

رضاپور، یوسف؛ فتحی، آیت اله؛ سرداری، مرضیه و شیرعلی پور، اصغر. (۱۳۹۰). بررسی رابطه دینداری و وضعیت اقتصادی – اجتماعی دانشجویان با رضایت از زندگی: با تعدیل گری مؤلفه های سلامت روانی. فصلنامه علمی پژوهشی روانشناسی دانشگاه تبریز. سال پنجم. (۱۹). ۸۹-۶۹٫

رئیس سعدی، رئیس حسن. (۱۳۸۶). رابطه خودپنداره ی تحصیلی، انگیزش پیشرفت و پیشرفت تحصیلی دانش آموزان پایه پنجم ابتدایی بندرلنگه در سال تحصیلی ۸۶-۸۵. پایان نامه ی کارشناسی ارشد. دانشگاه علامه طباطبائی.

زارع، حسین و مصطفائی، علی. (۱۳۹۳). بررسی ساختار عاملی مقیاس استدلال منطقی آناتامسون. روش ها و مدل های روان شناختی. سال چهارم. (۱۵). ۱۲-۱٫

سپهری، صفورا و پاکدامن، شهلا. (۱۳۸۹). الگوهای ارتباطی خانواده و تعارضات فرزندان و والدین. مجله ی روش ها و مدل های روان شناختی. ۱(۲). ۹۲-۷۵٫

ستوده، هدایت الله. (۱۳۹۰). روان شناسی اجتماعی. تهران: آوای نور.

سلطانی زاده، محمد؛ ملک پور، مختار و نشاط دوست، حمید طاهر. (۱۳۹۱). رابطه ی بین عاطفه ی مثبت و منفی با رضایت از زندگی دانشجویان دانشگاه اصفهان. روان شناسی بالینی و شخصیت. سال نوزدهم. (۷). ۶۴-۵۳٫

شاملو، سعید. (۱۳۹۰). مکتب ها و نظریه ها در روان شناسی شخصیت. تهران: انتشارات رشد.

شاه سیاه، مرضیه؛ بهرامی، فاطمه؛ محبی،سیامک و ترابی، یاسر. (۱۳۹۰). همبستگی بین بهزیستی ذهنی باکیفیت زندگی زناشویی زوجین. مجله ی دانشگاه علوم پزشکی قم. ۴(۵). ۶۷-۶۱٫

شریعتمدار، آسیه. (۱۳۹۱). تدوین برنامه آموزش هشیاری افزایی وجودی و هشیاری افزایی مبتنی بر اخلاق اسلامی و مقایسه اثربخشی آن ها بر افزایش رضایت از زندگی. پایان نامه ی دکتری. دانشگاه علامه طباطبائی.

شفیع آبادی، عبدالله و ناصری، غلامرضا. (۱۳۹۰). نظریه های مشاوره و روان درمانی. تهران: مرکز نشر دانشگاهی.

شولتز، دوان و شولتز، سیدنی آلن. (۱۳۹۲). نظریه های شخصیت. ترجمه ی یحیی سید محمدی. تهران: نشر ویرایش. (۲۰۰۵).

شهبازی، مریم. (۱۳۹۳). اثربخشی آموزش سبک زندگی سالم بر مبنای مدل بهداشت جهانی بر اضطراب مرگ و رضایت از زندگی سالمندان شهر ایلام. پایان نامه ی کارشناسی ارشد. دانشگاه علامه طباطبائی.

شیخی، منصوره؛ هومن، حیدر علی؛ احمدی، حسن؛ و سپاه منصور، مژگان. (۱۳۹۰). مشخصه های روان سنجی مقیاس رضایت از زندگی. اندیشه و رفتار. ۵(۱۹). ۲۹-۱۷٫

عسکری، سعید؛ کهریزی، سمیه و کهریزی، مریم. (۱۳۹۲). نقش خودکارآمدی و رضایت از زندگی در پیش بینی عملکرد تحصیلی دانش آموزان دختر سال سوم دوره متوسطه شهر کرمانشاه. فصلنامه روان شناسی مدرسه. سال دوم. (۲). ۱۲۶-۱۱۰٫

علیزاده، حمید. (۱۳۹۲). تاب آوری روان شناختی (بهزیستی روانی و اختلال های رفتاری). تهران: ارسباران.

عمید، حسن. (۱۳۸۹). فرهنگ فارسی عمید (جیبی). تهران: راه رشد.

عیسی زادگان، علی؛ شیخی، سیامک و اسدی مجره، سامره. (۱۳۹۳). مقایسه شادی و رضایت از زندگی در تیپ های شبانه روزی. مجله پزشکی ارومیه. (۱۰۹). ۲۰-۱۲٫

غفاری، ابوالفضل؛ و ارفع بلوچی، فاطمه. (۱۳۹۰). رابطه انگیزش پیشرفت و خود پنداره تحصیلی با اضطراب امتحان در دانشجویان تحصیلات تکمیلی دانشگاه فردوسی مشهد. پژوهش های روان شناسی بالینی و مشاوره. ۱(۲).۱۳۶-۱۲۱٫

غمخوارفرد، زهرا؛ امراللهی نیا، مونا و آزادفلاح، پرویز. (۱۳۹۱).بررسی پیش بینی کننده های اضطراب دوره ی کودکی بر اساس طرحواره های ناسازگار کودک و سبک های فرزند پروری مادر. نشریه علوم رفتاری. (۲۱). ۲۶۲-۲۵۳٫

فانی، حجت اله و خلیفه، مصطفی. (۱۳۸۸). بررسی رابطه ادراک از رفتار معلم با خودپنداره تحصیلی و عملکرد تحصیلی دانش آموزان راهنمایی شهر شیراز. فصلنامه رهیافتی نو در مدیریت آموزشی. سال دوم. (۳). ۶۴-۳۷٫

فنونی، طلعت سادات. (۱۳۸۰). بررسی رابطه ی خودپنداره و سازگاری اجتماعی با پیشرفت تحصیلی دختران سال اول متوسطه منطقه ی ۱۰ آموزش وپرورش استان تهران. پایان نامه ی کارشناسی ارشد. دانشگاه تربیت معلم تهران.

قمری، محمد. (۱۳۹۲). رابطه مؤلفه های سرمایه اجتماعی و تعارض والد – نوجوان در بین نوجوانان. پژوهش های روان شناسی اجتماعی. ۳(۱۱). ۷۰-۵۹٫

کار، آلن. (۱۳۸۷). علم شادمانی و نیرومندی انسان. ترجمه حسن پاشا شریفی و جعفر نجفی زند. تهران: انتشارات سخن. (۲۰۰۴).

کجباف، محمدباقر؛ سجادیان، پریناز؛ کاویانی، محمد و انوری، حسن. رابطه ی سبک زندگی اسلامی با شادکامی در رضایت از زندگی دانشجویان شهر اصفهان. روانشناسی دین. سال چهارم. (۴). ۶۱-۷۴٫

کرمی، بختیار؛ کرمی، آزاد الله و هاشمی، نظام. (۱۳۹۲). اثربخشی آموزش راهبردهای شناختی و فراشناختی بر خلاقیت، انگیزه پیشرفت و خودپنداره تحصیلی. ابتکار و خلاقیت در علوم انسانی. ۲(۴). ۱۳۹-۱۲۱٫

کیامرثی، آذر و ایل بیگی قلعه نو، رضا. (۱۳۹۱). ارتباط احساس پیوستگی و نارسایی هیجانی با رضایت از زندگی در دانش آموزان دختر دارای نشانه های ADHD. مجله ی روان شناسی مدرسه. ۲(۱). ۹۲-۷۶٫

گلدنبرگ، ایرنه و گلدنبرگ، هربرت. (۱۳۸۹). خانواده درمانی. ترجمه: حمیدرضا حسین شاهی براوتی، سیامک نقشبندی و الهام ارجمند. تهران: نشر روان. (۲۰۰۰).

گیتی پسند، زهرا؛ آرین، خدیجه و کرمی، ابوالفضل. (۱۳۸۷). اثربخشی درمان راه حل محور بر کاهش تعارضات والد – فرزندی در نوجوانان دختر. پژوهش های مشاوره. (۲۷). ۸۰-۶۳٫

لطف آبادی، حسین. (۱۳۹۰). روان شناسی رشد ۲. تهران: انتشارات سمت.

محسنی، هاجر. (۱۳۹۲). بررسی رابطه بین خود متمایزسازی مادران با تعارض والد فرزندی و مسئولیت پذیری دانش آموزان دختر دوره راهنمایی. پایان نامه کارشناسی ارشد. دانشگاه علامه طباطبائی.

محمدی، پوران. (۱۳۹۰). تأثیر آموزش خودگردان بر حل مسئله و خودپنداره تحصیلی دانش آموزان حساب نارسا دوره راهنمایی شهرستان خرامه. پایان نامه کارشناسی ارشد. دانشگاه آزاد اسلامی واحد مرودشت.

مرادی، میترا؛ آرین، سیده خدیجه و فرخی، نورعلی. (۱۳۹۰).بررسی اثربخشی اجرای فن استعاره ی فاصله ها به شیوه گروهی بر کاهش تعارض های والد – فرزندی (پدر و دختر) در نوجوانان. پژوهش های مشاوره. (۳۹). ۵۶-۳۷٫

مرادیان فرد، سمیرا. (۱۳۹۲). بررسی اثربخشی آموزش امیددرمانی بر کاهش احساس تنهایی و افزایش رضایت از زندگی دختران نابینا (۱۶-۲۰) شهر اصفهان. پایان نامه ی کارشناسی ارشد. دانشگاه علامه طباطبائی.

منصور، محمود. (۱۳۹۰).روان شناسی ژنتیک: تحول روانی از تولد تا پیری. تهران: سمت.

میکائیلی، نیلوفر؛ افروز، غلامعلی و قلیزاده، لیلا. (۱۳۹۱). ارتباط خودپنداره و فرسودگی تحصیلی با عملکرد تحصیلی دانش آموزان دختر. فصلنامه روان شناسی مدرسه. ۱(۴). ۱۰۳-۹۰٫

میکائیلی، نیلوفر؛ گنجی، مسعود و طالبی جویباری، مسعود. (۱۳۹۰). مقایسه تاب آوری، رضایت زناشویی و سلامت روانی در والدین با کودکان دارای ناتوانی های یادگیری و عادی. فصلنامه ناتوانی های یادگیری. ۲(۱). ۱۳۷-۱۲۰٫

میلر، جی پی. (۱۳۹۲). نظریه های برنامه درسی. ترجمه محمود مهرمحمدی. تهران: انتشارات سمت. (۱۹۸۳).

نوری ثمرین، شهرام؛ خرم بیاتیانی، غلامرضا و سراج خرمی، ناصر. (۱۳۹۲). بررسی رابطه کمال گرایی با رضایت از زندگی و پرخاشگری در بین دانش آموزان دبیرستانی. فصلنامه پژوهش های نوین روان شناختی. (۳۱). ۲۱۹- ۲۰۱٫

نیکدل، فریبرز؛ کدیور، پروین؛ فرزاد، ولی اله؛ عربزاده، مهدی؛ و کاووسیان،جواد. (۱۳۹۱). رابطه خود پنداره تحصیلی، هیجان های تحصیلی مثبت و منفی با یادگیری خودگردان. فصلنامه روان شناسی کاربردی. ۱(۲۱). ۱۱۹-۱۰۳٫

وادزورث، بی، جی. (۱۳۷۸). روان شناسی رشد، تحول شناختی و عاطفی از دیدگاه پیاژه. ترجمه سید امیر امین یزدی و جواد صالحی فدردی. مشهد: انتشارات دانشگاه فردوسی مشهد.

واندنبرگ، فردریک. (۱۳۸۶). جامعه شناسی جورج زیمل. ترجمه عبدالحسین نیک گهر. تهران: نشر توتیا. (سال انتشار به زبان اصلی وجود ندارد).

ودادیان، زهرا؛ قنبری هاشم آبادی، بهرام علی و مشهدی، علی. (۱۳۹۰). بررسی اثربخشی گروه درمانی چند خانواده ای بر حل تعارضات والدین – فرزندان و کاهش پرخاشگری نوجوانان دختر ۱۵-۱۴ ساله شهر مشهد. فصلنامه مطالعات روان شناسی بالینی. (۴). ۴۱-۱۹٫

هاشمی، سید مهدی. (۱۳۷۴). خودانگاره و پیشرفت تحصیلی. ماهنامه پیوند. ۴(۱۸۸). ۴۷-۴۴٫

یارمحمدی واصل، مسیب؛ قنادی، فاطمه و مقامی، حمید. (۱۳۹۲). بررسی رابطه ی خودپنداره ی تحصیلی با عملکرد ریاضی در دوره ی راهنمایی. پژوهش در نظام های آموزشی. (۲۰). ۱۶۱-۱۴۳٫

یزدی، مهشید. (۱۳۸۳). اثربخشی روش های آموزش دوجانبه و خواندن مشترک راهبردی بر درک خواندن و خودپنداره ی تحصیلی دانش آموزان دختر سال اول دبیرستان شهر تهران. پایان نامه ی دکتری. دانشگاه علامه طباطبائی.

منابع انگلیسی:

Abolghasemi. A,& Taklavi Varaniyab. S. (2010). Resilience and perceived stress: predictors of life satisfaction in the students of success and failure. Procedia social and behavioral sciences. 5. 748–۷۵۲٫

Alahdad. R, Alavi. M, Ninggal. T,& Mirzaei. F. (2014). Identifying major traits of personality towards life satisfaction among married students. Procedia – social and behavioral sciences. 114. 394 – ۳۹۸٫

Antaramian. S.P, Huebner. S. E, Valois. R.F. (2008).Adolescent life satisfaction. Applied psychology: AN international Review. (57).112-126.

Arslan. C, Hamarta, E, &Uslu. M. (2010). The Relationship between Conflict Communication, Selfesteem and Life Satisfaction in University Students. Educational Research and Reviews. ۵(۰۱). ۰۳۱-۰۳۴٫

Bozorgpour. F,& Salimi. A. (2012). State self-Esteem, loneliness and life satisfaction. Procedia – social and behavioral sciences. 69. 2004 – ۲۰۰۸٫

Bradford. K, Vaughn. L. T. B,& Barber. B. K. (2008). Interparental conflict, parent–child conflict, and youth problem behaviors. Journal of family issues. 29(6). 780-805.

Branje. S. J. T, Doorn. M, Valk. I, & Meeus. W. (2009). Parent adolescent conflict resolution types and adolescent adjustment. Applied developmental psychology. (30). 195-204.

Buehler. C. (2006). Parents and peers in relation to early adolescent problem behavior. Journal of Marriage and Family. )68(. 109–۱۲۴٫

Chang. L, Bride-Chang. C. M, Stewart. S &Au.E. (2003). Life satisfaction, self-concept, and family relations in Chinese adolescents and children. International journal of behavioral development. 27(2). ۱۸۲-۱۸۹٫

Corsini. Raymond.J. (2002). The dictionary of psychology. New York: Brunner .Routlege.

Cummins. R. A, & Nistico. H. (2002). Maintaining life satisfaction: The role of positive cognitive bias. Journal of happiness studies. 3. 37-69.

Dabbagh Ghazvini. S. (2011). Relationships between academic self-concept and academic performance in high school students. Procedia social and behavioral sciences. 15. 1034–۱۰۳۹٫

Diener. E. (2000). Subjective well-being. The science of happiness and a proposal for a national index. American Psychologist. (55). 34-43.

Diener. E, Horwitz, J, & Emmon, R.A. (1985).Happiness of the very wealthy.Social Indicators Research.)16. (263-74.

Diener. E, Suh. E.M, Lucas. R.E,& Smith. H.E. (1999). Subjective well-being: three decades of progress. Psychological bulletin. )125(. 276-302.

Diener. E. (2006). Guidelines for national indicators of subjective well being and ill being. . ۱(۲). ۱۵۱-۱۵۷٫ (http://link.springer.com/article/10.1007%2Fs11482-006-9007-x?LI=true)

Diener. E, Seligman. M. E. P. (2002). Very happy people. Psychological science. 13(1). 81-84.

Diener. E, Seligman. M. E. P. (2004). Beyond money toward an economy of well-being. Psychological science in the public interest. 5(1). 1-31.

Diener. E, & Diener. M. (2009). Cross-cultural correlates of life satisfaction and self-esteem. Journal of Personality and Social Psychology. 68. 653-663. (http://link.springer.com/chapter/10.1007/978-90-481-2352-0_4#page-2)

Dixon. S. V, Graber. J. A, & Brooks-Gunn.J. (2008). The roles of respect for parental authority and parenting practices in parent–child conflict among african american, latino, and european american families.22(1). 1–۱۰٫ (http://www.ncbi.nlm.nih.gov/pmc/articles/PMC3125601/#!po=80.4348).

Ferla. J,Valcke. M, Cai. Y. (2009). Academic self-efficacy and academic self-concept: Reconsidering structural relationships. Learning and individual

تعارض بین تصرف کنونی و وقفیت سابق

قبلا”بیان شد که در استقرار ید نسبت به عین سه حالت متصور است: ۱- وضعیت ید در عینی که ذاتاً قابل نقل و انتقال باشد ۲- وضعیت ید در عینی که قابل نقل و انتقال بودن آن مجهول باشد ۳- وضعیت ید در تعارض بین تصرف کنونی و وقفیت سابق. در حالت اول شیء تحت ید قرار گرفته ذاتاً قابل نقل و انتقال است و از این حیث هیچ رادع و مانعی نیست، یعنی آن شیء با اسباب مملکه نظیر بیع و هبه وارث قابل انتقال به دیگری است و همه فقها در مورد این گونه اموال، ید را مثبت تعلق شیء به شخص می دانند. در حالت دوم معلوم نیست عین قابل نقل و انتقال است یا نه، یعنی نمی دانیم از اموال طلق است یا وقف، در این مورد اطلاقات و اقتضای طبیعی و اولیه، ید را دلیل مالکیت می داند و اصولاً ثمره اعتبار ید همین جا است و در این حالت یقیناً قاعده ید حکمفرماست.

در حالت سوم یقین داریم که مال سابقاً وقف بوده و طلق نبوده ولی در جریان کنونی در دست شخصی است که تصرفات مالکانه می کند و احتمال دارد با مجوز قانونی از ذوالید فعلی به او منتقل شده باشد. در این مورد بین فقها راجع به حاکمیت قاعده ید اختلاف نظر وجود دارد. بعضی از فقها ید را معتبر می دانند ولی برخی دیگر ید را در این مقام حاکم نمی دانند.[۱][۲]

حال می خواهیم ببینیم که آیا وجود ید در ملکی که یقین داریم سابقاً وقف بوده مثبت مالکیت است یا نه؟ در توجیه نظریه اول (مثبت مالکیت بودن ید) گفته شده که مورد یا از مصادیق تعارض ید با استصحاب است یا از موارد تعارض (ید) با (ید) وقف سابق است که در هر صورت ید فعلی حاکمیت دارد و تا وقفیت فعلی و تصرف غاصبانه ذوالید به اثبات نرسد از وی خلع ید نمی شود، البته پیروان این نظریه اضافه می کنند که چنین توجیهی در صورتی نافذ است که حالت سابقه وقفیت به طرق دیگری غیر از اقرار ذوالید در دادگاه به اثبات رسیده باشد. ولی اگر ذوالید خود اقرار کند که ملک مورد تصرفش سابقاً وقف بوده و او آن را با مجوز قانونی از صاحبان وقف خریده است، در این صورت ید او فاقد اعتبار می شود و در اصطلاح قضایی، دعوی منقلب می شود و ذوالید که تا به حال منکر و بی نیاز از آوردن بینه بود، از این لحظه به صورت مدعی در می آید و تکالیف مربوط به اقامه دلیل بر او بار می شود. زیرا وی از دو جهت مدعی خواهد بود، یکی از جهت ادعای وجود مجوز قانونی برای فروش وقف، دوم ادعای پدیده خریداری که هر دو جهت خلاف اصل است و باید به اثبات برسد.

اکثر علمای معاصر هم رچون آیت الله خویی با این نظر موافقند[۳]ورویه قضایی نیز بر همین نظریه مستقر است. از جمله رای عادی هیئت عمومی تمیز به شماره ۶۹۹ مورخ ۱۷/۴/۱۳۳۴ که می گوید: «ید فعلی حاکم بر ید سابق است. یعنی تصرف فعلی به عنوان مالکیت را تصرف سابق وقف، ولو ثابت شود از اعتبار ساقط نمی کند. مگر در صورتی که ضمن اثبات تصرف سابق وقف محرز گردد که منشاء تصرف فعلی مالکانه، غصب عین موقوفه از تصرف وقف است، در این صورت تصرف وقف معتبر است تا خلافش ثابت شود».

از مطالب فوق نتیجه گرفته می شود که: در تعارض میان اماره تصرف به عنوان مالکیت در مقابل ادعای وقفیت سابق، همواره اماره تصرف و مالکیت ملک مقدم بوده و ترجیح دارد و صرف ادعا یا دعوی وقف را نمی توان نافی اماره تصرف به عنوان مالکیت پنداشت. مگر آن که به نحو وجودی و مسلم، تحقق عقد وقف اثبات گردد. با اثبات سبق وقف، اماره تصرف کارایی خود را از دست می دهد و دیگر به عنوان اماره قانونی نمی توان به آن استناد جست.

[۱]- سید ابوالقاسم خوئی،: اجود التقریرات میرزا محمد حسین نائینی، جلددوم، ۱۳۴۸قمری، ص۵۷۴

[۲]- سیدمیرزا حسن نائینی: تقریرات منیه الطالب فی شرح مکاسب، نشرموسسه اسلامی، ۱۴۱۸ قمری، ص۲۲۶٫

[۳]- سید ابوالقاسم خوئی: اجود التقریرات میرزا محمد حسین نائینی، جلددوم، ۱۳۴۸قمری، ص۸۵ «ولو کان بید شخص بتصرف فیه بعنوان الملکیه لکن علم انه کان فی السابق وقفاً…»