: 11

بخش اول: بیان معنای لغوی واژه: 15

ختم: 16

ندّ: 16

اَلَدّ: 17

قانت: 17

قبض و بسط: 18

حنیف: 19

نظر الی: 19

خلاق: 20

قانت: 21

انامل: 21

رقیب: 21

کلاله: 22

طَول: 22

مسافحات: 23

اخدان: 23

الصعید، الطیب: 24

فتیل و نقیر: 24

حصر صدر: 25

متعمدا: 25

عقد: 26

حرج: 26

حام و بحیره: 27

بنان: 27

مکاء و تصدیه: 28

ولیجه: 28

فقیر و مسکین: 29

ابن: 29

بخس: 30

صواع: 30

زعیم و کید: 30

سبحان الله: 31

درء: 31

واق: 32

عنید: 32

رواسی: 33

حفده: 33

اُف: 33

آوّاب: 34

خلیل: 34

رَقَی: 35

القبیل: 35

یستفزّهم: 35

تَجهر، تُخافت: 36

نُزل: 36

امت، عوج: 37

قاع، صفصف: 37

اهل: 38

مرید، مخلقه، غیر مخلقه: 38

كید: 39

مقامع: 40

عاكف، باد: 40

كالح: 41

تبّرنا: 41

غراما، لم یقتروا، قوام: 41

یحبرون: 42

مرح: 43

صیاصی: 43

سابغات: 43

قطمیر: 44

نصب، لغوب: 44

مارد: 45

واصب: 45

سواء: 45

یوم، سائل: 46

صرصر، نحسات: 46

صدود: 47

اَخِلّاء: 47

ارتقب: 48

تمور: 49

مشفقین: 49

نضاختان: 49

مزن، مقوین: 50

مهیمن: 50

نصوح: 51

ملتحد: 51

ناشئه اللیل: 51

وَزَر: 52

مساق: 52

كواعب اترابا: 52

ارائك: 53

شامخات: 53

قضب، ابّا: 53

مَهِّل: 54

حجر: 54

یتیم: 55

مؤصده: 55

كنود: 56

عِهن: 56

ماعون: 56

شانئك، ابتر: 57

جید: 57

نافله: 57

لفیف: 58

بخش دوم: بیان معنای مقصود از واژه: 58

یوم الدین: 59

لا تقربا: 59

لقاء: 60

یشری: 60

لمس: 60

یصدفون: 61

ظلم: 61

یمكرون: 62

اشده: 62

حین: 63

تخونوا: 63

نسوا: 64

سائحون: 64

مكانه: 65

المحال: 65

محسور: 66

وجوه: 66

قتور: 67

مبارك: 67

یركضون: 68

اصلحنا: 69

سبب: 69

ارذلون: 70

ریع: 70

حنیف: 71

كِسَف: 71

رب: 72

تبار: 72

قلیل: 73

تراب: 73

رتق، فتق: 73

بسم: 74

الله: 74

استوی: 75

ظن: 75

قروء: 76

مطهره: 76

العزه: 77

وحی: 77

دلوك: 78

ضال: 79

بخش سوم: مقصود نبودن معنای ظاهری لفظ: 80

شاکله: 81

کرسی: 81

آثم: 82

قتل: 82

جهاله: 83

میثاق؛ غلیظ: 84

سکاری: 84

موقوت: 85

اجل مسمی: 85

مکر: 86

عفو: 87

خیفه: 87

عرش: 88

یخلقون: 89

آخره: 89

امام: 90

قلب: 90

کُفر: 90

فلق: 91

مفازه: 92

مریج: 92

اقتت: 93

ظل: 93

بخش چهارم: توسعه در معنای واژه: 94

الله: 95

صراط: 95

حرث: 95

امر: 96

عفو: 96

جزء: 97

ابتهال: 97

محصن: 97

قانتات: 98

شُح: 98

رجز: 99

خفاف، ثقال: 99

مؤتفکات: 100

ضَلَّ: 100

قارعه: 101

قانت: 101

غسق اللیل: 102

کفر: 102

متشاکسون: 103

مساجد: 104

تبتُل: 104

فطهر: 105

مخلدون: 105

انحر: 105

اوّاه: 106

استکانة: 107

یتیم: 107

ازواج: 108

بخش پنجم: بیان لوازم معنا: 108

رحیم: 109

ترک: 109

امی: 110

شکر: 110

یرشدون: 110

اصرار: 111

سفیه: 111

رشد: 112

خبیر: 112

استوی: 113

نَکِدا: 113

أخذ: 114

تسلیم: 114

ترکنوا: 115

صبرٌ جمیل: 116

احسان: 116

سکاری: 117

حنیف: 117

قلبٌ سلیم: 117

غاوون: 118

حکمت: 118

یستعتبون، کبریاء: 119

مرصاد: 120

زکّاها، دساها: 120

هُدی: 121

کنود: 121

ساهون: 122

صمد: 122

جُرَز: 123

بخش ششم: وضع معنای اصطلاحی: 124

انفال: 125

صعود: 125

سقر: 126

احقاب: 126

فلق: 127

بخش هفتم: بیان مصداق.. 128

صراط: 129

غیر المغضوب علیهم و لا الضالین: 130

صبر: 131

قسط: 131

حبل الله: 132

سبیل الله: 132

سفیه: 133

طَول: 133

 

 

حسنات، سیئات: 133

فضل الله، رحمته: 134

تحیه: 134

مستضعف: 135

برهان، نور: 135

بهیمه، انعام: 136

باغ، عاد: 136

محصنات: 136

وسیله: 137

سُحت: 137

حَب، نوی: 137

نعمت الله: 138

انفال: 138

کلمات: 139

ذوی القربی: 139

قوه: 140

مؤمنین: 140

اذان: 140

عَرَض: 141

الصادقون: 141

قدم صدق: 142

سلام: 142

حسنی، زیاده: 142

سوء، فحشاء: 143

آیه: 143

ایام الله: 143

متوسمین: 144

نجم، علامات: 144

مبذر: 145

شجرة ملعونة: 145

مقاما محمودا: 146

وُد: 146

خبائث: 147

تفث: 147

الرجس: 148

بئر معطلة، قصر مشید: 148

اللغو: 148

برزخ: 148

عذاب: 149

خیر: 149

سوء: 149

لهو الحدیث: 150

انکر الأصوات: 150

فاحشة: 150

سبیل: 151

أمانة، إنسان: 151

اعمی، بصیر: 152

امام مبین: 152

جنب الله: 152

حسنة و السیئة: 153

حلیه: 153

تذکرة: 153

ابرار: 154

نعیم: 154

لاغیة: 154

نتیجه: 156

فهرست منابع: 157

تبیین موضوع

بحر عمیق و پرژرفای قرآن کریم، منبع وسیع و پایان ناپذیری از معارف و دانستنیهاست که برای دستیابی به آن و نوش کردن از آن، لازم است زبان قرآن، یعنی زبان عربی را فراگرفت. یکی از مهمترین و مؤثرترین عناصر هر زبان، واژگان و کلمات آن زبان است که برای فهم آن زبان باید آن­ها را به خوبی کنکاش کرد. بی­شک فهم صحیح و کامل معنای کلام قرآن، نیز متوقف بر فهم و درک صحیح و کامل معنای واژگان و کلمات آن است؛ هرچند شناخت مؤلفه­های دیگری چون اسالیب و ساختارهای زبان عربی نیز برای فهم آن لازم است. در مورد قرآن کریم به دلایل زیادی شناخت و درک معانیِ صحیح و دقیقِ کلمات و واژگان، اهمیتی صدچندان پیدا می­کند؛ از جمله اینکه قرآن، کلام بشر نیست بلکه سخن خداوند متعال است؛ و معارفی عمیق و مربوط به جهان ماوراء در آن مطرح شده است. برای دریافت و درک معانی صحیح واژگان قرآن و همچنین راهیابی به بطون و پرده های درونی کلام حق، لازم است که به سراغ استخراج معانی دقیق واژگان قرآن، از منابع اصیل و دست نخورده­ای برویم که حتی­الامکان نزدیک­ترین منابع به عصر نزول باشند تا دستخوش تغییرات و تطوراتی که در اثر گذر زمان زبان­ها بدان دچار می­شوند نشده­باشند و معنای کلمات در آن­ها عوض نشده باشد. سخن رسول اکرم (ص) و ائمۀ اطهار (ع) در این زمینه نه تنها از نزدیک­ترین منابع به عصر نزول هستند بلکه بر اساس روایت معروف «انما یعرف القرآن من خوطب به»[1] با مراجعه به کلام ایشان به سراغ کسانی رفته­ایم که مخاطبان اصلی قرآن کریم هستند و چه کسی بهتر از آنکه مخاطب سخنی بوده، می­تواند مراد گوینده را دقیق­تر، کامل­تر و بهتر عنوان کند.

از حضرات معصومین علیهم صلوات الله روایات زیادی در حوزۀ قرآن کریم و تفسیر کلام حق به ما رسیده است. و این بدان دلیل است که از همان ابتدا، مسلمانان برای فهم قرآن به ایشان مراجعه­کرده و سؤالات خود را مطرح می­نمودند. بسیاری از این سؤالات در مورد معانی و مفاهیم کلمات قرآن است و این مطلب، با توجه به اینکه سؤال­کنندگان، عرب­زبان بوده­اند و در همان صدر اول و نزدیک­ترین افراد به زمان نزول قرآن زندگی می­کرده­اند، خود اهمیت ویژه­ای دارد و جای بسی تأمل.

بر اساس آنچه مطرح شد، در عصر کنونی نیز، برای رهیافت به معانی و مفاهیم صحیح عبارات کلام حق، لازم است معنای اجزاء کلام یعنی کلمات و واژگان روشن شود؛ حال اگر در مورد معنای کلمات، روایاتی از معصومان

در دسترس باشد باید پس از اطمینان از اعتبار و صحت آن احادیث، به آن­ها رجوع کرده و باتوجه به آن­ها مراد خداوند را از آیاتش کشف نمود و اگر روایات صحیحی در دسترس نباشد، باید به همان معنا و مفهومی که در کتب لغتِ نزدیک به عصر نزول مطرح شده اعتماد کرد.