• زمینه پژوهش

درمانهای طب مکمل و جایگزین، شامل مجموعه اعمال و عقایدی است که توسط بیماران برای پیشگیری و درمان بیماری ها و یا بالا بردن سطح سلامتی و بهتر شدن وضعیت کلی در کنار درمان های مرسوم بکار می روند (1). با توجه به اختلاف دیدگاه ها و زمینه های فرهنگی هر قوم و ملیت، نحوه استفاده از روشهای طب مکمل بسیار متفاوت است (2, 3). برخی از صاحب نظران معتقدند که تمامی روش های طب مکمل و جایگزین، برخلاف تصور عموم بی خطر نیستند و بسیاری از روشهای درمانی و داروهای تجویز شده، دارای عوارض جانبی خطرناک و بعضاً کشنده می باشند (4). عده ای دیگر نیز استفاده از این روش ها را موجب تاخیر بیمار در انجام اقدامات تشخیصی و درمانی می دانند. از سوی دیگر بسیاری از بیماران، پزشک معالج خود را از انجام اقدامات درمانی طب مکمل مطلع نمی سازند و در نتیجه خطر عوارضی چون تداخلات دارویی و خطا در تفسیر نتایج آزمایشات افزایش می یابد (5).

استفاده از روشهای طب مکمل بعنوان روشهای درمانی رو به افزایش بوده، اما همچنان استانداردهای این روش ها و چگونگی ارتباط آنها با اصول طب رایج مبهم است (6). میزان شیوع استفاده از حداقل یکی از روش های طب مکمل در دنیا عبارتند از؛ انگلستان (33درصد)، استرالیا (46درصد)، آمریکا )34درصد)، بلژیک (66-75درصد)، فرانسه (49درصد)، هلند (18درصد) و آلمان (20-30درصد) (5).

نیاز به استانداردسازی طب مکمل امری ضروری هست زیرا تقاضا برای استفاده از طب مکمل رو به افزایش است (6). طب مكمل توسط مركز ملی طب مكمل و جایگزین این چنین تعریف شده است، گروهی از انواع مختلف طب و سیستم های مراقبتی سلامت و تجربیات و فن آوریهایی می باشد كه در حال حاضر به عنوان  بخشی از طب مرسوم تعریف نشده اند (7). طب جایگزین یا طب مكمل شامل انواع روشهای درمانی یا پیشگیری از بیماری است كه روش و اثربخشی آن با طب مرسوم یا بیولوژیك متفاوت است. در طب جایگزین، پزشك بیمار را به عنوان یك كل، درمان میكند نه اینكه روی اختلال یا بیماری خاصی تاكید نماید (7).

درمان با طب جایگزین روز به روز مقبولیت بیشتری پیدا میكند و تخمین زده میشود كه از هر سه نفر، یك نفر در طول عمر خود از این درمانها برای بیماریهای شایعی نظیر مشكلات كمر، سردرد، اضطراب وافسردگی استفاده میكند (8). بسیاری از پرستاران و  پزشكان اطلاع زیادی در مورد این طب نداشته و یا اعتقادی به آن ندارند و در مقابل، بسیاری از پزشكان و حتی غیرپزشكان از این  روش در درمان بیماریها سود می جویند (8). بنابراین علاوه بر استقبال مردم از این روشها، اطلاعات و نگرش  پرستاران و  پزشكان به این موضوع از اهمیت ویژه ای  برخوردار است (9).

برخی از شاخه های طب مکمل که بین مبتلایان استفاده بیشتری دارد عبارتند از طب سوزنی، طب سنتی، هومیوپاتی، استوپاتی، رفلکسولوژی، کایروپراکتیک، هیپنوتیزم، انرژی درمانی، ورزش درمانی، حرکت درمانی، موسیقی درمانی، ماساژ درمانی، تصویر درمانی، گیاه درمانی، رایحه درمانی[1]،  یوگا، استفاده از ویتامین ها، مدیتیشن، مشاوره حضوری یا تلفنی، گروههای حمایتی و …است (10, 11).

هر سال ده ها میلیون بیمار در جهان تحت عمل جراحی قرار می گیرند جراحی یك استرس است كه واكنش های فیزیولوژیك (آندوكرین)، استرس روانی ( ترس و اضطراب(  ایجاد می كند (12). اگر اضطراب ناشناخته بماند اضطراب بطور طولانی، موجب استرس می شود كه پیامدهای مضر، موجب به تأخیر افتادن بهبودی بیماران می شود (13). بیماری كه وارد بیمارستان میشود به میزان خفیف، متوسط و یا شدید می تواند مضطرب شود که با شناخت و تعیین سطح اضطراب می توان جهت اجرای مراقبت های طبی و پرستاری وی برنامه ریزی کرد (14).

Yoniama  ( 1998 ) و Dercrotrombeck (2006( می نویسند: 60 درصد بیماران و 75درصد خانواده هایی که بیمارشان نیاز به عمل جراحی دارند درباره جراحی و بیهوشی مضطرب هستند (15). اضطراب قبل از عمل سیستم های سمپاتیک ، پاراسمپاتیك، اندوكرین را تحریک کرده كه منجر به افزایش ضربان قلب،  فشار خون و تحریک پذیری قلب شده در نتیجه موجب آریتمی می گردد. وسعت و افزایش دوره اضطراب می تواند منجر به افزایش شکسته شدن پروتئین،کاهش بهبود زخم و واکنش تدبیر ایمنی ، افزایش خطر عفونت و عدم تعادل آب و الکترولیت شود (16).

نتایج تحقیقات متعدد حاکی از آن است که عوارض ناشی از اضطراب قبل از عمل شامل : افزایش درد بعد از عمل ، تقاضای بیشتر برای دریافت مسکن ، به تاخیر افتادن بهبودی و ترخیص، هزینه گزاف و طولانی شدن زمان بستری است (17). درد بعد از اعمال جراحی و منجمله عمل کوله سیستکتومی یكی از شایعترین نارضایتی های بیماران در طول 48 ساعت اول بعد از عمل می باشد و اكثر اً در محل برش می باشد و این درد می تواند باعث كاهش سرفه و به دنبال آن آتلكتازی و تجمع خلط شده و همچنین باعث كاهش تخلیة معده و كاهش حركت روده و به دنبال آن باعث ایلئوس و یبوست شود و همچنین با كاهش تحرك بیمار و خطرDVT اضطراب و خستگی بیمار را ایجاد می کند (18) .

کنترل درد و اضطراب پس از عمل جراحی، یکی از مسائل مهم مراقبت پس از جراحی است. کاهش درد علاوه بر افزایش رضایتمندی بیمار، باعث بهبودی سریعتر بیمار و بهبود عملکرد سیستم قلبی، عروقی و تنفسی و سیستم گوارشی می شود (19). مسئله درد از مسائل مهم در مراقبت های بعد از جراحی می باشد، كه طی سال های اخیر توجه زیادی به آن شده است. امروزه درد به عنوان علامت حیاتی پنجم در نظر گرفته می شود و یكی از مشكلات مهم در بیمارانی كه تحت عمل جراحی قرارمی گیرند، می باشد (19). كنترل یا كاهش درد پس از عمل جراحی یكی از اجزای مهم مراقبت پس از جراحی می باشد و این مشكل به ظاهر ساده كه چگونه درد پس از عمل جراحی را به طوركامل یا نسبی از بین ببریم، همچنان باقی مانده است (20).

كاهش درد علاوه بر این كه بر رضایتمندی بیمار مؤثر است، با تأثیر مستقیم بر اكثر سیستم های فیزیولوژیک بدن با تظاهراتی روی اعضای بدن همراه است و می تواند سیر بعد از عمل جراحی را تحت تأثیر قرار دهد (19). اگر چه مخدرها در كنترل درد پس از عمل قویاً مؤثر هستند، اما به دلیل عوارض جانبی كه به وجود می آورند از جمله خواب آلودگی، تهوع و استفراغ، ایلئوس، یبوست، مهار سیستم تنفسی، مهار سیستم اعصاب مركزی و اعتیاد، پزشكان به دنبال استفاده از روش های تسکین درد دیگری می باشند (21).

در رابطه با اثر روش های طب جایگزین و مکمل بر روی شدت بیماری ها و تاثیر درمانی اینگونه از روش ها ، مطالعات کمی انجام شده است. البته دلایل بسیاری برای استفاده از این روشهای غیر دارویی وجود دارد که شامل غیر تهاجمی بودن، آسان بودن، ارزان بودن، عدم داشتن عوارض جانبی و غیر دارویی بودن این گونه روش ها میباشد. ترس از عوارض ناخواسته دارویی، دلیل خوبی برای افزایش استفاده از این روش ها می باشد (22). مطالعات مشخص کرده است که موسیقی و  رایحه درمانی در بسیاری از شرایط از جمله کاهش خستگی قبل و بعد از زایمان، درد، میگرن، کاهش فشار خون و تری گلیسیرید و قند خون، بهبود عملکرد سیستم ایمنی بیماری های انسدادی ریه و اضطراب می تواند مفید واقع شود (23-25).

در بررسی متون در سال های 2003 تا 2013 ،کلیه فعالیت های پژوهشی با محوریت تاثیر موسیقی و رایحه درمانی بر روی اضطراب و درد در Scholar  Google ،Pubmed  ، Chochran ،Sid  و Magiran جستجو شد که سرانجام  20 مقاله معیارهای ورود به طرح را داشتند:

در مطالعه ای که Ebneshahidi و ) Mohseni  2012)روی زنان باردار انجام دادند نشان دادند که موسیقی، میزان درد و استفاده از مورفین را بطور قابل توجهی کاهش می دهد (26). در یک مطالعه مشابه نیز ،Liu  و  Chang و Chen (2010 ) نشان دادند که موسیقی بطور قابل توجهی اضطراب و درد بیماران با زایمان طبیعی را کاهش می دهد (27).

در مطالعه ای که Kshetrry و  Carole و Henly و همکارانش ( 2006 ) روی بیماران بخش مراقبت ویژه انجام دادند به این نتیجه رسیدند که در بیمارانی که گرافت بای پس عروق کرونری شده اند موسیقی بطور معنی داری تنش و درد را کاهش می دهد ولی روی فشار خون و ضربان قلب تاثیری ندارد (27).

در مطالعه ای که Nilsson و Lindell و Erikson (2009 ) روی بیماران قلبی انجام دادند به این نتیجه رسیدند که موسیقی تاثیر معنی داری روی درد و اضطراب بیمارانی دارد که روی آنها مداخلات کرونری پوستی انجام می شود (28).

در مطالعه ای که Huang و Good و همکارانش (2010 ) روی بیماران کانسری، بیماران تنفسی و گوارشی انجام دادند به این نتیجه رسیدند که موسیقی درد و اضطراب را کاهش می دهد (29).

در یک مطالعه مداخله ای دیگر، Phips-Carroll و Tsiantoulas ( 2007 ) نشان دادند که موسیقی بطور معنی داری افسردگی، خستگی و خلق را کاهش می دهد ولی تاثیری روی درد، درجه حرارت، فشار خون و اضطراب ندارد (30).

مطالعه Tan-Yowler-Fratianne تحت عنوان تاثیر موسیقی روی اضطراب و درد و تنش عضلانی بیماران سوختگی ( 2006 ) نشان داد که میزان درد به طور معنی داری قبل، حین و بعد از مداخله در مقایسه با گروه کنترل کاهش می یابد. میزان اضطراب نیز در طول تعویض پانسمان در گروه مداخله به طور قابل توجهی کاهش یافت(27).

در مورد آروماتراپی نیز مطالعات متعددی مطرح است.

در مطالعه ای که Gaye Kyle و همکارانش ( 2006 ) در دانشگاه  Thames Valley بر روی تاثیر آروماتراپی روی کاهش سطح اضطراب انجام دادند به این نتیجه رسیدند که آروماتراپی از نظر آماری بطور قابل توجهی اضطراب را کاهش می دهد (31).

در مطالعه ای که در دانشگاه نیویورک   Jung T.Kim و Christine J.Ren و همکارانش ( 2008 ) بر روی تاثیر آروماتراپی در کاهش مصرف اپیویید بعد از بیهوشی انجام دادند به این نتیجه رسیدند که آروماتراپی بطور معنی داری میزان استفاده از اپیویید را بعد از بیهوشی کاهش می دهد (32).

اما همین مطالعات نیز به دلایل متعدد قابل اطمینان نیستند. بررسی مطالعات وارد شده در مرور سیستماتیک  Cooke و  Ernest ، حاکی از این است که آروماتراپی اثر ضد اضطراب خفیف و گذرایی دارد ولی طبق نظر همین محققین نتایج تاثیر آروماتراپی بر روی اضطراب و درد بیماران جای بحث داشته و میزان اطمینان به نتایج قوی نیست و علت آن را عدم اندازه گیری مناسب و اندازه حجم نمونه پایین مطرح نموده اند (33)، لذا توصیه اکید به انجام مطالعات بیشتر شده است.

خلاصه آنکه در خصوص تاثیر موسیقی بر روی درد بیماران جراحی، علی رغم مطرح بودن اثرات مفید آن بر روی اضطراب، درد و …. در مرور سیستماتیک انجام گرفته توسط کوله و لوبیوندو- وود ( 2009 ) این سوالات بدون پاسخ بوده است که آیا موسیقی خاصی می تواند بهتر از سایر انواع باشد و همین طور این مسئله که مدت زمان مطلوب و دوز مداخله موسیقی چیست ؟ (27).

با توجه به مباحث مطرح شده، اجرای این مطالعه با یک نوع موسیقی اختصاصی و همین طور درخصوص آروماتراپی با یک مطالعه قویتر و مقایسه کارآرایی این دو روش جهت دسترسی به روش موثرتر و راحت تر،  و همچنین به علت نیاز به مطالعات بیشتر در این مورد، پژوهشگران بر آن شدند به مقایسه تاثیر آروماتراپی و موسیقی درمانی بر روی اضطراب و درد بیماران کوله سیستکتومی بپردازند.

1)   Aromatherapy