: 96

1-4- انواع روابط و عناصر برقراری روابط: 96

2-4- ویژگیهای اقتصادی –اجتماعی  جامعه نمونه تحقیق: 97

1-2-4- ویژگیهای جامعه نمونه تحقیق در سطح خانوار: 97

1-1-2-4- بعد خانوار: 97

2-1-2-4- ساختار سنی: 98

3-1-2-4-  وضع سواد و تحصیلات: 100

3-4- ویژگیهای تولیدی خانوارها: 101

1-3-4- زراعت: 102

1-3-4- باغداری: 103

1-3-4- دامداری: 103

4-4- روابط شهر و روستا بر اساس کارکردهای وضع موجود: 104

1-4-4- روابط اقتصادی شهر و روستا: 105

1-1-4-4- روابط و مناسبات تولیدی: 105

2-1-4-4- مالکین ساکن شهر: 107

1-2-1-4-4- شیوه اداره اراضی مالکین ساکن شهر: 111

3-1-4-4- روابط پولی و نظام اعتباری روستاییان برای تولید محصولات کشاورزی.. 114

2-1-4-4- جریان کالا و تولیدات و مکانیسم بازار: 114

1-4-4- روابط اداری-سیاسی و خدماتی شهر و روستا: 120

1-1-4-4- توزیع فضایی و روابط پشتیبانی -ترویجی: 121

5-4- جمع بندی: 125

فصل پنجم

جمعبندی، نتیجه گیری، آزمون فرضیات و پیشنهادات

1-5-جمع بندی.. 128

2-5- آزمون فرضیات: 130

3-5- نتیجه گیری: 135

4-5- پیشنهادات: 138

. 139

. 142

 

فهرست جداول

عنوان                                                                                                           صفحه

 

 

جدول شماره 1-1: طبقه بندی نقاط روستایی بخش مرکزی بر اساس فاصله از شهر زابلی.. 3

جدول شماره 2-1: وضعیت پراکندگی تعداد روستای مورد بررسی و خانوارهای نمونه. 4

جدول شماره1-2: پیوندها و وابستگیهای شهر و روستا 36

جدول شماره 1-3 : طبقه بندی ارتفاعی بخش مرکزی شهرستان مهرستان. 47

جدول شماره2-3: طبقه بندی شیب بخش مرکزی شهرستان مهرستان. 49

جدول شماره 3-3: موقعیت طبیعی سکونتگاههای روستایی بخش مرکزی شهرستان مهرستان. 51

جدول شماره4-3: میانگین درجه حرارت شهرستان مهرستان از 1986 تا 2005. 55

جدول شماره5-3: میانگین بارش شهرستان مهرستان از 1986 تا 2005. 58

جدول شماره 6-3: ضریب دو مارتن.. 60

جدول شماره 7-3: سرعت و جهت غالب باد در ایستگاه سراوان. 60

جدول شماره 8-3 : مقایسه استانی شهرستان مهرستان بر حسب تعداد شهر، بخش، دهستان و روستا در سال 1390   65

جدول شماره 9-3: تقسیمات شهرستان مهرستان بر حسب شهر، بخش، دهستان و روستا در سال 1390. 66

جدول شماره10-3 : توزیع جمعیت شهری و روستایی بخش مرکزی شهرستان مهرستان 1390. 66

جدول شماره 11-3 : پراکنش جمعیت و تراکم نسبی  بخش مرکزی شهرستان مهرستان به تفکیک دهستان 1390   67

جدول شماره12-3: ردههای جمعیتی سکونتگاههای روستایی بخش مرکزی شهرستان سال1390. 68

جدول شماره 13-3: گروه های سنی به تفکیک جنس در بخش مرکزی سال 1390. 70

جدول شماره 14-3: تعداد خانوار بخش مرکزی طی سال‌های 13655- 1390. 72

جدول شماره 15-3: تعداد جمعیت  بخش مرکزی طی سال‌های 1375- 1390. 73

جدول شماره 16-3: تحولات بعد خانوار بخش مرکزی به تفکیک دهستان طی سال‌های 1375- 1390. 74

جدول شماره 17-3 : وضعیت سواد و آموزش در بخش مرکزی به تفکیک جنس و دهستان طی سال‌های 1390. 75

جدول شماره 18-3 : وضعیت شاخص های اشتغال در بخش مرکزی به تفکیک دهستان طی سال‌های 1390. 76

جدول شماره 19-3: توزیع شاغلان در بخشهای عمده اقتصادی بخش مرکزی شهرستان مهرستان در سال 1390. 77

جدول شماره 20-3: تعداد بهره بردار و مساحت زمینهای زراعی.. 79

جدول شماره 21-3: تعداد بهره بردار و مساحت زمینهای زراعی آبی.. 79

جدول شماره 22-3: تعداد بهره بردار و مساحت زمینهای زراعی دیم. 80

جدول شماره 23-3: سطح كاشت، میزان تولید و عملکرد در هکتار محصولات زراعی شهرستان مهرستان در سال 1392   81

جدول شماره 24-3: تعداد بهره برداریهای دارای دام و تعداد دام آن‌ها 82

جدول شماره 25-3: تعداد بهره برداریهای دام كوچك و تعداد دام آن‌ها 83

جدول شماره 3-3: موقعیت طبیعی سکونتگاههای روستایی بخش مرکزی شهرستان مهرستان. 51

جدول شماره4-3: میانگین درجه حرارت شهرستان مهرستان از 1986 تا 2005. 55

جدول شماره5-3: میانگین بارش شهرستان مهرستان از 1986 تا 2005. 58

جدول شماره 6-3: ضریب دو مارتن.. 60

جدول شماره 7-3: سرعت و جهت غالب باد در ایستگاه سراوان. 60

جدول شماره 8-3 : مقایسه استانی شهرستان مهرستان بر حسب تعداد شهر، بخش، دهستان و روستا در سال 1390   65

جدول شماره 9-3: تقسیمات شهرستان مهرستان بر حسب شهر، بخش، دهستان و روستا در سال 1390. 66

جدول شماره 26-3: بهره برداریهای دارای گاو و گوساله و تعداد دام. 83

جدول شماره 27-3: تعداد و مساحت بهره برداریهای با زمین باغی.. 84

جدول شماره28-3: سطح بارو و غیر بارو(هکتار) و میزان تولید(کیلوگرم) محصولات باغی شهرستان مهرستان در سال 1392   85

جدول شماره 29-3 : خدمات زیربنایی و تعداد روستاهای برخوردار بخش مرکزی به تفکیک دهستان سال 1390. 87

جدول شماره 30-3 : خدمات اداری -سیاسی و تعداد روستاهای برخوردار بخش مرکزی به تفکیک دهستان سال 1390   88

جدول شماره 31-3: خدمات بهداشتی-درمانی و تعداد روستاهای برخوردار بخش مرکزی به تفکیک دهستان سال 1390   89

جدول شماره 32-3: خدمات آموزشی و تعداد روستاهای برخوردار بخش مرکزی به تفکیک دهستان سال 1390. 90

جدول شماره 33-3 : خدمات تجاری-بازرگانی و فرهنگی و تعداد روستاهای برخوردار بخش مرکزی به تفکیک دهستان سال 1390. 91

جدول شماره 34-3: خدمات پشتیبانی-ترویجی و تعداد روستاهای برخوردار بخش مرکزی به تفکیک دهستان سال 1390   92

جدول شماره 35-3: خدمات ارتباطی و تعداد روستاهای برخوردار بخش مرکزی به تفکیک دهستان سال 1390. 93

جدول1-4: طبقه بندی خانوارهای نمونه تحقیق.. 98

جدول 2-4: توزیع سنی سرپرستان خانوار جامعه نمونه. 99

جدول 3-4: وضعیت سواد سرپرستان خانوار جامعه نمونه. 100

جدول 4-4: وضعیت اشتغال خانوار جامعه نمونه. 101

 

 

جدول 5-4: میانگین برداشت تولیدات زراعی خانوارهای نمونه. 103

جدول 6-4: میانگین برداشت تولیدات زراعی خانوارهای نمونه. 103

جدول 7-4: میانگین تعداد دام خانوارهای نمونه. 104

جدول 8-4: مقدار زمین زراعی و باغی در اختیار خانوارهای نمونه و نوع مالکیت آنها 106

جدول 9-4: شیوه بهرهبرداری و میزان زمین در اختیار مالکین ساکن شهر. 108

جدول 10-4: تعداد مالک ساکن شهر در روستاهای نمونه و شیوه بهرهبرداری آنها 111

جدول 11-4: نحوه فروش مازاد تولیدی خانوارهای نمونه. 115

جدول 12-4: نحوه فروش مازاد تولیدی محصولات باغی خانوارهای نمونه به تفکیک روستا 116

جدول 13-4: مکانهای اصلی تامین نیازهای اساسی خانوارهای نمونه (به درصد) 121

 

 فهرست نقشه­ها

عنوان                                                                                                           صفحه

 

 

نقشه 1-1: پراکندگی روستاهای نمونه بخش مرکزی شهرستان مهرستان. 5

نقشه شماره1-3: موقعیت بخش مرکزی در شهرستان، استان و کشور 44

نقشه شماره 2-3: توپوگرافی و پراکنش فضایی سکونتگاههای روستایی بخش مرکزی.. 48

نقشه شماره 3-3: طبقات شیب و پراکنش سکونتگاههای بخش مرکزی شهرستان مهرستان. 50

نقشه شماره 4-3: وضعیت توپوگرافی شهرستان مهرستان در مقایسه با شهرستانهای مجاور 52

نقشه شماره 5-3: پراکنش فضایی طبقات جمعیتی سکونتگاههای روستایی بخش مرکزی شهرستان مهرستان. 69

نقشه شماره 1-4: پراکنش فضایی روستاهای نمونه دارای مالک ساکن شهر. 110

نقشه شماره 2-4: پراکنش فضایی شیوه بهرهبرداری در روستاهای نمونه دارای مالک ساکن شهر. 112

نقشه شماره 2-4: مکان فروش مازاد محصولات باغی خانوارهای نمونه به تفکیک روستا 118

نقشه4-4: پراکنش فضایی و مراجعات پشتیبانی-ترویجی روستاهای نمونه. 124

 

فهرست نمودارها

عنوان                                                                                                        صفحه

 

 

نمودار 1 -3: میانگین ماهیانه درجه حرارت هوای ایستگاه سراوان طی سالهای 2005-1986. 54

نمودار 2-3: میانگین ماهیانه بارش ایستگاه سراوان طی سالهای 2005-1986. 56

نمودار 3-3: پراکندگی فصلی بارش در شهرستان سراوان. 57

نمودار 4-3: منحنی آمبروترمیک بر اساس دادههای دما و بارش ایستگاه سراوان. 59

نمودار 5-3 : هرم سنی جمعیت بخش مرکزی سال 1390. 71

نمودار 6-3 : تعداد خانوار بخش مرکزی از سال 1375-1390. 72

نمودار 7-3 : تحولات جمعیتی بخش مرکزی از سال 1375-1390. 73

. 78

نمودار1-4: وضعیت تعداد خانوارهای نمونه تحقیق.. 98

نمودار 2-4: توزیع سنی سرپرستان خانوار جامعه نمونه. 99

نمودار 3-4: وضعیت سواد سرپرستان خانوار جامعه نمونه. 100

نمودار 4-4: وضعیت اشتغال خانوار جامعه نمونه. 102

نمودار 5-4: مقدار زمین زراعی در اختیار خانوارهای نمونه. 106

نمودار 6-4: مقدار زمین باغی در اختیار خانوارهای نمونه. 107

نمودار7-4: مساحت زمینهای زراعی در اختیار مالکین ساکن شهر. 109

نمودار7-4: مساحت زمینهای باغی در اختیار مالکین ساکن شهر. 109

نمودار 8-4: محل فروش مازاد محصولات زراعی خانوارهای نمونه. 117

نمودار 9-4: محل فروش مازاد محصولات باغی خانوارهای نمونه. 117

 

فهرست اشکال

عنوان                                                                                                         صفحه

 

 

 شکل 1-1: فرایند انجام تحقیق.. 7

شکل 1-5: روابط بین یافته های تحقیق در راستای تایید فرضیه اول. 132

شکل 2-5: روابط بین یافته های تحقیق در راستای تایید فرضیه دوم. 134

بیان مسئله و ضرورت تحقیق

اهمیت توجه به مناسبات شهر و روستا تا بدانجاست که بسیاری معتقدند، برای فهم و تعدیل پویایی جریان فقر در کشورها، بویژه کشورهای در حال توسعه که در معرض شهرنشینی، یا به سخن بهتر، شهرگرایی شتابان قرار دارند، تنها در غالب تاکید بر نحوه و دامنه روابط متقابل و تعامل میان عرصه­های روستایی و شهری قابل فهم و چاره­جویی استاین تاکید از آن رو است که دهه­های اخیر، به خاطر وجود بستگیهای موجود بین محیطهای روستایی و شهری، نوعی پیوستگی شکننده بین این دو عرصه زیستی پدیدار شده استاین پیوستگی در قالبی نظامور عمل می کند و بر این مبنا، انچه در یکی از این دو عرصه اتفاق می­افتد، لاجرم بر عرصه دیگری نیز اثرگذار خواهد بود (سعیدی،1390، 74). روابط شهر و روستا مجموعه روابط کالبدی-فضایی، اجتماعی-اقتصادی و حقوقی سیاسی سکونتگاههای روستایی با کانونهای کوچک و بزرگ شهری را شامل می­شودبحث از روابط شهر و روستا در بررسیهای علوم اجتماعی، به ویژه مطالعات جغرافیایی،  از سابقه نسبتا طولانی برخوردار است، اما سرآغاز بحثهای جدی و علمی در این باره به دهه 1940 برمی­گردد (سعیدی، 1387، 395). در دوره معاصر هانس بوبک[1] جغرافیدان اتریشی برای نخستین بار (1948م) با بررسی این مناسبات در ایران، موضوع را به شیوه­ای نوین و در چارچوب نظریه­ای تازه مورد توجه و بررسی قرار دادهانس بوبک در نوشته­های پیشتاز خود در زمینه روابط شهرها و حوزه پیرامونی(روستایی) در کشور­های شرق اسلامی، بویژه ایران، این گونه روابط سلطه را در قالب نظریه سرمایه­داری بهره­بری و مناسبات انگلی شهری-روستایی مطرح ساخته است ( سعیدی، 1390، 79). از آنجا که هر نظام کلیتی متشکل از اجزاء و عناصر مرتبط و قاعدتا هماهنگ به منظور نیل به هدف معین به شمار آورد(سعیدی، 1388، 3). می­توان نظام بهره­برداری را نظامی شامل مجموعه­ای از نیروهای تولیدی و روابط اجتماعی مترتب بر آن به حساب آورد نظام بهره برداری یک مفهوم حقوقی و در عین حال اجتماعی-اقتصادی است که بر مبنای آن، روابط حقوقی و مناسبات اجتماعی-اقتصادی افراد در ارتباط با زمین، نوع و حدود مالکیت، حق تصرف، نحوه بهره­گیری از عوامل تولید، بویژه زمین وآب و نهایتا نظام کار تعیین گرددبر همین بنیاد، گونه روابط و مناسبات در عرصه سکونتگاهی و روابط فضایی، از جمله روابط شهر و روستا و نیز تفاوت­های مکانی-فضایی نیز تجلی می­یابنددر ارتباط با روابط شهر و روستا، گذشته از سایر روندها، فرایند مبادله مازاد محصول از اهمیت ویژه­ای برخوردار است (سعیدی و مکانیکی ، 1387، 5 ). روستاهای بخش مرکزی شهرستان زابلی با 169 آبادی روستایی و 8353 خانوار با 34877 نفر جمعیت و اتکا بر اقتصاد و نظام تولیدی خود روابطی را با شهر زابلی برقرار کرده­اند ، خرما محصول غالب روستاهای ناحیه زابلی است که در تامین درامد روستائیان ناحیه نقش عمده­ای دارد . روستائیان در زمینه بازاریابی این محصول مشکلاتی از جمله نبود امکانات نگهداری، اصناف و تشکل­ها مواجه­اند . در این بین دلالان شهری با پیش خرید این محصول به صورت نارس و سپس با بسته بندی و انتقال آن به سردخانه­ها داخل شهر با قیمت بسیار بالاتر به فروش می­رسانند در این میان روستائیان که تولید کننده هستند بیشترین ضرر را متحمل می­شوند چرا که به بازار دسترسی ندارند و محصول را با قیمت ارزان می­فروشند. با ادامه این روند یعنی تولید(خرما) در روستاهای ناحیه زابلی و خارج شدن قسمت اعظم سرمایه از نظام تولیدی و انتقال به شهر،  منجر به رشد شهر زابلی و واپس ماندن روستاهای پیرامونی می­شود.