پایان نامه - مقاله - تحقیق

شکی نیست که در سال‌های اخیر به‌علت کمبود آب و نیاز به تولیدات کشاورزی روزافزون، استفاده بهینه از آب به‌عنوان منشا اصلی تولیدات کشاورزی بیش از پیش مورد توجه قرار گرفته است. در کشور ما نیز به‌دلیل قرار گرفتن در اقلیم خشک و نیمه‌خشک و کمبود منابع آبی این نیاز به‌شدت احساس گشته و سبب توسعه استفاده از سیستم‌های آبیاری تحت فشار گردیده است. اما نکته تأمل‌برانگیز این است که چرا با وجود گذشت چند دهه از استفاده این سیستم‌ها، رشد و توسعه علمی با گسترش اجرایی آن هماهنگی نداشته و شاهد کمبودهای بسیاری در بخش اجرای سیستم‌های آبیاری تحت فشار هستیم. با کمی درنگ و بررسی سیستم‌های اجراشده در کشور می‌توان به این مطلب رسید که عدم وجود نظارت پس از اجرای سیستم‌های آبیاری تحت فشار باعث شکست تعداد زیادی از طرح‌های این چنینی گشته است که ضرورت بررسی و ارزیابی سیستم‌ها را پس از اجرا نمایان می‌سازد. مسئله ارزیابی و بهبود عملکرد به‌صورت امروزی پس از انقلاب صنعتی در واحدهای تولیدی صنعتی شروع شد و در این بخش رشد چشمگیری داشت. اما در بخش کشاورزی و خدمات مربوطه تنها در دهه‌های اخیر مورد توجه قرار گرفته است. یکی از دلایل تأخیر در پرداختن به مسئله ارزیابی و بهبود عملکرد در طرح‌های آبیاری این است که تنها در دهه‌های اخیر است که محدودیت‌های منابع در احداث و بهره‌برداری طرح‌های آبیاری و توسعه روش‌های آبیاری و حساسیت تبعات اجتماعی- اقتصادی و زیست‌محیطی آنها احساس شده است.
ارزیابی مقوله‌ای است که اکثر سازمان‌ها مبتلا به آن هستند. به‌خصوص تشکیلات بهره‌بردار از سیستم‌های آبیاری با توجه به سرمایه‌گذاری‌های عظیمی که انجام شده است، باید به آن بیشتر توجه شود. بنابراین به‌کارگیری آن در عملکرد سیستم‌های آبیاری نیز لازم است براساس چارچوب‌های تئوریک، ارزیابی انجام شود.
سیستم آبفشان دوار با اتوماسیون بالا و قابلیت کار در توپوگرافی­های نسبتاً ناهموار در حال جایگزین شدن سیستم‌های آبیاری سطحی، متحرک دستی و متحرک چرخدار هستند. سطح آبیاری آبفشان دوار به‌صورت قابل توجهی با افزایش طول دستگاه افزایش می‌یابد.
-2- دستگاه آبفشان دوار

 

 

از زمان معرفی آبفشان دوار در اواسط دهه 1950 صنعت مکانیک همواره برای تولید و توسعه محصولات بهتر بوده تا با نیازهای تولیدی کشاورزی بیشتر همخوانی داشته باشد. هدف کلی، انجام یک آبیاری یکنواخت و کم هزینه با یک عمق کاربردی خاص در سطح مزرعه می‌باشد.
اولین دستگاه آبیاری بارانی آبفشان دوار در ایالات متحده آمریکا ساخته شد. سیستم مذکور برای آبیاری دایره‌‌هایی با شعاع خیلی زیاد، بدون استفاده از نیروی انسانی و با به‌کارگیری تنها قسمت ناچیزی از نیروی هیدرولیکی تأمین شده توسط مکانیزم پمپاژ جهت جابجایی آن طراحی شده بود. دستگاه آبیاری آبفشان دوار از آن هنگام تاکنون در حال پیشرفت بوده و نیروی محرکه آن از هیدرولیکی به الکتریکی تغییر نموده است. در حال حاضر 20 درصد از اراضی زراعی و نیمی از زمین‌های تحت آبیاری بارانی ایالات متحده با این دستگاه آبیاری می‌شود. همچنین تا سال 1980 میلادی در جمهوری اوکراین 2000 دستگاه برای آبیاری حدود 100000 هکتار نصب گردیده است (وفایی، 1372).
دستگاه‌های آبفشان دوار ابتدا در در ایالات غربی آمریکا که کمبود کارگر محسوس بود ابداع گردید. هزینه این سیستم‌ها در واحد سطح آبیاری  نسبت به سایر سیستم‌ها زیاد است. بنابراین هرچه دستگاه بزرگتر و سطح پاشش افزایش یابد این سیستم‌ها کاراتر خواهند بود به طوری که در بعضی سیستم‌ها سطح آبیاری شده بالغ بر 500 تا 600 هکتار است. ولی بالا رفتن سطح آبیاری سطح راهبری سیستم را با مشکل مواجه می‌سازد و اگر خللی در دستگاه پدید آید زیان حاصله از آن بسیار زیاد است. تجربه نشان داده است که سیستم‌هایی که سطح آبیاری در آنها 50 تا 65 هکتار است موثرترین نوع سیستم آبفشان دوار هستند (علیزاده، 1386). بسیاری از کشور‌ها نظیر مصر، لیبی، مکزیک، اسپانیا، فرانسه، برزیل و کانادا از این سیستم جهت آبیاری انواع محصولات زراعی در سطح وسیع بهره جسته‌اند. ولی در کشور‌های اروپای غربی به‌دلیل محدود بودن اراضی و نداشتن شکل منظم اینگونه سیستم‌ها توسعه چندانی نیافته است. فرانسه و اسپانیا که خود از سازندگان این دستگاه می‌باشند در ده‌ها هزار هکتار از اراضی خود از آن استفاده می‌کنند (وفایی، 1372).
با توجه به مطالب فوق الذکر، در کشور ما این سیستم کمتر مورد استفاده قرار گرفته و نظر به اینکه ساخت این دستگاه در داخل کشور آغاز شده است، امید می‌رود که در آینده از آن بیشتر استفاده گردد. اهمیت این موضوع از یک طرف و کمبود اطلاعات از طرف دیگر، ضرورت انجام تحقیقات در این زمینه را روشن می‌سازد.
1-3- هدف از انجام تحقیق
از زمان معرفی آبفشان دوار در اواسط دهه 1950 صنعت مکانیک همواره برای تولید و توسعه محصولات بهتر بوده تا با نیازهای تولیدی کشاورزی بیشتر همخوانی داشته باشد. هدف کلی، انجام یک آبیاری یکنواخت و کم هزینه با یک عمق کاربردی خاص در سطح مزرعه می‌باشد.
با معرفی و پذیرش کشاورزی دقیق، ناگهان اطلاعات بیشتری در رابطه با مزرعه و مشخصات آن هم‌چون محصول، خاک و نقشه‌های نیاز کودی بدست آمد. کشاورزان اکنون داده‌هایی شامل گوناگونی‌های سطح مزرعه دارند که تنها گمانه‌زنی شده ولی اثبات نشده است. چالش پیش‌رو این است که چگونه از این داده‌ها استفاده کنیم و چگونه تغییرات لازم برای تأثیرگذاری بر مناطق مختلف مزرعه را اعمال کنیم. ادوات کاربردی کود و مواد شیمیایی همانند دستگاه‌های کاشت، به شکلی تجهیز شده‌اند تا به‌میزان و اندازه‌های متفاوت در سطح مزرعه کار کنند. تحقیقات برای آبیاری با میزان متغیر یا همان «مکان مشخص» در مکان‌های متفاوت در سرتاسـر آمریکا هم توسط دانشگاه‌ها و هم USDA-ARS انجام شده است (لئورا و نبرسکا، 2011).
هدف از ارزیابی بهبود بخشیدن یک سیستم در حال کار و مدیریت آن و ارائه پتانسیل واقعی سیستم برای رسیدن به بازدهی بیشتر می‌باشد. ارزیابی می‌تواند با فراهم آوردن داده‌های پیوسته، مدیریت را در اقدام اصلاحی به‌موقع در مراحل مختلف طرح‌های در دست اجرا و در حال بهره‌برداری یاری دهد و همچنین قادر می‌سازد تا در برابر تحولات اوضاع در محل واکنش مناسب نشان داده و سیستم را در راستای اهداف مورد نظر نگه دارد و مدیریت را در بهبود عملکرد و آینده خود یاری رساند. ارزیابی دقیق سیستم می‌تواند اشاره به این نکته نماید که می‌توان سیستم را بهبود بخشید و همچنین ارائه دلایل منطقی در انتخاب اصلاحاتی که می‌تواند عملی و اقتصادی باشد. مسأله افزایش جمعیت در جهان و ضرورت تأمین غذا برای این جمعیت از بحث‌هایی است که همواره مطرح بوده است و در این ارتباط علاوه بر تمهیدات لازم در جهت کاهش نرخ رشد جمعیت، بر صرفه‌جویی در مصرف غذا، آب و افزایش تولیدات در بخش کشاورزی تأکید می‌گردد. این امر مستلزم پیدا کردن چاره‌ای برای این بحران می‌باشد. در چهار دهه اخیر سرمایه‌گذاری‌های عظیمی در زمینه توسعه آبیاری به‌منظور افزایش تولیدات مواد غذایی صورت پذیرفته است و در دنیای امروز تأمین غذا بدون اجرای این پروژه‌ها قابل تصور نمی‌باشد و یکی از راه‌های توصیه شده تغییر در نظام مدیریت آبیاری و نهایتاً افزایش راندمان آبیاری است. با توجه به موقعیت کشورمان که بین مدار‌های 30 و 60 درجه شمالی و واقع گردیده، با متوسط بارندگی 240 میلی‌متر در سال، یکی از مناطق نسبتاً کم باران جهان محسوب می‌گردد. ضمناً این بارندگی نیز تحت‌تأثیر رشته کوه‌های متعدد در دامنه تغییرات زیاد (کمتر از 100 میلی‌متر تا بیش از 1000 میلی‌متر در سال) ریزش می‌نماید (امیدوار، 1378). لازم به یاد‌آوری است که این بارندگی ناچیز که معمولاً از اواخر پاییز تا اوایل بهار اتفاق می‌افتد، با توجه به نوع کشت معمول در ایران در فصول مناسب کشاورزی ریزش نمی‌‌نماید.
سازمان ملل متحد در برنامه جمعیت و محیط زیست خود، ایران را در ردیف 100 کشوری قرار داده است که پیش­بینی می­گردد در سال 2015 سرانه آب شیرین آن نزدیک به 816 مترمکعب برسد که حدود 20 درصد کم­تر از سرانه آب در خط فقر (1000 مترمکعب) می­باشد. لذا با این وضعیت دیری نخواهد پایید که ایران به مرحله کم‌آبی رسیده و در زمره کشورهای درگیر بحران آب قرار گیرد. با توجه به آمار و ارقام موجود و مطالعات انجام گرفته در ایران به جرات می‌توان گفت که آب کمیاب‌ترین عامل تولید محصول کشاورزی است (خلیلیان و موسوی، 1384).
با بررسی امکانات بالقوه آب و خاک، ناچیز بودن بارش باران و محدودیت منابع آب در اغلب نقاط کشور ملاحظه می‌گردد، لذا ضرورت استفاده بهینه از آب در طرح‌های توسعه منابع آب، توسعه سیستم‌های آبیاری با راندمان بالا، امری ضروری و بهره‌گیری از راه‌کارهای عملی و علمی در این خصوص از جمله ارزیابی مداوم از عملکرد سیستم‌های آبیاری مورد توصیه و تأکید می‌باشد.
جهان در سال‌های آینده با بحران غذا و آب روبروست و در همین راستا کشاورزی و استفاده بهینه از منابع آب وافزایش بهره‌وری محصولات کشاورزی از مهمترین اهداف کشورهاست. مهمترین بحث مدیریت آبیاری بحث تصمیم شروع آبیاری و مدت زمان آبیاری می‌باشد. با توجه به اینکه این تصمیم بستگی به شرایط متفاوتی از قبیل محصول، مرحله رشد محصول، شرایط آب و هوایی و غیره دارد، امکان تصمیم‌گیری ساده و سریع جهت آبیاری مزرعه از طرف کشاورز به سادگی امکان‌پذیر نمی‌باشد. به همین جهت کشاورز نیاز مبرم به ابزار و وسایلی دارد تا بتواند تصمیم به آبیاری را بگیرد و آبیاری مزرعه را عملی سازد. در مزارع کوچک کشاورز می‌تواند با باز و بسته کردن شیر آبیاری، آبیاری را انجام دهد. در مزارع بزرگ امکان باز و بسته کردن شیرهای زیاد و آبیاری مزارع با مقدار کم و دفعات بالا بدون آتوماسیون امکان پذیر نمی‌باشد.
در شرایط کنونی و با توجه به وضعیت کنونی کشاورزی ایران، توسعه روش‌های آبیاری تحت فشار در اراضی مستعد این نوع آبیاری راهی مناسب‌تر و کاراتر از روش‌های آبیاری سطحی خواهد بود و در سال‌های اخیر دولت توجه خاصی به این موضوع داشته، ترویج و توسعه روش‌های آبیاری تحت فشار را در دستور کار خود قرار داده است.
بنابراین بعد از اینکه لزوم تغییر روش‌های موجود احساس شد، باید به توسعه و ترویج روش‌های جدید در یک حد مشخص پرداخته و علاوه بر ادامه ترویج کمی به بالا بردن کیفیت نیز پرداخته شود. با گذشت چند سال از اجرای سیستم‌های آبیاری تحت فشار و مقبول واقع شدن آن در بین کشاورزان بجا خواهد بود که به بررسی و ارزیابی عملکرد این سیستم‌ها در هر منطقه و امکان توسعه و بروزرسانی آن‌ها از جمله اتوماسیون آن‌ها پرداخته شود و نکات مثبت و منفی هر طرح آشکار و از این نکات برای طراحی و اجرای طرح‌های آینده استفاده گردد و هر سیستم با یکسری اعمال مدیریت‌های مناسب بهینه شده و راندمان آبیاری بالا رود.
 

بحران‌های شهری جزء لاینفک بحث مدیریت شهری است و این موضوع در کلان‌شهرها شکل بسیار پیچیده‌تری به خود می‌گیرد، با توجه به جمعیت زیاد و روبه رشد کلان‌شهر اصفهان و استقرار آن در زون سنندج- سیرجان، وقوع یک زلزله بزرگ یا سایر بلایای طبیعی و انسانی بسیار حائز اهمیت خواهد بود. بنابراین لازم است که به طور جدی به مدیریت بحران برای کاهش آثار بحران‌ها  و مقابله با اثرات منفی آن‌ها توجه شود.خسارات ناشی از انواع بحران‌ها اغلب بیشتر بخش‌های یک شهر را در بر می‌گیرد ویکی از عناصری که بیشتر آسیب‌پذیر است و دچار خسارت می‌شود ساختمان‌ها است. یکی از ابعاد برنامه‌ریزی و مدیریت بحران به مقاوم‌سازی و بهینه‌سازی ساختمان‌ها می‌پردازد.لذا با توجه به اهمیت ساختمان‌های سازمان‌های مورد مطالعه که متولیان  بحران در شهرها هستند و نقشی کلیدی در بحران‌ها دارند مصون ماندن آن‌ها در برابر خسارت‌های ناشی از بحران‌ها بسیار مهم به نظر می‌رسد در نتیجه باید با رعایت اصول معماری و شهرسازی در ساخت و ساز آن‌ها طول عمر این ساختمان‌ها را بیشتر و آسیب‌پذیری‌شان را کاهش داد چرا که در صورت آسیب‌دیدگی علاوه بر اینکه عملکردشان را از دست خواهند داد نظام مدیریتی شهر نیز فلج خواهد شد .

اهداف اصلی این پژوهش ارزیابی میزان آسیب‌پذیری ساختمان‌های سازمان‌های متولی بحران شهر اصفهان در هنگام وقوع بحران و ارائه راهکارهایی جهت کاهش آسیب‌پذیری واحدهای مورد مطالعه در جهت انجام وظیفه در قبل، حین و بعد از بحران است.این پژوهش از نظر هدف کاربردی – توسعه‌ای و از نظر روش اسنادی، توصیفی – تحلیلی و میدانی است.. ابزار تجزیه تحلیل در این پژوهش نیز استفاده از مدل ها و روش‌های آماری در زمینه تحلیل آسیب‌پذیری با استفاده از نرم‌افزارهای آماری و گرافیکی مانند  Spssو Excel و استفاده از نرم‌افزارهای Expert choice ,GIS برای تحلیل داده‌ها است. همچنین با استفاده از مدل مرکز میانه پراکنش فضایی موقعیت ساختمان‌های سازمان‌های مورد مطالعه نشان داده شده است. در ادامه نیز با استفاده از مدل (Swot)  راهبردهایی جهت کاهش آسیب‌پذیری ساختمان‌های مورد مطالعه ارائه نمود ه ایم. نتایج پژوهش نشان می‌دهد که از بین ساختمان‌های مراکز بهداشتی و درمانی، بیمارستان زهرای زینبیه با وزن 053/0بیش‌ترین میزان آسیب‌پذیری و بیمارستان الزهرا با وزن 028/0کمترین میزان آسیب‌پذیری را به خود اختصاص داده‌اند.و از میان مراکز آتش‌نشانی ایستگاه شماره 2 با وزن 055/0 آسیب‌پذیرترین ایستگاه آتش‌نشانی و ایستگاه شماره12با وزن035/0 کمترین آسیب‌پذیری را دارا است. از میان بقیة سازمان‌ها  نیز ساختمان خدمات شهری شهرداری منطقه 11 با وزن 019/0 با آسیب‌پذیری بسیار کم، رتبه اول را از نظر کمترین میزان آسیب‌پذیری و ساختمان هلال‌احمر شهرستان با وزن113/0 بیش‌ترین میزان آسیب‌پذیری را دارا می‌باشند.

واژه‌های کلیدی : برنامه‌ریزی،سازمان‌های متولی بحران، شهر اصفهان، مدیریت بحران شهری

 فهرست مطالب

 

 

عنوان

صفحه

فصل اول: کلیات پژوهش

1-1- شرح و بیان مسأله پژوهشی.. 2

1-2- اهمیت و ارزش تحقیق.. 3

1-3- اهداف تحقیق.. 3

1-4 -فرضیه‌ها و سؤال‌های پژوهش… 3

1-4-1-سؤال‌های پژوهش… 3

1-4-2-فرضیه‌های پژوهش… 4

1-5- پیشینه پژوهش… 4

1-6- روش تحقیق.. 5

1-7- مشکلات و محدودیت‌های پژوهش… 6

1- 8-کاربرد نتایج پژوهش… 6

 فصل دوم : مفاهیم،مبانی نظری وروش ها

2-1-  تعاریف و مفاهیم. 8

2-1-1-  ارزیابی.. 8

2-1-2-  برنامه ریزی.. 8

2-1-3-  بحران. 8

2-1-4-  انواع بحران. 9

2-1-5-  انواع بحران به لحاظ منشأ و خاستگاه حادثه. 9

2-1- 6- سطوح بحران. 10

2-1- 7- مدیریت بحران. 10

2-1- 8-  تعریف بحران و مدیریت بحران. 11

2-1-9-  اهداف مدیریت بحران. 14

2-1-10-  مراحل مدیریت بحران. 14

2-1-11-  ویژگی‌های مدیریت بحران. 15

   2-1-12- سطوح مختلف مدیریت بحران…. 15

2-1-13- سازمان‌های متولی بحران. 16

2-1-14-  تعریف و تحلیل آسیب‌پذیری.. 16

2-1- 15-  مشخصات زمین.. 16

2-1-16-  تعریف ساختمان. 17

 

 

عنوان

صفحه

2-1- 17-  نوع مصالح.. 17

2-1- 18-  خواص فیزیکی مصالح ساختمانی.. 17

2-1- 19-  تعریف و مفهوم پی.. 17

2-1- 20- اسکلت ساختمان. 19

2-1- 21-  تیر و ستون و انواع آن. 19

2-1- 22-  دیوار 20

2-1- 23-  تعریف سقف و انواع آن. 22

2-1- 24- سقف در ساختمان‌های فلزی.. 23

2-1- 25- سقف در ساختمان‌های صنعتی.. 23

2-1- 26- نما 23

2-1- 27-  تعریف و مفهوم پله. 23

2-1- 28-  درها 25

2-1- 29-  ارتفاع و تعداد طبقات.. 25

2-1- 30-  عمر بنا 26

2-1- 31- کیفیت بنا 26

2-1- 32-  عرض معابر مجاور 26

2-1- 33-  سیستم های گرمایشی.. 27

2-1- 34-  انواع ساختمان از لحاظ مصالح مصرفی.. 27

2-1-  35-  طبقه‌بندی مصالح.. 28

2-1- 36-  ویژگی‌های بنا – سازه 29

2-1- 37-  انواع ساختمان‌ها 29

2-1- 38-  سیستم های مقاوم در برابر نیروهای جانبی ساختمان. 30

2-1- 39-  انواع ساختمان. 31

2-1- 40-  تحصیلات.. 33

2-2-  دیدگاه‌ها و مبانی نظری.. 34

2-2-1-  مصالح اسکلت و دیوار 34

2-2-2- سقف.. 35

2-2-3-  نمای ساختمان. 36

2-2-4- محدودیت ارتفاع ساختمان و طبقات آن. 37

2-2- 5-وضعیت ارتباطی و دسترسی.. 37

2-2- 6- عرض معابر. 38

 

 

عنوان

صفحه

2-2- 7- عرض معابر مجاور 39

2-2- 8- درجه محصوریت.. 39

2-2-9- سرانة فضا برای هر نفر. 40

2-2-10- اصول کلی برای طرح سازه‌های مقاوم در برابر زلزله. 40

2-2- 11-  دسته‌بندی ساختمان‌ها از نظر ترافیک (ترافیک جمعیت) 40

2-2- 12- گروه‌بندی ساختمان‌ها بر حسب شکل.. 41

2-2- 13-  تقسیم‌بندی ساختمان‌ها به لحاظ اهمیت.. 41

2-2- 14-  دیدگاه‌ها و الگوهای واکنش در برابر مدیریت بحران. 42

2-2- 15-  نظریات مکاتب مختلف در رابطه با مدیریت بحران. 43

2-2- 16-  دیدگاه‌های مدیریت بحران. 44

2-2- 17- رویکردهای مدیریت بحران. 45

2-2- 18-  تجارب برنامه‌ریزی و مدیریت بحران در کشورهای مختلف جهان و ایران. 46

2-3- روش‌ها و تکنیک ها 49

2-3- 1-  معرفی تکنیک فرایند تحلیل سلسله مراتبی(AHP) 49

2-3- 2- روش تحلیل SWOT. 51

2-3-3-  شاخص پراکندگی در اطراف مرکز میانه. 52

فصل سوم: معرفی محدوده مورد مطالعه

3-1- ویژگی‌های طبیعی شهر اصفهان. 54

3-1-1-  موقع جغرافیایی، حدود و وسعت شهر اصفهان. 54

3-1-2-  شرایط اکولوژیک شهر اصفهان. 56

   3-1-3-  ناهمواری (توپوگرافی). 56

3-1- 4-  وضعیت عمومی زمین‌شناسی عمومی منطقة اصفهان. 57

3- 1- 5-  بررسی کلیات زمین‌شناسی اصفهان. 57

3-1- 6-  لرزه‌خیزی گستره اصفهان. 58

3-1- 7-  خطر لرزه‌خیزی شهر اصفهان. 59

3-1- 8-  خاک… 59

3-1-9-  ویژگی‌های آب و هوایی.. 60

3-1- 10- اقلیم شهر اصفهان. 60

3-2-  ویژگی‌های انسانی.. 63

3-2- 1-  جغرافیای تاریخی اصفهان(علل وجودی شهر اصفهان) 63

3-2-2- پیشینة تاریخی شهر اصفهان. 64

 

 

عنوان

صفحه

3-2-3- ویژگی‌های جمعیتی شهر اصفهان. 68

3-2- 4-  عوامل شکل‌گیری ساختار شهری اصفهان. 69

3-2- 5-  مناطق شهرداری اصفهان. 70

فصل چهارم : تحلیل داده های پژوهش

 

 

 

4-1- بررسی وضعیت ساختمان‌های سازمان‌های متولی بحران شهر اصفهان از نظرشاخص های مورد مطالعه  73

4-2-  تحلیل سلسله مراتبی (AHP) ساختمان‌های سازمان‌های متولی بحران شهر اصفهان. 83

4-2-1-  بررسی وضعیت آسیب‌پذیری ساختمان‌های شهرداری‌های شهر اصفهان. 84

4-2-2-  بررسی وضعیت آسیب‌پذیری ساختمان‌های سازمان‌های هلال‌احمر، بهزیستی، کمیته امداد، فرمانداری و ساختمان اداری آتش‌نشانی شهر اصفهان. 85

4-2-3-  بررسی وضعیت ساختمان‌های شرکت مخابرات شهر اصفهان. 86

4-2- 4-  بررسی وضعیت ساختمان‌های شرکت گاز، شرکت آب و فاضلاب و شرکت توزیع برق شهر اصفهان  87

4-2- 5-  بررسی وضعیت ساختمان‌های مراکز آتش‌نشانی شهر اصفهان. 88

4-2-6-  بررسی وضعیت ساختمان‌های مراکز بهداشتی و درمانی شهر اصفهان. 90

4-3- تحلیل SWOT ساختمان‌های سازمان‌های متولی بحران شهر اصفهان. 92

  4-3-1-  گام نخست : عوامل داخلی مؤثر بر کاهش آسیب‌پذیری ساختمان‌های سازمان‌های متولی   

    بحران شهر اصفهان.. 92

4-3-2-  گام دوم : عوامل خارجی مؤثر بر کاهش آسیب‌پذیری ساختمان‌های سازمان‌های متولی بحران شهر اصفهان  94

4-3-3-  تحلیل عوامل داخلی و خارجی.. 95

4-3-4-  تحلیل نقاط قوت، ضعف، فرصت‌ها و تهدیدها با استفاده از ماتریسSWOT. 97

4-4-  شاخص پراکندگی در اطراف مرکز میانه. 99

4- 5-  شعاع عملکردی ایستگاه‌های آتش‌نشانی شهر اصفهان. 101

4-6-  شعاع عملکردی مراکز بهداشتی درمانی شهر اصفهان. 102

فصل پنجم:: جمع بندی،نتیجه گیری وارائه پیشنهادات

5-1- جمع‌بندی فصول. 104

5-2- سؤالات و بررسی فرضیات.. 104

5-2- 1- سؤال اول. 104

5-2- 2- سؤال دوم. 104

5-2-3- فرضیة اول. 105

 

 

عنوان

صفحه

5-2- 4- فرضیة دوم. 105

5-3- مشکلات و نارسایی‌ها 106

5-4- پیشنهادات و راهبردها 106

    منابع ومأخذ….. 113

شرح و بیان مسأله پژوهشی

در طلیعه قرن بیست و یکم، جهان شاهد بلایای عظیمی است که حوادث طبیعی و غیرطبیعی به وجود آورده  است (شایان فر،۱۳۹۱: ۴۴ ) . استقرار فلات ایران بر روی پهنة پر حادثة کره زمین،از جمله،کمربند زلزله آلپ هیمالیا، منطقه کوه زایی، برخورداری از اقلیم گرم و خشک، تنوع توپوگرافی و شرایط طبیعی ناهمگون و  همچنین تغییرات و تحولات اجتماعی و اقتصادی پر شتاب دهه‌های اخیر، نظیر شهرنشینی، دگرگونی در ساختار اقتصادی و تکنولوژیک و قرار گرفتن در دوران گذار اقتصادی، در مجموع شرایطی را به وجود آورده است که وقوع انواع بحران‌های محیطی و انسانی اجتناب‌ناپذیر است.

پراکنش شهرها در نقاط آسیب‌پذیر، عدم رعایت قوانین و ضوابط فنی و مهندسی در دهه‌های گذشته،بافت کهنه و فرسوده اغلب شهرها، وجود ساختمان‌ها و ابنیه های کم دوام و وجود جریان‌های سیلابی در برخی شهرها، از جمله معضلات مهمی است که در صورت وقوع بحران‌هایی نظیر زلزله و سیل، دامنه آن را تشدید نموده و عمق و وسعت فاجعه را مضاعف تر نیز می‌کند(سازمان شهرداری‌ها و دهیاری‌های کشور، ۱۳۸۵: ۳).

با توجه به تمرکز زیاد جمعیت، فعالیت‌ها و سرمایه‌ها در شهرها و به ویژه کلان‌شهرها با  وقوع یکی از بحران‌های طبیعی و انسانی و بالأخص بحران‌های طبیعی تلفات جانی و مالی زیادی به بار خواهد آمد( آدم پور، ۱۳۸۷: ۴ ) .              

• شهر به عنوان یك ارگانیسم زنده دارای عناصر مختلف از جمله طبیعی و انسانی با عملکردهای متفاوت و در ارتباط متقابل باهم است. تا زمانی كه این عناصر هر یك در راستای وظایف خود عمل كنند، این اکوسیستم زنده به بقا و پویایی خود ادامه می‌دهد.گاهی بر اثر سیر نظام طبیعی یا دخالت‌های بشر ممکن است عملكرد عناصر مختل شده و از شرایط طبیعی و متعادل خارج شوند و شرایطی ر ا به وجود آورند كه ما آ ن ر ا به وقوع حوادث غیرمترقبه اعم از طبیعی و انسانی می‌شناسیم. این حوادث نتیجتاً به ایجاد شرایط بحرانی در منطقه و بروز مشكلات و مختل شدن روند عادی زندگی می‌انجامد(محمود زاده،1385: 5).

 لذا یکی از اساسی‌ترین اقدامات جهت کاهش تلفات ناشی از وقوع بحران‌ها ” مدیریت بحران” است. ساختمان‌های اداری خصوصاً اداراتی که مدیریت، سازمان‌دهی، امور نجات، انبارداری، اسکان و نگهداری آسیب دیدگان را به عهده‌دارند، در اثر آسیب دیدن علاوه براین که خود عملکردشان را به عنوان یک واحد با وظایف تعریف‌شده از دست خواهند داد در واقع نظام مدیریتی شهر نیز آسیب‌دیده و فلج خواهد شد و این خود باعث به تعویق افتادن عملیات عادی‌سازی پس از بحران شده و خسارات را دوچندان خواهد  کرد ( آدم پور، 1387: 4 ) .              

 لذا می‌بایست دارای استانداردهای معماری و شهرسازی باشند تا در مواقع بروز خطرات و حوادث غیرمترقبه احتمال آسیب‌دیدگی آن‌ها کاهش یابد. سازمان‌های مورد مطالعه ازجمله : بهزیستی، هلال‌احمر، کمیته امداد، بسیج، فرمانداری، دادگستری،مراکز بهداشتی درمانی، شهرداری‌ها، مراکز نظامی و انتظامی و آتش‌نشانی، شرکت مخابرات، شرکت آب و فاضلاب، شرکت توزیع برق، شرکت گاز در مواقع بحران به عنوان مراکز فرماندهی و نهادهای مدیریتی و برخی دیگر از مراکز وظایف اطلاع‌رسانی و ارتباط با سازمان‌ها را بر عهده‌دارند.در نتیجه با توجه به عملکرد و وظایف هر سازمان توجه به استانداردهای معماری و شهرسازی، مقاوم‌سازی، بهینه‌سازی و ایمن‌سازی امری مهم و انکارناپذیر است. بنابراین با توجه به نقش کلیدی این سازمان‌ها در مواقع بحران و از سوی دیگر اینکه می‌توانند مأمنی برای آسیب دیدگان و درماندگان باشند باید دارای محیطی امن و مطمئن با ساختاری قوی و مقاومت بالا و آسیب‌پذیری کم باشد تا بتوانند در مواقع وقوع بحران و پس از آن به خوبی ایفای نقش کنند و عملکردهای خوبی از خود نشان بدهند. از طرف دیگر با شناخت میزان آسیب‌پذیری این ساختمان‌ها در زمان وقوع بحران می‌توان تدابیری را جهت کاهش و جلوگیری از وقوع خسارات جانی و مالی در نظر گرفت (یوسفی،۱۳۸۸: ۴).

بحران‌های شهری جزء لاینفک بحث مدیریت شهری است و این موضوع در کلان‌شهرها شکل بسیار پیچیده‌تری به خود می‌گیرد. و به دلیل پیچیدگی سازمان اجتماعی و پیچیدگی‌های ناشی از ساختار فنی کلان‌شهرها بحث مدیریت بحران شهری در کلان‌شهرها متفاوت از شهرهای کوچک‌تر است.و با توجه به کلان‌شهر بودن اصفهان و جمعیت زیاد و روبه رشد این شهر و قرار گرفتن در زون سنندج- سیرجان، وقوع یک زلزله بزرگ یا سایر بلایای طبیعی و انسانی بسیار حائز اهمیت خواهد بود و این امر لزوم توجه و پژوهش بیشتر در مورد  بررسی وضعیت ساختمان‌های سازمان‌های متولی بحران در شهر اصفهان را نشان می‌دهد.

 1-2- اهمیت و ارزش تحقیق

 با توجه به وقوع بحران‌های انسانی و طبیعی متعدد در شهرها و کلان‌شهرهای دنیا به ویژه در جهان  سوم، لازم است که به طور جدی به مدیریت بحران برای کاهش آثار بحران‌ها  و مقابله با اثرات منفی آن‌ها توجه شود.خسارات ناشی از انواع بحران‌ها اغلب بیشتر بخش‌های یک شهر را در بر می‌گیرد ویکی از عناصری که بیشتر آسیب‌پذیر است و دچار خسارت می‌شود ساختمان‌ها است. یکی از ابعاد برنامه‌ریزی و مدیریت بحران به مقاوم‌سازی و بهینه‌سازی ساختمان‌ها می‌پردازد. لذا با توجه به اهمیت ساختمان‌های سازمان‌های  مورد مطالعه که متولیان بحران در شهرها هستند و نقشی کلیدی در بحران‌ها دارند مصون ماندن آن‌ها در برابر خسارت‌های ناشی از بحران‌ها بسیار مهم به نظر می‌رسد در نتیجه باید با رعایت اصول معماری و شهرسازی در ساخت‌وساز آن‌ها طول عمر این ساختمان‌ها را بیشتر و آسیب‌پذیری‌شان را کاهش داد. اهمیت پژوهش حاضر در این است که با برداشت‌های میدانی و فعالیت‌های تحقیقاتی درصدد ارائة پیشنهادات بسیار منطقی در جهت کاهش بحران در شهر اصفهان است.از یافته‌های این پژوهش می‌توان برای ساماندهی و مکان‌یابی صحیح سازمان‌های متولی بحران  و استفاده از مصالح باکیفیت بالا و آسیب‌پذیری کم در ساختمان‌های این سازمان‌ها به منظور کاهش آسیب‌پذیری در هنگام وقوع بحران‌ها بهره برد. لازم به ذکر است که تاکنون در شهر اصفهان مطالعه‌ای در خصوص ارزیابی وضعیت ساختمان‌های سازمان‌های متولی بحران به منظور برنامه‌ریزی و مدیریت بحران صورت نگرفته است.

1-3- اهداف تحقیق

این پژوهش در راستای اهداف زیر تدوین شده است:

– ارزیابی میزان آسیب‌پذیری ساختمان‌های سازمان‌های متولی بحران در شهر اصفهان به هنگام وقوع بحران

-ارائة راهکارهایی جهت کاهش آسیب‌پذیری واحدهای مورد مطالعه در هنگام وقوع بحران

1-4-    فرضیه‌ها و سؤال‌های پژوهش

مهم‌ترین سؤال‌ها وفرضیه های انجام این پژوهش عبارت‌اند از:

1-4-1-  سؤال‌های پژوهش

– نقش ساختمان‌های سازمان‌های متولی بحران در مواقع بروز بحران چیست؟

در طی قرن بیستم بیش از 1100 زلزله‌ی مخرب در نقاط مختلف كره زمین روی داده كه در اثر آن بیش از 1500000 نفر جان خود را از دست داده‌اند كه 90 درصد آن‌ها عمدتاً ناشی از ریزش ساختمان‌هایی بوده كه از اصول مهندسی و ایمنی كافی برخوردار نبودند (لانتادا[1]، 2008). ایران به عنوان کشوری زلزله‌خیز، طی دهه‌های گذشته آسیب‌های اجتماعی و اقتصادی فراوانی از زلزله‌های متعدد متحمل شده است. این در شرایطی است كه شهرهای كشور ما در برابر زمین‌لرزه پنج و نیم و شش ریشتر به طور جدی آسیب‌پذیرند (عکاشه، 1378).

اگر جلوگیری از وقوع زلزله امکان‌پذیر نیست، ولی کاهش‌های آسیب‌های ناشی از آن امکان‌پذیر است. چیزی که بیش از همه اهمیت دارد، نجات دادن جان انسان‌ها در برابر این رخداد طبیعی است .رشد شهری باعث تسهیلات زیادی می‌شود ولی در عین حال عوامل بحران‌زا هم بیشتر شده و تسهیلات محیطی تبدیل به ضرر می‌شود (ناکابایاشی[2]، 1994). ضرورت کاهش آسیب‌های اجتماعی (تعداد تلفات و مجروحین)، اقتصادی (هزینه‌های بازسازی، از کار افتادن اقتصاد شهر) و کالبدی (تخریب ساختمان‌ها) ناشی از زلزله بر کسی پوشیده نیست. علاوه بر این تخریب بافت، تأخیر در تخلیه جمعیت ساکن، مسدود شدن شبکه‌های ارتباطی، افزایش خسارات و زنده به گور شدن هزاران نفر از دیگر مسایل خواهد بود. بسیاری از افراد که در زیر آوار مانده‌اند، اگر امکان دسترسی و کمک‌رسانی به آنها مسیر نباشد،

 

 آنها نیز جان خود را از دست خواهند داد. کاهش آسیب‌پذیری جوامع شهری دربرابر زلزله زمانی به وقوع خواهد پیوست که ایمنی در برایر زلزله در تمام سطوح برنامه‌ریزی مدنظر قرار گیرد که در میان تمامی سطوح سطح میانی برنامه‌ریزی کالبدی یعنی شهرسازی یکی از کارآمدترین سطوح برنامه‌ریزی برای کاهش آسیب‌پذیری دربرابر زلزله می‌باشد (حبیبی و همکاران، 1387). 

 1-2. بیان مسأله

زلزله پدیده‌ای است طبیعی كه بی‌توجهی به آن خسارات جبران‌ناپذیری به دنبال خواهد داشت. وقوع زلزله‌های شدید بشر را بر آن داشته است كه در فكر تدوین یك برنامه زیربنایی برای كاهش خطرات و آسیب‌های ناشی از آن باشد. ویژگی‌های زمین‌ساخت كشور، زلزله را به عنوان یكی از مخرب‌ترین عوامل انهدام حیات انسانی مطرح نموده است. بررسی‌های تاریخی نشان می‌دهد كه مناطق وسیعی از كشورمان توسط این حادثه طبیعی متحمل آسیب‌های جانی و مالی گردیده است. براساس گزارش سازمان ملل، در سال 2003 میلادی، كشور ایران در بین كشورهای جهان رتبه نخست را در تعداد زلزله‌های با شدت بالای پنج و نیم ریشتر و یكی از بالاترین رتبه‌ها را در زمینه‌ی آسیب‌پذیری از زلزله و تعداد افراد كشته شده در اثر این سانحه، داشته است. بـر اساس همیـن گـزارش، در كشور ایـران زلـزلـه وجـه غالب را در بین سـوانـح طبیعـی دارا است (سازمان کاهش بلایای طبیعی ملل متحد[3]، 2004). می‌توان گفت آنچه موجب افزایش تلفات در زلزله می‌شود، زلزله نیست بلكه ساختمان‌های غیرمقاوم یا كم مقاومتی است كه دراثر غفلت‌ها، ندانم‌كاری‌ها، عدم احساس مسئولیت در انجام وظایف توسط دست اندركاران ساخت و ساز اعم از قانون‌گذاران، تدوین‌كنندگان آیین نامه‌های لرزهای و ضوابط شهری و شهرسازی، طراحان و مالكان است كه متناسب با مشاركت خود در ساخت و ساز غیراصولی، باعث بروز چنین فجایعی می‌شوند (مهدیان، 1381). كشور ایران با آسیب‌پذیری لرزه‌ای گروه‌‌های خاصی از ساخت و سازها مانند: ساختمان‌های عمومی با مصالح غیرمسلح بنایی، ساختمان‌های پرجمعیت قدیمی در مراكز شهری، بافت‌های فرسوده، منازل مسكونی و سازه‌های بتنی كه در دهه 1960 تا 1980 با مصالح و طراحی ضعیف سر برآورده‌اند روبرو است. شهرها مكان تجمع جمعیت و افزایش بارگذاری‌های محیطی و اقتصادی هستند، وجود این مسأله مهم ضرورت كاهش آسیب‌پذیری در برابر زلزله را مطرح می‌كند. ویژگی‌های زمین‌ساخت كشور، زلزله را به عنوان یكی از مخر‌ب‌ترین و تهدیدكننده ترین عوامل انهدام حیات انسانی مطرح نموده است. بررسی تاریخی نشان می‌دهد كه نقاط یا مناطق وسیعی از كشورمان توسط این حادثه‌ی طبیعی متحمل آسیب‌های جانی و مالی گردیده است. شهر تنها مجموعه‌ای از ساختمان‌ها نیست، بلكه پدیده‌های انسانی، اجتماعی، فرهنگی، اقتصادی و كالبدی است .بدین ترتیب شهر به عنوان مجموعه‌ای از عناصر تعریف می‌گردد تا بتوان به روش‌های مناسبی جهت ارزیابی كالبد شهر و تعیین شاخص‌های كالبدی آسیب‌پذیری رسید و نیز راهكارهایی برای كاهش آسیب‌پذیری ارائه نمود.

سؤال‌های اصلی تحقیق این است:

• آیا با توجه به معیارهای مورد استفاده می‌توان آسیب‌‌پذیری مناطق مختلف بافت فرسوده شهر میناب را به کمک GIS به صورت کمّی مدل‌سازی نمود؟
• مهمترین معیار مؤثر در آسیب‌پذیری بافت فرسوده شهر میناب در هنگام وقوع زلزله کدام است؟

1-3. اهمیت و ضرورت تحقیق

زلزله به عنوان پدیده‌ای طبیعی، زمانی مخاطره آمیز و بحران‌آفرین است كه جامعه‌ی واقع در معرض زلزله، نسبت به آن آسیب‌پذیر باشد. زلزله یكی از مخاطرات طبیعی است كه همواره احتمال رخ دادن این حادثه طبیعی به ویژه زمانی كه شرایط رخ دادن آن، از جمله وجود گسل‌های متعدد فراهم باشد، وجود دارد. تعیین مشخصات كالبدی، تیپ ساختمانی، تركیب كالبدی قطعات و راه‌ها، نوع كاربری‌ها، تراكم جمعیتی، تیپ ساختمانی مناسب، تراكم ساختمانی كم، استفاده از راه‌ها به عنوان فضاهای گریز و پناه و …، از جمله روش‌های كاهش آسیب‌پذیری می‌باشند )عسگری، 1381). یكی از عمده‌ترین فعالیت‌ها در راستای كاهش خطرات ناشی از زلزله و افزایش ایمنی عمومی، مطالعات پهنه‌بندی لرزه‌ای مناطق شهری و تعیین میزان آسیب‌پذیری ساختمان‌های گوناگون شهر است كه بایستی در مقیاس مناسب و مطلوب صورت پذیرد (مهندسین مشاور طراحان بافت و معماری، 1388). با توجه به گسل میناب، این شهرستان از نظر زلزله‌خیزی و مسائل زلزله‌شناسی حائز اهمیت است و نواحی میناب جایی است که زاگرس تمام و مکران شروع می‌شود و میزان فعالیت لرزه‌خیزی زیاد است، به همین دلیل شبکه لرزه‌خیزی در میناب راه‌اندازی شد. این ضرورت به طور جدی احساس می‌شود كه با ایجاد یك مدل مناسب و به كارگیری انواع داده‌های مكانی و غیر‌مكانی و انجام تحلیل‌های مربوط در سیستم‌های اطلاعات جغرافیایی و سیستم‌های تصمیم‌گیری چندمعیاره، بتوان به ارزیابی و تحلیل آسیب‌پذیری شهر میناب در برابر زلزله كمك نموده و در كنار كسب آمادگی‌های لازم در برابر این خطر طبیعی، در یك فرایند سیستماتیك به مدیریت بحران‌های ناشی از سوانح طبیعی پرداخت.

1-4. فرضیه‌های تحقیق

• مدل‌های مکان مبنای مبتنی بر GIS قابلیت مدل‌سازی آسیب‌پذیری منطقه بافت فرسوده شهر میناب را دارند.
• معیار قدمت ساختمان مهمترین عامل در آسیب‌پذیری بافت فرسوده میناب در هنگام زلزله می‌باشد.

تعامل انسان با کامپیوتر (HCI)[1] امروزه کاربردهای گسترده ای دارد. این رشته علم بررسی تعامل کامپیوتر و انسان است. در واقع این علم نقطه تقاطع دانش کامپیوتر، علوم رفتارشناسی طراحی و چند علم دیگر است. ارتباط و تعامل کامپیوتر وانسان از طریق واسط اتفاق می‌افتد. که شامل نرم‌افزار و سخت‌افزار است. یک تعریف دقیق آن چنین است:

علم تعامل کامپیوتر و انسان یک رشته مرتبط با طراحی ارزیابی و پیاده سازی سیستم‌های محاسباتی متقابل برای استفاده انسان در مطالعه پدیده‌های مهم پیرامون اوست. این رشته شاخه‌هایی از هر دو طرف درگیر را شامل می‌شود مثلا گرافیک کامپیوتری، سیتم‌های عامل، زبان­هایی برنامه نویسی، تئوری ارتباطات و طراحی صنعتی برای قسمت کامپیوتری زبان‌شناسی، روانشناسی و کارایی انسان برای قسمت انسانی آن. این رشته به شاخه های زیادی تقسیم می­شود که یکی از آنها واسط مغز و کامپیوتر(BCI)[2] است.

مغز انسان توانایی انتشار امواجی الكتریكی و مغناطیسی را دارد كه می توان با ثبت آنها علاوه بر كاربردهای پردازشی به تشخیص برخی بیماری­ها و حتی برقراری ارتباط به صورت تلپاتی پرداخت. یكی از روش­های ثبت این سیگنالها EEG)) می­باشد.

سیگنال­های الکتریکی مغزی را اولین بار دکتر هانس برگر[4] در سال 1920 شناسایی و ثبت کرد. با ثبت این سیگنال­ها تلاش انسان برای استفاده از این سیگنال­ها برای کاربرد­های مختلف شروع شد. اکنون بیشترین استفاده­های که از این سیگنال­های می­شود در تشخیص پزشکی و کمک به افراد ناتوان جسمی و فکری است[1]. در اوایل ثبت این سیگنال­ها، به خاطر آشفته بودن و نویزی بودن این سیگنال­ها کار کردن بر روی و استخراج اطلاعات مفید از آنها مشکل بود.

 

 

 

در اوایل کشف سیگنال­های مغزی به دلیل نبودن دستگاه­های ثبت و ضبط مناسب انسان به این تصور بود که ارتباط انسان با محیط اطرافش سخت و غیر ممکن است. اما با پیشرفت­های که در حوزه رایانه و الکترونیک صورت گرفت و با ابداع ابزار­های مناسب جهت ثبت سیگنال­های مغزی این ارتباط دور از دسترس نیست. امروزه BCI علمی است که این ارتباط را برقرار می کند.

واسط مغز و رایانه از مجموعه‌ای از سنسور­ها و اجزای پردازش سیگنال تشکیل می­شود که فعالیت مغزی فرد را مستقیما به یک سری سیگنال‌های ارتباطی یا کنترلی تبدیل می‌کند. در این سامانه ابتدا باید امواج مغزی را با استفاده از دستگاه‌های ثبت امواج مغزی ثبت کرد که معمولا به دلیل دقت زمانی بالا و ارزان بودن و همچنین استفاده آسان، از EEG برای ثبت امواج مغزی استفاده می‌شود. الکترودهای EEG در سطح پوست سر قرار می‌گیرند و میدان الکتریکی حاصل از فعالیت نورون‌ها[5] راه اندازه­گیری می‌کنند. در مرحله بعد این امواج بررسی شده و ویژگی‌های مورد نظر استخراج می‌شود و از روی این ویژگی‌ها می­توان حدس زد که کاربر چه فعالیتی را در نظر دارد. در شکل(-11) واحد­های پردازشی سیستم BCI را می­بینیم.

با توجه به پایین بودن نسبت سیگنال به نویز در این سیستم ابتدا یک پیش پردازش و عملیات حذف نویز بر روی این سیگنال ها انجام می­شود. مرحله بعد مرحله استخراج ویژگی است که در فصل­های بعد در مورد انواع ویژگی­ها و روش های استخراج ویژگی صحبت می­کنیم در نهایت با استفاده از ویژگی­های استخراج شده عمل دسته­بندی را انجام می­دهیم.

واسط مغز و رایانه ممکن است ساختاری ثابت داشته باشد یا اینکه به صورت انطباقی باشد و خود را با مشخصه یا مشخصه­های سیگنال انطباق بدهد. همچنین ممكن است از خروجی سیستم به نوعی به شخص مورد آزمایش فیدبك[6] داده شود. این روش به بیوفیدبك مشهور است.

در اولین همایش بین المللی که در ژوئن 1999 برگزار شد یک تعریف معمول برای BCI به صورت زیر ارائه شد[2]: (یک واسط مغز و رایانه یک سامانه ارتباطی است که وابسته به مسیرهای خروجی نرمال سامانه عصبی جانبی و ماهیچه‌ها نیست) سیگنال­های الكتریكی مغز از نظر دامنه و فركانس با برخی دیگر از سیگنال­های حیاتی همپوشانی دارند، لذا در تعریف BCI بر مستقل بودن سیگنال­ها از سایر سیگنال­های عصبی و عضلانی تاكید شده است.

شکل 1-1 – واحد های پردازشی و دسته بندی در یک سیستم BCI

1-2-      تاریخچه BCI

اولین تلاش­ها در زمینه تعامل انسان با رایانه همزمان با کشف سیگنال­های EEG شروع شد و دانشمندان سعی کردند که بین این سیگنال­ها و فعالیت های مغزی ارتباط برقرار کنند[1]. اما با توجه به اینکه در ابتدا این سیگنال­ها بسیار آشفته و دارای نویز بودند، از این سیگنال­ها فقط در پزشکی استفاده می­شد و فقط پزشکان متخصص با توجه به تجربه از این سیگنال­ها می­توانستند استفاد کنند. اما رفته رفته با تولید دستگاه­های جدید و توانایی ثبت این سیگنال­ها با کیفیت بهتر، پژوهش­ها و تحقیقات بیشتری در این زمینه انجام گرفت.

در سال 1969، Elul  [3]اولین تلاش را انجام داد. او بر روی سیگنال عملیات ریاضی کار کرد و نشان داد که اگر فرد عملیات فکری خاصی را انجام ندهد در %66 سیگنال مغزی آن توزیع گوسی است و اگر فرد عملیات ریاضی انجام دهد در %32 سیگنال مغزی توزیع گوسی دارد و از طریق سیگنال مغز توانست تشخیص دهد که فرد چه عملیات فکری انجام می­دهد.

در دانشگاه Colorado دو محقق Keirn  و Aunon تحقیقات خود را در این زمینه برای دسته­بندی پنج فعالیت مختلف ذهنی شروع کردند[4]. آنها در حین انجام پنج فعالیت ذهنی مشخص و همزمان از چند كانال، سیگنال EEG را ثبت نمودند. سپس به كمك یك تفكیك كنندة بیز[7] از توان باند­های مختلف فركانسی بعنوان ویژگی­هایی جهت تفكیك این فعالیت­های ذهنی استفاده كردند. آنها در ضمن كار خود این ایده را مطرح نمودند كه فعالیت­های مختلف ذهنی می­توانند بعنوان الفبایی جهت برقراری ارتباط مستقیم مغز با دنیای خارج استفاده شود؛ بطوریكه شخص می­تواند با تركیب و انتخاب توالی چند فعالیت مشخص مقصود خود را به دنیای خارج منتقل كند.

چند سال بعد دکتر Anderson و همکارانش [5,6] کار این دو محقق را ادامه دادند. این گروه در اغلب كار­های خود از همان پنج فعالیت ذهنی استفاده کردند. آنها پارامترهای آماری همچون ضرایب(AR)[8] را تخمین زدند و با استفاده از این ضریب ویژگی­های را برای دسته بندی و تشخیص این پنج عمل استخراج کردند. بعد از استخراج ویژگی به کمک شبکه عصبی عمل دسته­بندی را انجام دادند.

Pfrutscheller و همکارانش [7-11] در مرکز Graz اتریش در تحقیقات خود از سیگنال­های ثبت شده در حین حركت انگشت اشاره و یا در حین تصور حركت دادن دست راست و چپ استفاده نموده­اند. آنها در كار­های خود از خروجی­های مختلفی همچون حركت یك نشانگر بر روی مانیتور، انتخاب حروف و كلمات و كنترل یك پروتز مصنوعی استفاده كرده­اند. آنها جهت استخراج ویژگی از چند روش استفاده کردند. روش اول استخراج پارامترهای AR و روش دیگر محاسبة توان باندهای مختلف فركانسی، كه این باندها متناسب با شخص انتخاب می­شوند. به گفته Pfrutscheller برای این كار از یك تابع فاصلة وزندار جهت تعیین میزان تأثیر هر مؤلفة فركانسی بر عمل دسته بندی استفاده شده است. به این روش (DSLVQ) [9] می­گویند. این عمل برای تمام فركانس­ها در فاصله HZ 30-5 انجام می­شود تا مؤلفه­های فركانسی مناسب برای آن شخص بدست آید. آنها برای دسته­بندی هم عموما از دو روش استفاده نموده­اند.  روش اول روش­های مبتنی بر شبكة عصبی (مانند LVQ)[10] و روش دوم مبتنی بر تفكیك كننده­های خطی.[11] (LDA)  آنها جهت بهبود عملكرد سیستم خود در برخی موارد از تكنیك­های بیو فیدبك هم استفاده نموده­اند. بعنوان مثال با نشان دادن یك فلش روی مانیتور از كاربر خواسته می­شود كه تصور حركت دادن دست راست یا چپ را ا نجام دهد.  با انجام مكرر این كار ، تفكیك كننده را برای تفكیك این دو عمل آموزش می­دهند . سپس در مرحلة آزمایش هر بار كه از شخص خواسته می­شود كه حركت دادن یك دست را تصور كند با استفاده از تفكیك كنندة تعلیم دیده سیگنال مغزی او را دسته­بندی می كنند. هر بار بسته به میزان خطای تفكیك كننده یك علامت فلش با طولی متناسب با میزان خطا روی صفحه رسم می­شود . این علامت در واقع یك فیدبك است كه با دیدن آن شخص سعی می­كند كه هر بار طول علامت خطا را كم كند.

Wolpaw و همکارانش[12 ] بیشتر در زمینه پزشکی کار کردند لذا كارهای آنها عموما از پشتوانة فیزیولوژیك خوبی برخوردار است اما روش­های پردازشی آنها نسبتا ساده است. اساس كار آنها بر این مبناست كه افراد را می­توان بگونه­ای آموزش داد كه بتوانند برخی از ویژگی­های سیگنال مغزی خود را کنترل کنند.

به طور کلی از جمله تحقیقاتی که در طی سالیان دراز در زمینه BCI انجام گرفته است می توان به تصور حركت دادن دست راست و چپ ، حركت دادن انگشتان اشارة دو دست، انجام پنج فعالیت ذهنی: حالت استراحت, نامه نگاری، شمارش، ضرب ذهنی و دوران ذهنی ، انجام عملیات ضرب با میزان پیچیدگی مختلف، گوش دادن به انواع موسیقی، انجام فعالیتهای احساسی و عاطفی و رانندگی شبیه سازی شده اشاره کرد که در هر زمینه محققین زیادی کار کرده­اند و به نتایج قابل قبولی دست یافته­اند.

. 113

5-2- طیف سنجی نمونه های صحرایی.. 114

5-3- نتایج حاصل از پردازش تحلیل مولفه های اصلی (PCA) 115

5-4- بررسی نتایج الگوریتم انطباق سیمای طیفی (SFF) 115

5-5- بررسی پتانسیل های معدنی و اقتصادی.. 117

5-5-1- نتایج حاصل از پردازش پالایش تطبیقی تنظیم کننده آمیخته (MTMF) 118

عنوان                          صفحه

5-6- ارزیابی و درستی سنجی نتایج.. 118

5-7-1- گنبد نمکی های کرمستج و سیاه تاق.. 123

5-7-2- گنبد نمکی های کنار سیاه (کوه گچ) و جهانی.. 123

5-8- جمع بندی.. 125

5-9- پیشنهادات.. 127

  

منابع فارسی.. 128

منابع انگلیسی.. 131

1-1-       کلیات

سنجش از دور با زمین فیزیک و زمین شیمی به عنوان روشی استاندارد در بسیاری از برنامه­های اکتشاف مواد معدنی، به ویژه در مناطق دور دست جهان که به خوبی نقشه­برداری نشده­اند، پذیرشی عام یافته است. این پذیرش به ویژه در مناطق خشک و نیم خشک، جایی که پوشش گیاهی، سنگ­ها وخاک حاصل از آنها را از نظر پنهان نمی­کند، صادق است. همچنین، سنجش از دور از راه عکس­های هوایی و ماهواره­ای نقش مهمی در تهیه نقشه­های سنگ­­­شناسی، تحلیل­های سنگ­شناختی و اکتشاف منابع معدنی ایفا می­کند (Leeg, Christopher, 1944). با توجه به اینکه در این پژوهش از تصاویر سنجنده استر استفاده می­شود، بنابراین ضروری است که ابتدا مختصری به معرفی آن پرداخته شود.

   سنجنده استر[1] محصول مشترک آمریکا[2] و ژاپن است که بر روی ماهواره ترا[3] قرار دارد و در سال 1999 به فضا پرتاب شد. این

 

 سنجنده نسبت به سنجنده­های چند طیفی[4] قدیمی­تر از توان تفکیک طیفی بالاتری برخوردار بوده و دارای توانایی بهتری در تمایز واحد­های سنگ­شناختی می­باشد (Fujisada,1995; Iwasaki et al., 2002). بنابراین با توجه به مطالعات انجام شده بر روی سنجنده استر و توانایی این سنجنده در بارزسازی واحد­های سنگی، در این پژوهش از داده­های این سنجنده برای بارزسازی، تفکیک واحد­های سنگ­شناختی و پتانسیل­یابی استفاده شد.

در طبیعت اطراف ما پدیده­های طبیعی بسیار شگفت­انگیز و پیچیده­ای در جریان هستند از جمله وجود گنبدهای نمکی که به صورت طبیعی در بعضی از مناطق شکل گرفته و دارای مشخصات و خاصیت و نیروی طبیعی بسیار متحیر کننده­ای می­باشند.  بطور کلی، ساخت­های گنبدی را می­توان بعنوان ساخت­هایی تعریف کرد که در نتیجه نیروهای که از پائین به بالا اثر می­کنند تشکیل می­شوند. گنبد­های نمکی عمدتا˝ از ترکیبات تبخیری هالیت (نمک طعام و نمک صنعتی)، انیدریت و ژیپس (گچ) هستند. علاوه بر رسوبات تبخیری می­توان به عناصر فلزی و مواد رادیو اکتیو نیز اشاره کرد؛ اما آنچه که مهم است وجود درصد ذخایر نفت و گاز فراوان همراه با گنبدهای نمکی است.

ته نشین شدن رسوبات تبخیری در ادوار گذشته، لایه­های ضعیفی از نمک را به وجود آورده است که هم اکنون در اعماق زمین قرار دارد. صعود نمک منجر به ایجاد یک برآمدگی در سطح زمین شده و نهایتا˝ زمین را می­شکافد و کوه­هایی از نمک به صورت گنبد­نمکی بر روی زمین ظاهر می­شود. ایران از نظر رسوبات تبخیری بسیار غنی است و بهترین نمونه­های گنبد­های نمکی شناخته شده در دنیا مربوط به جنوب ایران و خلیج فارس است (شکل1-1). تعدادی گنبد نیز در جنوب استان سمنان و کرمان وجود دارد که از دریاهای عظیم ولی کم عمق تشکیل شده و اکنون در چندین کیلومتری عمق زمین مدفون هستند (صمدیان،1369) . در این تحقیق سعی می­شود با استفاده از داده­های فروسرخ بازتابی استر به تحلیل و نقشه­برداری سنگ­شناختی گنبدنمکی دهکویه لار پرداخته و پتانسیل­های معدنی آن معرفی شوند.

شکل1-1- توزیع گنبد­های نمکی جنوب ایران و زاگرس (www.ngdir.ir).

1-2- طرح موضوع تحقیق و اهمیت آن

به طور کلی برجستگی­هایی که توسط نمک به علت حرکات و بالا آمدن آن ایجاد می­گردد، گنبد­نمکی[5] نامیده می­شود. همچنین گنبد­های نمکی حاوی کانی­های باارزشی هستند که می­توانند نقش قابل توجهی در صنعت داشته باشند. از جمله منابع اقتصادی با ارزش در گنبد­های نمکی، کانی هالیت یا نمک طعام است که در بسیاری از صنایع شیمیایی، دارویی و غذایی به میزان بسیار زیاد کاربرد دارد. از ترکیبات و ناخالصی­های مهم همراه با گنبد­های نمکی می­توان به گوگرد، گچ، هماتیت، پتاس، خاک سرخ وغیره اشاره کرد. بخشی از ذخیره­های نفتی و گازی دنیا در ارتباط با گنبد­های نمکی هستند. این ذخایر در اثر مهاجرت هیدروکربن برای پر کردن خلل و فرج ناشی از ایجاد تاقدیس­های زیرزمینی که همرا با حرکات نمکی است ایجاد می­شوند. گنبد­های نمکی از نظر زیست محیطی نیز حائز اهمیت هستند و به دلیل شوری بالای خود می­توانند باعث کاهش کیفیت آب­های سطحی و آبخوان­های کارستی مجاور شوند. علم دور سنجی با تشخیص محل گنبد­نمکی مورد مطالعه و واحد­های سنگ­شناختی آن می­تواند گام موثری در شناخت بهتر آن بردارد. در این تحقیق با استفاده از فناوری سنجش از دور، ویژگی­های طیفی انواع واحد­های سنگی گنبد­نمکی دهکویه لار واقع در جنوب استان فارس مطالعه و پس از اجرا کردن این ویژگی­ها بر روی داده­های استر، نتایج آن به صورت تحلیل سنگ­شناختی ارائه خواهد شد.

1-3- هدف از تحقیق

در این پژوهش از داده­های سنجنده استر مربوط به منطقه لارستان برای تحلیل سنگ­شناختی و پتانسیل­یابی معدنی گنبد­نمکی دهکویه استفاده شده تا با بررسی ویژگیهای سنگ­شناختی آن با استفاده از داده­های  VNIR+SWIR سنجنده استر، به شناسایی ویژگی­های طیفی و بارزسازی دقیق­تر واحدهای سنگ­شناختی پرداخته، آنها را براین اساس رده­بندی کرده و سپس این ویژگی­ها را برای تشخیص و معرفی اندیس­­های معدنی گنبد بکار بریم. در نهایت با تحلیل نتایج پردازش­های انجام شده، یک نقشه زمین­شناسی از منطقه ارائه خواهد شد.

   با توجه به مطالعات پیشین صورت گرفته بر روی گنبد­های نمکی منطقه لارستان که از تنوع سنگ­شناختی و پتانسیل معدنی برخوردار می­باشند، گنبد­نمکی مورد مطالعه نیز امکان تنوع سنگ­شناختی و پتانسیل معدنی را خواهد داشت بر این اساس می­توان با استفاده از داده­های دورسنجی واحد­های مختلف سنگ­شناختی را از هم تفکیک و در صورت دارا بودن اندیس­های معدنی، گنبد­نمکی مورد مطالعه را به عنوان ذخیره­ای از پتانسیل­های معدنی معرفی کرد. از آنجایی که تاکنون از طریق پردازش داده­های استر، در مورد تفکیک واحدهای سنگی و شناسایی ذخایر و پتانسیل­های معدنی گنبدهای نمکی تحقیق زیادی صورت نگرفته، و گزارشی در این خصوص از گنبد­نمکی دهکویه در دست نیست، این پژوهش می­تواند رهیافت جدیدی در این زمینه باشد و در نوع خود از اولین گام­ها به حساب می­آید.

1-4- موقعیت جغرافیایی منطقه مورد مطالعه

گنبد نمکی دهکویه (سینه سفید) از نظر جغرافیایی بخشی از شهرستان لارستان در جنوب استان فارس می­باشد که در فاصله 320 کیلومتری جنوب شیراز و 27 کیلومتری شمال­شرق لار واقع است ( شکل 1-2 ).

شکل 1-2- موقعیت گنبدنمکی دهکویه در ایران.

 این عارضه طبیعی از نظرموقعیت جغرافیایی محدوده­ای بین طول­54 درجه و 28 دقیقه و 16 ثانیه شرقی و عرض 27 درجه و 54 دقیقه و30 ثانیه شمالی را به خود اختصاص داده است و قابلیت دسترسی به آن از طریق مسیر شیراز – جهرم – دهکویه و جاده خاکی با طول تقریبی 61/3 کیلومتراست که این مسیر نزدیک­ترین راه دسترسی به گنبدنمکی دهکویه می­باشد. علاوه بر این مسیر، یک جاده خاکی دیگر با طول تقریبی 11 کیلومتر وجود دارد که از روستای دهکویه می­­گذرد. شکل ظاهری گنبد تقریبا˝ لوبیایی، که قطر بزرگ آن با روند شمال غرب – جنوب شرق 11 کیلومتر و قطر کوچک آن به طور متوسط نزدیک3 کیلومتر بوده و مساحتی نزدیک به  33 کیلومتر مربع را اشغال می­­کند. از نظرتوپوگرافی گنبد را می­توان به یک بخش مرتفع و دو بخش پست در نواحی غربی و شرقی تقسیم کرد که بخش مرتفع مرکز اولیه برونزدگی گنبد می­باشد. قسمت­های پست در نواحی غربی و شرقی یکسان نمی­باشد و قسمت غربی تقریبا˝ کمتر از یک سوم قسمت شرقی می­باشد.

گنبد نمکی دهکویه از شمال به رسوبات کواترنری، سازند آسماری– جهرم (ائوسن آغازین – میوسن آغازین)، عضو چمپه (میوسن پایینی) و عضو مول از سازند گچساران (میوسن بالایی)، از جنوب به عضو چمپه و مول، عضو گوری از سازند میشان (میوسن میانی-بالایی)، رسوبات  کواترنری و سازند آغاجاری (میوسن پایانی – پلیوسن پایانی)، از غرب به رسوبات کواترنری و از جنوب شرقی با سازند بختیاری در تماس می­باشد.

1-4-1- مسیرهای دسترسی به دهکویه

– مسیر شیراز- جهرم- دهکویه: این مسیر نزدیک­ترین راه دسترسی به دهکویه است.

– سایر مسیرها: مسیرهای فرعی دیگر مانند (لار- اوز- دنگز- دهکویه) و مسیر شیراز- جهرم- جویم- دنگز- دهکویه و مسیر داراب- دهکویه نیز وجود دارد که ارتباط منطقه با شهرهای دیگر را برقرار می­سازند (شکل 1-3).

شکل 1-3- راههای دسترسی به روستای دهکویه و شهر لار (اطلس راه­های ایران،1387).

 1-4-2-  جغرافیای طبیعی روستای دهکویه

روستای دهکویه با 875 کیلومتر مربع مساحت در جنوب ایران قرار دارد. این روستا از جهات شمال و شمال شرقی و شمال غربی به شهرستان زرین دشت و بخش بنارویه، از غرب و جنوب به دهستان حومه و شهر گراش و از سمت غرب و جنوب غربی با دهستان بیدشهر و شهر اوز در ارتباط است.  

   منطقه دهکویه از نظر تقسیمات کشوری تابع بخش مرکزی لار بوده و شامل روستای دهکویه – روستاهای کورده – بریز و دنگز است. دهکویه به عنوان مرکز، در عرض جغرافیایی 27 درجه و 51 دقیقه و طول جغرافیایی54 درجه و 25 دقیقه قرار دارد. ارتفاع متوسط دهکویه از سطح دریا 1010 متر است و در 27 کیلومتری شمال شرق شهر لار در کنار جاده لار به جهرم قرار دارد. قله رشته کوه کورده با 2171 متر ارتفاع بلندترین نقطه و نقطه­ای واقع در شمال غربی دشت دنگز با 785 متر ارتفاع از سطح دریا پست‌ترین نقطه منطقه دهکویه می‌باشند. جمعیت منطقه دهکویه 13هزار نفر می‌باشد که 6 هزار نفر آن در روستای دهکویه ساکنند (امید علی معزی،1383).

1-4-3- آب و هوای دهکویه

آب و هوای دهکویه مانند دیگر مناطق لارستان گرم و خشک است. در تابستان‌ دمای هوا تا ۴۸ درجه سانتی­گراد نیز می‌رسد و در زمستان‌ها به ندرت دمای هوا به صفر یا زیر صفر می‌رسد و فقط چند روزی آب‌ها یخ می‌زنند. میزان بارندگی سالانه به طور متوسط ۲۰۰ میلی­متر می‌باشد که بیشتر آن در بین ماه‌های آبان تا اسفند می‌بارد و در فصل تابستان باران‌های موسمی می‌بارد که مردم به آن «چل پسینی» می‌گویند زیرا بیشتر روزها هوا ابری است و به صورت پراکنده باران می‌بارد. بر اساس آمار و اطلاعات اداره کل هواشناسی  از سال 1370 تا سال 1390 متوسط میزان دمای سالیانه 6/22 تا 3/24 و حداقل مطلق دما  8/3  تا 0/4 و حداکثر مطلق دما  45 تا  8/48  درجه سانتیگراد است. طی دوره 21 ساله مذکور متوسط دما حدود 4/22  متوسط حداقل دما حدود 6/1-  و متوسط حداکثر دما 19/46  درجه سانتیگراد است. در این مدت گرمترین ماه سال تیر و به ندرت مرداد و سردترین ماه به طور عمده دی یا بهمن ماه بوده است.