از اواسط قرن بیستم میلادی تحت تأثیر دستاوردهای جدید زبان شناسی، مطالعه کلامی نیز جان تازه‌ای گرفته است، به طوریکه بررسی کیفیت شکل گیری متن، نحوه ایجاد ارتباط اجزای آن (انسجام کلامی) و بافت متن مورد توجه قرار گرفته است (آلن، 1380). در واقع هدف هر نویسنده ای این است که متن منسجمی را تولید و بتواند بین بافت و متن ارتباط برقرار کند و خواننده را از هموارترین و کوتاهترین مسیر به سوی معنای مورد نظر خود رساند.

می‌توان گفت خواننده به طور طبیعی و متعارف هنگام مطالعه یک نثر و یا شعر ناخودآگاه در پی یافتن معنایی است که در درون خود اثر جای دارد. یک متن ادبی ممکن است که دارای معانی مختلفی باشد، خواننده معناهای مختلفی را از آن متون بدست آورد و این فرایند یعنی بدست آوردن معنا از متون، خوانش یا تأویل نام دارد.

بینامتنیت به این موضوع اشاره دارد که به طور کلی آثار ادبی به صورت تصادفی خلق نمی شوند، بلکه توسط آثار پیشین خود به وجود می آیند. نظریه پردازان بر این عقیده اند که این روند تنها در متون ادبی صدق نمی کند، بلکه شامل متون غیرادبی نیز می شود و تمامی متون فاقد معنای مستقل هستند.. پذیرش مواردی که گفته شد در واقع به رسمیت شناختن مفهومی است که امروزه آن را بینامتنیت می نامند. طرفداران این نظریه می گویند که هیچ گفته ای نیست مگر اینکه از گفته دیگری برگرفته شده باشد و هیچ قولی نیست مگر اینکه خود نقل قول باشد. گفته ها و برگرفته ها و قول و نقل قول ها دارای رابطه و شکل پیچیده ای هستند که موجب زایش متن های نو و حضور متن های پیشین در آنها می شوند (نامور مطلق، 1390).

اساس نظری بینامتنیت این است که هر متن میزبان است برای متن دیگر. یعنی اعتقاد بر این است که هیچ وقت یک متنی که صرفاً تولید فردی یک نویسنده باشد، وجود ندارد. در واقع هر متنی تولید جمعی است، بنابراین برای نشان دادن بهتر ارتباط بین متن و بافت می

 بایست ماهیت متن هایی که به عنوان متن های مهمان وارد بدنه شده اند را شناسایی کرد و نشان داد که کدام عوامل اجتماعی و فرهنگی باعث شده که یک نویسنده به جای تولید یک متن فردی، مطالب خود را از متون دیگر در بیاورد (آلن، 1380). تا سالیان قبل نیز محققان توجه چندانی به این مفهوم نداشته و فاقد حوزه مطالعاتی مستقلی بودند. سرانجام در قرن بیستم کریستوا، بانوی مهاجر بلغاری الاصل در فرانسه به این مهم اشاره کرد و در نتیجه پیوند نهایی متن ها به روشنی ترسیم شد و حوزه ای از مطالعات نوین گسترده شد، واژه ها و اصطلاحاتی برای این نظریه و رهیافت جدید ابداع شد. وی در واقع با کشف خود دیدگاه و نگرش نوینی در افق مطالعات تبیین نمود که تا پیش از او وجود نداشت (نامور مطلق، 1390). این موضوع همواره یكی از موضوعات مورد توجه محققان و منتقدان حوزه‌های گوناگون به‌خصوص ادبی و هنری است. امروزه علاوه بر مباحث كلاسیك بینامتنیت كه با شدت و ضعف در اینجا و آنجا  تداوم می‌یابد، گرایش­های متعدد و نوینی نیز در بینامتنیت شكل گرفته است. مطالعات بینامتنیت و گرایش­های گوناگون آن امروزه مرزهای اروپا و امریكا را درنوردیده  و در كشورهای دیگر بویژه سرزمین­های شرقی نیز رونق و رواج یافته است. در كشورهایی همچون ژاپن، كره جنوبی و تركیه كه از سنت مطالعاتی پیشرفته‌ای برخوردارند، بینامتنیت موضوع مطالعات و نشست­هایی بوده‌ است.( نامور­مطلق، 1390).

موتیف نیز به‌عنوان عنصر تكرار‌شونده مهم در كلّ ادبیات یا در كلّ آثار یك فرد یا در یك اثر خاص حائز اهمّیّت است. مطالعه عناصر تكرار شونده مهم در ادبیات دو ملّت یا دو نویسنده یا شاعر از دو ملّت نیز می‌تواند موضوع جالب توجّهی برای ادبیات تطبیقی باشد. تهیّه فرهنگ­های درون­مایه ادبیات عامیانه در سال­های پایانی دهه شصت قرن بیستم و نمایه‌های موتیف و درون­مایه بر مبنای این فرض بوده است كه جمع‌آوری و در كنار هم آوردن مصادیق مشابه از فرهنگ‌ها و شرایط محیطی گوناگون، درك و بینش ادبی ما را نسبت به فرایند ایجاد و تعریف ارزش‌های زیبایی‌شناختی تقویّت می‌كند. همچنین تعیین دقیق موتیف‌ها و درون­مایه­ها ممكن است در نهایت برای اثبات و توضیح عمومیّت یافتن و انتشار درون­مایه­ها و موتیف‌های خاص ضروری باشد(سینیورت، 1988).

بینامتنیت شاخه­ای از علم نشانه­شناسی است که به  تعامل و جاذبه میان متن­ها و چگونگی شکل­گیری معنا و فرایند معناپردازی در متن می­پردازد و نگرشی نو در عرصه رابطه میان­متنی ارائه می­دهد. براساس این نظریه هیچ متنی بدون پیش­متن نیست و متن­ها بر پایه متن­های گذشته بنا می­شوند. برای متن­ها آغازیوجود ندارد بلکه همواره تداوم، تکرار، دگرگونییا تقلید است، و اما تداوم، تکرار، دگرگونی یا تقلید بر چیزی از پیش­وجود، استوار می­شوند. انسان نمی­تواند از هیچ، چیزی خلق کند، بلکه باید تصویری (خیالی یا واقعی) از متنی وجود داشته­باشد تا مادة اولیة ذهن شود.

نگرش بینامتنیت همان اندازه که آغاز را انکار می­کند، پایان را نیز منکر می­شود. در یک زنجیره و شبکه متنی، آغاز و پایانی وجود ندارد و هر متنی در میانه قرار دارد، چنان­که در ساختن هر متن، متن­های دیگر حضور دارند و آن متن نیز در متن­های پسین حضور خواهد داشت، بدان­معنا که هر پایانی یک آغاز و میانه است و نقطه پایانی وجود ندارد. این روابط بینامتنی نه فقط در خلق آثار بلکه در خوانش و درک آنها نیز حضور دارند، چنانکه هیچ خوانشی صورت نمی­گیرد، مگر این­که متن­های پیش­خوانده­شده، در آن دخالت کنند.نظریه بینامتنیت بر پایه آرای میخاییل باختین( 1896- 1975) بنیان نهاده شد.

اساس نظری بینامتنیت این است که هر متن، میزبان است برای متن دیگر، یعنی  اعتقاد بر این است که هیچ وقت یک متنی که صرفاً تولید فردی یک نویسنده باشد، وجود ندارد. در واقع هر متنی تولید جمعی است. بنابراین برای نشان دادن بهتر ارتباط بین متن و بافت می­بایست ماهیت متن­هایی که به­عنوان متن­های میهمان وارد بدنه متن میزبان شده­اند را شناسایی کرد و نشان داد که کدام عوامل اجتماعی و فرهنگی باعث شده که یک نویسنده بجای تولید یک متن فردی، مطالب خود را از متون دیگری بیاورد (آلن، 1380).

بینامتنیت یک متن منفرد را با دیگر نظام‌های بازنمایی (مانند زبان) مرتبط می‌سازد. حتی برای آنکه رابطة یک اثر با شرایط و بافت تاریخی‌اش را بررسیکنیم، باید آن را درون بینامتنش قرار دهیم و سپس آن متن و نیز بینامتنش را به دیگر نظام‌ها و مجموعه‌هایی ارتباط دهیم که بافت آن را تشکیل می‌دهند.

موتیف كه در عمده ترجمه‌های ادبی فارسی معادل‌های بن‌مایه، مایه­اصلی و نقش­مایه برای آن برگزیده شده است، یكی از مقوله‌های مهمّ مورد بحث در حوزۀ درون­مایه­شناسی یا دانش درونمایه است. در این حوزه، بحث از موتیف، درون­مایه، موضوع، كهن‌الگو، نمونة اولیّهو تُپُس، راهی است برای رسیدن به سطح یا سطوح اندیشه (نه صرفاً معنا) و نظریه‌ای كه در متن بیان می‌شود.در مطالعات نقد ادبی امروز، موتیف و كاركرد آن، یكی از سرفصل‌های مهم در بررسی آثار و سیر اندیشه صاحب اثر، تحلیل سطح محتوایی اثر، دریافت رابطه فرم و محتوا و بررسی كیفیّت این رابطه است و در واقع، یك استراتژی تجزیه و تحلیلی مناسب در نقد ادبی، شناسایی موتیف‌ها و مشخّص كردن اثر متقابل درونمایه‌ای آنهاست (شافر، 2005).

1-2- بیان مسأله

بسیاری از آثار داستانی رسول پرویزی به‌خصوص داستانهای موجود در کتاب” شلوار­های وصله­دار” از بینامتنیت و موتیف برخوردار هستند. به نظر می­رسد با توجه به اثر­گذاری بینامتنیت و موتیف در متن نوشته­ها و در تفهیم مطالب، بررسی این موضوع و بیان جایگاه و ارزش آن­ها در نوشته­ها و متون ادبی و آموزشی ارزشمند بوده و حل این مسئله دانش موجود در این زمینه را به نحو رضایت­بخشی افزایش خواهد داد. در این مسیر سؤالاتی نیز مطرح می‌گردد که مهمترین آنها به شرح ذیل می‌باشد:

• رسول پرویزی درداستان­­­­­­­های خود، از چه نوع عناصر بینامتنیت استفاده کرده است؟

• درآثار داستانی رسول پرویزی ، موتیف از چه نوع کارکردهایی برخوردار است؟-3- اهداف تحقیقاز آنجائیکه مطالعات بینامتنیت در ایران با تأخیر آغاز شده و در ایران بیشتر به نقد منابع شبیه می­باشد و به­نظر می­رسد که موضوع بینامتنیت و موتیف از جمله موضوعاتی هستند که در متون مختلف از جمله شعر، نقاشی، متون ادبی انجام گرفته است، اما این موضوعات کمتر در مورد متون داستانی با الگوی فرکلاف بررسی شده اند و یک نوع خلأ علمی و ادبی در این مورد احساس می شود. اگر اقدامات کمتری در ارتباط با این موضوع انجام شده، به دلیل فقدان یا ضعف اطلاعات لازم بوده و یا بر اطلاعات جامع و روز­آمد استوار نبوده است.

  بنابراین در این مطالعه در پی بررسی بینامتنیت و موتیف در داستان­های موجود در کتاب شلوارهای وصله­دار از مجموعه داستان­های رسول پرویزی (که مجموعاً مشتمل بر 20 داستان است) می­باشیم و در این زمینه اهداف کلی زیر تعریف شده است:

  • بررسی عناصر بینامتنیت در داستانهای رسول پرویزی.
  • بررسی انواع کارکردهای موتیف در داستانهای رسول پرویزی.

  همچنین اهداف جزئی ذیل نیز مدنظر می‌باشد:

  • یافتن بینامتنیت صریح از­پیش انگاری در داستان‌های رسول پرویزی.
  • یافتن بینامتنیت صریح فراگفتمان در داستان‌های رسول پرویزی.
  • یافتن بینامتنیت صریح طنز در داستان‌های رسول پرویزی.
  • یافتن بینامتنیت سازنده یا بیناگفتمانگی در داستان‌های رسول پرویزی
  • یافتن موتیف‌ مربوط به مرگ در داستان‌های رسول پرویزی
  • یافتن موتیف‌ مربوط به ترس در داستان‌های رسول پرویزی
  • یافتن موتیف‌ مربوط به عشق در داستان‌های رسول پرویزی
  • یافتن موتیف‌ مربوط به سرنوشت در داستان‌های رسول پرویزی