پایان نامه - مقاله - تحقیق

« گــفتم او را که صبرکن که به صبــر هــــر غـــــمی را که هـــست پایانیست»
(انوری،۱۳۷۶: ۵۴۶)
او صبر را چاره گر فراق و جدایی ها می داند و و معتقد است ، انسان صبور سرانجام مزد رنج و محنت خود را که شربت گوارای وصل است دریافت خواهد کرد:
صبرکن ای تن که آن بیداد هجران بگذرد راحت تن چون که بگذشت آفت جان بگذرد
(همان: ۳۱۰)
انوری معتقد است همان طور که شکر باعث افزایش و و گشایش در رزق و نعمت است، صبر نیز موجب فتح و پیروزی بر محنت است. آن کس که بر نعمت سپاسگزاری می کند باعث تداوم و رونق آن می شود و فرد صبور نیز در پایان به آسایش و راحتی می رسد:
«شود زیادت شادی و غـــم شود نقصان چو شکر و صـــبر کنی در میان شادی و غم
ز شکر گردد نعمت بر اهـ«ل نعمت بیش بــــه صبر گردد محنت بر اهل محنت کم»
(همان: ۵۷۴)
از نظر فردوسی، صبر محصول خرد و اندیشه است . او صبر را داروی افعال و اعمال بدی که ریشه در جهل و نادانی د ارد توصیف می کند و معتقد است بزرگان به نیروی صبر و اندیشه می توانند بربحران ها و ناسازگاری های روزگار فایق گردند:
« بـــدی ها به صــبر از مـــهان بگذرد ســـــر مـــــرد بـــاید که دارد خــــرد»
(فردوسی، ۱۳۸۵، ج ۱، ۲۷۱)
همان اندازه که انسان برای نیل به اهداف و آرمان های متعالی زندگی نیاز به مقوله صبر دارد، به همان مقدار نیز نیاز به شناختی کامل و البته آگاهانه از ماهیت مقوله صبردارد. صبر به عنوان یکی از ارکان اساسی و مهم در زندگانی انسان ها همیشه نقش آفرین و نقش محور بوده یا به بیانی در بنا و استواری زندگی افراد نقشی سازنده و حیاتی را داشته است. اینکه می گوییم صبر و ظفر دوستی دیرینه اند، بدین سان است که بر این مهم همه علما و دانشمندان و ادبا نیز مهر تایید و تصدیق زده اند.
بزرگترین امتیاز حافظ که در رواج شعرش تاثیر داشته است، امیدوار بودن او است. در مشکلات زندگی تلقین می کند که باید راضی به رضای حق باشیم و در حال رضا امیدوار به آیندهء بهتری باشیم. برای همین حافظ از رحمت حق نومید نیست و امیدوار آیندهء بهتری است:
«ســـاقی بیا که هاتف غـیبم به مژده گفت با درد صـــبرکن که دوا مـــی فرستمـت»
(حافظ،۱۳۸۷: ۷۸ )
اگر صبری نباشد مسلماً ظفری در کار نیست و بدون ظفر نیز صبر بی معنا و مفهوم است لذا آن چه حاصل میآید، شاید گفت این دو با این که دوستی دیرینه اند، در همه ابعاد نیز مکمل همدیگر نیز هستند.
« صبر و ظفــــر هر دو دوستان قدیمـــند  بـــــــــــر اثر صبــر نوبـــت ظفر آید»
(حافظ،۱۳۸۷: ۹۹)
حافظ معتقد است، سر انجام صبر به یقین فتح و ظفر، شیرینی و وصال است. صبور به یقین پاداش صبر و تحمل محنت خود را دریافت می کند هم چنان که او به چنین پاداشی رسید:
«این همه شهـــد و شکر کز سخنم می ریزد اجر صـبری است کز آن شاخ نباتم دادند»
(حافظ،۱۳۸۷: ۸۳ )
خیلی از فراز و فرودهای زندگی با مقوله صبر انجام رسیده است، یعنی انسان در جهت فتح قله فراز همیشه از این مهم بهره گرفته و در فرود زندگی نیز باز پشتوانه اش صبر بوده است.
گرت چو نوح نبی صبرهست در غم طوفان بلا بگــــردد و کام هـــــزارساله برآید»
(حافظ،۱۳۸۷: ۸۲)
حافظ می فرماید، اگر چه ممکن است دست یابی به کام دل و آرزوها زمان دراز و رنج بسیار را در پی داشته باشد امّا هم چنانکه حضرت یعقوب پس از مررارت های فراوان سر انجام چشمش به دیدار یوسف روشن شد، همه صابران چنین نیز نتیجه مبارکی را خواهند گرفت:
« این که پیرانه سرم صحبت یوسف بنواخت اجر صبریست که در کلـــبه احزان کردم»
(حافظ،۱۳۸۷: ۱۶۱)
«صبـــر کن حافظ به سخـــتی روز و شب عاقبت روزی ــــبیابی کـــــــــــام را»
(حافظ،۱۳۸۷: ۴۳ )
۵- جایگاه صبر و سکوت در آثار سعدی
۵-۱- منزلت صبر در آثار سعدی

صبرجمیل سعدی، خشیت احترام آمیز و عشق توأم با توکُّل است و سرو نماد سرسبزی و چونان روح نماد بی مرگی و نامیرایی است و «قامت» توجه و میل صنوبر دل به سوی دلدار است.
مهشید مشیری در کتاب «سرو قامت دوست»، تأملی در ترجیع بند سعدی، می نویسد: «صبراز موضوعات محوری کلام سعدی است. صبر همراه با هم معناها، متضادها، که از نظر قیاسی (خواه صوری، خواه معنایی) با صبرمربوطند، جملگی در یک مقوﻟﮥ قیاسی قرار می‏گیرند. صبر در غزل‏ها ۷۳ بار ،صبر کردن ۲۷ بار، صبور ۱۲ بار، صبوری ۲۱ بار، تحمل ۱۷ بار، تحمل کردن ۲۲ بار، طاقت ۳۹ بار، شکیب ۱۳ بار، شکیبایی ۱۶ بار، شکیبیدن ۴ بار، و مقوﻟﮥ صبرجمعاً ۲۴۷ بار در غزل‏ها به کار رفته است و همین موضوعات در ترجیع‏بند نیز مورد استفاده قرار گرفته . «(مشیری،۱۳۸۲ :۱۴۳)
سعدی در غزل‏ها در این باب می‏گوید:
بر جور و بی مرادی و درویشی و هلاک آن را که صـــابری است، محبت نه کار اوست
سعدی اگــــــر طالبی، راه رو و رنج بر کعبه ی دیـــدار دوسـت، صبر بیـــابان اوست
چــند نصیحت کنند ،بی خبرانم به صبر درد مــــرا ای حکیـــم، صبر نه درمان اوست
(سعدی،۱۳۷۴ :۵۰۱)
سعدی خوب می‏داند که صبر ما را وامی‏دارد که دریابیم قدرت ما یگانه وﺳﻴﻠﮥ حل مشکل نیست. در گلستان در حکایت مشت‏زن، «کم جوشیدن» را مُرادف «صبر» به کار می‏برد: «دولت به کوشیدن است، چاره کم جوشیدن است». سعدی در واقع صبررا، نه یک روش منفعلانه، بلکه نوعی کوشش فعالانه و چاره‏جویانه می‏داند و آن را به عنوان یک تصمیم معرفی می‏کند و در ترجیع‏بند نیز می‏گوید:
قســــمی کـــــــه مــــرا نیافریدند گــــر جــــهدکنــــم، میســـــرم نیست
فکـــرم به همــــان جهــــان بگردید کز گـــوشــــــه ی صبـــــر بهـترم نیست
با بخـــــت جـــدل نـــمی توان کـرد اکنـــــون که طـــــریق دیــگرم نـــیست
بنشینــــم وصــــبر پیـــــش گیرم دنـــــباله ی کـــــار خویــش گـــــــیرم
(همان :۸۲۳)
سعدی صبررا سیرت اهل صفا می‏داند و می‏گوید چارﮤ هر دردی ثبات است و مدارا و تحمل. می‏داند که گنج صبراختیار لقمان است. در ذکر وفات امیرفخرالدین ابی بکر می‏گوید:
خدای عزّ و جل قبض کرده بنده ی خویـش تو نیز صبر کن ای بنده ی خدای پرست
(همان :۴۸۶)
در گلستان می‏گوید: «طریق درویشان ذکر است و شکر خدمت و طاعت و ایثار و قناعت و توحید و توکل و تسلیم و تحمل» (همان :۴۸۶)
در ترجیع بند خصوصاً در ابیات زیر صراحتاً به فضیلت صبر می پردازد که همان تحمل است:
ای ســــــرو بلــــند قــــامــت دوســت وه وه که شــمایـلـت چــه نیـکـوســت
در پــــــای لــــطافت تــــو مـیــــــراد هر ســرو ســهــی که بــر لب جـوسـت

پژو۲۰۶۸۹۰۱۶۵

۳- ۶٫ تعیین حجم نمونه
برای تعیین حجم نمونه ی مناسب ازفرمول جامعه محدوداست و روش نمونه گیری تصادفی ساده ،استفاده شده است(عادل آذر، ۱۳۸۸).تعداد نمونه لازم جهت انجام پژوهش ۲۹۱ تا می باشد ولی به خاطر راحتی کار و برخی عوامل از قبیل عدم بازگشت پرسشنامه ها از پاسخ گویان پژوهش گر تعداد نمونه را بیشتر در نظر گرفته و تعداد آن را ۳۰۰ تا در نظر گرفته است.

3- 7. ابزار جمعآوری داده ها
ابزار سنجش وسایلی هستند که محقق به کمک آنها قادر است اطلاعات مورد نیاز خود را گردآوری، و ثبت و کمی نمایند. انواع ابزارهای گردآوری عبارتند از: پرسشنامه، مشاهده، مصاحبه.
در فرایند گردآوری اطلاعات مورد نظر در این پژوهش از منابع کتابخانه ای و روش میدانی و حضور در محل انجام خواهد شد.
۳-۷-۱٫روایی ابزار اندازه گیری :
مقصود از روایی آن است که وسیله ی اندازه گیری به واقع بتواند خصیصه مورد نظر را اندازه بگیرد.برای بدست آوردن روایی پرسشنامه از روایی محتوایی استفاده شده است به گونه ای که از نظرات استاد راهنما و چندین تن از دیگر اساتید و متخصصین و کارشناسان استفاده شده ،و سوالاتی برای پرسشنامه استفاده گردیده است. و از آنها در مورد مربوط بودن سؤالات ، واضح بودن و قابل فهم بودن سؤالات و اینکه آیا این سؤالات برای پرسشهای پژوهشاتی مناسب است و آنها را مورد سنجش قرار می دهد، نظر خواهی شد و اصطلاحات مورد نظر در پرسشنامه اعمال گردید .
۳-۷-۲٫پایایی پرسشنامه:برای بررسی اعتبار پرسش نامه از روش محاسبه ضریب آلفای کرونباخ استفاده شده است . در نتیجه شاخص پایایی پرسشنامه با جمع آوری ۳۰ نمونه اولیه توسط نرم افزار SPSS18 و با استناد به نرم افزار لیزرل در مورد سوال اصلی پرسشنامه محاسبه شده است.
جدول شماره ۳-۳ ضریب آلفای کرنباخ مربوط به پایایی پرسش نامه نام و نشان تجاری (برند)

برای اطلاع بیشتر از شرححال علیبنحسین کاشفی رجوع شود به: تذکره مجالس النفائس از امیر علیشیر نوائی در ترجمهی فخری هراتی(لطانف نامه)، ص ۹۸ در شماره ۲۹۲ و در ترجمهی محمد قزوینی، ص ۲۷۵ در شماره ۲۷۶؛ فهرس التراث از سید محمد حسین حسینی جلالی ج۱، ص ۷۸۸؛ روضات الجنات، خوانساری، ج ۳ : ص ۲۲۰٫
یکی از این نقلها در مورد مذهب کاشفی، امتحان شدن وی توسط مردم سبزوار است که در مجالس المومنین و فواید رضویه ذکر شده است.

1. نقشبندیه نام یکی از سلسههای صوفیه است که منسوب به خواجه محمدبهاءالدین نقشبندیهاند(دهخدا،۱۳۷۷ه.ش، ج۱۴، ص ۲۲۶۶۸).

علم حروف، به تفسیر حروف و اسما، از طریق قواعدی که در این علم تعریف شده می پردازد.

1. البته شایان به ذکر است که سیدمحسن امین چهار تفسیر برای واعظ کاشفی نام برده، جواهر التفسیر را تفسیر کبیر معرفی کرده ، پس از آن از تفسیر مختصر وجیز نام می برد که تفسیر تمام قرآن است و به آن «مختصر الجواهر» گفته است، سپس تفسیر وسیط که موسوم به مواهب علیه است و در آخر تفسیر سورهی یوسف را ذکر کرده است.

هم چنین نام این اثر در کتابهایی چون : اعیان الشیعه،ج۶، ص۱۲۳؛ ریحانهالادب، ج۵، ص۳۲؛ روضات الجنات، ج ۳ ، ص ۲۱۹؛ مجالس المومنین، ص۵۴۸ و هدیهالعارفین ج۵، ص۳۱۶ یافت می شود.

1. نام این کتابها در اعیان الشیعه، ج۶، ص۱۲۳ و تاریخ ادبیات در ایران دکتر صفا، ص ۵۲۵ که در شماره ۱۰ نام این کتابها را آورده و اشاره شده که در احکام کواکب هستند، وجود دارد.
2. شیخ عباس قمی در این مورد میگوید: «و این –بیت مذکور- تصریح میکند تشیع او را چه استدلال به این آیه بر اشتراط عصمت در امام از دلایل مشهورهی شیعه است». قمی، ۱۳۸۵ه.ش، ص ۲۲۹
3. برای مثال امیر تیمور گورکان(م۸۰۷ه.ق) از پادشاهانی بوده که از یک طرف نقل هایی در مورد اشتیاقش برای ملاقات با افراد زاهدی مانند: ابوبکر تایبادی آمده و اصرار بر دیدار او داشته و از طرف دیگر، در کشورگشاییهایش دستور قتل عام مردم را میداده است(ر.ک: مؤید ثابتی، ۱۳۴۶ه.ش، ص ۳۳۵و۳۴۰).
4. در کتاب«تاریخ ادبیات در ایران» آمده: سلطان حسین میرزا بایقرا پسر غیاث الدین منصور پسر امیرزده بایقرا پسر عمر شیخ بهادر پسر امیر تیمور گورکان آخرین پادشاه تیموریان است که در ایران فرمانروائی داشت. وی مردی ادب دوست و فضیلت پرور بود و خود نیز گاهی شعر میگفت(صفا، ۱۳۸۳ه.ش، ص ۳۸۷).
5. عبدالنبی قزوینی تنها کسی است که دیده شد نام کاشفی را «محمد حسین» عنوان میکند، در صورتی که در جاهای دیگر نام او را حسین معرفی کردهاند.

فصل سوم:
بررسی خطبهی آغازین
و
مباحث علوم قرآنی جواهرالتفسیر
۳-۱- بررسی خطبهی آغاز جواهر التفسیر
این خطبه، مشتمل بر حدود ۱۰ صفحه – از ص ۱۲۵ تا ۱۳۵ – است. کاشفی ابتدا به حمد و ثنای الهی پرداخته و سپس به این مطلب اشاره دارد که وقوف و آگاهی بر معانی دقیق قرآن جز پاپیروی از پیامبر اکرم (صلی الله علیه و آله) دست یافتنی نیست، همچنین در این قسمت بر پیامبر و آل پاکش، خلفاء راشدین، همه اصحاب از مهاجرین و انصار و تابعین سلام و درود فرستاده است.
۳-۱-۱-ضرورت تفسیر قرآن
در ادامه ملاحسین کاشفی بهترین عبادت امت اسلام را بر اساس روایت «افضل عباده امتی قراءه القرآن» خواندن قرآن میداند. اما به این نکته توجه دارد که قرائت قرآن هر گاه از زیور تدبر و تفکر دور باشد نمیتوان از آن توقعی داشت(کاشفی، ۱۳۷۹ه.ش، ص۱۲۶). هر چند تأکید کاشفی در اینجا به تفکر در آیات قرآن است اما تلاوت بدون دقت در معانی آن نیز اثر خود را دارد.
او به این سخن امیرالمومنین علی(علیه السلام) استناد کرده که «لاخیر فی قراءه لاتدبر فیها» و معتقد است متخصصان در این کار و صاحبان خرد و اندیشه و طبق اصطلاح خود کاشفی «ارباب عقول و الباب» باید به اندازه فهم و درک خود و به قدر بخشش حق و کوشش خویش از آیات قرآن بهره یابند(همان، ص ۱۲۶).
وی اقدام به تدبر و تفکر برای معرفت کلام الهی و تحقیق در الفاظ و معانی آن را بر اهل بصیرت و ذکاوت و زیرکی لازم دانسته است:
«و مضمون این خطاب عالی که حضرت ملک متعالی با سیّد اولاد آدم فرموده که «کِتابٌ أَنْزَلْناهُ إِلَیْکَ مُبارَکٌ لِیَدَّبَّرُوا آیاتِهِ» برین معنی دلالت می‏کند که نزول این کتاب مبارک و نامه متبرک از عالم قدس و مشهد انس برای آن است که ارباب عقول و الباب، در غرایب اسرار و عجایب اطوار تأمّل و تدبّر نموده، به اندازه فهوم و درایات در آیات و کلمات او سخن گویند، و به نصایح کامله و مواعظ شامله پند پذیر گشته، به قدر بخشش حق و کوشش خویش از آن بهره‏ای یابند…… پس به حکم این مقدمات، بر خداوندان بصر و بصیرت و اصحاب ذکا و فطنت لازم باشد که به اقدام تدبّر و تفکر بر سلوک منهاج معرفت کلام ربانی اقدام نمایند ، و به مشاهده تحقیق الفاظ و ملاحظه تدقیق معانی آن نظر مهارت و بصر بصارت بگشایند، تا به مقدار استحقاق و استعداد از فیوض این کتاب میامن انتساب، مستفید و محظوظ توانند شد.
چون ز نفس و حدیثش آیی تنگ به کلام قدیم کن آهنگ‏
وقف او کن قوای روحانی صرف او کن حواس جسمانی‏
گوش از او معدن جواهر ساز هوش از او مخزن سرایر ساز»
(همان، صص ۱۲۷ و ۱۲۶)
واعظ کاشفی در ادامه توضیحات اشاره دارد که بدون بررسی و جستجوی علم تفسیر نمیتوان به فهم معافی دقیق کتاب خدا دست یافت بنابر این طبق نظر او تنها راه شناخت مفاهیم قرآن علم تفسیر است و اطلاع و وقوف بر تفسیر قرآ
ن را بر اهلش لازم میداند.
او این علم را شامل بیست و دو فن می داند و آنها را به دو نوع تقسیم میکند، یکی قشریّه و دیگری لبابیّه، و خودش در جواهر التفسیر این فنون را طی چهار اصل قرار داده و بررسی میکند و بر این اعتقاد است که هر کس به دنبال معرفت قرآن باشد چارهای جز آگاهی از این فنون را نداشته و باید بر آنها واقف گردد(همان، ص ۱۲۷).
در عنوان دوم از اصل دوم کاشفی منظور از قشریّه و لبابیّه را توضیح داده است. علوم قشریه در این تفسیر علومی دانسته شده که بیشتر به ظاهر آیات میپردازد مانند: صرف و نحو و علوم لبابیه، آن است که از ظاهر فراتر رفته و به معنا و مفهوم عمیق و دقیق آیات اشاره میکند و برای این نوع تقسیماتی نیز بیان گشته است(همان، ص ۱۷۳).
۳-۱-۲-هدف تألیف جواهر التفسیر
حسین بن علی کاشفی در ضمن خطبه آغاز جواهر التفسیر ذکر میکند که تنها قصد داشته برای رضای خداوند و تقرب به او، تفسیری بنویسد که مشتمل بر همهی علوم متعلق به قرآن بوده و مراجعه کنندگان به آن را از رجوع به تفسیرهای دیگر بی نیاز کند اما به دلیل موانع موجود در آن زمان که از آن ها نامی نمیبرد، رسیدن به این هدف به تعویق افتاده تا در دوران امیر علیشیر نوائی، و به قول نویسنده «درین زمان لطافت نشان» شرایط خوبی برای علماء ، فضلا و دانشمندان فراهم گشت بنابراین ملاحسین نیز از این فرصت استفاده کرده تا مقصود خویش را به نتیجه رسانده و هدفی را که در ذهن داشت دنبال کند، پس تصمیم میگیرد به جمع آوری تفسیری بپردازد که از نظر فایده ، منفعت و سود تمام و کامل باشد(همان، ص ۱۲۸).
از بیاناتی که کاشفی در زمینه تألیف جواهر التفسیر ارائه کرده برداشت میشود که او در ابتدا در تصور خویش قصد نوشتن تفسیری جامع و کامل از قرآن داشته اما نتوانست به طورکامل به هدفش جامهی عمل بپوشاند و بر اساس این سخنش: «به تقریب شمه ای بر صفحه ظهور، صفت تحریر پذیرفت» به مقداری از آن هدف دست یافت(همان، ص ۱۳۰)
واعظ در این صفحات، سطرهایی را به مدح علیشیر نوائی اختصاص داده و به تعریف و تمجید از او پرداخته است(همان، ص۱۲۸).
مفسر اشاره میکند که در تألیف جواهر التفسیر روشی مختصر و مفید، به گونهای که ملال آور و خسته کننده نباشد و نیز خلل و آسیبی به کار تفسیر وارد نکند برگزیده است: «فقیر حقیر عنان عزیمت به صوب مختصری مفید،که از طرفین املال و اخلال به جانب وسط که مرتبه اعتدال است مایل باشد انعطاف داد…»(همان، ص ۱۳۰).
۳-۱-۳- سخن مفسر در روش جواهر التفسیر
واعظ در خطبهی آغاز کتابش، روش خود در تفسیر
آیات قرآن در این کتاب توضیح داده و میگوید: درآن، دیدگاه ها و نظرات مفسران و نویسندگان قبل از خود آنچه را که به نظرش کاملتر بوده جمعآوری کرده و در بیشتر مواقع نکات ادبی زائد و شواهد لغت عربی را نیاورده است(همان، ص۱۳۰).
وی هم چنین اضافه می کند پس از اینکه صحیحترین آیات را آورده، اسباب النزول، قصهها و اخبار و روایات مربوط به آیات آنها را بیان میکند. البته اشاره کرده که صحیحترین آیاتی که اغلب وجوه مشهوره و معتبره را شامل باشد در تفسیرش آورده و در این مورد توضیح بیشتری نداده، که به نظر میرسد مراد او، صحیح از نظر قرائت باشد که آن را همراه با قید مشهور و معتبر آورده است زیرا آیات قرآن به طور کلی متواتر و معتبر هستند یا اینکه نظرش به آیاتی بوده که معنای آنها روشن است، بنابراین به طور دقیق مفهوم این جمله مشخص نیست.
وی اشاره دارد که سخنان و به نقلی لطایف و اشارات اهل تحقیق که در طول زمان از بیان آنها کوتاهی شده، در این تفسیر استفاده کرده است چنانکه در تفسیر سوره حمد از این لطایف بسیار دیده می شود و گاه با نام اشاره از آنها یاد کرده است.
«و از اقوال مفسران آنچه بر معیار اختیار عیاری تمام داشت جمع کرده، اکثر زواید ادبیّه و مستشهدات لغات عربیّه را متعرّض نگشت، و بعد از ایراد اصحّ آیات بر وجهی که اغلب وجوه مشهوره معتبره را شامل باشد، به بیان اسباب نزول و قصص و اخبار اشتغال کرد…»(همان جا).
۳-۱-۴-تعریف علم تفسیر از دیدگاه کاشفی
ملاحسین کاشفی تفسیر قرآن را علمی میداند که در آن در حد توان بشری هم از الفاظ و هم معانی آیات قرآن کریم بحث می شود از این جهت که این الفاظ و معانی بر چیزی آشکار دلالت دارندکه افراد گمان میکنند همان مقصود و هدف خداوند از بیان آن هاست: «علم تفسیر علمی است که در او بحث کنند از الفاظ و معانی قرآن از حیثیت دلالت آن بر چیزی که به یقین معلوم باشد و بران نیز که گمان برند که مراد اللّه این است، به قدر طاقت انسانیه‏»(همان، ص۱۳۱).
از این تعریف برداشت میشود که کاشفی تفسیر را بررسی الفاظ و معانی آیات برای رسیدن به مراد خداوند دانسته اما چند نکته در این تعریف قابل توجه به نظر میرسد:

1. عبارت «به قدر طاقت انسانیه» که نشان می دهد کاشفی به این موضوع توجه دارد که هر انسانی در اندازه توان و قدرت خود به تفسیر قرآن و کشف مراد خداوند میپردازد، به اندازه ای که شاید حق واقعی تفسیر قرآن ادا شود.
2. واعظ کاشفی میگوید: «گمان برند که مراد الله این است»، این جمله نیز بیانگر این مطلب است که گرچه انسانها و بشر از توانایی خود برای فهم و تفسیر آیات قرآن نهایت استفاده را میکند اما آنها گمان میکنند که مراد خداوند را فهمیده و دریافت کردهاند اما ممکن است منظور خداوند آنچه آنها درک کردهاند نباشد!

• – SFRC ↑
• – HIRC ↑
• – بلوم، ویلیام. سرکوب امید: دخالت های نظامی آمریکا و سازمان سیا از جنگ جهانی دوم تاکنون. ترجمه عبدالرضا هوشنگ مهدوی، تهران: نشر البرز، ۱۳۷۶ ص ۴۴۹-۴۶۱ ↑
• – مک کارتیسم اصطلاحی است منسوب به جوزف مک کارتی، سناتور آمریکایی، وی مشوق شیوه های بسیار خشن در پیگرد و سرکوب افراد و سازمان های چپ بود. ↑
• – هالستی، کی، جی. مبانی تحلیل سیاست بین الملل، ترجمه بهرام مستقیمی و مسعود طارم سری (تهران، دفتر مطالعات سیاسی و بین المللی، ۱۳۷۳)، ص ۵۶۱٫ ↑
• – گازیوروسکی مارک و کدی،نیکی «نه شرقی – نه غربی»، ترجمه ابراهیم متقی و الهه کولایی (تهران: انشتارات مرکز اسناد انقلاب اسلامی، ۱۳۷۹)، صفحات ۱۱۳-۱۱۴ ↑
• – آذر ادوارد و این مون چونگ، امنیت ملی در جهان سوم، (تهران: پژوهشکده ی مطالعات راهبردی، ۱۳۷۹)، صص ۳۶-۳۰۵ ↑
• – فولر گراهام، قبله عالم؛ ژئوپولیتیک ایران، ترجمه عباس منجر، (تهران: نشر مرکز، ۱۳۷۳)، ص ۶ ↑
• – هانتینتگتون ساموئل، چالش ها هویت در آمریکا، ترجمه محمودرضا گلشن پژوه و دیگران، (تهران: انتشارات ابرار معاصر، ۱۳۸۴)، ص ۱۰۵ ↑
• Fuller Graham, “The Future of Political Islam”, Foreign Affairs, March / April, 2002 ↑
• – جرجیس نواز، «آمریکا و اسلام سیاسی» به ترجمه کمال سروریان، (تهران: پژوهشکده مطالعات راهبردی ۱۳۸۲) ص ۲۸ و ۲۹ ↑
• – نوازنی بهرام، الگوهای رفتاری ایالات متحده آمریکا در رویارویی با جمهوری اسلامی ایران( تهران، مرکز اسناد انقلاب اسلامی، ۱۳۸۳) ص ۱۸۶ ↑
• – فولر گراهام، پیشین، ص ۲۸۴ ↑
• – فلاحت پیشه حشمت الله، آمریکا دنیا را به کدام سو می برد؟ (تهران: بنیاد فرهنگی پژوهشی غرب شناسی، ۱۳۸۲)، ص ۸۵ ↑
• – جنری کمپ، انتخاب های تسلیحاتی ایران: مسائل و تحلیل ها، ترجمه پیروز ایزدی، (تهران: دانشکده فرماندهی و ستاد سپاه پاسداران، ۱۳۸۰) ↑
• – فلاحت پیشه، پیشین، ص ۹۱ ↑
• – کمیسیون امنیت ملی آمریکا، استراتژی آمریکا برای قرن جدید، ترجمه پیروز ایزدی (تهران: دانشکده فرماندهی و ستاد سپاه پاسداران، ۱۳۸۰)، ص ۱۳۰-۱۲۸ ↑

• – Rudolf peter, United states, Iran and Transatlantic Relations; Headed for Crisis? (Washington: U.S. foreign Relations Council, 2004), P. 18 ↑
• -Ibid, p.21 ↑
• – kent weaver از محققین بروکینگز ↑
• – Foreign Affairs ↑
• – The sources of soviet conduct ↑
• – George Kennan ↑
• – Samuel Huntington ↑
• – Clash of Civilizations ↑
• – Track II دیپلماسی مسیر دوم به اجرای سیاست خارجی از طریق شهروندان غیردولتی و سازمانها گفته میشود. ↑
• – RAND ↑
• – URBAN ↑
• – Acodemic ↑
• – Contract research ↑
• – Academic- Specialized ↑
• – contract research organization/contract consulting ↑
• – Advocacy Think Tanks ↑
• – policy Enterprise ↑
• – Resident fellows or scholars ↑
• – Visiting fellows ↑
• – Heritage Foundation ↑
• – Rand Corporation ↑
• – Brookings Institution ↑
• – Council on Foreign Relation ↑
• – سجادپور، سیدمحمد کاظم. «کالبدشناسی مؤسسات پژوهشی آمریکا: محافظهکاران جدید، ایدئولوژی و پژوهش در سیاست خارجی». فصلنامه سیاست خارجی سال شانزدهم، شماره ۴، زمستان ۱۳۸۱ ↑
• – American Enterprise Institute ↑
• – Rand Corporation ↑
• – Council on Foreign Relation ↑
• – Heritage Foundation ↑
• – Saban center for middle east Policy ↑
• – Kenneth. M. Pollack ↑
• – Washington Institution for Near East Policy ↑

راهبردهای مؤثر جهت کنترل و کاهش آسیبهای اجتماعی باید در سه سطح خرد (متناسب با ویژگیهای فردی آسیبدیدگان)، سطح میانی(نهادهای اجتماعی مانند خانواده، مدرسه، دستگاه ها و نهادهای مسئول و سازمانهای غیردولتی) و در سطح کلان (سیاستهای فرهنگی، اجتماعی و اقتصادی) باید مورد، توجه واقع شود.
وتوجه و اهتمام به اهمیت پیشگیری اولیه از آسیبهای اجتماعی در مدارس، دانشگاهها، رسانه های جمعی و دستگاه ها و….
همچنین در این راستا تقویت رویکرد استفاده از پژوهشهای کاربردی و راهبردی و استفاده از یافتهها و نتایج علمی آنها وفراگیر شدن آموزش مهارتهای زندگی اجتماعی در همه مقاطع سنی، وگسترش و همکاری نهادهای آموزشی و رسانه های جمعی اطلاعرسانی به افکار عمومی جامعه در جهت افزایش سطح آگاهی مردم از آسیبهای اجتماعی مورد توجه قرار گیرد.
لذا با توجه به نقاط قوت و ضعف موجود در کشور در زمینه کنترل و کاهش آسیبهای اجتماعی و تهدیدها و فرصتها و محورهای پیش بینی شده در ماده ۹۷ قانون برنامه چهارم توسعه اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی اقدامات مهم و اساسی طرح جامع کنترل و کاهش آسیبهای اجتماعی در حوزه های مختلف به شرح ذیل پیش بینی شده است:
بند اول: حوزه پیشگیری سطح اول یا اطلاع رسانی و آگاه سازی
دستگاه های اجرایی ذیربط مکلّفند در جهت کنترل و کاهش آسیبهای اجتماعی در زمینه پیشگیری اولیه (سطح اول) از آسیبهای اجتماعی اقدامات ذیل را طی سالهای برنامه چهارم توسعه اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی کشور انجام دهند:
– اجرای برنامه آموزش مهارتهای زندگی و مقابله با مشکلات با هدف پیشگیری از آسیبهای اجتماعی و روانی در مدارس مقاطع ابتدایی، راهنمایی و متوسطه در در دوره های روزانه و شبانه روزی به عنوان واحدهای درسی، و یا سرفصل های دروس، برای دانش آموزان، معلمان و مسئولان مدارس و والدین دانش آموزان (وزارت آموزش و پرورش با همکاری سازمانهای غیردولتی از قبیل انجمن اولیاء و مربیان).
– آموزش مهارتهای زندگی به دانشجویان از طریق اختصاص دو واحد درسی به عنوان دروس عمومی برای دانشجویان مقاطع کاردانی و کارشناسی کلیه رشته های تحصیلی در دوره های روزانه و شبانه (وزارت علوم، تحقیقات و فناوری، وزارت بهداشت، درمان و آموزش پزشکی، دانشگاه آزاد اسلامی).
– آموزش مهارتهای زندگی به کودکان و مربیان مهدهای کودک دولتی و غیردولتی (وزارت رفاه و تأمین اجتماعی- سازمان بهزیستی کشور با همکاری سازمانهای غیردولتی).
– آموزش مهارتهای زندگی به کودکان بد سرپرست و بیسرپرست تحت پوشش سازمانهای حمایتی، مربیان، مددکاران اجتماعی، مشاوران، روانشناسان و مسئولین مراکز (وزارت رفاه و تامین اجتماعی- سازمان بهزیستی کشور با همکاری کمیته امداد، جمعیت هلال احمر و سازمانهای غیردولتی).
– گسترش برنامه های همیاران سلامت روان با هدف مشارکت مردم در پیشگیری اولیه (سطح اول) از آسیبهای اجتماعی و (وزارت رفاه و تامین اجتماعی- سازمان بهزیستی با همکاری وزارتخانههای آموزش و پرورش، علوم، تحقیقات و فناوری، بهداشت، درمان و آموزش پزشکی و دانشگاه آزاد اسلامی و سازمانهای غیردولتی).
– آموزش شهروندی در مدارس (وزارت رفاه و تامین اجتماعی- سازمان بهزیستی کشور با همکاری وزارت آموزش و پرورش).
– فراهم کردن زمینه آموزش پیش از ازدواج (سازمان بهزیستی کشور با همکاری وزارتخانههای آموزش و پرورش، بهداشت، درمان و آموزش پزشکی، علوم و تحقیقات و فناوری، فرهنگ و ارشاد اسلامی، کمیته امداد، سازمان صدا و سیما و سازمانهای غیردولتی).
– تقویت و گسترش آموزش زندگی خانواده برای افراد متأهل (پس از ازدواج) (وزارت رفاه و تأمین اجتماعی- سازمان بهزیستی کشور با همکاری سازمانهای دولتی مرتبط و سازمانهای غیردولتی).
– ارتقاء سطح آگاهی اساتید دانشگاهها و مؤسسات آموزش عالی، معلمان، قضات، اعضای شورای حل اختلاف، مسئولین سازمان های ذیربط، کارمندان، سربازان، مربیان، مددکاران اجتماعی، روانشناسان، مشاوران، پرسنل نیروی انتظامی و نظامی، تهیهکنندگان برنامههای سینما و رادیو و تلویزیون، روحانیون، کارگران، و… در زمینه آسیبهای اجتماعی (وزارت آموزش و پرورش علوم تحقیقات و فناوری، بهداشت، درمان و آموزش پزشکی و وزارت رفاه و تأمین اجتماعی- سازمان بهزیستی کشور با همکاری دستگاه های دولتی و نهادی عمومی، از قبیل نیروی انتظامی، وزارت فرهنگ ارشاد اسلامی، وزارت دادگستری، شرکتهای و مؤسسات دولتی و وابسته دولت، سازمان صدا و سیما و سایر رسانه های مکتوب و غیرمکتوب و سایر دستگاه های ذیربط و سازمانهای غیردولتی).
– ایجاد پایگاه سلامت اجتماعی در محلات و مناطق اسکان غیررسمی(حاشیهنشین) و آلوده با هدف پیشگیری از آسیبهای اجتماعی (وزارت رفاه و تأمین اجتماعی- سازمان بهزیستی کشور با همکاری سازمانهای دولتی مسئول و سازمانهای غیردولتی).
– تقویت و گسترش فعالیت ورزش همگانی در مناطق و محلات ایجاد نشاط و شادابی در جامعه با اولویت مناطق آسیبزا و محروم (سازمان تربیت بدنی با همکاری فدراسیونها و هیئتهای ورزشی).
-تهیه فیلمهای مختلف سینمایی، سریالها، تیزرهای آموزشی و… با هدف افزایش اطلاعات در زمینه پیشگیری سطح اول از آسیبهای اجتماعی (وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی و سازمان صدا و سیما با همکاری دستگاه های تخصصی ذیربط و سازمانهای غیردولتی).
-تقویت و گسترش مراکز مشاوره حضوری و غیرحضوری (تلفن ۱۴۸) (وزارت رفاه و تأمین اجتماعی- سازمان بهزیستی کشور، و

زارتخانههای آموزش و پرورش، علوم، تحقیقات و فناوری، نیروی انتظامی و سازمانهای غیردولتی دارای مجوز از مراجع ذیصلاح از قبیل سازمان ملی جوانان، سازمان بهزیستی کشور).
-تقویت و گسترش برنامههای آموزش هنجارها و ارزشهای دینی در میان آحاد با تأکید بر کودکان، نوجوانان و جوانان با بهره گرفتن از روش های جذاب و متنوع(وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی- سازمان تبلیغات اسلامی با همکاری سازمان صدا و سیما و سایر سازمانهای ذیربط و سازمانهای غیردولتی)
– تقویت و گسترش خدمات مشاوره، روانشناسی و مددکاری اجتماعی در مراکز نیروی انتظامی یا هدف پیشگیری از آسیبهای اجتماعی وزارت کشور- نیروی انتظامی).
– آموزش همگانی (حضوری و غیرحضوری) به مردم در زمینه آشنایی با آسیبهای اجتماع شایع و در حال شیوع با توجه به اطلاعات مراجعه کنندگان به نیرو (وزارت کشور- نیروی انتظامی)
-اجرای برنامههای مرتبط با پیشگیری از خشونت خانگی (کودکآزاری و همسرآزاری) (وزارت رفاه و تأمین اجتماعی- سازمان بهزیستی کشور با همکاری سازمان صدا و سیما و سایر سازمانهای دولتی ذیربط و سازمان غیردولتی).
– ارائه آموزشهای لازم به خانواده های زندانیان با هدف پیشگیری از آسیبهای اجتماعی. (سازمان زندانها و اقدامات تأمینی و تربیتی با همکاری وزارت رفاه و تامین اجتماعی- سازمان بهزیستی کشور، کمیته امداد و سازمانهای غیردولتی از قبیل انجمن حمایت از خانواده زندانیان).
همچنین اولویت ارتقاء رفاه و پیشگیری از مشکلات اجتماعی در این حوزه قرار می گیرد که در موارد ذیل قابل بحث و پیگیری می باشد:
– تلاش در جهت ساماندهی و رفع نیازهای ضروری زندگی: اشتغال، ازدواج، مسکن،… و برنامه ریزی جهت استفاده بهینه از اوقات فراغت گروه های مختلف جامعه.
– تقویت نقش وسایل ارتباط جمعی در زمینه پیشگیری از مشکلات، انحرافات و آسیبهای روانی- اجتماعی.
– تأکید بر مقتدرسازی فردی (روانشناختی)، خانوادگی و سازمانی (سازمان مقتدر و مقتدرکننده) از طریق:
– آموزش و تقویت فرهنگ کارآفرینی متناسب با شرایط فرهنگی، اقتصادی و اقلیمی استان.
– تقویت تواناییها و مهارتهای زندگی و شغلی آحاد مردم استان.
– تشویق افراد به اصلاح سبک زندگی به منظور دستیابی به زندگی سالم.
– آموزش تاب آوری با هدف به سلامت گذشتن از آسیبهای اجتماعی، ناملایمات و سختیهای زندگی و رسیدن به رشد مضاعف در این فرایند.
– تقویت مداوم توانایی های مدیریتی سازمانهای (دولتی و غیردولتی) رفاه اجتماعی.
– برقراری و تقویت نظام ارجاع در سازمانهای رفاه اجتماعی.
آموزش مهارتهای زندگی و مهارتهای مقابله با مشکلات و بحرانها، آموزش حقوق شهروندی و قانون مداری به همه اقشار جامعه علی الخصوص افراد در معرض آسیب
اقدامات اولویتدار در برنامهها و سیاستهای اجرایی:
– ارتقاء سطح فعالیتهای علمی، پژوهشی و تشکیل شبکه ها یا انجمنهای تخصصی مربوط به مسائل اجتماعی.
– پیشگیری و کنترل آثار سوء تصمیمات و سیاستهای اقتصادی، فرهنگی و سیاسی.
– تقویت روابط متقابل و روحیه تعاون و همکاری بین مردم استان.
– تقویت شبکه های حمایتی غیردولتی و اجتماعی از قبیل خانواده ها، اجتماعات محلی و گروه های همتا.
– تقویت و اصلاح روابط سازمانهای دولتی و مردم نهاد حول محور ارائه خدمات اجتماعی.
– تقویت همه جانبه نهادها و سازمانهای ارائه دهنده خدمات اجتماعی.
– توصیه بر تعامل قوه قضاییه با سازمانهای حمایتی و اجرای طرح دادگاه درمان مدار.
– تقویت نظام بیمهای به خصوص بیمه های مربوط به رفاه و تأمین اجتماعی.
بند دوم: حوزه پیشگیری سطح دوم یا ارائه خدمات ومداخلات
دستگاه های اجرای ذیربط مکلّفند در جهت ارائه خدمات و مداخلات به موقع و تخصصی به افراد در معرض آسیب و آسیبدیده اجتماعی اقدامات ذیل را طی سالهای برنامه چهارم توسعه انجام دهند:
– توسعه و تقویت مراکز مداخله در بحرانهای فردی، خانوادگی، اجتماعی(اورژانسهای اجتماعی) با هدف حمایت و ارائه خدمات تخصصی و به موقع به افراد با مشکلاتی از قبیل کودک آزاری، همسرآزاری، اقدام به خودکشی، فرار از منزل، انحرافات اخلاقی، زنان آسیبدیده اجتماعی، زوجین متقاضی طلاق، افراد دارای اختلال هویت جنسی و…. (وزارت رفاه و تأمین اجتماعی- سازمان بهزیستی کشور با همکاری وزارتخانههای کشور- نیروی انتظامی و سازمان ثبت احوال، دادگستری، بهداشت، درمان و آموزش پزشکی، کار و امور اجتماعی- سازمان آموزش فنی وحرفهای، سازمان زندانها و اقدامات تأمینی و تربیتی، سازمان پزشکی قانونی و….سازمانهای غیردولتی).
– تقویت و گسترش خط تلفن اورژانس اجتماعی (تلفن ۱۲۳) برای ارائه خدمات (وزارت رفاه و تأمین اجتماعی- سازمان بهزیستی کشور).