:

آترواسکلروز علت عمده مرگ در جهان پیشرفته است و پیش بینی می‌شود تا 25 سال آینده، به علت عمده مرگ و میر در کشورهای در حال توسعه نیز تبدیل گردد. در ایالات متحده آمریکا، آترواسکلروز مسئول بیش از یک دوم موارد مرگ بوده و سالانه هزینه‌ای معادل 100 بیلیون دلار به درمان این گونه بیماران اختصاص می‌یابد                                   (Boudi et al., 2006) . همچنین بر اساس گزارش سازمان جهانی بهداشت در سال 2005 در دو جنس حدود 17 میلیون نفر به علــت بیماریهای قلبی-عروقی فوت کرده‌اند، که 30 درصد کل مرگ ها را به خود اختصاص داده است. در ایران نیز 38 درصــد موارد مرگ ناشی از بیماری های قلبی– عروقی است و اولین علت مرگ و میر کشور به شمار می‌رود (Tarahi, 2007). مطالعات اپیدمیولوژیک، عوامل خطرزای این دسته از بیماری‌ها را هیپرلیپیدمی، فشار خون بالا، مصرف سیگار، دیابت، سن، جنس و فعالیت‌های فیزیکی گزارش نموده‌اند (Ridkey, 1999). نیز اعلام شده است که اختلال در لیپوپروتئین‌های پلاسما و متابولیسم چربی‌ها، بیش از سایر عوامل در بروز آترواسکلروز                                      نقش دارد(Longo & Harrison,2012). از بین لیپیدهای سرم نیزLDL کلسترول بیشترین ارتباط را با استقرارآترواسکلروز دارد (Denke & Grundy, 1999). لذا کنترل و درمان هیپرلیپیدمی، امری لازم و اساسی به نظر می‌رسد. در کنار درمان دارویی، طب مکمل و گیاه درمانی نیز مداخله توجه  متخصصان قرار گرفته است.

1-2 بیان مساله و اهمیت پژوهش :

نقش گیاهان مختلف در کاهش چربیهای خون و در نتیجه کاهش بیماریهای قلبی-عروقی شناخته شده است. در این زمینه می‌توان به شنبلیله، شوید و برگ درخت گردو اشاره نمود                                                                     (Jolodar & Nazifi, 1998). که بعلت سرشار بودن از اسیدهای چرب غیر اشباع سبب کاهش کلسترول سرم می شود(Zambón et al., 2000). مطالعات متعددی روی تاثیر گیاهان مختلف بر روی چربی خون صورت گرفته است بسیاری از مطالعات کاهش میزان کلسترول و LDLc را در نتیجه مصرف شنبلیله،پودر سیر،چای سیاه،چای سبز،سویا و زنجبیل تایید نموده اند  (Hassani et al,2010).

گرایش عمومی جوامع به طب سنتی و استفاده از داروهای گیاهی در طی سال های اخیر به علت بروز برخی اثرات زیان بار داروهای شیمیایی بر سلامتی انسان وبعضا” نارسایی‌های طب نوین در درمان برخی بیماری ها رو به افزایش بوده است، همچنین نیاز مبرم به مواد موثره این گیاهان به عنوان مواد اولیه در صنایع داروسازی آرایشی و بهداشتی باعث شده است تا این گیاهان بیش از بیش از ارزش و اهمیت خاصی برخوردار باشند(Ghanadi, 2005; SalehiSurmaghi, 2008). یكی از گیاهان دارویی كه در طب سنتی ایران و ملل مختلف سابقه مصرف دیرینه داشته و خواص درمانی چشمگیری برای آن ذكر شده گیاه شنبلیله است.

شنبلیله یا شنبلید با نام علمی   Trigonella foenum-graceum  گیاهی نهاندانه از دو لپه ای های جدا گلبرگ است که جز راسته گل سرخ، تیره نخود، تیره فرعی پروانه داران و جنسTrifoliaاز گروه Trigonella  است .شنبلیله گیاه علفی یک ساله که ارتفاع آن تا 50 سانتی متر می رسد(Dini, 2006). طبق نظر برخی کارشناسان و محققین این گیاه در ابتدا بومی ایران بوده و سپس به مناطق دیگر منتقل شده است. منشا این گیاه نواحی آفریقای شما لی و سواحل مدیترانه بوده همچنین شنبلیله بطور گسترده در هند ،چین ، آفریقا ، الجزیره ، عربستان سعودی ،پاکستان ،مصر،                     ترکیه ،اوکراین اسپانیا و ایتالیا کاشته می شود .  نكته جالب توجه در مداخله شنبلیله طیف وسیع اثرات درمانی                                                     ذکر شده آن می‌باشد (Zargari, 1368) .

شنبلیله از دیر باز در طب سنتی در درمان کورک ، دیابت و سل مورد مصر ف بوده است. سایر اثرهای ذکر شده                  عبارتند از :كه اثر ضددرد، ضدآترواسكلروز، ضدالتهاب، ضدنفخ، ضداسپاسم، ضدسرطان، پایین آورنده قند خون، افزایش دهنده میل جنسی، قابض، مقوی قلب، صفراآور، ملین، خلط آور، ، كاهش دهنده چربی خون، كاهش دهنده پرفشاری خون، شیرافزایی، مسهل، تسهیل کننده زایمان، مقوی رحم و ضدكرم از این گیاه استفاده شده است                               (Gruenwald & Fleming, 1998 Max, 1999;).

شنبلیله با نام علمی Trigonellafoenum-graceum L یك گیاه علفی یكساله از تیره Legouminosae است، كه بومی شرق مدیترانه است. در طب سنتی مصارف زیادی برای این گیاه ذكر شده است، از این گیاه برای انقباض رحم، كمك به هضم غذا و افزایش سوخت و ساز و تقویت عمومی در بدن استفاده شده است. این گیاه به سبب تولید آلكالوئیدهای دارویی، ترکیبات استروییدی، ساپوژنین ها و قدرت درمان بخشی بالا در زمره مهم ترین گیاهان دارویی جهان قرار دارد. تریگونلین اسید نیکوتینیکacid nicotinic) (Trigonelline از جمله مهم ترین متابولیت های گیاه شنبلیله به شمار می روند كه در درمان دیابت و كاهش كلسترول خون موثر می باشند. دیاسژنین (Diosgenin)ترکیب مهم دیگر بذر این گیاه است که در تولید استروییدهای دارویی از جمله قرص های ضد بارداری استفاده می شود.

بررسی های انجام شده نشان می دهد که 60 % تخم شنبلیله را فیبر تشکیل می دهد که 50% آن از جنس پکتین است (Lee et al., 1995) . پکتین بعنوان یک فیبر ،دارای ویژگی های افزایش سرعت تخلیه روده،کاهش سرعت جذب قند و چربی و کاهش سنتز کلسترول می باشد. مطالعات زیادی بر روی اثرات درمانی و شناسایی تركیبات شیمیایی این گیاه    صورت گرفته است  (;Hasanzade et al., 2010 Madar et al., 1988).

اخیرا گزارش شده برخی اجزای فعال موجود در شنبلیله ،  (4-هیدروکسی ایزولوسین و گالاکتومانان)   افزایش میزان گلوکز خون را مهار کرده و در بهبود متابولیسم لیپید در محیط داخلی                                                                               In vivo موثرند (Srichamroen et al., 2008).

شنبلیله دارای ساپونین های تلخی مانند پروتودی اسکین (protodioscin) می باشد. بسیاری از مطالعات اثر موثر دی اسژنین (شکلی از پروتودی اسکین و دی اسکین) را بر متابولیسم چربی و گلوکز خون منتشر ساختند. دی اسژنین میزان (PPRPϒ) Peroxisome proliferator-activated receptor gammaرا در بافت چربی سفید(WAT) افزایش داده و تمایز سلولهای چربی را القا می کند و سبب کاهش سایز سلولهای چربی می شود.همچنین ترشح مونوسیت کموتراکتانت پروتئین 1 (MCP-1) در سلولهای چربی کاهش یافته در حالی که ترشح آدیبونکتین افزایش می یابد که سبب مهار التهاب در سلول های چربی می گردد. در ادامه ساپونین همانند دی اسژنین میسلهای بزرگی از اسیدهای صفراوی و ملکولهای ساپونین در روده کوچک شکل می گیرد و این میسلها مانع از جذب کلسترول گشته و سبب دفع آنها در مدفوع می گردد  . دی اسژنین همچنین سبب کاهش میزان TG و کاهش میزان بیان                                          mRNA ژنهای چربی ساز(FAS[3],SCD[4]-1,ACC[5])می گردد                                                                                                     (Uemura et al., 2011).

تخم شنبلیله آلکالوییدی بنام تریگونیلین دارد که ترکیبی شبیه اسید نیکوتینیک است و می تواند در کاهش TG  موثر باشد( Goodman  & Gilman,2001)

برخی مطالعات اثرات کاهنده چربی خون شنبلیله را به ساپوژنین نیز نسبت می دهند که سبب افزایش دفع کلسترول صفراوی شده که در نهایت بدن برای سنتز مجدد نمکهای صفراوی میزان کلسترول پلاسما را کاهش می دهد، در ضمن اثرات کاهنده چربی خون همچنین به ترکیبات شبه استروژنی آن مرتبط است که بطور غیر مستقیم باعث افزایش هورمون تیروئیدی T4 می شود (Basch et al,2003) .

مطالعات صورت گرفته بر روی گیاه شنبلیله نشان دهنده اثرات مفید بر سلامتی همچنین توانایی بالای این گیاه                      در زمینه های مختلف درمانی می باشد. گرچه از نظر سنتی شنبلیله گیاهی بی خطر است با این حال مطالعات صورت گرفته بر روی شنبلیله نیز اثرات مضر معنی داری را نشان ندادند. ولی احتمال ایجاد مشکلات گوارشی مانند اسهال در استفاده از دوزهای بالا (بیشتر از 100 گرم در روز پودر یا دانه شنبلیله در روز) مخصولا در افرادی با سابقه حساسیت                                                   وجود داردBaquer,2013) &(Yadav .

تحقیقات موجود در مورد اثر این دارو بر انواع چربی های خون در ایران بسیار محدود است و سوالات زیادی در این زمینه وجود دارد. بیشتر مطالعات صورت گرفته تاثیر این گیاه را بر قند خون بررسی نموده اند.  توجه به ترکیبات                            بیو شیمیایی موجود در این گیاه ، تحقیق حاضر را به منظور بررسی اثر تخم شنبلیله بر , HDL-c[6], LDL-c[7],Tchol[8] ,TG[9]  TG افراد مبتلا به هایپرلیپیدمی با دوز و روشی متفاوت از مطالعات صورت گرفته (با دوز 5 گرم در روز بصورت خوراکی بر روی نمونه انسانی )طراحی نمودیم تا در صورت بهره مندی این داروی گیاهی از خواص مورد نظر، بتوان آن را بعنوان یک وسیله مناسب جهت کنترل هایپرلیپیدمی پیشنهاد نمود.