فصل اول: کلیات

 

1-1- تبیین مساله پژوهشی و اهمیت آن …………………………………………………………1   

 

1-2- اهداف پژوهش ……………………………………………………………………………2

 

1-3- پرسشها و فرضیات ………………………………………………………………..2

 

1-3-1- پرسشها …………………………………………………………………………………..2

 

1-3-2- فرضیات …………………………………………………………………………………….2

 

1-4- پیشینه پژوهش ……………………………………………………………………….3

 

1-5- روش تحقیق و مراحل آن ……………………………………………………………….3

 

1-6- نقد منابع و ماخذ ……………………………………………………………..3

 

1-6-1 منابع تاریخی …………………………………………………………………………..3

 

1-6-1-1- سرزمین های شمالی پیرامون خلیج فارس…………………………………………4

 

1-6-1-2- تاریخ جهانگیریه……………………………………………………………………………..4

 

1-6-1-3- تاریخ بنادر و جزایر خلیج فارس ……………………………………………5

 

1-6-2- سفرنامه­ها …………………………………………………………………….5

 

1-6-2-1 سفرنامه سرپرسی سایکس………………………………………………5

 

1-6-2-2- سفرنامه سدید………………………………………………………………………….6

 

1-6-3- اسناد ………………………………………………………………………………….6 

 

1-6-4- منابع جدید ………………………………………………………………………….6

 

1-6-4-1- تاریخ لنجه……………………………………………………………………….6

 

1-6-4-2- بندرلنگه در ساحل خلیج فارس   …………………………………………… 7

 

فصل دوم : موقعیت جغرافیایی بندر لنگه  

 

2-1- جغرافیای طبیعی …………………………………………………………………8

 

2-1-1- مشخصات جغرافیایی ……………………………………………………………8

 

2-1-2- ناهمواری ها بندر لنگه……………………………………………………………….9

 

2-1-3- آب و هوا …………………………………………………………………………………….10

 

2-1-4-  رود ها……………………………………………………………………………………………..11

 

2-1-5- پوشش گیاهی ………………………………………………………………………………11

 

2-1-5-1- درختان……………………………………………………………………………….. 11

 

2-1-5-2- گیاهان دارویی………………………………………………………………………….12

 

2-1-6- پوشش جانوری ………………………………………………………………………………13

 

2-1-7- راه های ارتباطی………………………………………………………………….14

 

2-2- جغرافیای انسانی……………………………………………………………………………….14

 

2-2-1- جمعیت……………………………………………………………………………………………14

 

2-2-1-1- محلات بندرلنگه……………………………………………………..15

 

2-2-2- زبان………………………………………………………………………………………16

 

2-2-3- نژاد…………………………………………………………………………………..17

 

2-2-4- دین و مذهب…………………………………………………………………………..17

 

2-2-5- خوراک…………………………………………………………………………………17

 

2-2-6- پوشاک…………………………………………………………………………………………17

 

2-3- جغرافیای اقتصادی…………………………………………………………………………18

 

2-3-1-  صیادی……………………………………………………………………………………..18

 

2-3-1-1- ماهی گیری……………………………………………………………………………..18

 

2-3-1-2- صید مروارید………………………………………………………………………….18

 

2-3-1-3- صدف……………………………………………………………………………………..18

 

2-3-2- معادن………………………………………………………………………………………………….19

 

2-3-3- صنایع…………………………………………………………………………………………..19

 

2-3-4- هنرهای دستی…………………………………………………………………………………19

 

2-3-5-کشاورزی…………………………………………………………………………………………….20

 

2-3-6- دامداری…………………………………………………………………………………………….20

 

2-3-7- بازرگانی………………………………………………………………………………………………20

 

2-4- جغرافیای تاریخی …………………………………………………………………………………..21

 

2-4-1- پیشینه تاریخی………………………………………………………………………..21

 

2-4-2- وجه تسمیه­ی …………………………………………………………………21

 

فصل سوم: تحولات سیاسی بندر لنگه

 

3-1- بخش اول: دوره صفویه تا پایان زندیه…………………………………………24

 

3-1-1- تشکیل دولت صفویه……………………………………………………………………….24

 

3-1-2- حضور استعمارگران پرتغالی در خلیج فارس……………………………………….25

 

3-1-3- پایان حضور پرتغالی ها در خلیج فارس………………………………………………..28

 

3-1-4- حضور هلندی ها در بندر لنگه……………………………………………………30

 

3-1-5- حمله خوارج به بندر لنگه و توابع آن……………………………………………………30

 

3-1-6- سقوط دولت صفویه و آغاز حملات جواسم به سواحل ایران………………………………….31

 

3-1-6-1- جواسم و تلاش آنها برای استقرار در سواحل ایران و بندر لنگه……………………………31

 

3-1-7- پادشاهی نادر………………………………………………………………………………33

 

3-1-8- کشته شدن نادر و حملات مجدد جواسم به سواحل ایران…………………………………33

 

3-3- بندر لنگه در دوره­ی زندیه …………………………………………………………………………….34

 

3-2- بخش دوم : از پایان زندیه تا انقلاب مشروطه……………………………………………….34

 

3-2-1- استقرار جواسم در بندر لنگه و توابع…………………………………………………….34

 

3-2-2- تثبیت حاکمیت جواسم بر بندر لنگه و آغاز تحرکات انگلیسی ها در این بند….36

 

3-2-3- اخراج جواسم از بندر لنگه………………………………………………………….43

 

3-2-4- حاکمان بندرلنگه از اخراج جواسم تا سال 1316 ه . ق…………………………..45

 

3-2-5- تلاش نافرجام جواسم برای حکومت مجدد بر بندرلنگه…………………………..45

 

3-3- بخش سوم: تحولات بندرلنگه از انفلاب مشروطیت تا سقوط  دولت قاجاریه…………46

 

3-3-1- مردم بندرلنگه و انقلاب مشروطه………………………………………….47

 

3-3-1-1- اغتشاشات در لار و جنوب ایران و تاثیر آن بر بندرلنگه…………………..48

 

3-3-1-2- انجمن های محلی مشروطه خواهان………………………………………..52

 

3-3-2- جنگ جهانی اول و تاثیرات آن بر بندرلنگه……………………………………………..53

 

3-4- بخش چهارم: انقراض قاجاریه و روی کار آمدن رضا شاه پهلوی…………………….54

 

3-4-1- جنگ جهانی دوم……………………………………………………………….58

 

3-4-2- حکومت محمد رضا شاه پهلوی……………………………………………..58

 

3-4-2-1- نا امنی در جنوب ایران و بندر لنگه……………………………………58

 

  فصل چهارم: تحولات اجتماعی و فرهنگی بندر لنگه

 

4-1- بخش اول: دین و مذهب در بندرلنگه………………………………60

 

4-1-1- دین اسلام………………………………………………………………………..60

 

4-1-1-1- اهل سنت………………………………………………………………………60

 

4-1-1-2- تشیع…………………………………………………………………..61

 

4-1-2- فرق غیر اسلامی……………………………………………………62

 

4-1-2-1- زرتشتی…………………………………………………………………………62

 

4-1-2-2- یهود………………………………………………………………………………62

 

4-1-2-3- هندوها……………………………………………………………………..62

 

4-1-2-4- مسیحیان…………………………………………………………………………..62  

 

4-2- بخش دوم: آداب و رسوم…………………………………………………………..63

 

4-2-1- آداب و رسوم مذهبی………………………………………………………….63

 

4-2-1-1- عید قربان………………………………………………………………………………..63

 

4-2-1-2- جشن استقبال از حاجیان…………………………………………………..64

 

4-2-1-3- آداب و رسوم در ماه رمضان……………………………………………………………..64

 

4-2-1-3-1- خواندن نماز تراویح……………………………………………………………..64

 

4-2-1-3-2- مراسم ویژه شهادت حضرت علی (ع)…………………………65

 

4-2-1-3-3- خواندن نماز تهجد یا قیام الیل………………………………………………….65

 

4-2-1-3-4- خیر شب 27 رمضان……………………………………………………………. 65

 

4-2-1-4- عید فطر……………………………………………………………………65

 

4-2-1-5- گرفتن روزه بعد از پایان ماه مبارک رمضان…………………………………..66

 

4-2-1-6- خیرات………………………………………………………………………………….66

 

4-2-1-6-1- جشن روز پانزدهم شعبان (جشن نومه یا نیمه)……………………………..66

 

4-2-1-6-2- خیر روز هشتم ذی الحجه…………………………………………….66

 

4-2-1-6-3- خیر معراج (شب 26 رجب)…………………………………………………67

 

4-2-1-7- مولود خوانی………………………………………………………………………….67

 

4-2-1-8- عاشورا در بندرلنگه……………………………………………………………………67

 

4-2-1-9- آئین ها و مراسم های ویژه به مناسبت تولد و مرگ ائمه و بزرگان دینی……………………………..68

 

4-2-2- آداب و رسوم محلی……………………………………………………………68

 

4-2-2-1- مراسم ختنه سوران …………………………………………………………69

 

4-2-3- آداب و رسوم  ملی………………………………………………………………..69

 

4-2-3-1- جشن چهارشنبه سوری…………………………………………………69

 

4-2-3-2-  خانه تکانی………………………………………………………………………69

 

4-2-3-3- تحویل سال………………………………………………………………………..70

 

4-2-3-4- سیزده بدر………………………………………………………………………………….70

 

4-2-4- ضرب المثل ها…………………………………………………………………………..70

 

4-2-5- تقویم های رایج در بندرلنگه…………………………………………………………………………72

 

4-2-5-1- تقویم هجری قمری ……………………………………………………..72

 

4-2-5-1-1- کاربرد تقویم هجری قمری…………………………………………………..72

 

4-2-5-2- تقویم هجری شمسی……………………………………………………………73

 

4-2-5-2-1- کاربرد تقویم هجری شمسی………………………………………………73 

 

4-2-6- طب سنتی………………………………………………………………………………… 73

 

4-2-7- زبان و گویش………………………………………………………………………………….. 74

 

4-2-7-1- زبان فارسی…………………………………………………………………………….75

 

4-2-7-2- زبان عربی………………………………………………………………………………..76

 

4-3- بخش سوم: نهاد های آموزشی…………………………………………………………………..76

 

4-3-1- مکتب خانه در بندرلنگه…………………………………………………………………………….77

 

4-3-1-1- نقاط ضعف و قوت مکتب خانه ها………………………………………………..78

 

4-3-1-1-1- نقاط قوت مکتب خانه……………………………………………………..78

 

4-3-1- 1-2- نقاط ضعف مکتب خانه ها……………………………………………….78

 

4-3-1- 2- مدارس در بندرلنگه………………………………………………………………..79

 

4-3-1- 2-1- مدارس علوم دینی……………………………………………………………………79

 

4-3-1- 2-1-1- مدارس دینی اهل سنت…………………………………………………………….79

 

4-3-1- 2-1-1-1- مدرسه احمدیه………………………………………………………………..79

 

4-3-1- 2-1-1-2- مدرسه رحمانیه بندر لنگه…………………………………………..80

 

4-3-1- 2-1-2- مدارس علوم دینی تشیع…………………………………………………………..81

 

4-3-1- 2-1-2-1- مدرسه علوم دینی سید محمد عالم بحرینی………………………….81

 

4-3-1- 2-2- مدارس عمومی غیر دینی بندرلنگه………………………………………………..82

 

4-3-1- 2-2-1- مدرسه انجمن……………………………………………………………82

 

4-3-1- 2-2-2- مدرسه محمدیه……………………………………………………….82

 

4-3-2- آموزش و پرورش بندرلنگه…………………………………………………..84

 

4-4- بخش چهارم: مساجد و زیارتگاه ها……………………………………………….84

 

4-4-1- مساجد شیعیان …………………………………………………………85

 

4-4-2- مساجد اهل سنت……………………………………………………………….85

 

4-4-3- مراکز زیارتی (آرامگاه ها)………………………………………………………85

 

4-5- بخش پنجم: علماء و روحانیون و بزرگان علم و ادب در بندرلنگه………………………….86

 

4-5-1- علما و روحانیون…………………………………………………………………….86

 

4-5-1-1- علماء و روحانیون شیعی ………………………………………………………..86

 

4-5-1-1-1- سید محمد عالم بحرینی…………………………………………………..86

 

4-5-1-1-2- شیخ علی بن عبدالله محلاتی…………………………………………………87

 

4-5-1-1-3- شیخ احمد سرحان…………………………………………………………….87

 

4-5-1-1-4- سید هاشم بحرانی………………………………………………………………….87

 

4-5-1-2- علماء و روحانیون معروف اهل تسنن در بندر لنگه…………………..88

 

4-5-1-2-1- شیخ عبدالله صوفی……………………………………………………………88

 

4-5-1-2-2- سلطان العلماء شیخ عبدالرحمن خالدی……………………………88

 

4-5-1-2-3- شیخ حسن بن عبدالله الرضوان………………………………….90

 

4-5-1-2-4- شیخ محمد علی خالدی………………………………………90

 

4-5-1-2-5- شیخ قاسم قصاب……………………………………………………….91

 

4-5-2- ادبا در بندرلنگه………………………………………………….92

 

4-5-2-1- عبدالرحمن فرامرزی………………………………………………………92

 

4-5-2-2- احمد فرامرزی………………………………………………………………….93

 

4-5-2-3- عباس انجم روز………………………………………………………………………93

 

4-5-3- شعرا در بندرلنگه……………………………………………………………94

 

4-5-3-1- شیخ عبدالرحمن خالدی………………………………………….94

 

4-5-3-2- سید کامل کاملی………………………………………………………………..94

 

4-5-3-3- شیخ عبدالواحد فرامرزی………………………………………………………..94

 

4-5-3-4- علی اکبر هاتف…………………………………………………………………..95

 

4-5-3-5- عباس انجم روز……………………………………………………………..95

 

4-6- بخش ششم: آب، خوراک، مسكن و معماری………………………………………………96

 

4-6-1- منابع تامین آب…………………………………………………………………..96

 

4-6-1-1- آب انبار…………………………………………………………………………96

 

4-6-1-2- چاه……………………………………………………………………………..97

 

4-6-2- خوراک……………………………………………………………………….. 98

 

4-6-2-1- نان…………………………………………………………………….98

 

4-6-2-2- تهیه انواع دسر…………………………………………………………….98

 

4-6-2-3- صرف قهوه……………………………………………………………………………..99

 

4-6-2-4- خرما…………………………………………………………………………..99

 

4-6-2-4-1- خرمای خشک…………………………………………………………………..100

 

4-6-2-4-2- کنگ شانه زده یا چنگال………………………………………………….100

 

4-6-2-4-3- شیره خرما……………………………………………………………………100

 

4-6-2-4-4- خارک نارس………………………………………………………………100

 

4-6-3- مسکن و معماری………………………………………………………………………101

 

4-6-3-1- آثار باستانی و تاریخی…………………………………………………………………102

 

4-6-3-1-1- قلعه تاریخی لشتان………………………………………………………..102

 

4-6-3-1-2- زیارت خضر…………………………………………………………………..102

 

 4-6-3-1-3- منازل…………………………………………………………………….103

 

4-6-3-1-4- قلعه پرتغالی ها…………………………………………………………………103

 

4-6-3-1-5- کاروانسرای کنگ……………………………………………………….103

 

4-6-3-1-6- برکه ها و آب انبارها………………………………………………………….104

 

4-6-3-1-7- خرابه های معروف به تالار………………………………………………….104

 

4-6-3-1-8- مقسم های آب………………………………………………………………105

 

4-6-3-1-9- مساجد……………………………………………………………105

 

فصل پنجم: تحولات اقتصادی بندر لنگه

 

5-1- بخش اول:کشاورزی و دامداری…………………………………………………107

 

5-1-1- کشاورزی…………………………………………………………………………………..107

 

5-1-1-1- نخل …………………………………………………………………………………….108

 

5-1-1-1-2- علل اساسی از بین رفتن نخیلات بندرلنگه …………………………….110

 

5-1-2- دامداری ………………………………………………………………….. ……110

 

5-2- بخش دوم: دریا نوردی………………………………………………………………111

 

5-2-1- صید و تجارت مروارید …………………………………………………………….111

 

5-2-1-1- علل رکود صید و تجارت مروارید…………………………………………….113

 

5-3- بخش سوم: صنایع و معادن ……………………………………………………………114

 

5-3-1- صنایع ………………………………………………………………………………………112

 

5-3-2- معادن………………………………………………………………………………………….118

 

5-4- بخش چهارم: تجارت……………………………………………………………………119

 

5-4-1- صادرات و واردات ……………………………………………………………………119

 

5-4-1-1- صادرات …………………………………………………………………………..120

 

5-4-1-1-1- صادرات بندرلنگه به امارت های حاشیه جنوبی خلیج فارس ……………………121

 

5-4-1-2- واردات ………………………………………………………………………………..124

 

5-4-2- تجارت برده…………………………………………………………………..127

 

5-4-3- علل اصلی رونق بازرگانی خارجی در بندرلنگه ………………………………….128

 

5-4-3-1- بازار لنگه ……………………………………………………………………………..129

 

5-4-3-1-1- مهمترین بازار های لنگه ……………………………………………130

 

5-4-3-2- کمپانی های خارجی در بندرلنگه …………………………………….130

 

 

 

 

5-4-3- عوامل رکود اقتصادی بندر لنگه …………………………………………..132        

 

سخن آخر ………………………………………………………………………………………..134

 

پیوست­ها ……………………………………………………………………………………………..136

 

منابع و ماخذ …………………………………………………………….. 158

 

تبیین مساله پژوهشی و اهمیت آن

 

بندرلنگه یکی از بنادر مهم در سواحل خلیج فارس است که از دیرباز به دلیل صید مروارید در سواحل آن به بندر مروارید معروف بوده و از بنادر پررونق و آبادان سواحل خلیج فارس بوده است.  به دلیل همین رونق و آبادانی آن، در دوره قاجاریه به عروس بنادر ایران معروف گردید. این بندر یکی از مناطق حساس در سواحل خلیج فارس می باشد که به دلیل قرار گرفتن در نزدیکی و همجواری با جزایر مهم و استراتژیک قشم، کیش، لاوان، هندرابی از موقعیت سوق الجیشی، تجاری و اقتصادی ویژه ای برخوردار است و همین همجواری موجب شده است که در غالب تحولات سیاسی ـ نظامی و بعضا حوادث بزرگ اجتماعی ـ اقتصادی با این جزایر پیوند تاریخی داشته باشد که از جمله آنها می توان به حضور جواسم در بندرلنگه اشاره نمود.

 

با تاسیس دولت صفویه به دلیل اقتدار حکومت مرکزی در برقراری امنیت، تجارت در ایران رونق فوق العاده ای یافت و بندرلنگه در سایه این تحولات و به دلیل نزدیکی به کانون های تجارت در خلیج فارس یعنی قشم، هرمز، کیش و بندرکنگ رشد زیادی پیدا نمود و با کشف راه های تجاری و بازرگانی جدید توسط اروپائیان و حضور آنها در خلیج فارس، این منطقه کانون تحولات و رقابت ها بین استعمارگران به منظور تسلط سیاسی، نظامی و اقتصادی بر این منطقه گردید و هر یک سعی در تصرف این منطقه یا تاسیس نمایندگی هایی نمودند. با تاسیس کمپانی هند شرقی از سوی آنها فعالیت دول اروپایی در این منطقه حساس وارد مرحله تازه ای شد و این امر موجب تحولات گوناگونی در بنادر و جزایر خلیج فارس گردید.

 

بندرلنگه در دوره های بعد یعنی افشاریه، زندیه، قاجاریه و پهلوی به نقش خود در خلیج فارس ادامه داد چنانکه می توان تحولات این بندر را به لحاظ اقتصادی، سیاسی، فرهنگی و اجتماعی مورد بررسی قرار داد.

 

این پژوهش به دنبال بررسی تحولات سیاسی، اجتماعی، فرهنگی و اقتصادی بندرلنگه می باشد که می تواند باعث افزایش شناخت و آگاهی های ما نسبت به توانایی ها و قابلیت های این بندر و همچنین نقش آن در تحولات منطقه ای از دوره صفویه تا پایان پهلوی گردد.

 

1-2- اهداف پژوهش

 

بررسی تحولات سیاسی، اجتماعی، اقتصادی و فرهنگی بندرلنگه از دوره صفویه تا پایان حکومت پهلوی.

 

1-3- پرسشها و فرضیات

 

1-3-1-پرسش­های پژوهش

 

ـ موقعیت جغرافیایی بندرلنگه در تحولات منطقه ای از صفویه تا پایان حکومت پهلوی در منطقه خلیج فارس چگونه بوده است؟

 

ـ نقش و کارکرد اقتصاد و تجارت بندرلنگه از صفویه تا پایان حکومت پهلوی در خلیج فارس چگونه بوده است؟

 

ـ بندرلنگه با توجه به تحولات سیاسی، نظامی و اقتصادی چه تغییرات و تحولاتی در حوزه های اجتماعی و فرهنگی تجربه کرده است؟

 

1-3-2-  فرضیات پژوهش

 

ـ با توجه به موقعیت جغرافیایی بندرلنگه و قرار گرفتن در کناره خلیج فارس و ورود استعمارگران اروپایی، خصوصا انگلیسی ها به این منطقه که همراه با چالش های زیادی بر سر منافع اقتصادی به بهانه مبارزه با دزدان دریایی و تجارت برده بود، بندرلنگه کانون تحولات مهمی در این دوره بوده است.

 

ـ به نظر می رسد با توجه به موقعیت استراتژیک بندرلنگه و قرار گرفتن در سواحل خلیج فارس، این بندر نقش و کارکرد ویژه ای در اقتصاد و تجارت منطقه ای از دوره صفویه تا پایان حکومت پهلوی داشته است.

 

ـ با توجه به اهمیت تجاری و اقتصادی بندرلنگه، این عوامل در تحولات فرهنگی و اجتماعی آن از دوره صفویه به بعد بسیار محسوس می باشد که به لحاظ اجتماعی و فرهنگی قابل مطالعه است.

 

1-4-پیشینه پژوهش

 

ـ اقتداری (1348): وی در اثر خود اطلاعات مفیدی راجع به جغرافیای تاریخی بنادر و جزایر ایرانی خلیج فارس از جمله بندرلنگه ارائه می دهد و در خلال آن به تحولات تجاری و اقتصادی بندرلنگه به صورت مختصر می پردازد که دارای نکات قابل توجهی در مورد این بندر می باشد.

 

ـ موحد (1380): وی در کتاب خود مدارک مورد استناد شیوخ امارات در ادعا بر جزایر ایرانی تنب بزرگ، تنب کوچک و ابوموسی را مورد بررسی قرار داده است، با این حال وی اطلاعات مفیدی راجع به حضور جواسم و تجارت در بندرلنگه به طور گذرا و مختصر ارائه می دهد.

 

ـ نوربخش (1382): وی در کتاب خود اطلاعات جغرافیایی و اقتصادی مفیدی راجع به بنادر خلیج فارس ارائه می دهد، وی در فصل سوم کتاب خود تحولات تجاری و اقتصادی بندرلنگه را به طور مختصر و گذرا را مورد مطالعه قرار داده است.

 

با توجه به مطالب اندک و گذرا در مورد تحولات بندرلنگه در این پژوهش سعی می شود تحولات اقتصادی، فرهنگی، سیاسی و اجتماعی بندرلنگه به طور مفصل و بر پایه اسناد و منابع دست اول ارائه گردد.

 

1-5- روش تحقیق و مراحل آن

 

روش تحقیق در این پژوهش توصیفی- تحلیلی و بر مبنای منابع كتابخانه­ای و آرشیوی می­باشد.

 

1-6- نقد منابع و مآخذ

 

1-6-1-منابع تاریخی

 

منابع تاریخی زیادی از  زمان تاسیس سلسله صفویه تا پایان دوره ی پهلوی موجود می باشد، اما منابع یا منبعی که به طور خاص به تحولات این بندر بپردازد وجود ندارد اما بسیاری از منابع تاریخی ضمن پرداختن به وقایع دیگر تا حدودی به تحولات بندرلنگه به صورت اختصار اشاره کرده اند در این پایان نامه از این منابع تاریخی که تا حدودی از منابع دست اول هستند استفاده شده است.

 

1-6-1-1- سرزمین های شمالی پیرامون خلیج فارس

 

مولف کتاب محمد علی خان بندرعباسی معروف به سدید السلطنه کبابی است. سدید السلطنه و پدرش سرتیب احمد خان کبابی، هر دو از ماموران دولتی بوده اند، چنانچه پدرش در دوره سلطنت ناصرالدین شاه قاجار سال های متمادی حاکم بندر عباس و نواحی جنوبی ایران بوده است و از طرف دولت ایران مامور اخراج جواسم از بندرلنگه گردید. نامبرده دو بار جواسم را از بندرلنگه اخراج نمود و خود برای مدت کوتاهی حکومت بندرلنگه را در دست گرفت. از آنجایی که سدید السلطنه در غالب این تحولات به همراه پدرش بوده و بعدها در اواخر دوره قاجار و اوایل دوره پهلوی در بندرعباس مصدر امور دولتی بوده و مدتی هم حاکم بندرلنگه بوده و سفرهای زیادی به بنادر و جزایر ایرانی انجام داده، تحولات این نواحی را عینا مشاهده نموده است. وی خود شاهد و ناظر عینی وقایع و حوادث این سرزمین ها در محل وقوع بوده و یا در بعضی از آنها نقش داشته است و آنچه که از زبان دیگران شنیده و نقل کرده است، دقیق و نزدیک به واقع و قابل استناد می باشد و از جهت مطالعات سیاسی و اقتصادی صفحات جنوب، خصوصا بندرلنگه قابل اعتماد است.

 

کتاب وی حاوی اطلاعات ارزشمندی درباره بندرها و جزایر و شهرهایی است که به نحوی با جریانات و تحولات خلیج فارس در ارتباط بوده اند. وی در این کتاب اطلاعات بسیار ارزشمندی درباره ی حضور جواسم در بندرلنگه و تجارت بازرگانی این بندر ارائه می دهد که در این رساله مورد استفاده قرار گرفته است.

 

1-6-1-2- تاریخ جهانگیریه

 

مولف کتاب محمد اعظم بنی عباسیان بستکی است. نیاکان محمد اعظم خان مدت مدیدی علاوه بر حکومت بستک، حکومت برخی از مناطق جنوبی ایران از جمله بندرلنگه را برعهده داشتند و خود او در اوایل دوره پهلوی مامور حکومتی بوده است. این کتاب راجع به تحولات حکومت جهانگیریه نوشته شده است اما مولف در نوشته های خود در پاره ای موارد به توضیحاتی در مورد سلسله های حاکم بر ایران می پردازد که نوشته های او بدون ذکر منابع و ماخذ می باشد و در پاره ای موارد رنگ تعصب مذهبی در آن به چشم می خورد. اما با وجود این، مولف ادعا می کند که در نوشتن این کتاب از یاداشت ها و خاطرات اجدادش استفاده کرده است.  اهمیت این کتاب از چند جهت قابل بررسی است: نخست اطلاعات این کتاب در مورد تاریخ محلی حکومت بستک و جهانگیریه که در خلال آن مولف به برخی تحولات بندرلنگه هم اشاره کرده است. دوم اطلاعات این کتاب در ارتباط با استقرار جواسم در بندرلنگه و شروط فی ما بین حاکم وقت جهانگیریه با شیوخ جواسم مبنی بر اسکان آنها در بندرلنگه و اثبات حقانیت حاکمیت ایران بر جزایر سه گانه تنب بزرگ، تنب کوچک و ابوموسی می تواند مورد استفاده پژوهشگران قراربگیرد و از آنجایی که این کتاب در کشور امارات متحده عربی به چاپ رسیده، اهمیت آن را در مورد این قضیه دو چندان می کند. اطلاعات موجود در این کتاب در مورد تحولات بندرلنگه بیشتر سیاسی است که در این رساله مورد استفاده قرار گرفته است.

 

1-6-1-3- تاریخ بنادر و جزایر خلیج فارس

 

مولف کتاب محمد ابراهیم کازرونی می باشد که وقایع نگار دربار محمد شاه قاجار بوده و از طرف دربار، مامور بررسی و مطالعه ی بنادر و جزایر ایرانی خلیج فارس گردید. او در کتاب خویش، نتیجه دیدارش از این مناطق که حاصل مشاهدات خود وی می باشد به رشته تحریر در آورد. کازرونی در کتاب خود، در بحث مربوط به بندرلنگه تحت عنوان حقایق نگاری بندرلنگه که عروس بنادر است، مطالب دست اولی ارائه می نماید. اطلاعات وی در باب آبادانی و تحولات اجتماعی بسیار ارزشمند می باشد.

 

1-6-2- سفرنامه ها

 

اگر چه در دوره مورد بحث یعنی از اوایل دوره صفویه تا پایان قاجاریه، جهانگردان زیادی از ایران دیدن کرده اند و عده زیادی از آنها از طریق خلیج فارس وارد ایران شده اند، اما آنها از بندرلنگه دیدن نکرده اند و علت آن شاید بنا به گفته سرپرسی سایکس که خود از این بندر دیدن کرده است وضعیت نامناسب جاده های این بندر با نقاط داخلی ایران بوده است.